Vè “tiêu cực” và dăm chuyện đặt vè 1. Báo Đảng sợ vè “tiếu cực”
Bên cạnh tiếu lâm chính trị, vè cũng là thứ “vũ khí” lợi hại mà các “sĩ phu dân gian” thường dùng. Dân Việt ta vốn “xuất khẩu thành thơ” nên đặt vè là chuyện “nhỏ như con thỏ”. Vè lại nóng hổi “vừa thổi vừa... nghe”, kiệm lời, mau thuộc, dễ truyền miệng hơn cả tiếu lâm... Chẳng thế mà báo Nhân dân, ngày 10.8.1980, đã phải có bài phê phán gay gắt, trong đó có đoạn:
“Những năm gần đây, bên cạnh nền văn học dân gian hiện đại tiếp tục phát triển nói về những ý nghĩ, tình cảm của nhân dân và có tác dụng cổ vũ mọi người hoàn thành nhiệm vụ cách mạng trong mỗi giai đoạn, lác đác lại xuất hiện một số câu thơ, câu vè với nội dung không xây dựng, không rõ tác giả là ai. Thí dụ:
Mỗi người làm việc bằng hai
Để cho chủ nhiệm mua đài, sắm xe...
Đây là loại vè hoặc ca dao tiêu cực!”
Có lẽ sợ vè “tiêu cực” và sợ “phổ biến không công” nhiều (chứ không phải chỉ “một số”!) câu vè “tiêu cực”, nên trong cả bài báo dài, tác giả chỉ dám trích dẫn độc một câu vè. Và ngay trong câu vè này, tác giả còn trích sai và thiếu.
Để bổ sung, cũng “không công”, cho bài của báo Đảng, kẻ “nghe và ghi” này xin dẫn lại đầy đủ câu vè trên và... “boa” thêm một số câu vè “tiêu cực” khác:
Mỗi người làm việc bằng hai
Để cho chủ nhiệm [1] mua đài, mua xe
Mỗi người làm việc bằng ba
Để cho chủ nhiệm xây nhà, xây sân
Mỗi người làm việc bằng năm
Để cho chủ nhiệm vừa nằm vừa ăn...
Thủ kho to hơn thủ trưởng
Vào nhà thủ trưởng, tưởng là... kho!
Nói no
Bò sướng
Bướng chết
Cao cung cấp [2]
Thấp chợ đen
Quen cổng hậu
Nhất thân
Nhì thế
Tam thần
Tứ chế
Ăn đại táo
Ở đại gia
Đi đại xa [3]
Làm... đại khái
Ăn như nhà tu
Ở như nhà tù
Nói như lãnh tụ
Đi xe cố vấn
Mặc áo chuyên da
Ăn uống qua loa
Ở nhà điện tử [4]
Ban ngày cả nước lo việc nhà
Ban đêm cả nhà lo việc nước [5]
Chân ngoài dài hơn chân trong [6]
Làm chủ không đủ
Tranh thủ làm thuê
Râu dài thì mặc râu dài
Có Phavôrít [7] có đài đeo hông
Chồng già thì mặc chồng già
Có phiếu Tôn Đản, có nhà ở riêng
Sang như trưởng tàu
Giàu như nhân viên
Điên như hành khách
Cứt cũng phân
Phân như cứt [8]
Thẳng thắn, thật thà thường thua thiệt
Lách luồn, lươn lẹo lại lên lương
Đấu tranh, tránh đâu
Một ao chất xám
Không bằng đám nước bọt
Thứ nhất anh Ba
Nhì nha khí tượng
Cắt cơm
Bơm xe
Nghe thời tiết
Liếc đồng hồ
Thồ bao gạo
Cạo bộ râu
Ai hỏi đi đâu
Đi thăm bà xã! [9]
Mắt thứ hai
Tai thứ bảy [10]
2. Vè chợ búaHà Nội có nhiều chợ lâu đời như chợ Đồng Xuân, chợ Hàng Bè, chợ Hôm, chợ Mơ... Thời bao cấp, mấy chợ này tập trung các quầy hàng mậu dịch quốc doanh và hợp tác xã, hàng hoá lèo tèo nhưng hợp với túi tiền cán bộ cấp thấp và bà con lao động. Riêng chợ Bắc Qua, nằm sát chợ Đồng Xuân, là khu vực “thị trường tự do”, hàng hoá ê hề song lại bán với giá cắt cổ cho dân buôn lắm tiền nhiều bạc...
Tuy nhiên, Hà Nội còn tồn tại suốt nhiều năm hai cái “chợ” đặc biệt: một cái ở phố Tôn Đản chuyên bán với giá cực rẻ nhiều thứ hàng cao cấp cho cán bộ cấp cao và một cái ở phố Vân Hồ chuyên bán rẻ số hàng cũng khá hiếm cho cán bộ cỡ “chuyên viên”...
Bởi vậy, dân Hà Nội mới đặt ra bài “vè chợ búa” dưới đây:
Tôn Đản là chợ vua quan
Vân Hồ là chợ trung gian nịnh thần
Bắc Qua là chợ thương nhân
Vỉa hè là chợ... nhân dân anh hùng!
3. Vè lương thángBài vè ngộ nghĩnh này bắt nguồn từ mức lương của các cán bộ từ cấp bộ trưởng trở xuống cùng “đặc trưng” công việc và đời sống của số cán bộ này:
Ve vẻ vè ve
Nghe vè lương tháng
Hai trăm ngồi phán
Trăm tám ngồi nghe
Tranh đài tranh xe
Là thằng trăm rưởi
Tất ta tất tưởi
Là lũ trăm hai
Vừa hầu vừa sai
Là quân chín chục
Cửa nhà lục đục
Là cánh sáu mươi
Dở khóc dở cười
Là anh bốn chịch
Chẳng ta chẳng địch
Là lũ con phe
Nói chẳng ai nghe
Là... ông Nhà nước.
4. Vè giáo dụcTrong suốt nhiều năm, Bộ Giáo dục đặt dưới quyền Bộ trưởng Nguyễn Văn Huyên. Phụ tá cho ông, còn có ba Thứ trưởng: Võ Thuần Nho, Hồ Trúc và Lê Liêm.
Các vị “thâm nho” trong cánh nhà giáo khoái rỉ tai nhau hai câu vè chế giễu bốn vị thủ trưởng già nua, bất tài của mình:
Vườn ta Huyên cỗi, Nho già
Phất phơ khóm Trúc, la đà cành Lê.
Tới khi nổ ra vụ Võ Thuần Nho giở trò lem nhem để con trai mình trốn nghĩa vụ quân sự, hai câu vè trên liền được sửa lại:
Vườn ta Huyên cỗi, Nho tà
Phất phơ khóm Trúc, la đà cành Lê.
5. Vè làng vănLàng văn ở Hà Nội thường xảy những vụ “hủ hoá”, trong đó có ba vị đầu trò lắm “tiềm lực” bị điểm danh qua câu vè dưới đây:
Cặc Thu Bồn
Lồn Ngọc Tú
Vú Xuân Quỳnh
6. Vè Phạm TuânNgay sau khi Phạm Tuân “quá giang” lên vũ trụ, tại Hà Nội xuất hiện nhiều câu vè, đại loại như:
Một thằng vào vũ trụ
Trăm thằng đi Mút Cu [11]
Ngàn thằng tiệc lu bù
Triệu thằng khóc hu hu...
Dân đang thiếu gạo, thiếu mì
Tuân vào vũ trụ làm gì hỡi Tuân?