Sebastopol, tháng Chạp năm 1854

dịch giả: hoàng hải thủy

Sebastopol, tháng Chạp năm 1854

nh bình minh rạng trên đỉnh núi Sapouné, bóng đêm đã rời mặt biển, giờ đây, màu xanh thẩm chỉ còn chờ tia nắng đầu tiên chiếu xuống là sáng lên lấp lánh, gió lạnh thổi đến từ vùng biển mù sương, mặt đất không có tuyết, mặt đất có màu đen nhưng sương giá như dao đâm vào mặt người và những làn băng mỏng vỡ rạn dưới chân người. Cảnh yên tĩnh của buổi sáng tinh mơ chỉ bị xáo trộn vì tiếng sóng biển rì rầm không ngừng và thỉnh thoảng, bị phá vỡ vì vài tiếng đại bác nổ đều đều, buồn thảm, cảnh vật và người như vẫn còn yên ngủ. Về phía bắc, sự hoạt động của ngày đã bắt đầu từ từ thay thế cho sự yên tĩnh ban đêm. Một tiểu đội binh sĩ đi đổi gác, tiếng sắt thép võ khí chạm nhau trên vai họ vang tới tận đây. Một y sĩ rảo bước đến bệnh viện, một người lính chui ra khỏi lúp lều lá, rửa bộ mặt rám nắng của y bằng những vốc nước lạnh như nước đá rồi đứng quay về phía đông, đọc nhanh bài kinh cầu buổi sáng, làm nhanh dấu thập tự. Xa kia, một chiếc xe ngưa lớn tướng nặng nề, trên chất đầy xác chết, chầm chậm đi về nghĩa địa. Khi bạn tới gần bến tàu, bạn sẽ ngạc nhiên một cách khó chịu vì những thứ mùi tụ lại ở đây, bạn ngửi thấy mùi than đá, mùi phân, mùi ẩm mốc, mùi thịt hư thối, ở đây có cả ngàn vật khác nhau bỏ nằm ngổn ngang: cây gỗ, bao đựng bột mì, thùng dầu xăng, thùng thịt, những thứ này chất thành từng đống, những binh sĩ thuộc nhiều tiểu đoàn khác nhau, người có súng, có bao quân trang, người không có gì cả, đứng túm tụm ra thành từng nhóm, họ hút thuốc, họ nói chuyện, họ cãi nhau, họ chất đồ lên chiếc tầu đậu ở cầu tầu sắp sửa rời bến. Những chiếc thuyền nhỏ của tư nhân, trên chất đầy đủ mọi thứ người - bộ binh, thủy thủ, khách buôn và đàn bà - cập bến, rời bến luôn luôn. “Thuyền này đi Grafskaya..”. Vài người cựu thủy thủ, thấy bạn tới, đứng lên giúp bạn xuống thuyền. Bạn chọn chiếc thuyền gần nhất, bạn bước qua xác con ngựa chết trương nằm trong đống bùn chỉ cách chiếc thuyền có vài thước và chọn chỗ ngồi ở gần bánh lái. Thuyền đưa bạn rời xa bãi biển. Quanh bạn, mặt biển lấp lánh dưới ánh nắng. Trước mặt bạn, một người thủy thủ già bận chiếc áo lông lạc đà và một chú thiếu niền tốc vàng nạnh tay chèo. Bạn ngước mắt nhìn lên những thân tầu chiến xay xác vết đạn nằm nghiêng trên bãi biển - những thân tầu này là những chấm đeo điểm lên mặt biển phản chiếu ánh nắng sáng đến chói mắt, bạn nhìn ngắm những căn nhà xinh xắn trong thành phố, ánh nắng ban mai làm cho những mái nhà có màu hồng,bạn nhìn những dãy tàu chiến còn nguyên vẹn sắp hàng trên mặt biển trong vắt xa kia và sau cùng bạn nhìn xuống làn nước biển nổi bọt vì bị mái chèo khuấy động ngay dưới mắt bạn. Bạn nghe thấy cùng một lúc tiếng người nói chuyện trôi trên mặt nước và tiếng đại bác nổ ầm ầm trong thành phố Sebastopol, tiếng nổ như mỗi lúc một lớn hơn, một gần hơn nếu bạn chăm chú nghe.

Với ý nghĩ rằng bạn, chính bạn, đang ở trong thành phố Sebastopol, làn cgo tâm hồn bạn tràn đầy kiêu hãnh và kiêu hùng, và máu bạn chạy nhanh hơn trong huyết quản của bạn.

- Thưa ông, thuyền đang đi thẳng đến chiến hạm Constantine...

Người thủy thủ già vừa chèo thuyền vừa nói với bạn, mặt hướng về phía con tầu chiến khổng lồ nằm nghiêng trên mặt nước.

- Coi kìa... Tầu vẫn còn nguyên dàn súng đại bác...

Gã thiếu niên tóc vàng nói lớn khi chiếc thuyền nhỏ trôi theo chiều dài của con tầu.

- Tầu còn mới nguyên mà. Tầu chiến phải có súng lớn chứ...

Ông già tiếp lời gã thiếu niên. Lát sau gã này thảng thốt kêu lên:

- Kìa... Họ bắt đầu bắn đó...

Mắt gã nhìn ngây về phía những vòng khói trắng vừa đột nhiên hiện lên ở nền trời phía nam hải cảng, rồi những tiếng nổ xé màng tai theo nhau đến làm rung rinh cả con thuyền.

- Hôm nay họ bắn thử dàn trọng pháo mới - Người thủy thù già bình thản nói, ông nhổ nước miếng vào hai bàn tay rồi lại tiếp tục chèo - Nichka... Chèo gấp đi mày...

Và con thuyền nhỏ trôi êm trên mặt biển rợn sóng, vượt chiếc bè chở nặng những bao bố và binh sĩ, chiếc bè nặng do những người lính kém kinh nghiệm về thuật chèo đò đẩy đi nên di chuyển thật chậm. Sau cùng, con thuyền cập vào bến Grafaskaya len vào nằm cả trăm những con thuyền nhỏ khác. Một đám đông gồm những người lính bận áo xám, thủy thủ bận áo đen và đàn bà bận những chiếc áo mối nhấm đi lại trên bến. Ở đây có vài nông dân bán bánh, nhiều người khác ngồi sau những ấm trà lớn, bán nước nóng cho hành khách.

Trên những bực thềm cao nhất của bến tầu này nằm lẫn lộn, ngổn ngang những vỏ đạn méo mó, những hộp sắt han rỉ, có cả những vành bánh xe, vành súng đại bác đủ cỡ, xa hơn, giữa một công viên rộng, chất thành đống những thân cột gỗ lớn, những cỗ xe kéo đại bác, trong những cỗ xe có nhiều người lính nam ngủ. Một bên công viên sắp hàng những toa tầu, xe ngựa, đại bác, thùng đạn, từng dãy súng trường dựng đứng chụm đầu vào nhau, bên kia công viên binh sĩ, thủy thủ, sĩ quan, đàn bà, trẻ con lại đi lại tấp nập, có những chiếc xe do người đẩy trên xếp đầy bánh mì, thùng rượu, một binh sĩ người Cosssack ngồi trên lưng ngựa, một ông Tưởng ngồi trong xe ngựa, đang đi ngang công viên. Một ổ súng được dựng len ở đầu phố, từ lỗ cháu mai của ổ súng thò ra những họng súng đen ngòm, cạnh cửa vào ổ súng, một người thủy thủ ngồi thản nhiên hút thuốc. Đối diện với ổ súng là một tòa nhà khá lớn, trên những bực thềm có viết nhiều hàng chữ số, và trên thềm cao bạn nhìn thấy có nhiều binh sĩ đứng ngồi cạnh những chiếc cáng dính máu. Bạn nhìn đâu cũng thấy dấu vết của một trại lính lớn trong thời chiến, cảm giác đầu tiên của bạn chắc chắn phải là một cảm giác khó chịu, bởi vì sự hòa hợp giữa một thành phố đẹp, sang với một trại quân bẩn thỉu, đập mạnh vào mắt bạn. Thoạt đầu, bạn sẽ nghĩ rằng kinh hoàng vì chiến tranh, vì chết chóc, vì bom đạn, tất cả mọi người ở đây đều ngơ ngác, mất tinh thần, nhưng nếu bạn nhìn kỹ nét mặt của những người quanh bạn, bạn sẽ nghĩ khác. Kìa, bạn hãy nhìn kỹ người binh sĩ đang dẫn ba con ngựa của anh đi uống nước, anh vừa làm công việc thường xuyên này vừa hát khe khẽ qua hàm răng, bạn sẽ thấy ngay rằng anh ta không hề hoảng loạn chút nào trong cuộc sống đầy chết chốc bất ngờ này, thực ra, anh không để ý gì đến cái chết, anh chỉ biết có việc anh đang làm và anh sẽ thực hiện nhiệm vụ của anh bất kể việc gì có thể xảy đến - anh sẽ đưa ngựa đến chỗ uống nước hoặc đánh ngựa kéo cỗ trọng pháo đi bất cứ đâu bình thản và vô tư không khác gì khi anh đánh ngựa kéo gỗ trên cánh đồng bao la ở Tula hay ở miền Saransk Bạn sẽ nhận thấy nét bình thản và vô tư ấy trên khuôn mặt của người sĩ quan kia, người sĩ quan mang đôi bao tay trắng tinh đang đi ngang mặt bạn, hoặc trên bộ mặt râu ria của người thủy thủ đang ngồi hút thuốc lá cạnh ổ súng kia, hoặc trên mặt những người lính bộ binh đứng chờ bên những chiếc cáng khiêng thương binh trên thềm tòa nhà trước kia là Trụ sở Hội đồng Thành phố, ngay cả trên khuôn mặt non trẻ của cô bé đang đi qua phố, cô bé cẩn thận bước trên những phiến đá khô để giữ cho gấu xiêm hồng của cô khỏi bị ướt. Đúng vậy, bạn sẽ thất vọng nhiều khi bạn mới đặt chân vào Sebastopol. Bạn cố tìm nhưng bạn sẽ không tìm thấy những gì bạn chờ đợi được thấy ở đây, đó là cảnh hoảng loạn, kinh hoàng, bạn cũng không thấy ai tỏ vẻ cam chịu số phận sắp phải chết của mình. Thay vì nhìn thấy những cái đó, bạn chỉ thấy một dòng sinh hoạt thường ngày, thấy mọi người bận rộn vì những công việc thường ngày, và bạn thất vọng, bạn tự cho là bạn có lỗi vì bạn đã quan trọng hóa cuộc sống ở đây, bạn đã lầm khi tưởng tượng rằng cuộc sống ở đây căng thẳng đến tột độ. Rồi bạn ngờ rằng những chuyện bạn từng nghe nói về sự anh dũng của những người bảo vệ Sebastopol là không có thật, bạn ngờ cả những mẩu chuyện bạn từng say sưa, nồng nàn thán phục về những hành động quả cảm của những người sống trong thành phố bị bao vây này. Nhưng trước khi nghi ngờ, bạn nên đi tới một pháo đài ở tuyến đầu của Sebastopol, để quan sát cuộc chiến ở tại chỗ đang xảy ra chiến đấu, hoặc tốt hơn và tiện hơn là bạn đi vào tòa nhà có những chiếc cáng dính máu xếp hàng ngoài cửa kia. Bạn sẽ nhìn thấy trong đó những chiến sĩ anh hùng của quân đội, bạn sẽ thấy trong đó những cảnh ghê rợn làm cho trái tim bạn thắt lại, những cảnh vừa bi hùng vừa khôi hài, nhưng tất cả đều là những cảnh kỳ diệu có tính cách làm cho tâm hồn bạn rung động, bay cao. Bạn hãy bước vào khung cửa lớn của tòa nhà trước khi chiến tranh tới là Trụ sở của các Nghị viên Thành phố Sebastopol. Vừa mở khung cửa, một thứ mùi kinh dị tiết ra từ bốn mươi hoặc năm mươi vết thương, từ những cánh tay, cẳng chân bị cưa ào tới bạn làm cho bạn tối tăm mặt mũi. Bạn sẽ phải cố gắng cưỡng lại sức mạnh vô hình giữ chặt hai chân bạn trên ngưỡng của để có thể bước được vào phòng, bạn nên cố gắng để không tỏ ra không hèn nhát, không khiếp sợ trước những cảnh đau đớn ghê rợn, bạn hãy can đảm đi vào để nhìn vào mặt những vị “thánh tử đạo” nằm trong đó. Bạn có thể đến gần và hỏi chuyện họ. Những người đang đau khổ ấy khát khao được nhìn thấy một khuôn mặt thương cảm họ, họ mong được kể lể những đau đớn của họ, họ thèm được nghe vài lời thương mến, an ủi ngọt ngào. Đi qua hai dãy giường, bạn nhìn tìm một khuôn mặt nào ít nhăn nhó nhất, ít méo mó vì đau đớn nhất, và khi tìm thấy một khuôn mặt như thế, bạn đến gần để hỏi chuyện.

- Ông bị thương ở đâu?

Bạn ngập ngừng hỏi một ông lính già, gầy guộc, đang ngồi trên giường nhìn bạn đi tới bằng đôi mắt hiền lành, người lính già như mời bạn tới gần bằng ánh mắt. Bạn ngập ngừng đặt câu hỏi bởi vì cảnh người khác đau đớn không những chỉ làm cho bạn thương cảm mà thôi, bạn còn sợ câu hỏi của bạn có thể làm cho người đó thêm đau. Thêm vào đó là việc bạn kính trọng người bạn hỏi.

- Tôi bị thương ở chân.

Người lính già đáp, và bạn nhìn thấy nhờ nếp mền xám phủ trên nửa người dưới của người lính, một chân của ông ta đã bị cắt cụt ở trên đầu gối.

- Cảm ơn Chúa - Người lính già nói tiếp - Tôi sẽ được giải ngũ...

- Ông bị thương lâu chưa?

- Thưa ông... sáu tuần lễ rồi.

- Bây giờ ông có còn đau nhiều không?

- Thưa không, chỉ khi nào trở trời, tôi thấy đau ở chỗ bị cắt, còn thì hoàn toàn như thường...

- Ông bị thương trong trường hợp nào? Ở đâu?

- Thưa ông... ở Pháo đài số Năm, trong trận pháo kích đầu tiên. Hồi ấy tôi vừa ngắm xong khẩu pháo và đi ra nhìn qua lỗ châu mai sang mặt trận địch, bỗng một vật gì chạm mạnh vào chân tôi làm tôi ngã xuống. Thoạt đầu tôi tưởng là tôi sa chân xuống cái hố, khi nhìn lại tôi mới biết là một chân tôi đã văng đi đâu mất...

- Ngay lúc ông ấy không thấy đau hả?

- Thưa không, tôi chỉ thấy như là chân tôi bị tê đi. Vậy thôi.

- Rồi sau đó?

- Sau đó tôi cung không thấy đau đớn gì cả. Tôi chỉ đau khi các y sĩ kéo da chân tôi đẽ bao kín đầu xương và khâu lại. Da bị kéo đau lắm, thưa ông. Muốn khỏi bị đau, trước hết và quan trọng hơn hết là mình không được nghĩ. Khi mình không nghĩ, mình không cảm thấy gì hết. Chỉ khi nào mình nghĩ đến vết thương, nghĩ đến đau, là đau...

Trong lúc bạn hỏi chuyện người lính già cụt một chân, một thiếu phụ đã có tuổi bận áo xám, mái tóc nằm trong chiếc khăn choàng đen, đến gần và tham dự vào cuộc trò chuyện. bà này bắt đầu kể lể dài dòng về tình trạng bị thương của người lính già: ông ta đau như thế nào, đời sống của ông ta mong manh ra sao trong bốn tuần lễ, khi đã được đặt nằm lên cáng để khiêng về hậu phương, ông còn yêu cầu anh em khiêng cáng dừng lại để ông ta nhìn loạt đạn đầu tiên từ khẩu pháo ông ta vừa ngắm bắn sang phe địch, rồi bà ta tả cảnh các ông Tướng đến nói chuyện với người thương binh, một ông Tướng cho hai mươi nhăm đồng ruble, người lính già nói với ông Tướng rằng giờ đây bị thương không còn chiến đấu được nữa, ông muốn trở lại pháo đài để chỉ dẫn cho những tân binh cách xử dụng trọng pháo. Người thiếu phụ ánh mắt long lanh niềm thương cảm chen lẫn hãnh diện, kể tất cả những chuyện trên đây với bạn liền trong một hơi. Bà ta lúc thì nhìn bạn lúc thì nhìn người lính già. Người lính nhìn đi vờ như không nghe rõ những lời đang được nói về mình, hai bàn tay gầy bận rộn với việc lượm những sợi bông dính trên mặt gối.

- Thưa ông... mụ là vợ tôi...

Sau cùng người lính già khẽ nói với bạn, giọng nói của ông như thầm nói: “Xin ông tha thứ cho mụ, đàn bà bao giờ cũng nói lăng nhăng chẳng đâu vào đâu..”

Và bạn bắt đâu hiểu những người bảo vệ Sebastopol sống như thế nào, chết ra sao, nghĩ những gì. Bạn cảm thấy xấu hổ trước người đàn ông chất phác này. Bạn muốn bay tỏ lòng bạn cảm phục, thương mến ông ta nhưng bạn không sao nói ra được thành lời, những lời bạn nói ra được lại chẳng có ý nghĩa gì hết, bạn chỉ còn có thể cúi đầu trước sự cao cả vô ý thức của người chiến sĩ, trước tâm hồn vững chãi như núi, bao la như biển của người chiến sĩ.

- Xin Chúa ban ơn lành để ống chồng hoàn toàn bình phục...

Bạn nói như thế và bạn rời bước sang một thương binh khác. Người thương binh này nằm ngay trên sàn, đang co quắp, rúm ró vì đau đớn và dường như đang chờ giờ chết. Thương binh này còn trẻ, tóc vàng, khuôn mặt xanh xám như sưng lên vì đau đớn. Hơi thở của anh khò khè thoát ra một cách khó khăn qua cửa miệng khô mở hé. Mắt anh mở nhưng mờ mịt, thất thần làm bạn nghĩ rằng anh mở mắt nhưng không nhìn thấy gì quanh anh. Cánh tay cụt tới gần nách của anh buộc đầy băng thò ra dưới tấm mền. Một thứ mùi hôi như mùi xác chết bay lên mũi bạn, và cơn nóng sốt đang hành hạ cơ thể người thương binh như xuyên vào cơ thể của chính bạn.

- Anh bạn này mê man ư?

Bạn hỏi người thiếu phụ đi theo bạn. Tới lúc này, người thiếu phu đã trở thành người không còn xa lạ với bạn nữa.

- Thưa không, anh ấy còn nghe được, nhưng coi bộ nguy lắm rồi...

Người thiếu phụ khẽ nói:

- Tôi vừa cho anh ấy uống chút nước trà. Anh ấy không phải là ngưởri thân thích của tôi. Tôi thương hại ảnh vì thấy ảnh đau đớn. Ảnh cũng chỉ uống được vài giọt...

Bạn cúi xuống hỏi người thương binh cụt tay:

- Bạn thấy sao?

Tiếng nói của bạn làm người thương binh ngước mắt nhìn lên, nhưng bạn thấy rõ là anh không nhìn thấy bạn, cũng không hiểu bạn hỏi gì.

- Đau lắm... Đau...! - Người thương binh thều thào nói.

Gần đó, một người lính già đang vất vả thay quần áo. Y như bộ xuơng, da mặt và da lưng cùng có màu nâu đậm như màu đất. Một tay y bị cắt cụt tới vai. Y đã thoát chết nhưng qua ánh mắt thất thần không còn sinh khí, qua vẻ gầy gò đáng sợ của thân thể y, qua bộ mặt đầy vết răn ấy, bạn thấy rằng người đàn ông này đã sống phần lớn cuộc đời y trong đau đớn, chịu đựng.

Trôn chiếc giường đối diện, bạn nhìn thấy mặt hốc hác, nhăn nhó vì đau đớn của một người đàn bà hãy còn trẻ. Đến gần, bạn thấy đôi gò má của nàng đỏ lên vì cơn sốt cao độ.

Người đàn bà đi theo bạn khẽ nói:

- Chị này bị trúng mảnh đạn trọng pháo vào chân trong lúc mang thức ăn đến pháo đài cho chồng.

- Có bị cưa không? - Bạn khẽ hỏi.

- Trên đầu gối...

Bây giờ nếu những dây thần kinh của bạn hãy còn đủ mạnh, bạn đi vào căn phòng nhỏ bên trái. Đây là phòng giải phẫu. Trong phòng này, bạn nhìn thấy những y sĩ cũng xanh sao không kém gì các bệnh nhân, họ nghiêm trọng và bận rộn làm việc, hai bàn tay họ dính đầy máu tươi, máu dính cả lên tay áo họ. Không ai để ý gì đến bạn. Vài y sĩ cúi mình quanh cái bàn gỗ trên nằm một người lính bị thương. Thương binh này nằm ngửa, nhưng người cong lên, hai mắt mở trừng trừng mê man vì thuốc mê, anh lảm nhảm nói những câu không đầu, không cuối. Những y sĩ ở đây đang bận rộn với việc làm ghê rợn nhưng cần thiết: cưa, cắt, vứt bỏ những bộ phận bị thương để cứu sống những thương binh. Bạn nhìn thay những lưỡi cưa sắc nghiến ngọt vào làn thịt trắng và người thương binh cong người lên thốt ra tiếng kêu đứt ruột, vỡ tim. Tiếng chửi đau thương làm da bạn rợn lên. Rồi người y tá liệng cánh tay vừa bị cắt rời thân thể vào góc phòng trong lúc một người thương binh khác nằm chờ trên cáng đợi đến lượt mình lên bàn giải phẫu nhắm mắt lại, quay mặt đi, miệng rên lên một tiếng thê thảm. Người thương binh này không đau lắm vì vết thương của mình nhưng đau vì biết rằng thân thể mình sắp bị cưa cắt, một phần thân thể mình sắp bị vứt vào xó phòng, ở đây, bạn có dịp chứng kiến những cảnh ghê rợn làm tim bạn đau nhói, ở đây bạn có dịp được nhìn thấy những cảnh chiến trạnh khác hẳn với cảnh chiến tranh với những đoàn quân bận quân phục thẳng nếp, võ khí sáng ngời rầm rộ đều bước theo nhịp quân nhạc, thứ chiến tranh không có tiếng động rộn rã, không có những lá cờ bay trong gió, không có những ông Tướng ngực đầy huy chương oai dũng ngồi trên lưng tuấn mã - ở đây bạn nhìn thấy chiến tranh đúng là chiến tranh, chiến tranh với máu, với khổ đau, với chết.

Từ biệt tòa nhà đau đớn này, bạn sẽ có cảm giác dễ chịu, bạn sẽ hít những hơi dài làn khí trời mát mẻ, bạn sẽ sung sướng ngắm tận mắt những bất hạnh của người khác cũng làm bạn cảm thấy sâu xa sự nhỏ bé, vô nghĩa của cá nhân bạn, và bạn sẽ đi lên chiến hào không chútt ngại ngùng. Sự đau đớn và sự chết một nguyên tử nhỏ bé như ta có nghĩa lý gì, bạn tự hỏi, khi so sánh với vô số kể những đau đớn và những cái chết kia? Thêm vào đó, chỉ trong một khoảnh khắc thời gian sau, cảnh bầu trời trong vắt, cảnh nắng vàng rực rỡ, cảnh thành phố xinh đẹp với tòa giáo đường mở rộng cửa, những người lính chiến đi lại khắp nơi, đã nâng tinh thần bạn trở lại trạng thái bình thường. Thói quen lãnh đạm, thói quen chỉ chú trọng đến hiện tại và những lợi hại nho nhặt của hiện tại, lại chiếm trọn vẹn tâm hồn bạn. Rất có thể bạn sẽ gặp trên đường bạn đi đám tang của một sĩ quan - một chiếc quan tài đỏ có ban nhạc và những lá cờ rũ đi theo - cũng có thể tiếng nổ của những dàn trọng pháo trên chiến tuyến sẽ đập mạnh vào tai bạn, nhưng những ý nghĩ đen tối trước đó ít phứt sẽ không trở lại với bạn đâu. Đám tang sẽ chỉ là một cảnh nhạc đệm cho sân khấu chiến trường, sẽ không có gì liên hệ giữa cảnh đám tang này, những tiếng nổ này với những cảnh đau đớn và chết chóc mà bạn vừa được thấy trong phòng giải phẫu.

Đi qua giáo đường, đi qua ụ đất chắn đường, bạn đi vào khu hoạt động nhất, khu sống động nhất của thành phố. Ở hai bên phố bạn nhìn thấy những bảng hiệu buôn, bảng hiệu quán ăn. Ở đây bạn gặp những người buôn bán, những thiếu phụ đội những chiếc mũ đàn ông hoặc choàng khăn tay trên đầu, những sĩ quan trong những bộ quân phục mới, thẳng nếp. Tất cả những gì ở đây đều cho bạn thấy sự can đảm, lòng tự tin và tình trạng an ninh của những người đang sống trong Sebastopol.

Bạn hãy bước vào hàng ăn ở bên phải. Nếu bạn muốn nghe chuyện của những thủy thủ và những sĩ quan, trong hiệu ăn này, bạn sẽ có dịp được nghe họ kể lại với nhau những sự kiện đã xảy ra trong đêm hôm trước, những chi tiết về trận giao tranh lớn ngày 24 vừa qua, bạn sẽ thấy họ than phiền vì giá tiền quá đắt của những đĩa ăn quả dở và nhắc đến những người bạn đồng ngũ của họ vừa mới chết.

- Nói dối phải tội đi. Tình trạng ở chỗ của tụi tôi bây giờ thực chịu hết nổi...

Một chàng sĩ quan trẻ tuổi, tóc vàng, mặt chưa có râu, cổ choàng khăn len đan màu xám, nói câu trên đây bằng một giọng trầm ấm.

- Ở đâu? Cái gì mà chịu hết nổi? - Một người nào đó cất tiếng hỏi.

- Ở Pháo đài Số Bốn...

Chảng sỉ quan trẻ tuổi đáp, và câu trả lời này làm bạn chú ý nhìn chàng, đồng thời bạn cảm thấy kính phục chàng, vẻ vô tư thái quá, những cử chỉ đột ngột và tiếng cười quá lớn của chàng sĩ quan mà chỉ mới vài phút trước đây bạn cho là kiêu mạn, xấc xược, giờ đây trở thành một biểu hiện của tinh thần chiến đấu đặc biệt của những người trẻ tuổi bị đụng chạm quá sớm với hiểm nguy, bạn nghĩ rằng chàng ta sắp nói đến tình trạng bị pháo kích ngày đêm làm cho những ngườí ở trong Pháo đài Số Bốn chịu hết nổi. Nhưng không phải thế. Chàng sĩ quan không xá gì đến việc bị pháo kích, bị chết bất ngờ, chàng nói rằng những chiến sĩ ở trong Pháo đài Số Bốn chịu hết nổi vì ở đấy nhiều bùn sình quá.

- Mỗi lần đến gần dàn pháo, chúng tôi phải lội bùn ngập cả giày...

Chàng sĩ quan nói tiếp, chàng chỉ tay xuống đôi giày ống dưới chân chàng. Quả thật đôi giày của chàng dính đầy bùn đến tận những nút dây buộc trên cùng.

Một sĩ quan bạn của chàng bỗng nói:

- Ông Đại úy bắn cừ nhất trong đơn vị tôi vừa chết vì mảnh đạn vào đầu sáng sớm hôm nay...

- Ai vậy? Phải Mituchine không?

- Không phải Miluchine đâu... Này chú... Đĩa thịt trừu của tôi đâu? Có cho ăn hay là không đây? - Người sĩ quan cao giọng nói với anh bồi đi ngang, rồi chàng quay lại, nói tiếp với các bạn cùng bàn - Không, người mới chết sáng nay là Abrossinoff. Hắn can đảm lắm. Hắn từng dự sáu trận đột kích sang tuyến địch.

Ở đầu bàn bên kia, hai sĩ quan bộ binh đang ăn thịt bê nấu với đậu và rượu Crimean, thứ rượu thường được gọi là Bordeaux. Một trong hai sĩ quan đó, chàng này hãy còn rất trẻ, mang khăn choàng cổ đỏ và hai ngôi sao gắn trên ngực áo, đang kể cho người sĩ quan bạn - người sĩ quan này mang khăn choàng cổ màu đen, ngực áo không đeo sao - nghe những chi tiết về trận đánh đẫm máu trên núi Alma. Chàng sĩ quan trẻ tuổi dường như có vẻ không uống được nhiều rượu và đã uống hơi nhiều. Chàng nói nhiều nhưng hay ngừng lại, ánh mắt không được hồn nhiên lắm của chàng chứng tỏ tình trạng chàng không mấy tin rằng câu chuyện chàng kể có thể làm cho người nghe tin là hoàn toàn đúng với sự thật. Chàng tự đề cao vai trò của chàng trong trận này và những sư kiện quá đẹp, quá hào hùng làm cho bạn nghĩ rằng chàng đã phóng đại sự thật. Nhưng bạn không xa lạ gì với hững mẩu chuyện hào hùng như thế, vì bạn từng được nghe nhiều chuyện tương tự trước khi bạn đặt chân tới đây. Những mẩu chuyện như thế được loan truyền khắp lãnh thổ từ lâu rồi. Giờ đây bạn chỉ còn có một ước muốn: đi tới tận Pháo đài Số Bốn, địa điểm bạn từng được nghe nhắc đến trong nhiều mẩu chuyện khác nhau. Bạn từng nhận thấy rằng bất cứ người nào nói với bạn rằng y từng có mặt ở Pháo đài Số Bốn đều nói chuyện ấy với vẻ kiêu hãnh và hài lòng, bất cứ người nào nói với bạn rằng y sắp đến Pháo đài Số Bốn đều nói chuyện đó với một vẻ xúc động hoặc tỏ vẻ vô tư, coi thường quá đáng. Bạn từng nghe họ nói đùa với nhau: “Lên Pháo đài Số Bốn đi...” hoặc “... Bộ vừa ở Pháo đài Số Bốn về hay sao đây?”. Bất cứ người thương binh nào được nằm trên cáng đưa về bệnh viện, khi được người hỏi ở đâu về, cũng trả lời đúng như nhau: “Ở Pháo đài Số Bốn!” Bạn từng nghiệm thấy có hai quan điểm khác hẳn nhau được người ta nói và nghĩ về Pháo đài Số Bốn, quan niệm đầu tiên của những người chưa từng bao giờ đặt chân đến đó cho rằng tất cả những người bảo vệ Pháo đài Số Bốn đều bị hy sinh, nghĩa là sẽ chết hết, quan niệm thứ hai của những người, như chàng sĩ quan trẻ tuổi tóc vàng kia, sống ở đó, những người chỉ nói rất thản nhiên rằng ở Pháo đài Số Bốn có nhiều bùn sình, nóng hoặc lạnh.

Trong khoảng nửa tiếng đồng hồ bạn ngồi trong hàng ăn thời tiết đã thay ở bê ngoài, sương mù phủ trên mặt biển đã tan đi nhưng trên trời có những đám mây xám, dầy, ẩm ướt che khuất mặt trời. Nếu trời âu sầu và những hạt mưa bụi lẫn với tuyết đang rơi xuống thành phố, làm ướt những mái nhà, những mặt đường và vai áo những người lính chiến. Một lần nữa bạn đi qua ụ đất chắn ở đầu phố và đi dọc theo phố chính. Hai bên đường phố này không có bảng hiệu, không còn hàng quán, những tòa nhà ở đây đều hoang tàn, nằm trong tình trạng không cư ngụ được, những khung cửa ra vào bị động chặt lại vì những phiến gỗ, những khung cửa sổ vỡ nát. Bên này một góc tường đổ, bên kia một mái nhà sụp. Những toà nhà ở đây trông như những người cựu chiếu binh già từng đau khổ, từng chịu đựng nhiều bất hạnh, những ô cửa sổ đen ngòm như những đôi mắt nhìn bạn như kiêu hãnh, như khinh thị. Trên đường đi chân bạn vấp phải những viên đạn đại bác không nổ thụt xuống những hố sâu ngập nước do những Viênn đại bác gây ra trên mặt đường đá. Bạn gặp nnững tiểu đội binh sĩ và sĩ quan. Đôi khi bạn gặp một người đàn bà hoặc một đứa trẻ, nhưng ở đây, những người đàn bà bạn gặp đều không mang mũ. Có những người vợ lính bận áo choàng cũ của chồng, chân đi những đôi giày lính nặng nề. Rồi con đường đi dần xuống dốc và bạn thấy quanh bạn không còn nhà cửa nữa, hai bên đường chỉ còn những đống đất, gỗ không có hình thù. Trước mặt bạn, trên một sườn đồi trải dài qua một vùng đen sì bị cắt ngang cắt dọc vì những hầm hố, giao thông hào. Đó là vùng được gọi là Pháo đài Số Bốn.

Ít người đi lại trong vùng này, bạn không còn gặp qua một bóng đàn bà nào. Những người lính rảo bước đi thật nhanh. Trên đường đi có nhiều vết máu. Bạn gặp bốn người lính khiêng một cái cáng đi ngược đường bạn, trên cáng có một khuôn mặt xanh xám và một chiếc áo đẫm máu. Nếu bạn hỏi những người khiêng cáng người nằm trên cáng bị thương ở đâu, họ sẽ trả lời bạn với giọng nói khó chịu và không nhìn mắt bạn, rằng người nằm trên cáng bị thương ở tay hoặc ở chân, ở ngực v.v... Nếu ngưới nằm trên cáng đã chết họ sẽ rau rầu im lặng, không nói gì cả.

Tiếng đạn réo gần và tiếng nổ lớn gây cho bạn cảm giác khó chịu trong lúc bạn trèo lên đỉnh đồi, đột nhiên bạn có cảm nghĩ khác hẳn với cảm nghĩ bạn từng có về tiếng đạn đại bác nổ khi bạn nghe tiếng nổ ở trong thành phố. Tôi không thể biết có những kỷ niệm êm đềm và ngọt dịu nào sáng lên trong ký ức của bạn. Bản ngã của bạn sẽ ngự trị hoàn toàn tâm hồn bạn làm cho bạn không chú ý gì đến ngoại cảnh chung quanh. Bạn sẽ tự cho phép hạn có cái cảm giác khó chịu là do dự. Tuy vậy, cảnh một người lính chiến hai cánh tay dang ra, trượt chân trên dốc đồi và ngã vào đống bùn nước rồi nhỏm lên, chạy sát bên mình bạn vừa chạy vừa cười, làm cho bạn đè nén được sự sợ hãi hèn nhát vừa nhen nhúm bên trong bạn. Vô tình, bạn thẳng người lên, đầu bạn ngửng cao và chân hạn bước mạnh trên con đường trơn của sườn đồi đất thó. Bạn vừa bước đi mạnh bạo như vậy được vài bước, một viên đạn súng trường rít véo ngang tai bạn và bạn lại tự hỏi bạn có nên nhảy xuống đường hầm đào dọc hai ven đường để nấp hay không? Nhưnh đường hầm lộ thiên này ngập đầy một thứ nước vàng, đặc sệt, hôi hám làm bạn bắt buột phải tiếp tục bước đi trên con đường. Tất cả mọi người ở đây đều đi như thế. Sau chừng hai trăm bước đi, bạn tới một vùng được bao quanh bằng những sọt tre đan đựng đất, những phiến gỗ, những dàn gỗ chống đỡ những cỗ trọng pháo lớn và những đống đạn đại bác vuông vắn. Bạn có cảm giác vừa lọt vào một nơi vô trật tự và kỳ lạ. Ở đây, một nhóm thủy thủ tụ tập quanh một cỗ trọng pháo, gần đó, một cỗ trọng pháo khác gần như tan tành thành từng mảnh nằm giữa đống sình lầy. Một người lính bộ binh tay mang súng trường đang khó nhọc bước qua đống sinh lầy ấy, hai chân anh thọc sâu xuống sình. Trong những vũng sình đặc sệt bao quanh bạn, bạn nhìn thấy có những chai lọ vỡ, những viên đạn đại bác không nổ - cảnh vật ở đây mới thực sự là cảnh một đồn quân thời chiến. Bạn như nghe thấy tiếng nổ của một viên đạn đại bác chỉ rơi cách xa bạn có vài thước, những tiếng đạn nổ khi thì rền rĩ như tiếng ve kêu mùa hạ, khi thì làm bạn đau nhức màng tai, không khí ở đây căng thẳng và rung động như sợi dây đàn vĩ cầm, tiếng đạn nổ lấn át tất cả. Tiếng đạn làm bạn rung chuyển từ dầu đến chân và làm bạn kinh sợ.

Đây là Pháo đài Số Bốn, nơi ghê gớm, nơi rùng rợn nhất của Sebastopol, bạn nghĩ như vậy cùng một lúc với cảm giác kiêu hãnh chen lẫn sợ hãi. Nhưng sự thực không phải như bạn tưởng đâu. Đây chưa phải là Pháo đài Số Bốn, đây mới chỉ là cửa ngõ vào Pháo đài Số Bốn. Nơi đây chưa có gì đáng gọi là nguy hiểm hay đáng sợ cả. Muốn vào Pháo đài Số Bốn, bạn phải đi xuống giao thông hào, nơi có người lính bộ binh đang đi, lưng cúi xuống, đầu thụt vào hai bờ vai. Đi theo giao thông hào này, bạn sẽ còn gặp nhiều người khiêng cáng nữa, bạn sẽ còn gặp nhiều thủy thủ, lính bộ binh, tay cầm xẻng cuốc, gặp những đường dây điện truyền ra bãi mìn, bạn sẽ thấy ở hai bên hào có những hầm đất trong đầy sình, những hầm đất chỉ chứa được hai người ngồi thu lu bên trong. Trong những hầm đất nhỏ hẹp này, những chiếu sĩ của những tiểu đoàn Xạ Thủ Hắc Hải sống và chiến đấu, ăn, ngủ, ngồi hút thuốc lá, nói chuyện, cởi giày và đi giày. Họ sống giữa những mảnh sắt thép vụn tan tành quanh họ.

Ở đây, bạn có thể nhìn thấy những toán bốn, năm xạ thủ ngồi đánh bài tiêu khiển trong những ụ súng dưới chân những cỗ trọng pháo, có thể một sĩ quan Hải quân nào đó nhìn thấy mặt bạn, biết bạn là người mới tới, một khán giả, sẽ tỏ ra vui vẻ giải thích cho bạn hiểu vị trí của những dàn trọng pháo và nguyên nhân vì sao phải xếp đặt những dàn trọng pháo như thế. Người sĩ quan này, ngồi ngay trên dàn trọng pháo, tay cuốn một điếu thuốc lá với vẻ thản nhiên đến lạnh lùng, ông ta vừa nói chuyện với bạn vừa đi từ tốn từ lỗ châu mai này sang lỗ châu mai kia, nhìn sang chiến tuyến địch, và thái độ của ông ta sẽ làm cho bạn lấy lại được đôi chút bình tĩnh mặc dầu ở đây tiếng đạn nổ nhiều hơn, mạnh hơn. Có những tiếng đạn như nổ ngay trên đầu bạn. Bạn hỏi người sĩ quan can đảm đó nhiều câu, bạn nghe chuyện ông ta kể. Người xạ thủ ngồi gần cửa vào ụ súng có thể kể cho bạn nghe trận pháo kích tưng bừng xảy ra trong ngày mùng Năm vừa qua, hoặc tình trạng pháo đội của y chỉ còn có mỗi một cỗ pháo là xử dựng được, quân số của cả pháo đội chỉ còn có tám người. Y cũng kể cho bạn nghe bằng cách nào trong ngày mùng Năm ấy, một viên đạn trọng pháo địch đã xuyên vào một ổ súng làm chết liền một lúc mười một xạ thủ. Y sẽ chỉ cho bạn thấy, qua những lỗ châu mai, những chiến hào và vị trí những dàn trọng pháo của địch. Những chiến hào và những dàn trọng pháo địch dường như chỉ ở xa bạn có vài chục thước. Tôi sợ rằng khi bạn ghé mắt nhìn qua lỗ châu mai sang chiến tuyến bạn sẽ chẳng nhìn thấy gì rõ ràng, và bạn sẽ ngạc nhiên nhiều khi thấy rằng bức tường đá trắng thấp nằm cách bạn có vài chục thước xa kia, nơi đang có những vầng khói trắng bốc lên, thực sự là chiến tuyến địch. Chiến tuyến “nó”, như người chiến sĩ ở đây quen nói.

Cũng có thể là người sĩ quan đó, hoặc vì kiêu mạn, hoặc vì muốn cho đỡ buồn, tự ý ra lệnh cho các xạ thủ dưới quyền nạp đạn vào súng, bắn đi vài phát coi chơi. Lệnh vừa ra, người pháo khẩu trưởng và những binh sĩ trực thuộc, mười người tất cả, vui vẻ, nhanh nhẹn chia nhau hoạt động quanh dàn trọng pháo, người thì miệng vẫn còn nhai miếng bánh, người thì bỏ vội tẩu thuốc cháy dở vào túi, đế giày đinh của họ gõ mạnh trên mặt những mảnh sắt lót trên sàn hầm. Bạn hãy nhìn kỹ nét mặt của những người này, nhìn kỹ thái độ và những cử chỉ của họ, và bạn sẽ nhìn thấy trong những nếp răn của những khuôn mặt rám nắng có những gò má cao ấy, trong từng bắp thịt của thân thể họ, trong những bờ vai nở lớn, những cẳng chân thô mang những đôi giày nặng, trong từng cử động chậm và can đảm, những yếu tố căn bản tạo nên sức mạnh của dân tộc Nga - đó là hai đức tính đơn giản và kiên nhẫn. Bạn cũng sẽ thấy rằng việc chạm mặt với nguy hiểm, khổ sở và việc chịu đựng chiến tranh đã in đậm lên khuôn mặt những người đàn ông nào sự ý thức giá trị con người của họ. Những khuôn mặt biểu lộ những tình cảm cao đẹp và tình yêu nước.

Đột ngột, tiếng nổ đinh tai làm bạn rung động từ đầu đến chân. Cùng lúc nghe rõ tiếng đạn rời nòng súng xé gió bay đi và nhìn thấy làn khói dầy đặc tỏa trong căn hầm, làm mờ đi hình bóng những người xạ thủ. Bạn hãy nghe những lời họ nói, hãy ghi nhận vẻ vui sướng của họ sau khi viên đạn họ bắn bay đi và bạn sẽ cảm thấy sự thù hận kẻ thù của họ, sự khoái trá của việc trả thù.

- Trúng vào cửa hầm... Hai thằng chết. Coi kia... Hai thằng khốn được khiêng đi...

Những tiếng reo hò sung sướng vang lên. Rồi có tiếng người nào đó nói:

- Nó cáu rồi. Nó sắp bắn lại đó..

Sau câu nói đó, bạn nhìn thấy ánh lửa lóe lên cùng với vầng khói bốc và tiếng người lính canh trên chiến hào kêu lớn:

- Đại bác...!

Viên đạn bay vào ngang tai bạn rồi cắm sâu xuống mặt đất, đất đá bắn tung lên. Người sĩ quan nổi giận, ra lệnh nạp đạn bắn phát thứ hai, rồi phát thứ ba. Kẻ thù không chịu kém, tiếp tục bắn trả. Những cảm giác hỗn loạn đến làm bạn choáng váng. Người lính canh lại la lớn: “Đại bác...” và tiếng động cũ, tiếng đạn xuyên vào lòng đất lại vang lên trên đầu bạn.

Nếu người lính canh la: “Moọt-chê...!”, bạn nghe thấy một thứ tiếng động khác, tiếng động này dường như chẳng có gì nguy hiểm cả. Tiếng vo vo của nó chỉ làm cho bạn thấy khó chịu. Nó tới gần gơn và mỗi lúc một nhanh hơn. Bạn nhìn thấy viên đạn đen rơi trên mặt đất và nổ ra với tiếng vỡ của một thứ kim khí. Những mảnh đạn rít trong không khí, bay đi khắp nơi, những viên đá đập mạnh vào nhau và sình lầy rơi xuống đầu bạn. Những tiếng động này gây cho bạn một cảm giác khoái lạc chen lẫn với sợ hãi. Khi viên đạn địch đang trên đường bay tới, bạn nghĩ rằng viên đạn này chắc chắn sẽ làm bạn chết, nhưng kiêu hãnh vẫn làm cho bạn dứng thẳng người lên và không ai nhìn thấy mũi dao nhọn xuyên vào tim bạn. Rồi viên đạn nổ và không hề hấn gì, bạn lại sống. Trong khoảnh khắc cảm giác được sống êm dịu, ngọt ngào chan hòa toàn thân bạn đến độ làm cho bạn thấy rằng đối đâu với nguy hiểm là một lạc thú tuyệt vời, trò chơi sống chết là một cái gì huyền diệu. Bạn muốn có một viên đạn, đại bác hoặc mọot-chê, rơi thật gần bạn.

Nhưng người lính canh lại la lớn bằng giọng la trầm, ấm của y: “Mọot-chê”. Tiếng xé gió, tiếng đập, tiếng nổ lại tái diễn và lần này, bạn nghe tiếng người rên rỉ. Bạn tới cạnh người lính bị thương cùng một lúc với những người lính khiêng cáng. Người lính có vẻ mặt kỳ lạ, nằm nghiêng trong đống nước bùn hòa lẫn với máu của anh. Một phần ngực anh đã bay đi, đỏ lòm những máu. Thoạt đầu, bộ mặt đầy bùn của anh chỉ bểu lộ nét nợ hãi. Anh chưa thấy đau, anh chỉ thấy sợ. Nhưng khi chiếc cáng được đặt bên anh và anh lê người nằm được lên cáng không cần ai giúp đỡ, nét mặt anh trở lại sáng, đẹp. Với đôi mắt sáng rực và hàm răng nghiến chặt anh cố gắng ngửng đầu lên nhìn quanh nơi anh bị thương. Khi chiếc cáng được nhấc lên, anh rung giọng kêu lớn:

- Tạm biệt anh em!

Dường như anh còn muốn nói nhiều nữa, dường như anh cố gắng tìm lời để nói, nhưng anh chỉ có thể nhắc đi, nhắc lại câu: “Tạm biệt anh em...” Một người bạn anh đến gần, đặt cái mũ lên đầu anh rồi thản nhiên quay lưng đi trở lại dàn trong pháo. Trước vẻ mặt kinh hoàng của bạn người sĩ quan giơ tay che miệng ngáp rồi bận rộn với việc cuốn một điếu thuốc lá mới, nói:

- Ngày nào cũng vậy. Bị thương hoặc chết từ bảy đến tám người...

Bạn vừa chứng kiến cuộc sống của những người bảo vệ Sebastopol ở ngay trong tuyến đầu của Sebastopol, và, kỳ diệu biết là chừng nào, ban đi trở lại con đường hồi nãy lên đồi với một sư thản nhiên hoàn toàn không chú ý gì đến những viên đạn lớn, đạn nhỏ vẫn tiếp tục rít gió và rơi chung quanh bạn. Bạn vững vàng bước đi, tâm hồn bay cao và tinh thần mạnh mẽ. Bởi vì mang mang từ nơi này đi theo bạn sự tin chắc rằng ở bất cư nơi nào sức mạnh của dân tộc này cũng không thể bao giờ bị bẻ gãy. Bạn không có sự tin tưởng ấy nhờ sự nhìn thấy những chiến tuyến vững chãi, nhờ những dãy chiến hào liền lạc tinh vi, nhờ số lượng những trái mìn dăng trên bãi cản đường tiến của địch quân, nhờ những cỗ trọng pháo đặt xúm xít vào nhau - thực sự bạn không coi trọng chút nào những thứ vật dụng ấy - bạn tin tưởng vì bạn đã được nhìn thấy tận mắt những vẻ mặt, những thái độ, những lời nói biểu lộ tinh thần những người đang bảo vệ Sebastopol.

Những người bảo vệ Sebastopol sống và chiến đấu, sống và chết đơn giản và dễ dàng làm cho bạn tin rằng nếu cần đến, họ có thể còn làm gấp cả trăm lần như thế, họ có thể làm được tất cả mọi việc. Bạn đã hiểu rằng tinh thần của họ không phải là thứ tinh thần nhỏ mọn, tầm thường, đó là một tinh thần cực mạnh. Tinh thần ấy họ trở thành người, giúp họ thản nhiên sống trong bùn lầy, chiến đấu và chờ đợi cái chết đến giữa những đường đạn bay. Họ biết họ sẽ phải chết nhưng họ cứ thản nhiên sống và chiến đấu. Họ không chiến đấu vì hy vọng được thưởng huy chương, được thăng cấp, họ cũng không bị đe dọa, bị áp bức phải sống trong những điều kiện ghê rợn như thế. Họ được thúc đẩy bởi một động lực mạnh hơn, cao hơn. Động lực này ít khi được biểu lộ, nó nằm sâu kín trong trái tim những người yêu nước. Giờ đây bạn bồi hồi nhớ lại những câu chuyện bạn từng được nghe kể về Sebastopol khi Sebastopol mới bị bao vây, khi Sebastopol chưa kịp có những chiến lũy phòng thủ, chưa có quân cứu viện, chưa có những dàn trọng pháo, những bãi mìn có thể ngăn được bước tiến của địch, vậy mà trong thời gian đó, vẫn không một ai nghĩ đến chuyện đầu hàng ở Sebastopol - bạn nhớ lại mẩu chuyện về Hải quân Đề đốc Korniloff, người anh hùng kiêu dũng như những vị anh hùng trong thần thoại Hy Lạp, người từng nói với binh sĩ dưới quyền:

- Anh em... Chúng ta sẽ chết nhưng chúng ta nhất định không để cho địch chiếm được Sebastopol...! Và những người chiến sĩ can đảm, không quen nói nhiều, chỉ hô lớn trả lời:

- Chúng tôi quyết chết...!

Những câu chuyện tương tự, giờ đây, không còn bị bạn nghi ngờ hay coi là những huyền thoại được tô màu của chiến tranh, vì với bạn, chúng đã trở thành những sự kiện có thực, chúng là sự thực. Bạn dễ dàng tưởng tượng ra bạn cũng là một chiến sĩ như những người chiến sĩ kia, những người hùng của một thời thử thách, những người không bao giờ mất lòng tin, không bao giờ mất can đảm, những người vui vẻ chuẩn bị để chết, những người không chết vì việc bảo vệ một thành phố mà là chết vì tổ quốc.

Ngày tàn, mặt trời xuống thấp nơi chân trời, chiếu sáng những đám mây viền nơi đó, ánh tà dương làm mặt biển rợn sóng ửng lên màu hồng tia, ánh nắng tô vàng những con thuyền, những chiếc tàu trên biển, những mái nhà trắng trong thành phố. Dân và quân đi lại rộn rịp trong đường phố. Ở công viên thành phố, một ban quân nhạc đang trình tấu những điệu luân vũ nhịp nhàng. Tiếng kèn trống lan xa trên mặt nước, tiếng đạn nổ trên chiến hào họp thành những âm thanh đệm kỳ dị cho bản nhạc.

Đánh máy: casau
Nguồn: Nhà xuất bản: Đất Mới Năm xuất bản: 1974
casau - VNthuquan.net - Thư viện Online
Được bạn: Thanh Vân đưa lên
vào ngày: 9 tháng 1 năm 2015