Chương 9

Từ miền Bắc nơi chàng đang lưu lại, Tonio Kroger viết thư cho người bạn gái Lisaveta Iwanowna, như chàng đã từng hứa với nàng:

“Lisaveta thân mến, dưới kia, tại Arcadie, nơi không bao lâu tôi sẽ quay về. Đây là một lá thư, nhưng chắc hẳn nó sẽ làm cho cô thất vọng, bởi vì tôi chỉ có ý định nói về những điều đại cương. Không phải vì tôi tuyệt đối không có điều gì để kể lại, vì tôi chưa từng sống qua một vài biến cố theo phương cách của mình. Tại quê hương tôi, trong thành phố chôn nhau cắt rốn của tôi, người ta đã muốn bắt giữ cả tôi nữa đấy… Nhưng mà tôi sẽ kể cho cô nghe điều đó bằng lời nói. Dạo này có những hôm, tôi thích diễn tả một cách thích nghi những ý tưởng phổ quát hơn là kể chuyện.

“Cô còn nhớ không, Lisaveta, rằng một lần cô đã gọi tôi là một tâm hồn trưởng giả, một tâm hồn trưởng giả lầm đường lạc lối! Cô đã gọi tôi như thế vào một ngày, khi bị lôi cuốn bởi những ước vọng khác đã từng thoát khỏi tôi trước đó, tôi đã tâm sự với cô về tình yêu của mình trước điều tôi gọi là cuộc sống; và tôi tự hỏi không biết cô có hiểu hay không, là điều cô nói kia nó thật đến độ nào, là yêu tính trưởng giả và lòng yêu mến cuộc sống nơi tôi, chúng ta hợp nhất đến độ nào để biến thành cùng một thực thể duy nhất. Chuyến đi này đã cung cấp cho tôi những cơ hội để suy tưởng về điều đó.

“Như cô đã biết, cha tôi có một tính khí của người miền Bắc, đầy tư lự, thâm trầm, tề chỉnh nhờ ở thanh giáo chủ nghĩa, và tâm hồn ông nghiêng về tình cảm sầu muộn, trong lúc mẹ tôi thì thuộc một gốc gác xa lạ, không được xác định, bà xinh đẹp, đầy nhục cảm, ngây thơ, vừa hờ hững, vừa đam mê, và bà lại nhẹ dạ, dễ xiêu lòng, buông thả. Chắc chắn là tất cả các yếu tố đó đã tạo thành một sự pha trộn chứa đựng những khả hữu tính phi thường, đồng thời những hiểm nguy cùng cực, điều phát sinh từ đó, nó như thế này: một tâm hồn trưởng giả lạc bước vào vũ trụ của nghệ thuật, một con người phiêu lãng, bồng bềnh luôn nhớ nhung về những cung cách tốt đẹp, một nhà nghệ sĩ quằn quại với hư thức của mình. Bởi vì chính ý thức trưởng giả giúp tôi tìm thấy trong tất cả sinh hoạt nghệ thuật, trong tất cả những gì vượt thoát khỏi cái thường tình, trong tất cả thiên tài, tìm thấy một cái gì vô cùng tối tăm, vô cùng khả nghi, vô cùng mơ hồ, nó chất ngập cả tâm hồn tôi bằng sự yếu đuối về tình cảm kia trước những gì dung dị, thơ ngây, và bình thường, một cách dễ chịu, trước những gì thiếu vắng thiên tài và hợp lý.

“Tôi được đặt để vào giữa hai thế giới, không một nơi nào cho tôi cái cảm tưởng là mình đang sống dưới mái ấm của mình, vì thế mà đối với tôi, cuộc sống có phần vất vả. Các người, là nghệ sĩ, các người gọi tôi là một tên trưởng giả, và những tên trưởng giả thì lại lăm le bắt giữ tôi… Tôi không biết trong hai hạng người, hạng nào làm thương tổn tôi một cách tàn bạo. Bọn trưởng giả thì đần độn, còn các người, những tâm hồn ngưỡng vọng trước cái đẹp, vốn cho tôi là kẻ lãnh đạm và thiếu vắng hoài bão, lẽ ra các người phải nghĩ rằng có một năng khiếu nghệ thuật sâu xa do định mệnh mong muốn và quy định, đến đỗi không một hoài bảo nào lại dịu dàng và đáng được cảm nhận đối với nó hơn là mối hoài bão có đối tượng là những lạc thú của cuộc sống quen thuộc hằng ngày.

“Tôi ngưỡng mộ tất cả những tâm hồn đầy tự phụ và lạnh lùng, luôn luôn phiêu lãng trên con đường dẫn tới vẻ đẹp hùng vĩ và đầy yêu quái, luôn luôn khinh thị “loài người”, nhưng tôi không ao ước địa vị của họ. Bởi vì nếu có một điều gì biến một con người của văn chương chữ nghĩa thành một thi sĩ, đó chính là thứ tình yêu đầy trưởng giả kia mà tôi hằng cảm nhận trước tất cả những gì thuộc con người, sống thật và thường tình. Tất cả hơi nóng, tất cả điều gì tốt đẹp, tất cả đặc tính hài hước đều từ đó mà đến, và tôi có cảm tưởng rằng chính bằng tình yêu đó mà người ta viết rằng nếu không có nó, ngay cả kẻ nói bằng đủ mọi thứ ngôn ngữ của loài người và của thiên thần, kẻ đó chỉ là một cái chuông đồng hay một cái chập chõa rền vang.

“Tất cả những gì tôi thực hiện được cho tới bây giờ không gì cả, chẳng có gì quan trọng, cũng bằng không. Tôi tạo nên những tác phẩm khá hơn. Lisaveta à hãy xem đây là một lời hứa hẹn của tôi. Trong lúc tôi đang viết đây, thì tiếng rì rào của biển vọng về phía tôi và tôi nhắm nghiền hai mắt. Tôi nhìn sâu vào một thế giới sắp sửa nảy sinh, một thế giới còn đang ở trạng thái phác thảo, đang đòi hỏi được tổ chức và hình thành; tôi thấy những bóng người lố nhố, di động, đang ra dấu cho tôi đi tìm kiếm họ và giải thoát họ, những cái bóng bi thảm, những cái bóng lố bịch, cùng những cái bóng khác vừa bi thảm vừa lố bịch cùng một lúc tôi đặc biệt yêu những cái bóng này. Nhưng tình yêu sâu xa nhất và bí ẩn nhất của tôi thuộc về những người có mái tóc vàng nâu và đôi mắt xanh lơ, những tâm hồn trong sáng và sống thật, những tâm hồn diễm phúc, những tâm hồn đáng yêu, những tâm hồn rất mực thường tình.

“Đừng chê trách thứ tình yêu đó, Lisaveta à, nó tốt đẹp và lố bịch. Nó được tạo nên từ những hoài bão khốn khổ, từ ước muốn sầu muộn, từ một chút khinh miệt, và từ một niềm diễm phúc thật trắng trong, thuần khiết”.

HẾT

.