THẦY ƠI!

Mặc dù tuổi đã hơn 90, Thầy vẫn làm việc tích cực mỗi ngày từ sáng đến tối, ngày nào cũng như ngày nào. Sức làm việc của Thầy hơn cả những bạn trẻ thanh niên mặc dù cơ thể Thầy mang rất nhiều chứng bệnh tim, thận, khớp, tai, mắt… Bình thường, có khoảng hai, ba người thay phiên nhau đến làm việc cùng Thầy, vậy mà cuối ngày Thầy vẫn cười vui khỏe.

Tôi nhớ hoài những hôm Thầy bệnh phải nằm nghỉ trên giường, tôi bắc ghế ngồi kế bên đọc tài liệu Thầy vừa nghe vừa chỉnh sửa, Thầy tiếc công tiếc việc đến như vậy đó!

Cách làm việc khoa học

Như đã kể ở trên, Thầy luôn bộn bề công việc, dù vậy tất cả đều được giải quyết đúng tiến độ. Lúc nào Thầy cũng sắp xếp tất cả công việc, sinh hoạt cá nhân rất khoa học và chuyên nghiệp. Những người phụ việc cho Thầy, tùy năng lực, tùy tính cách mà Thầy sẽ giao việc và sắp thời gian làm việc hợp lý. Các tài liệu ở bên ngoài hoặc trong máy vi tính cũng được sắp xếp gọn gàng. Khi cần một file tài liệu nào đó, Thầy nói rõ vị trí chính xác của file trong ổ đĩa nào, trong thư mục nào… Trước khi viết bài Thầy thường tra cứu thông tin một lần nữa và ghi chép cẩn thận vào sổ tay. Mọi thứ đều được ghi chép tỉ mỉ và ghi chú cẩn thận để đảm bảo mức độ chính xác.

Các bài viết Thầy thường đọc đi đọc lại hai, ba lần và nhất là tham khảo ý kiến của ít nhất một người để tránh chủ quan sai sót. Thí dụ như lần viết bản thảo cho First News, khi tôi vừa đến thì Thầy đã bảo tôi đọc lại lần nữa và góp ý về bài viết; nếu tôi có ý kiến hợp lý, Thầy sẽ chỉnh sửa bổ sung.

Lần thu âm hai đĩa tân nhạc, cổ nhạc cũng vậy. Thầy hỏi ý kiến vài người về bản thu âm để đảm bảo khi phát hành sẽ phù hợp thị hiếu khán giả hiện giờ. Khi tôi nhận xét về lời giới thiệu của Thầy trước mỗi bản nhạc, ngay hôm sau Thầy đã thu xếp ghi âm lại để mọi người hiểu rõ hơn về xuất xứ bản nhạc cũng như giai đoạn đó của cuộc đời Thầy.

Đó là một trong những cách làm việc khoa học của Thầy tôi: luôn luôn tiếp thu ý kiến của tất cả mọi người miễn sau đó là góp ý xây dựng và không mang tính chỉ trích. Bởi cái “tôi” của những trí thức, học giả thường khá cao, họ luôn khăng khăng cho mình là đúng vì vậy tôi cực kỳ nể phục tinh thần “lắng nghe, tiếp nhận” của Thầy!

Trí nhớ siêu phàm

Hầu như những người thân quen với Thầy đều biết khả năng “lưu trữ” của Thầy. Thực sự, ở bên cạnh làm việc cùng Thầy thường xuyên, tôi lại càng ngạc nhiên hơn nữa. Thỉnh thoảng gặp bạn bè Thầy thao thao kể chuyện thời học ở Petrus Ký, Thầy nhớ rõ các thầy giáo đã dạy, Thầy kể chi tiết năm đó Thầy thi những môn nào, điểm từng môn và thuật lại chuyện ông thầy giáo vấn đáp bắt bẻ thế nào, Thầy trả lời lại ra sao… Hoặc trong lúc tìm tài liệu cũ, hình ảnh xưa, chỉ cần nhắc sơ qua Thầy sẽ kể ngay sự kiện đó hoặc tên những người trong hình, lý lịch của họ ra sau, kỷ niệm làm việc giữa Thầy và từng người. Ký ức quá khứ từ lúc bé trải qua 90 năm Thầy gần như nhớ đầy đủ từng ngày. Người già thường hoài niệm và nhớ nhiều chuyện xưa, nhưng với trí nhớ minh mẫn của Thầy thì khác, chuyện ngày hôm qua, chuyện ngày hôm nay Thầy vẫn ghi lại đều đặn như ổ cứng chiếc máy tính. Vài bữa trước Thầy đi dự một tiệc cưới, đến gặp Thầy tôi hỏi các món trong tiệc thế nào thì Thầy kể tên từng món và nhận xét các món luôn! Hoặc là Thầy có thói quen mỗi ngày đọc tin tức và theo dõi tỷ giá ngoại tệ. Thế là có hôm nghe tôi đọc tỷ giá xong là Thầy nói ngay bữa nay giá lên (xuống) so với các hôm trước, rồi Thầy đọc một loạt tỷ giá của những ngày trước và cả những tháng trước. Nhớ kỹ như vậy nên Thầy đoán giá thị trường cũng khá chính xác!

Thầy rất thích trò chuyện cùng mọi người trong bữa ăn, bất cứ chủ đề nào cũng được. Nhưng ít ai biết dù vừa ăn vừa nói hăng say như thế Thầy vẫn không quên đếm mình đã ăn được bao nhiêu. Ví dụ, có hôm tôi hỏi thì Thầy nói Thầy vừa ăn ba miếng thịt, mấy miếng rau, mấy miếng trứng, giờ Thầy sẽ ăn một quả chuối và uống thuốc (Dĩ nhiên mỗi lần uống bao nhiêu thuốc, gồm những loại thuốc gì Thầy đều nhớ rõ ràng). Có bữa, Thầy vui vẻ nói đã ăn năm cuốn nem rồi, chỉ ăn một cuốn nữa thôi. Dù trên bàn có bao nhiêu món ăn, Thầy đều nhớ rõ số lượng từng món đã ăn để không quá nhiều ảnh hưởng sức khỏe!

Hỗ trợ cho trí nhớ của Thầy là hàng trăm quyển sổ ghi chép và các “mẹo” ghi nhớ. Viết đến đây tôi, bồi hồi nhớ lại ghi chép của những chủ đề hai Thầy trò đã bàn thảo và Thầy dự định sẽ viết sau khi hoàn thành quyển sách ảnh… Rất tiếc giờ không có Thầy, không ai có thể viết tiếp những dòng ghi chép dở dang đó nữa!

Học… học nữa… học mãi

Với trí nhớ tuyệt cùng với sở thích mê đọc sách (ai cũng biết Thầy có cả thư viện khổng lồ), mê đọc tin tức hàng ngày, có thể nói Thầy tôi như bộ từ điển bách khoa di động. Hầu như có thắc mắc gì tôi cũng hỏi Thầy và nhận được đáp án. Thế mà Thầy tôi luôn luôn khiêm tốn, luôn luôn học hỏi những điều mới mỗi ngày. Để thử thách kiến thức, chương trình Thầy tôi yêu thích là Ai là triệu phú trên VTV, mỗi câu giải được Thầy lại học thêm được điều mới. Đọc tin tức trên báo, trên mạng, có điều gì chưa biết Thầy cực kỳ thích thú. Trong lúc làm việc, hễ thấy tôi thao tác trên máy vi tính có gì mới là Thầy bảo tôi chỉ Thầy ngay. Thực sự tôi rất xấu hổ vì mình chẳng biết gì nhiều mà Thầy vẫn vui vẻ bảo tôi hướng dẫn, tôi còn trẻ mà “lười” học rất nhiều so với Thầy, người cần mẫn gom nhặt kiến thức đến cuối đời.

Những ngày cuối cùng nằm trên giường bệnh, hễ tôi đến thăm là Thầy hỏi liền có tin tức gì mới không con con đọc báo cho Thầy nghe đi...

Biết ơn

Trước khi ăn cơm, Thầy Khê thường cầm đôi đũa xá ngang trán rồi mới bắt đầu ăn. Thầy giải thích rằng đó là tỏ lòng biết ơn người nông dân đã vất vả trồng hạt lúa, trồng rau, nuôi cá, cám ơn người đã nấu bữa ăn ngon.

Thầy luôn trân trọng tất cả những gì người khác đem đến tặng với tấm lòng chân thành nhất: một món quà nhỏ, tấm thiệp, món ăn bình dị... Với những món quà, Thầy luôn ngắm nghía rồi từ từ tìm mối dán gỡ ra nhè nhẹ để không làm rách bao gói, nơ trang trí… Trong tâm trí, Thầy cám ơn tình thương của người đã nghĩ đến Thầy cất công chọn quà, gói quà đem gửi tặng.

Tất cả các email mọi người gửi đến, dù ngắn ngủi chỉ một dòng hay dài cả trang, Thầy đều ân cần đáp lại với tất cả chân tình. Những ý kiến mọi người gửi trên mạng sau khi đọc xong Thầy cũng hồi âm ngay thí dụ như đoạn trả lời dưới đây:

“ Cám ơn tất cả các bạn trẻ sau khi xem tấm ảnh được đăng trên facebook có gửi cho tôi nhiều câu chúc sức khoẻ an khang. Những câu chúc ấy rất thành tâm như một lời phát nguyện không vị ngã mà lợi tha, tôi tin rằng câu chúc đó sẽ có hiệu lực giúp cho tôi có thêm được sức khoẻ và kéo dài tuổi thọ thêm được vài năm để tiếp tục đem tiếng nhạc quê hương “sâu trong dân và rộng khắp năm châu”.

Hoặc khi Thầy đăng bài thơ khai bút năm Ất Mùi 2015 trên Facebook:

Khai bút: TỰ THUẬT

Còn năm năm nữa đúng mười mươi

Sống khoẻ nhờ ơn Đức Phật Trời

Nguồn cạn, sông ngòi luôn sống động

Cây già, cành lá vẫn xanh tươi

Ngón đàn có kém hồi trai trẻ

Trí nhớ không thua lúc thiếu thời

Tiếp tục lưu truyền văn hoá Việt

Không quên tận hưởng phút nhàn thơi.

(Trường ca trang Bình Thạnh Ất Mùi Nguyên đán Giờ Thìn 8 giờ 15 phút, 19/02/2015)

Có người bình luận như sau:

Kính họa bài TỰ THUẬT, của cụ giáo sư Trần Văn Khê

CHÚC MỪNG

Kính mừng tuổi cụ sắp mười mươi,

Cuộc sống an khang hưởng lộc trời.

Cầu chúc tinh thần không sút kém,

Ước mong tâm trí vẫn vui tươi.

Tay đàn hơi chậm vì cao tuổi,

Giọng hát bớt thanh bởi quá thời.

Thán phục tài cao còn sáng tác,

Vẫy vùng cánh hạc sống an thơi.

(Thanh Khang kính chúc, “Mồng 3 tết Thầy”, 3-1 Tết Ất Mùi)

Thầy Khê rất vui khi nhận được thơ từ một người khách lạ như món quà tinh thần đầu năm. Thầy hồi âm ngay:

“ Thân gửi Thanh Khang, người bạn chưa quen. Tôi rất vui khi nhận được bài thơ họa vận của bà. Niêm luật vững vàng, trạng luận đối chỉnh, tứ thơ thanh thoát. Bà đã ví tôi như “chim hạc” vừa có ý nghĩa sống lâu trường thọ lại không quên ca múa bên cạnh cây tùng. Đọc thơ của bà, tôi lại nhớ hai câu thơ của cụ Trúc Hiền đã viết tặng tôi năm 1976: “Khách phong lưu gặp người phong nhã/Dẫu như quen mà cũng đã như quen”

Chẳng biết bà bắt gặp nơi đâu “chiếc lá” mà đầu xuân này tôi đã “thả lá đề thơ”. Tôi lại có dịp đọc mấy bài thơ của bà xướng hoạ với các thi hữu khiến tôi “ngẩn ngơ, thán phục con người chưa quen”. Gửi theo đây một bài thơ tôi đã làm từ lâu (1974) hoạ vận bài thơ của cụ Bùi Khánh Đản nhan đề “Độc hành ca”, bài thơ của cụ rất hay nhưng rất bi quan, tôi hoạ vận lại với tư tưởng lạc quan và đặt tên bài là “Lạc quan độc hành ca”.

Cuộc sống cô đơn dẫu kéo dài,

Vẫn tìm tiên cảnh dưới trần ai.

Gió Xuân luôn đón nơi phong cát,

Trăng Hạ thường xem chốn nguyệt đài.

Vẫn bám hồn thơ xa thế tục,

Nhẹ nương cánh nhạc đến thiên thai.

Cuộc đời cô độc nhờ thơ nhạc,

Vui kém chi người vẹn Trúc Mai.

Bà có thể hồi âm đến tôi qua email...

Chúc bà luôn luôn mạnh khoẻ và cuộc sống được an nhiên tự tại.

Giáo sư, tiến sỹ Trần Văn Khê (Ngày 23/2/2015)

Thái độ trân trọng tình cảm của tất cả mọi người đối với mình của Thầy là bài học lớn đối với tôi.

Lê Ngọc Hân