Chương 2 Tư duy chậm với Tư duy nhanh

Người thành đạt đã tập được thói quen làm những việc mà người thất bại không thích làm. Nhất định là họ cũng không thích làm những việc đó. Nhưng sức mạnh của mục đích lại lấn át sự chán ghét.

- ALBERT.E.N.GRAY

Trí tuệ của bạn rất phi thường. Bạn có khả năng nghĩ ra nhiều ý tưởng hơn cả tổng số phân tử trong vũ trụ mà ta đã biết. Bằng cách tập trung sức mạnh của trí tuệ lên bất kỳ mục tiêu hay mong ước nào mà bạn có, bạn có thể đạt được những điều phi thường và thường là nhanh hơn bạn tưởng nhiều.

Trí óc bạn vận hành liên tục. Luồng ý thức của bạn là khoảng 15.000 từ mỗi phút. Trí óc bạn nhảy từ ý nghĩ này sang ý nghĩ khác rồi quay trở lại. Bạn cần có sự tự chủ và ý chí mạnh mẽ để kiểm soát và kiềm chế dòng suy nghĩ ào ạt xô tới và hướng nó theo cách giúp bạn đạt được tất cả những gì có thể.

Tình cờ là, bạn có thể tuôn ra hàng trăm ý nghĩ liên tục, nhưng mỗi lúc bạn chỉ có thể nghĩ một ý. Vì thế, bạn có thể kiểm soát được luồng ý thức và tập trung suy nghĩ của mình, như một lính bắn tỉa, lên một ý nghĩ, một mục đích mỗi lần.

Chế độ phản ứng – đáp trả

Những việc bạn lặp đi lặp lại đều trở thành một thói quen. Số đông thường hoạt động theo chế độ phản ứng – đáp trả. Họ đã tập thói quen phản ứng và đáp trả liên tục với những chuyện diễn ra xung quanh và bên trong họ, mà gần như không suy nghĩ thận trọng và lý trí.

Từ tiếng chuông báo thức đầu tiên, họ chủ yếu phản ứng và đáp trả các kích thích từ môi trường và các xung động thường xuyên hay nhất thời. Quá trình tư duy thông thường gần như ngay lập tức: kích thích, rồi phản ứng tức thời, không có thời gian nghỉ.

Quá trình tư duy cao hơn cũng được khơi nguồn từ các kích thích, nhưng giữa kích thích và phản ứng có một vài khoảnh khắc bạn suy nghĩ trước khi đáp trả. Giống như mẹ từng dặn bạn, “đếm đến mười trước khi đáp trả, nhất là lúc con buồn bực hay cáu giận.”

Chính hành động dừng lại để suy nghĩ trước khi nói hay làm bất cứ điều gì gần như luôn luôn giúp phản ứng sau cùng của bạn trở nên chất lượng hơn. Đây là yêu cầu bắt buộc để thành công. Đó cũng là một phẩm chất của người giàu có.

Suy nghĩ là một công việc vất vả

Thomas J. Watson, người sáng lập IBM, yêu cầu mọi văn phòng trên tường đều phải gắn bảng có ghi, “NGHĨ”. Những ngày đầu đi làm, mỗi khi có vấn đề phải giải quyết, ai đó sẽ chỉ tay lên tấm bảng để nhắc nhở đồng nghiệp của anh ta rằng họ càng dành nhiều thời gian để suy nghĩ thấu đáo về chủ đề đang bàn luận, thì khả năng họ nghĩ ra một cách giải quyết hoặc một quyết định hợp lý càng cao.

Thomas Edison từng nói, “Suy nghĩ là phần việc khó khăn nhất, đó là lý do tại sao hầu hết mọi người né tránh nó bằng mọi giá.”

Có câu nói, “Có những người động não. Có những người nghĩ rằng mình đang động não. Và có một phần rất lớn những người thà chết chứ không chịu động não.”

Suy nghĩ nghiêm chỉnh là một việc khó khăn. Bạn phải học và thực hành liên tục nếu muốn thăm dò chiều sâu sức mạnh tinh thần của mình.

May mắn là, mọi việc bạn lặp đi lặp lại đều sẽ sớm trở thành một thói quen. Một khi đã thành thói quen, nó sẽ hoạt động dễ dàng và tự động. Goethe từng nói. Câu này hoàn toàn có thể áp dụng cho việc hình thành thói quen mới.

“Mọi thứ đều khó khăn trước khi nó trở nên dễ dàng.”

Tư duy chậm

Một trong những thói quen tốt nhất bạn có thể tập là suy nghĩ một cách chậm rãi trong những lĩnh vực đòi hỏi tư duy chậm.

Như chúng ta đã bàn luận ở Chương 1, nhân tố quan trọng nhất là các hệ quả. Hầu như tất cả những lỗi lầm mà ta phạm phải trong đời đều bắt nguồn từ việc không cân nhắc kỹ lưỡng những hệ quả của những hành động trước đó.

Cuốn sách bán chạy nhất của Daniel Kahneman, Thinking, Fast and Slow (Tư duy nhanh và chậm), là một đóng góp rất lớn cho việc tư duy chính xác. Tương tự như tác phẩm kinh điển Straight and Crooked Thinking (tạm dịch: Tư duy thẳng và cong) của R. H. Thouless và C. R. Thouless, cuốn sách của Kahneman khám phá và giải thích rất nhiều lý do tại sao chúng ta đi đến các kết luận sai lầm, dẫn tới những hành động không đạt được kết quả mà ta mong muốn.

Các tác giả chỉ ra cách mà chúng ta tiếp nhận thông tin và đưa ra các quyết định dựa trên một phần thông tin, những số liệu thống kê chọn lọc, hoặc thiên kiến xác nhận - tìm kiếm những thông tin ủng hộ những gì mà ta đã quyết định tin tưởng.

Kết luận chung của những nghiên cứu này đối với tư duy nghèo nàn hoặc cẩu thả là buộc phải chậm lại trước khi ra một quyết định có thể tạo ra những hệ quả cực kỳ tích cực hoặc cực kỳ tiêu cực trong cuộc sống và trong công việc.

Một trong những cách đơn giản nhất để làm điều này là không ngừng hỏi, “Làm sao chúng ta biết điều này là đúng?” trước khi tiếp nhận một thông tin như cơ sở để ra quyết định.

Hai lối tư duy

Hai lối tư duy đối nghịch là tư duy nhanh và tư duy chậm. Với tư duy nhanh, chúng ta xử lý thông tin một cách nhanh chóng, tự động, bằng bản năng và trực giác, giống như ra quyết định trong khi đang lái xe lúc tắc đường. Chúng ta phản ứng và đáp trả mà không suy nghĩ hay cân nhắc nhiều.

Trong hầu hết các hoạt động của chúng ta, như đối thoại, họp hành, lèo lái cuộc sống thường nhật, hay đi chợ, tư duy nhanh vừa phù hợp lại vừa cần thiết. Các hệ quả không quan trọng, chẳng hạn như bạn gọi một chiếc bánh mì kẹp thịt hay kẹp cá để ăn trưa. Điều đó không quá quan trọng.

Trong nhiều lĩnh vực khác của đời sống, tư duy chậm lại cần thiết hơn, thậm chí là bắt buộc, nếu chúng ta phải đưa ra những quyết định dài hạn đúng đắn, những quyết định mang lại những hệ quả mà ta mong đợi.

Đây là cái nhìn thấu đáo của Kahneman, là trọng tâm khiến cho tác phẩm của ông trở thành sách bán chạy, và nó xứng đáng được như vậy. Ông nói rằng sai lầm lớn nhất mà hầu hết mọi người gặp phải là họ sử dụng tư duy nhanh cho những quyết định sống còn và dài hạn, trong khi tư duy chậm sẽ phù hợp hơn rất nhiều.

Cân nhắc các hệ quả

Ví dụ, các quyết định về lớp mà bạn sẽ đăng ký ở trường đại học, con đường phát triển sự nghiệp mà bạn dấn thân vào, người mà bạn cưới, và cách bạn kiếm tiền, tiết kiệm và đầu tư, tất cả đều đòi hỏi tư duy chậm.

Quyết định càng quan trọng đối với bạn về dài hạn, bạn càng phải chậm lại, tạm nghỉ, và cân nhắc kỹ lưỡng cả các sự kiện lẫn các lựa chọn của bạn.

Khi bắt đầu gây dựng một doanh nghiệp, tư duy chậm là vô cùng thiết yếu trong tất cả các mảng. Bạn chuyên về sản phẩm hay dịch vụ nào, bạn nhắm tới phân khúc khách hàng nào, bạn lựa chọn phương thức sản xuất, bán hàng, tiếp thị và phân phối ra sao, bạn quyết định giá cả và chi phí thế nào, tất cả đều mang tính sống còn đối với sự thành bại của doanh nghiệp.

Phân tích cách bạn tư duy

Từ giờ trở đi, hãy thường xuyên tự hỏi, “Tình huống này đòi hỏi tư duy nhanh hay chậm?”

Câu giờ cho bản thân bất cứ lúc nào có thể. Trì hoãn càng lâu càng tốt giữa kích thích và đáp trả, giữa suy nghĩ và ra quyết định. Thực hành “Quy luật 72 giờ”. Cho hoặc mua cho mình 72 giờ hay ba ngày để cân nhắc một quyết định lớn lao trước khi thực hiện nó.

Lãnh chúa Acton từng viết, “Nếu không cần phải quyết định thì cần phải không quyết định.”

Bạn càng mất nhiều thời gian để đưa ra một quyết định quan trọng, quyết định đó sẽ càng đúng đắn trong hầu hết các trường hợp. Hãy không ngừng sử dụng những từ “Để tôi suy nghĩ và sẽ liên lạc với anh sau”.

Nếu ai đó cố thúc ép bạn đưa ra quyết định về một vấn đề quan trọng, bạn có thể nói, “Nếu anh đòi một câu trả lời ngay lập tức thì câu trả lời là KHÔNG. Nhưng nếu anh để tôi suy nghĩ về nó một lát, câu trả lời có thể sẽ khác đấy.”

Viết các chi tiết ra

Nghĩ trên giấy. Một trong những công cụ tư duy mạnh mẽ nhất là một tờ giấy, trên đó bạn viết tất cả các chi tiết về vấn đề hoặc quyết định. Điều gì đó tuyệt diệu sẽ xảy ra giữa đầu và tay khi bạn viết mọi thứ ra. Khi bạn viết hết chi tiết ra, bạn buộc phải suy nghĩ chậm rãi và tỉ mỉ, nhất là khi bạn viết tay chứ không phải đánh máy. Thường thì khi bạn viết lần lượt từng việc, bạn sẽ càng hiểu rõ mình nên làm gì. Đây là lý do tại sao Francis Bacon viết, “Viết lách tạo nên con người chính xác.”

Bất cứ khi nào đưa ra một quyết định có khả năng để lại hệ quả nghiêm trọng, hãy câu giờ lâu nhất có thể.

Quyết định cuối cùng của bạn sẽ luôn đúng đắn hơn là khi bạn quyết định vội vàng.

Quyết định chọn người

95% thành công trong kinh doanh, theo một số đánh giá, sẽ được quyết định bởi phẩm chất của người mà bạn thu nhận, phân công, bổ nhiệm và ủy thác công việc. Người mà bạn chọn làm việc cùng, và người chọn bạn, có thể làm nên chuyện hoặc làm hỏng việc. Đây là lý do mà Peter Drucker viết, “Những quyết định chọn người chóng vánh luôn luôn là những quyết định sai lầm.”

Người mà bạn chọn để cùng làm việc, giao thiệp hay kết hôn, đầu tư hay làm ăn chung, sẽ quyết định khoảng 85% thành công và hạnh phúc của cuộc đời bạn.

Bí quyết tuyển dụng

Giám đốc bán hàng xuất sắc của một công ty lớn, người nổi danh vì đã tuyển chọn được nhiều nhân viên bán hàng tài ba cho công ty đó, từng được hỏi về bí quyết tuyển dụng thành công. Ông nói, “Đơn giản thôi, tôi áp dụng ‘Quy luật ba ngày.’ Dù có thích ứng viên đến mấy, tôi vẫn buộc mình phải đợi ba ngày rồi mới đưa ra quyết định cuối cùng. Khi tôi gặp và nói chuyện với một ứng viên, một người trông có vẻ ưu tú ở một hay hai lần gặp đầu tiên lại thường bắt đầu bộc lộ thiếu sót và yếu điểm khiến anh ta hay cô ta hoàn toàn không phù hợp về lâu về dài.”

Hầu hết các công ty và giám đốc thành đạt nhất đều áp dụng những biến thể khác nhau của quy luật này. Họ nhận ra rằng cái giá của việc tuyển sai người có thể rất đắt. Quy tắc này cũng được áp dụng với các đối tác và thỏa thuận kinh doanh.

Tư duy chiến lược

Trong số rất nhiều những kỹ thuật quản lý tự cổ chí kim, kế hoạch chiến lược đứng đầu trong số các nhân tố có tầm quan trọng lâu dài. Trong việc lập kế hoạch chiến lược, bạn buộc phải suy nghĩ một cách chậm rãi, cân nhắc kỹ lưỡng các hệ quả có thể có của một hành động hay một quyết định. Bạn đang phác thảo tương lai dài hạn của doanh nghiệp mình.

Trong việc lập kế hoạch chiến lược cá nhân cũng vậy. Bạn phác thảo tương lai của chính mình. Bạn nghĩ tới tương lai để xác định chỗ mình muốn đứng trong nhiều năm tới.

Như Michael Kami, chuyên gia hoạch định chiến lược từng viết, “Những người không lập kế hoạch cho tương lai sẽ không thể có tương lai.”

Việc lập kế hoạch chiến lược cá nhân buộc bạn phải suy nghĩ chậm rãi, với độ rõ ràng và chính xác cao hơn. Nó buộc bạn phải nghĩ về những gì mà bạn thực sự muốn trở thành, muốn có, muốn làm, và muốn đạt được trong những năm tháng trước mắt.

Bỏ thật nhiều thời gian, thậm chí là một hay hai ngày, để nghĩ về tương lai thường là một ý hay, đặc biệt là trong giai đoạn biến chuyển, nhiễu loạn, và đổ vỡ. Hãy tản bộ và để trí óc của bạn được thư giãn. Hãy bàn bạc với người bạn đời về các mục tiêu trong tương lai. Hãy nghỉ ngơi hai hoặc ba ngày, cách ly với tất cả các thiết bị điện tử, bao gồm máy tính, điện thoại thông minh, điện thoại bàn, máy nhắn tin, và bất kỳ thiết bị nào khác có thể làm gián đoạn dòng suy nghĩ của bạn.

Học cách tĩnh tâm

Một trong những cách hữu dụng nhất để luyện tư duy chậm là thường xuyên học cách tĩnh tâm. Nhiều người chưa từng luyện cách tĩnh tâm dù chỉ một lần trong suốt cuộc đời. Họ luôn luôn phải bận rộn và hoạt động liên tục, lấp đầy từng phút với các tác nhân kích thích. Nhưng với bạn thì không.

Học cách tĩnh tâm khá đơn giản. Nó đòi hỏi bạn dành ra ít nhất 30 đến 60 phút ở một mình, trong tĩnh lặng, không có tiếng nhạc hay những thứ gây sao nhãng, và chỉ im lặng ngồi đó, không gây tiếng động hay làm gì cả. Bạn có thể ngồi tĩnh lặng trong thiên nhiên, trong công viên, nơi không có tiếng ồn.

Có lẽ trạng thái tinh thần tốt nhất cho việc tĩnh tâm là “nghĩ về nước”. Việc ngồi nhìn một hồ nước, thậm chí là một bể bơi, sẽ xoa dịu tâm trí và khai mở khả năng thuộc tiềm thức và siêu thức của bạn.

Tĩnh tâm đòi hỏi kỷ luật

Lần đầu học cách tĩnh tâm, bạn sẽ thấy vô cùng khó. Bạn sẽ thấy bồn chồn và nghĩ đến những chuyện mà bạn có thể đứng dậy và làm ngay. Bạn sẽ gần như phải giữ mình ngồi yên trong 20 đến 25 phút.

Nhưng ở thời điểm đó, điều tuyệt diệu sẽ xảy đến. Tất cả căng thẳng và stress của bạn sẽ bắt đầu tan biến, và bạn sẽ cảm thấy hoàn toàn thoải mái. Bạn sẽ bắt đầu thưởng thức cảm giác chỉ đơn thuần là ngồi yên. Và lúc này, trí óc của bạn sẽ bắt đầu đầy ắp suy nghĩ, ý tưởng, cái nhìn thấu đáo, quan điểm, giải pháp cho các vấn đề, và những cảm hứng khác, bất kỳ điều gì trong số đó đều có thể thay đổi cuộc sống của bạn.

Hãy cứ để tâm tưởng của bạn trôi đi, như một dòng sông. Bạn không cần viết gì cả. Nếu đó là một ý tưởng hay, nó sẽ ở lại với bạn sau khi bạn tĩnh tâm. Có câu nói rằng “Người ta bắt đầu trở nên tuyệt vời khi họ bắt đầu dành thời gian cho riêng mình trong tĩnh lặng.”

Nếu bạn chưa từng luyện 30 tới 60 phút tĩnh tâm, hãy đặt một cuộc hẹn với bản thân cho buổi đầu tiên. Thông thường, tôi sẽ dừng xe ở một công viên trên đường về nhà vào lúc chiều tối và ngồi yên trong một tiếng. Bạn có thể ở trong văn phòng sau khi mọi người ra về. Bạn có thể ngồi trong sân nhà hoặc phòng ngủ trên gác, những nơi hoàn toàn yên tĩnh.

Cách này luôn hiệu quả

Đây là lời hứa tôi dành cho bạn. Bất cứ khi nào bạn gặp vấn đề, khó khăn, trở ngại, thất vọng, hay thử thách trong đời, hãy chìm vào thinh lặng và ngồi yên. Ngay lần đầu tiên bạn làm điều này, gần như không có ngoại lệ, câu trả lời cho vấn đề lớn nhất của bạn sẽ nảy ra trong đầu bạn, gần giống một con bướm đậu trên vai bạn vậy.

Nhiều học trò cho tôi biết rằng những vấn đề khiến họ bận tâm hằng tuần hay hằng tháng đều gần như ngay lập tức được giải quyết trong lần đầu tiên họ luyện tĩnh tâm.

Khi câu trả lời xuất hiện, nó sẽ trọn vẹn về mọi mặt. Nó sẽ trả lời mọi chi tiết của vấn đề hay những khó khăn. Nó sẽ đơn giản, rõ ràng, và hoàn toàn nằm trong khả năng hành động của bạn. Nó sẽ giải quyết mọi chi tiết của vấn đề. Khi bạn hoàn thành chu kỳ tĩnh tâm và đem ý tưởng biến thành hành động, mọi chuyện sẽ ngay lập tức tự chấn chỉnh. Bạn sẽ được thanh thản.

Giải phóng sức mạnh bên trong bạn

Rèn luyện tĩnh tâm đều đặn yêu cầu tư duy chậm. Nó đòi hỏi bạn ngừng tất cả công việc và hoạt động xung quanh mình và chỉ chìm vào tĩnh lặng trong ít phút. Tin tốt là bạn càng luyện tĩnh tâm nhiều, những câu trả lời và ý tưởng bạn lấy được từ mỗi chu kỳ sẽ càng nhanh hơn, hay hơn và toàn diện hơn.

Trong việc lập kế hoạch chiến lược tập thể, các hệ quả có thể rất hệ trọng, hãy dành thời gian để chậm lại và ngẫm nghĩ về những vấn đề cốt yếu có thể biến thành hành động quyết định thành bại của công việc.

Có một quy luật trong việc quản lý thời gian, “Mỗi phút bạn dành để lập kế hoạch sẽ tiết kiệm 10 phút thực hiện.”

Khi bạn thấy một doanh nghiệp thành đạt, bạn sẽ thấy một chiến lược thành công được đưa vào hành động. Bạn sẽ thấy kết quả của một quá trình mở rộng của tư duy chậm và chắc.

Áp dụng mô hình tư duy GOSPA

Để giúp bản thân và những người khác chậm lại và suy nghĩ đúng đắn hơn, hãy sử dụng mô hình GOSPA thường xuyên. Từ GOSPA là viết tắt của “Goals (Mục đích), Objectives (Mục tiêu), Strategies (Chiến lược), Priorities (Ưu tiên), và Actions (Hành động).”

Mục đích: Mục đích là những kết quả cụ thể, đo đếm được và giới hạn về thời gian, những kết quả mà bạn muốn đạt được về dài hạn trong việc kinh doanh. Những tiêu chí này liên quan tới mục tiêu đặt ra cho doanh số, lợi nhuận, mức tăng trưởng, giá cổ phiếu và xếp loại.

Mục tiêu: Mục tiêu là những mục đích tạm thời mà bạn phải hoàn thành để đạt được các mục đích chính. Hãy tưởng tượng mục đích của bạn là những thứ ở trên đỉnh chiếc thang, đích ngắm dài hạn của bạn, và các mục tiêu của bạn là những thanh ngang của chiếc thang mà bạn phải leo lên để giành được nó.

Chiến lược: Chiến lược là rất nhiều cách mà bạn có thể giành được mỗi mục tiêu. Chẳng hạn, trong kinh doanh, một trong những mục tiêu của bạn là phải đạt được một mức doanh thu nào đó. Có rất nhiều chiến lược khác nhau mà bạn có thể sử dụng để đạt được mục tiêu doanh số của mình.

Ưu tiên: Ưu tiên là những việc làm quan trọng nhất trong việc đạt được các mục tiêu và mục đích của bạn. Áp dụng quy luật 80/20 cho mọi thứ. 20% hành động hàng đầu mà bạn có thể làm mà chiếm đến 80% kết quả là gì?

Hành động: Những hành động cụ thể, đo đếm được, giới hạn về thời gian mà bạn phải làm để thực hiện chiến lược, hoàn thành mục tiêu, và đạt được mục đích là gì?

Phương pháp tư duy, và cân nhắc kỹ lưỡng mỗi việc bạn làm này, sẽ đột ngột cải thiện khả năng ra quyết định của bạn. Nó buộc bạn phải sử dụng cả tư duy dài hạn và tư duy chậm cùng lúc.

Định luật xác suất

Nhiều người cho rằng thành công, hay thất bại của họ, do may rủi, là tốt hay xấu. Trên thực tế, khi nhìn lại những gì đã xảy ra, thành công hóa ra lại hoàn toàn không phải là do may mắn. Thay vào đó là do xác suất.

Định luật xác suất nói rằng có một xác suất mọi thứ đều có thể xảy ra, và bằng cách áp dụng mô hình toán học nào đó, bạn có thể tính toán những xác suất này với độ chính xác cao. Trong ứng dụng đơn giản nhất, định luật cho rằng nếu bạn làm nhiều hơn những việc mà những người hay tổ chức thành công cũng làm, bạn sẽ tăng xác suất làm được những điều đúng đắn vào đúng thời điểm và cũng sẽ thành công như họ.

Bằng cách vận dụng tư duy chậm khi cần thiết, bạn sẽ thấy mình làm được nhiều điều đúng đắn hơn và ít phạm sai lầm hơn trên con đường đến thành công.

Thành công không phải tình cờ. Thất bại cũng không phải tình cờ.

Bạn càng suy nghĩ và lập kế hoạch kỹ càng trước khi hành động, bạn càng kiểm soát thành công trong tương lai nhanh hơn.

Các bài thực hành

1. Ngay hôm nay hãy quyết tâm tạo khoảng trống để suy nghĩ chậm rãi giữa kích thích, vấn đề hay ý tưởng, và phản ứng của bạn.

2. Chọn một mảng quan trọng trong công việc hoặc đời sống cá nhân của bạn và áp dụng mô hình GOSPA để giúp bạn suy nghĩ rõ ràng và sáng suốt trong việc lập kế hoạch cho tương lai.

3. Ngay hôm nay hãy lên kế hoạch dành 30 tới 60 phút để tĩnh tâm, ngồi yên trong tĩnh lặng và lắng nghe trực giác mách bảo. Hãy làm đều đặn.