Chương XIII LÚC LÀM VIỆC – NƠI LÀM VIỆC – TỦ SÁCH – THÚ CHƠI SÁCH
Hoa là người đẹp, sách là bạn thân
1. Nên làm việc lúc nào
2. Chỗ làm việc
3. Tủ sách
4. Giữ gìn sách
5. Cho mượn sách và mượn sách
6. Thú chơi sách
1. NÊN LÀM VIỆC LÚC NÀO
Nhiều người khuyên nên suy nghĩ, viết lách vào buổi sáng vì lúc đó tinh thần minh mẫn hơn, còn buổi chiều thì nên dùng để tìm tài liệu, buổi tối nên đọc sách tiêu khiển.
Tôi tưởng đó chỉ là thói quen của mỗi người. Hai văn sĩ bạn thân của tôi viết những trang sách hay nhất trong cảnh đêm tĩnh mịch. Chỉ khi nào vạn vật xung quanh đều ngủ, các tiếng động đều tắt, thì óc hai anh ấy mới mẫn tuệ. Riêng tôi, tôi quen làm việc vào buổi chiều vì buổi sáng óc tôi chưa có cái đà suy nghĩ, còn buổi tối thì tôi phải nghỉ để đêm khỏi mất ngủ.
Có điều này ai cũng công nhận là nên sắp đặt sao cho có thể làm việc liên tiếp 3-4 giờ. Nến cứ làm việc độ một hai giờ lại phải ngừng lại thì mỗi khi làm tiếp, phải mất 10-15 phút hoặc hơn nữa cho óc quen với việc.
Tuy nhiên có nhà văn làm việc lúc nào cũng được. Người ta kể chuyện ông Aguessau, một hôm tặng bà vợ một tập tư tưởng, bảo: “Đây, tác phẩm trước bữa của tôi đây. Xin tặng mình”. Người ở dọn bữa thường trễ và trong lúc đợi bữa, ông viết tập tư tưởng ấy.
Khi viết sách thì có thể theo Alphonse Daudet, Anatole France, hăng hái làm việc trong 6-7 tháng: còn học thì phải đều đều suốt năm, bỏ lâu sẽ quên mất.
2. CHỖ LÀM VIỆC
Nhiều nhà văn có những tật kỳ dị lắm.
Lý Hạ đời Đường cứ sáng tinh sương cưỡi con lừa, đeo túi gấm đi tìm hứng, nghĩ được câu nào, chép bỏ vào túi. Ông quen sáng tác ở giữa cảnh thiên nhiên như J.J. Rousseau.
Lý Phàn Long đời Minh thì khác hẳn. Ông cất một ngôi nhà ở giữa hộ, gồm ba từng, từng dưới để tiếp khách, từng giữa cho người ái thiếp ở, từng trên là thư phòng. Trên tường ông dán đầy những danh văn của cổ nhân và mỗi lần hứng tới, ông rút thang, không cho ai lên phá ông trong lúc làm thơ.
Argenson đóng một cái xe rộng đủ kê một cái trường kỷ và đánh xe vô rừng hoặc ra giữa cánh đồng để đọc sách.
Trong khi sáng tác phải có người bận áo thật rực rỡ (Buffon), có nhà lại chuyên bận áo ngủ (Balzac); ông phải nằm (Cujas, Đông Hồ, Phan Du) ông phải đứng (Victo Hugo); Balzac đốt bạch lạp để viết, Bacon thì vừa nghe âm nhạc vừa viết; có kẻ đặt sọ người lên bàn rồi vừa nhìn vừa suy nghĩ, có kẻ lại treo hình mỹ nhân trước mặt, cạn ý thì hỏi tranh…, thực trăm nhà trăm tật.
Cần gì phải cầu kỳ như vậy? Một căn phòng sáng sủa, tĩnh mịch, một cái bàn, một cái ghế với một cái tủ sách là đủ. Bàn nên có một hộc để đựng hộp thẻ và trên bàn có một bình bông thì càng quí. Hoa với sách vốn đi đôi với nhau.
3. TỦ SÁCH
Một người hiếu học khi mới ở trường ra, lãnh được số lương đầu tiên, tất nghĩ ngay đến việc lập một tủ sách. Nhưng xin bạn thận trọng, định chương trình tự học đã rồi hãy mua sách, kẻo phí tiền.
Nên làm 2 thẻ cho mỗi cuốn, ngay từ khi mới mua về: một thẻ sắp theo tên tác giả, một thẻ sắp theo môn học. Đừng đợi lúc có 4-5 trăm cuốn rồi mới làm thẻ, bạn sẽ thấy ngán lắm.
Sách của bạn chưa được 100 cuốn thì muốn sắp ra sao cũng được. Sách càng nhiều thì càng phải phân loại kỹ lưỡng cho dễ sắp và dễ kiếm. Ở một chương trên tôi đã chỉ hai cách phân loại. Nếu bạn áp dụng 2 cách ấy và nếu mỗi cuốn sách có hai cái thẻ thì trong tủ sách, bạn có thể sắp sách theo chiều cao của nó. Bạn chia tủ sách làm những ngăn cho:
Những sách cao dưới 20 phân
---- ---- từ 21 phân tới 30 phân
---- ---- từ 31 đến 50 phân
---- ---- trên 50 phân
Theo tôi, cách sắp sau này chỉ trong cuốn Un art deltre của Adrien Jans hợp với những tủ sách gia đình hơn, tuy nó có chỗ bất tiện là những sách cùng một loại thường không cùng một khổ, thành thử cùng một ngăn mà có cuốn cao cuốn thấp, không được đẹp mắt:
1. Những cuốn ta thích nhất bất kỳ trong loại nào.
2. Những cuốn in đẹp
a. Sách về mỹ thuật
b. Sách về văn học.
3. Tiểu thuyết (sắp theo chữ cái của tên tác giả)
4. Thơ ( n.t. )
Phê bình. Tùy bút (sắp theo chữ cái của đầu đề)
5. Sử ký (sắp theo từng thời đại và từng xứ)
Triết lý
6. Loại sách nhỏ về khoa học
Tiểu sử (sắp theo tên người nói trong sách)
7. Tôn giáo
8. Tạp chí
Chắc ông Adrien Jans có những lý lẽ riêng của ông mới sắp Triết lý chung với sử ký và Tiểu sử chung với Khoa học. Ta không cần đúng ông, có thể sắp Phê bình, Tùy bút, Tôn giáo chung với Triết lý; Tiểu sử chung với Sử ký… Chung nghĩa là cùng một chỗ, chứ không phải là lẫn lộn với nhau.
Ta lại có một ngăn cho những sách về nghề riêng của ta và một ngăn cho sách để trẻ em đọc.
Nếu bạn không lập cho mỗi cuốn 2 tấm thẻ thư tịch[55] thì ít nhất cũng phải ghi tên sách theo từng loại vào một cuốn sổ như dưới đây:
Trong cột 6 nên ghi bằng viết chì để dễ gôm đi khi trả sách vào tủ.
Trong cột tiểu chú bạn có thể biên tên người đã mượn sách.
Khi sắp vô tủ sách, những cuốn nặng nhất nên để ở ngăn dưới, những cuốn thường dùng thì nên để vừa tầm tay, khỏi phải kiễng chân hay khom lưng mỗi khi lấy, những cuốn nhẹ nên để trên cùng. Sách nên đặt đứng cho dễ lấy.
4. GIỮ GÌN SÁCH
Bui bặm, không khí ẩm thấp, các loại mối, gián, ba đuôi đều làm cho sách mau hư.
Tủ sách nên có mặt kính và lâu lâu nên phủi bụi trên sách. Ở Nam Việt, mỗi năm nên phơi sách ít nhất là 2 lần: trước và sau mùa mưa.
Theo cuốn Larousse ménager, ta nên lấy khăn nhúng dầu nhựa thông rồi bôi nhẹ lên gáy da những cuốn sách để các loại sâu bọ ngửi thấy phải tránh xa, cách đó chưa đủ công hiệu. Mỗi năm hai lần, bạn nên đặt một cốc sulfure de carbone ở ngăn cao nhất trong tủ kính, sắp thưa thưa các cuốn sách rồi khóa kỹ tủ lại trong nhiều ngày để hơi chất hóa học đó thấm lần lần vào sách và giết hết các loài sâu bọ. Hơi ấy dễ rất bắt lửa, nên khi dùng nó đừng đem đèn dầu lại gần. Dùng chất tétrachlorule de carbone tiện hơn vì cũng độc như chất trên mà ít bén lửa.
Khi mua sách cũ mà ta nghi là của người có bệnh truyền nhiễm thì bỏ vào trong một thùng đậy thật kín rồi cho hơi formol vào trong thùng. Hai mươi bốn giờ sau mới lấy sách ra.
5. CHO MƯỢN SÁCH VÀ MƯỢN SÁCH
Ở nước nào cũng vậy, số người biết quý cuốn sách, giữ gìn nó còn ít lắm. Charles Nodier đã phải than:
Tel est le triste sort de tout livre prêté:
Souvent il est perdu, toujours il est gâté.
“Số phận hẩm hiu của những cuốn sách cho mượn là như vầy: thường thường bị mất và luôn luôn bị hư”.
Tôi biết những ông tới nhà ai thấy cuốn gì hay hay cũng hỏi mượn, đem về coi độ vài trang rồi bỏ đó, không them mang trả nữa. Hạng người ấy, không nên cho mượn sách.
Lại có những ông ham đọc sách lắm mà không bao giờ chịu mua. Nếu họ giữ gìn sách cẩn thận thì tôi cũng cho họ mượn.
Một lần tôi được cái thú thấy một anh bạn thân đem trả tôi 6 cuốn sách mà cuốn nào anh cũng đã thuê đóng lại đàng hoàng. Nhận sách rồi, tôi phải dặn anh ta:
“Lần sau mà anh còn đóng sách giùm tôi như vậy nữa thì tôi không cho anh mượn nữa đâu”.
Hành động như anh ấy thì cũng hơi quá, những khi mượn sách của ai, thì ít nhất ta cũng phải:
- Lấy giấy bao sách lại,
- Những trang nào gần rời ra thì dán lại,
- Đừng gấp đôi cuốn sách trong khi đọc,
- Đừng gấp trang sách để làm dấu,
- Đừng ghi gì vào sách,
- Đừng bao giờ cho người khác mượn lại,
- Tới kỳ hạn đã hứa đêm trả thì phải trả hoặc xin gia thêm một hạn nữa.
6. THÚ CHƠI SÁCH
Người tự học nào cũng yêu sách vì sách là một nguồn vui vô hạn của họ. Có người mê sách như mê tình nhân.
Mới chỉ đọc ít hàng quảng cáo trên báo họ đã đợi ngày sách xuất bản. Cứ một tuần một lần, có khi ba ngày một lần, họ tạt vào hàng sách hỏi xem sách đã có bán chưa. Có khi họ kiếm khắp các tiệm, gởi thư đi khắp nơi, rao trên báo, tìm cho được cuốn sách họ thích, dù phải trả giá nào cũng được. Phạm Lãi ngày xưa đi tìm Tây Thi chưa chắc đã tốn công hơn.
Bỏ tiền ra mua sách họ thấy sung sướng như một bạn trẻ đi sắm sính lễ.
Sách mang về tới nhà, dù gặp bữa, họ cũng bắt người thân phải để họ vui thích với sách vài phút đã. Họ ngửi mùi giấy, mùi mực mới in. Chà! Thơm hơn hương lan đấy, thưa bạn, họ đưa trang sách lên tận mũi để hít, rồi họ vuốt ve cái bìa bóng láng, mân mê trang giấy trắng mịn, ngắm nghía từng chữ, từng nét vẽ. Họ ghét những cuốn sách rọc sẵn vì làm họ mất những phút say mê được cầm con dao bén rọc từng xấp một, rồi lật từng trang một, nhìn đây một tấm hình, đọc kia dăm ba hàng. Còn cái thú đọc bảng Mục lục nữa. Sau cùng mới tới cái thú chầm chậm, tiếp xúc với tác giả, người bạn thân không quen biết. Lúc đó thì họ quên hết thời gian và không gian đương ở Sài gòn mà tưởng như lênh đênh trên hồ Ba Bể, đương ở cái thế kỷ của xe hơi và máy bay mà tưởng như sống lại trong cái thời “võng anh đi trước, võng nàng đi sau”.
Những người đó có lẽ sướng nhất đời. Tôi chưa theo được họ, tôi chỉ dùng sách chứ không chơi sách. Nếu bạn muốn chơi sách thì nên đọc cuốn “Thú chơi sách” của Vương Hồng Sển (nhà Tự Do xuất bản 1960). Nhưng tôi khuyên bạn đừng chơi sách lối này:
Một anh bạn của tôi cứ đầu mỗi tháng gởi mua ở bên Pháp ba trăm đồng bạc sách (hồi đồng bạc giá 17 quan). Không khi nào anh mua sách ở Sài gòn vì mua ở Pháp rẻ hơn.Cũng không khi nào anh ta mua sách Việt; điều đó thì tôi không hiểu tại sao.
Khi sách tới, anh mở gói một cách rất trịnh trọng. Trước hết anh mài lại con dao cho bén đã. Dù dao bén sẵn rồi, anh cũng mài để kéo dài những phút vui. Anh lau kỹ mặt bàn, ngồi ngay ngắn, gỡ từng mối dây, mở từng tờ giấy bao, vuốt 5-6 lần cho phẳng, cất đi rồi mới coi từng cuốn. Có người ở chung quanh với anh bảo trước khi coi, anh còn tắm gội cho khoan khoái đã. Lời đó không biết có quá không.
Anh vuốt ve, mân mê mỗi cuốn rồi lấy giấy bao, bao kỹ lưỡng lắm: anh đặt sách ở giữa tờ giấy, lệch một ly cũng không được. Bao xong anh sắp thành một chồng ngay ngắn. Lúc này là lúc khoan khoái vô cùng của anh đây: mặt anh tươi lên, mắt anh sáng lên, anh ngồi ngắm sách, ngắm hoài như một anh chàng mê đá gà, ngắm một con gà quí vậy. Một lát sau, anh mới chầm chậm rọc sách, rọc xong anh ôm cả chồng đem cất. Thế là mất trọn một buổi.
Từ đó, mỗi ngày 2 lần, trước hai giấc ngủ trưa và tối, anh lại ôm trọn chồng sách ra đặt trên bạn nhỏ ở đầu giường để anh nằm mà ngắm cho đến lúc thiu thiu ngủ. Sau một tháng như vậy, anh quen với chồng đó rồi, phải mua một chồng khác.
Bạn hỏi tôi:
- Có khi nào ông ta đọc những sách đó không?
Thưa bạn, nói là không thì cũng oan mà bảo là có thì cũng không đúng hẳn. Mỗi cuốn anh ta cũng có coi được nửa bài tựa, cái bảng Mục lục, hết các hình (nếu có hình đẹp) và độ vài ba hàng trong 5-6 trang.
Kể ra chơi sách như vậy cũng không hại, có phần thanh nhã hơn là chơi lọ cổ, chơi tem, chơi chim, mà lại lợi cho người viết sách, nhà xuất bản, nhà bán sách và cho văn hóa.
Nhưng bạn là người tự học, nên tôi khuyên đừng chơi sách cái lối ấy.
[55] Một nhà xuất bản ở 6 rue de Tournon Paris mỗi tháng xuất bản khoảng 6-7 chục thẻ thư tịch cho những sách hay xuất bản ở khắp nước Pháp trong tháng ấy. Mỗi thẻ có độ 10-15 hàng tóm tắt đại ý trong sách và 5-6 hàng phê bình. Thẻ đó rất tiện cho tra cứu và lựa sách, chỉ hiềm giá hơi đắt (mỗi năm độ 800 cái thẻ, phải trả 800đ).