Chương 27.

Một trang sử chưa được công bố

(Une page d’histoire inédite)

Mọi người đều biết câu nói nổi tiếng của Pascal về hạt cát đã làm thay đổi vận mệnh hoàn cầu khi nó kết thúc số phận của Cromwell*. Vì thế, trong cái rủi may vô vàn của những biến cố đang ngự trị loài người và thế gian, thì một việc khá nhỏ nhặt, cái cử chỉ tuyệt vọng của một người đàn bà đã quyết định số phận của Châu Âu vì nó đã cứu mạng chàng trai Napoléon Bonaparte, người trở thành Napoléon Đại đế sau này.

Nguyên văn câu nói của Pascal như sau: “Cromwell sắp tàn phá cộng đồng Cơ đốc giáo; hoàng gia đã sụp đổ và dòng họ ông ta sẽ đời đời hùng mạnh, nếu không có một hạt cát nằm trong đường tiết niệu của ông ta. Ngay cả La Mã cũng run sợ ông ta; nhưng vì viên sạn nhỏ bé ấy đã nằm trong đó, nên ông ta qua đời, dòng họ ông ta bị hạ bệ, mọi việc lại yên ổn và nhà vua lại lên ngôi” (ND).

Đây là một trang sử chưa ai biết đến (vì tất cả những gì có liên quan đến cuộc đời của nhân vật phi thường này đều là lịch sử), một thảm kịch thực sự theo kiểu Corse*, suýt nữa đã trở thành bi thảm cho chàng sĩ quan trẻ, lúc ấy đang nghỉ phép ở quê hương xứ đảo của mình.

Napoléon người đảo Corse.

Câu chuyện sau đây hoàn toàn có thực. Tôi viết nó ra đây gần như nguyên văn lời kể lại, không hề thay đổi chi, không hề bỏ bớt chi, cũng không hề cố gắng thi vị hoá, hoặc bi kịch hoá nó. Tôi chỉ ghi lại những sự việc rời rạc, trần trụi, giản dị với tất cả những tên nhân vật và những hành động của họ, và những lời nói mà họ đã thốt ra.

Một câu chuyện kể lại được thêm thắt có lẽ là sẽ làm mọi người thú vị hơn; nhưng đây là lịch sử, và ta không thể thay đổi được lịch sử. Tôi lấy những chi tiết này trực tiếp từ một người duy nhất có thể biết chúng từ gốc, và những chứng cớ của ông ta đã dẫn dắt cuộc điều tra công khai về những sự việc này vào năm 1853 nhằm mục đích bảo đảm việc thực hiện di chúc do vị Hoàng đế bị đày ở đảo Sainte-Hélène để lại.

Thật vậy, ba ngày trước khi mất, Napoléon đã thêm vào di chúc của ông một bản bổ sung, bao gồm các khoản sau đây:

“Tôi để lại 20.000 quan cho một người dân ở Bocognano, người đã cứu tôi khỏi tay bọn cướp tìm cách ám sát tôi;

“10.000 quan cho ông Vizzavona, kẻ duy nhất trong gia đình này đã về phe tôi;

“10.000 quan cho ông Jérôme Lévy;

“100.000 quan cho ông Costa;

“20.000 quan cho tu sĩ Reccho.”

Trong những giờ phút cuối cùng này, những kỷ niệm, thời trai trẻ đã chợt hiện về trong đầu ông; sau biết bao năm tháng và biết bao cuộc phiêu lưu thần kỳ, ấn tượng do những thử thách đầu tiên trong đời để lại, vẫn còn khá mãnh liệt để theo đuổi ông đến giờ phút hấp hối; và đây là hình ảnh xa xưa đang ám ảnh ông; khi ông quyết định để lại những món quà cao quý cho người thuộc hạ tận tuỵ, mà tên tuổi của anh đã biến mất trong trí nhớ đã kém cỏi của ông, và cho những người bạn đã giúp đỡ ông trong những tình huống khủng khiếp.

Vua Louis XVI vừa mất. Lúc ấy, đảo Corse do tướng Paoli cai quản. Đó là một con người quả cảm và tàn bạo, một con người bảo hoàng tận tuỵ, hắn căm ghét Cách mạng Pháp, trong khi Napoléon Bonaparte, một viên sĩ quan pháo binh trẻ tuổi, lúc ấy đang nghỉ phép ở Ajaccio, lại dùng thế lực của bản thân và gia đình để tuyên truyền cho những tư tưởng mới.

Thời ấy, trong xứ sở hoang dã này chưa có các quán cà-phê, và tối tối Napoléon lại tập hợp các chiến hữu của mình tại một phòng ngủ, nơi họ bàn bạc và vạch ra các đề án, đưa ra những biện pháp, nhận định tình hình tương lai, vừa uống rượu và ăn quả phỉ.

Một sự đố kỵ đã nảy sinh giữa chàng sĩ quan trẻ và tướng Paoli. Nó xảy ra như sau: Paoli khi nhận được lệnh chiếm giữ đảo Madeleine, liền giao nhiệm vụ này cho đại tá Cesari, vừa dặn dò ông ta, theo lời đồn đại, cố làm hỏng công việc. Napoléon vừa được phong chức Trung tá chỉ huy đội vệ quốc quân trong trung đoàn của đại tá Quenza, tham gia vào chiến dịch này, và đã phản đối quyết liệt chống lại cách thức tiến hành, và công khai tố cáo các chỉ huy của mình đã cố tình làm chiến dịch thất bại.

Một ít lâu sau đó, các vị uỷ viên Cộng hoà, trong đó có Saliceti, được cử tới Bastia. Khi được tin họ đến, Napoléon muốn gặp họ, và để tiến hành cuộc tiếp xúc, anh đã gọi một tay chân tin cẩn của mình, một thuộc cấp trung thành tên Santo-Bonelli, tục gọi là Riccio từ Bocognano đến làm người dẫn đường.

Cả hai đi ngựa hướng về Corse, nơi tướng Paoli đang ở, vì Napoléon muốn trình diện với ông ta khi đi qua; và vì không biết rằng vị chỉ huy của mình đang tham gia vào một âm mưu chống lại nước Pháp, nên thậm chí anh còn bảo vệ ông ta chống lại những tiếng xầm xì tỏ vẻ nghi ngờ, và nỗi hiềm khích đã lớn giữa họ, mặc dù khá gay gắt, vẫn chưa hề bùng nổ.

Chàng thanh niên Napoléon xuống ngựa trong sân nhà của Paoli, và giao ngựa cho Santo-Riccio trông coi, chàng muốn đến ngay lập tức chỗ vị tướng. Nhưng khi chàng đang trèo lên cầu thang, một người đứng gần đấy cho chàng hay rằng ngay lúc đó đang diễn ra một cuộc họp giữa các thủ lĩnh chủ chốt của đảo Corse, tất cả bọn họ đều thù địch với tư tưởng Cộng hoà. Chàng ta lo ngại, tìm hiểu khi nào những kẻ âm mưu sẽ tan cuộc họp. Khi có người đi ra, chàng tiến đến gần và hỏi: “Sao rồi?” Hắn ta lại tưởng rằng chàng là đồng minh, trả lời: “Xong rồi! Chúng ta sắp tuyên bố độc lập và sẽ tách khỏi nước Pháp, với sự trợ giúp của nước Anh.” Phẫn nộ, Napoléon nổi cơn giận dữ, và dậm chân, chàng la lên: “Đấy là một hành động phản bội, một sự sỉ nhục!”, khi mọi người trờ tới, vì tiếng ồn ào thu hút sự chú ý của họ. Đó chính là những người bà con họ hàng xa gần của gia đình Bonaparte. Họ hiểu rõ mối hiểm nguy mà chàng sĩ quan trẻ đang lao vào, vì Paoli là người luôn sẵn sàng thanh toán mọi trở ngại, nên họ vây quanh chàng, đẩy chàng xuống cầu thang và bắt chàng lên ngựa.

Chàng đi ngay trở về Ajaccio, Santo-Riccio luôn đi theo hộ vệ. Khi đêm vừa xuống, họ đến làng Arca-de-Vivario, và ngủ ở nhà cha xứ Arrighi, người họ hàng của Napoléon. Chàng thông báo cho cha xứ biết những sự kiện vừa mới xảy ra, và xin ý kiến ông ta, vì ông là người thẳng thắn và giỏi phán xét, được mọi người trên đảo kính trọng.

Ngay từ tờ mờ sáng hôm sau, họ lại lên đường, và đi bộ suốt ngày, và tối đến họ đến cổng làng Bocognano. Tại đây, Napoléon chia tay với người dẫn dường, và bảo anh ta là sáng mai mang ngựa đến đón mình ở ngã tư đường; đoạn chàng đến thôn Pogiola để xin ngủ nhờ tại nhà Félix Tusoli, một thuộc hạ và là bà con của chàng, vì nhà anh ta ở nơi khá vắng vẻ.

Trong lúc đó, tướng Paoli đã biết được việc Napoléon đã đến thăm, cũng như những lời lẽ dữ dội của chàng khi khám phá ra âm mưu nên ông giao cho Mario Peraldi nhiệm vụ đuổi theo chàng, và bằng mọi giá ngăn cản không cho chàng về Ajaccio hoặc Bastia.

Mario Peraldi về đến Bocognano vài giờ trước Napoléon, và đến nhà của Morelli, một gia đình có thế lực, là thuộc hạ của tướng quân. Chẳng mấy chốc họ biết rằng chàng sĩ quan trẻ đã đến làng, và chàng sẽ ngủ đêm tại nhà của Tusoli; lúc ấy viên thủ lĩnh của bọn Morelli, một con người kiên nghị và đáng sợ, khi biết được lệnh của tướng Paoli, liền hứa với sứ giả của ông ta rằng Napoléon sẽ không thể thoát được đâu.

Khi trời vừa sáng, ông ta đã cắt cử đồ đệ canh gác tất cả các con đường, các ngóc ngách, Bonaparte được chủ nhà tiễn chân đi gặp Santo-Riccio; nhưng Tusoli lại bệnh, đầu còn trùm khăn, nên chia tay với chàng ngay sau đó. Khi chàng vừa còn lại một mình thì một người đàn ông xuất hiện, báo cho biết là trong một lữ quán gần đó có các bộ hạ của tướng quân đang trên đường trở về Corse. Napoléon đến gần họ, và thấy họ đang tề tựu: “Nào,” chàng nói với họ, “hãy đi tìm thủ lĩnh của các anh đi, các anh đã làm một chuyện rõ đẹp mặt.” Nhưng lúc đó, bọn Morelli tràn vào nhà, nhảy bổ vào chàng bắt chàng làm tù binh và lôi đi.

Santo-Riccio đang chờ chàng ở ngã tư đường, lập tức hay tin chàng bị bắt; và anh ta chạy ngay đến nhà một thuộc hạ của Bonaparte, tên là Vizzavona, anh ta biết rằng hắn có thể giúp anh ta, và nhà hắn gần nhà của Morelli, nơi Napoléon sắp bị giam.

Santo-Riccio hiểu được sự cực kỳ nghiêm trọng của tình hình: “Nếu chúng ta không cứu anh ấy được ngay lập tức,” anh ta nói, “anh ấy sẽ chết. Có thể anh ấy sẽ chết trong vòng hai giờ đồng hồ tới đây.”

Lúc ấy Vizzavona đến tìm bọn Morelli, khéo léo thăm dò chúng, và vì chúng giấu giếm ý đồ thực sự của chúng, nên anh ta phải hết sức khéo léo và thuyết phục mới khiến chúng hứa cho phép chàng đến nhà anh ta dùng một món gì đấy, trong lúc chúng canh giữ ngôi nhà.

Còn chúng, có lẽ để giấu kín ý đồ, nên chấp nhận đề nghị trên, và thủ lĩnh của chúng, người duy nhất biết được ý nguyện của tướng quân, giao cho chúng canh gác khắp nơi, và trở về nhà để chuẩn bị hành trang lên đường.

Chính lúc vắng mặt này đã cứu mạng người tù binh vài phút sau đó.

Trong lúc đó, với sự tận tuỵ bản năng của người dân đảo Corse, với đức tính bình tĩnh diệu kỳ và một tấm lòng quả cảm, Santo-Riccio chuẩn bị việc giải thoát cho người bạn đồng hành của mình. Anh rủ thêm hai thanh niên nữa, cũng can đảm và trung thành như anh; đoạn, anh bí mật dẫn họ đến một khu vườn nằm cạnh ngôi nhà của Vizzavona, và giấu họ sau một bức tường. Còn anh thì thản nhiên đứng trước mặt bọn Morelli, và xin phép được chia tay với Napoléon, bởi vì chúng sắp giải chàng đi.

Ân huệ này được chấp thuận; và khi mặt đối mặt với Bonaparte và Vizzavona, anh vạch ra các phương án vừa đôn đốc việc tẩu thoát, vì một chút chậm trễ thôi cũng có thể vô cùng tai hại cho chàng… Lúc ấy cả ba đã chui vào chuồng ngựa, và Vizzavona, đứng trên ngưỡng cửa, nước mắt lưng tròng, ôm hôn vị khách của mình và nói: “Xin Chúa hãy cứu lấy ông, hỡi ông bạn khốn khổ ơi, chỉ có Chúa mới có thể giúp ông được.”

Vừa leo qua, Napoléon và Santo-Riccio đã gặp hai thanh niên nằm phục sẵn bên cạnh tường; đoạn cả ba vùng bỏ chạy về hướng con suối ở gần đấy, nằm khuất trong các lùm cây. Nhưng họ đã lọt vào tầm mắt của bọn Morelli. Khi phát hiện ra họ, chúng đổ xô ra đuổi bắt, vừa la toáng lên.

Thế là tên thủ lãnh Morelli nghe được, khi hắn ta trở lại, và lúc đã rõ cơ sự, hắn lao ra với một diện mạo dữ dằn đến độ vợ hắn, là người theo phe Tusoli, kẻ đã cho Bonaparte ngủ nhờ đêm qua, phải quỳ xuống ôm chân chồng mà van nài, cầu xin hắn tha mạng cho Napoléon. Hắn giận điên người, đẩy vợ ra, và phóng ra ngoài, còn chị vợ vẫn quỳ dưới đất, vội nắm lấy chân hắn bằng đôi cánh tay quắp chặt. Bị đánh đập, bị quật ngã sóng xoài, nhưng chị vẫn không buông, chị kéo chồng lại, và hắn ta cũng ngã quỵ xuống bên cạnh chị.

Nếu không có sức mạnh và lòng can đảm của người đàn bà ấy, thì đời Napoléon kể như xong. Vì thế cả giai đoạn lịch sử hiện đại sẽ bị thay đổi. Ký ức của loài người sẽ không phải ghi nhớ tên những chiến thắng lẫy lừng! Hàng triệu sinh linh sẽ không phải chết dưới họng súng đại bác*! Bản đồ châu Âu sẽ không còn như ngày nay! Và ai biết được rằng hôm nay chúng ta sống dưới chế độ chính trị nào?

Napoléon xuất thân từ sĩ quan pháo binh.

Vì bọn Morelli đã đuổi kịp những kẻ chạy trốn, Santo-Riccio rất quả cảm, anh tựa lưng vào thân một cây dẻ, mặt đối mặt với bọn chúng, vừa quát hai thanh niên kia mang Bonaparte đi. Nhưng chàng không chịu bỏ người dẫn đường của mình lại, còn anh này thì vừa ghìm súng vào kẻ thù vừa quát tháo ầm ĩ:

“Các cậu kia, có mang anh ấy đi không nào, cứ túm lấy anh ta, trói tay trói chân lại!”

Thế rồi họ đã chuẩn bị bị đuổi kịp, bị bao vây, bị bắt giữ; và một đồng đảng của Morelli tên là Honorato vừa chĩa họng súng vào thái dương của Napoléon vừa la: “Kẻ nào phản bội Tổ quốc phải chết!” Nhưng đúng ngay lúc đó, người đã cho Bonaparte ngủ trọ, Félix Tusoli, được một phái viên của Santo-Riccio báo tin vừa kịp đến nơi, dẫn theo một đoàn người thân có võ trang đầy đủ. Thấy rõ nguy cơ, và nhận ra người đang đe doạ tính mạng của vị khách mình là em vợ, anh vừa giương súng vừa la lên:

“Honorato, Honorato, việc ấy phải giải quyết giữa hai ta.”

Tên nọ sửng sốt, chần chừ không dám bắn. Lợi dụng lúc hỗn độn, Santo-Riccio để cho hai bên đánh nhau hoặc tranh luận với nhau, còn mình thì bế thốc Napoléon, lôi xềnh xệch chàng đi vào rừng chồi, nhờ sự giúp sức của hai thanh niên kia, mặc cho Napoléon phản đối.

Một phút sau, tên thủ lĩnh Morelli, khi đã thoát khỏi tay vợ, và đang trong cơn thịnh nộ, rồi cũng nhập bọn được với đồng đảng của hắn. Tuy nhiên, nhóm chạy trốn đã băng qua núi non, sông suối, bụi rậm. Khi đã ở trong vòng an toàn, Santo-Riccio cho hai thanh niên đến cầu Ucciani tìm ngựa, và hẹn gặp lại vào ngày hôm sau. Lúc chia tay, Napoléon đến bên họ và nói:

“Tôi sắp trở lại nước Pháp, các anh có muốn theo tôi không? Dù cho số phận của tôi ra sao đi nữa, các anh cũng phải chia sẻ với tôi.”

Họ đáp:

“Sinh mạng của chúng tôi thuộc về ông; ở đây, ông muốn làm gì chúng tôi thì làm; nhưng chúng tôi không thể rời làng mạc được.”

Thế là hai thanh niên giản dị và tận tuỵ bèn quay lại Bocognano tìm ngựa, trong lúc Bonaparte và Santo-Riccio tiếp tục cuộc hành trình vất vả trong rừng núi hoang vu với tất cả mọi gian lao, làm cho chuyến đi lại càng thêm nhọc nhằn.

Giữa đường, họ dừng lại để ăn đôi ba miếng tại nhà Mancini, và tối đến, tại nhà Pozzoli ở Ucciani, một đồng đảng của gia đình Bonaparte. Thế là ngày hôm sau, khi thức dậy, Napoléon thấy ngôi nhà bị một toán người có vũ trang bao vây. Đó là tất cả dòng họ và bạn bè của chủ nhà, họ sẵn sàng theo chàng cũng như sẵn sàng chết vì chàng.

Ngựa đã chờ sẵn ở gần cầu, và toán người lên đường, họ hộ tống kẻ đào tẩu cho tới tận vùng lân cận của Ajaccio. Đêm đến, Napoléon đi vào thành phố, và tạm lánh ở nhà viên thị trưởng, ông Jean-Jérôme Lévy. Ông ta giấu Napoléon trong một chiếc tủ âm vào tường. Một thận trọng không hoài công, vì ngày hôm sau cảnh sát đến. Chúng lục lọi khắp nơi, nhưng không tìm thấy chi, đoạn lặng lẽ rút lui, vì bị viên thị trưởng đánh lừa bằng cách khéo léo giả bộ nổi cơn thịnh nộ, khi cuống quýt giúp tay cho cảnh sát tìm kiếm gã thanh niên nổi loạn.

Ngay đêm đó, Napoléon được đưa xuống một chiếc thuyền chèo và được đưa sang bờ bên kia vịnh. Anh được gửi gắm cho gia đình Costa, ở làng Bastelica, và được che giấu trong rừng chồi. Chuyện Napoléon bị vây trong tháp Capitello một câu chuyện cảm động do các nhà hướng dẫn du lịch phát hành, là một chuyện ly kỳ hoàn toàn, do trí tưởng tượng, cũng giống như những tin tức mà bọn kỹ nghệ gia dị hợm này cung cấp.

Vài ngày sau, đảo Corse tuyên bố độc lập, nhà của Bonaparte bị phong toả, và ba người chị của chàng phải đến nhờ sự che chở của cha xứ Reccho.

Rồi một chiếc chiến hạm Pháp làm nhiệm vụ đón những người thân Pháp cuối cùng trên bờ biển, rước Napoléon lên tàu, và chở về chính quốc người chiến sĩ bị đuổi bắt, bị truy nã, người mà sau này trở thành hoàng đế và một tướng lĩnh thần kỳ, mà vận rủi may của ông ta đã làm trái đất nghiêng ngả.

Trần Thanh Ái dịch