CHƯƠNG XXI (tt)

Trưa ngày 25, đứng trên bao lơn Dinh Xã Tây, Bác Sĩ Phạm ngọc Thạchcông bố danh sách những thành viên chính phủ tự thiết lập đã yết thị hômtrước. Lại những tràng pháo tay nổ liên tục như sấm sét.

Thái độ nhóm Tranh Đấu từ tốn hơn, họ tuyên bố không hề dính dángvới nhóm Liên Minh. Chúng tôi chưa tìm được những số báo Tranh Đấutháng 8 tháng 9 năm 1945, nhưng chúng tôi có thể tóm tắt lập trường củahọ: Bởi không muốn tự đứng ra ngoài một mặt trận chiến đấu chống đế quốc, họ đang cố thương lượng đa đảng cộng sản Đông Dương chấp nhận hành độngchung về mặt quân sự, trong khi họ vẫn giữ độc lập về chính trị và triểnvọng ‘’cách mạng thường trực’’. ‘’Các đồng chí chúng ta quên mọi hiềmnghi đối với phái Stalin’’, một chiến sĩ trẻ, Ph. viết trong tờ báo cáo tựa đề ‘’Những bước đầu của tôi tiến tới cách mạng thường trực’’. (177)

Trong những năm dài khói lửa chiến tranh, mọi cuộc cách mạng vô sảntrên toàn thể giới đều vắng bóng, tình thếkhiến nhóm Tranh Đấu giới hạnkhẩu hiệu của mình vào mục tiêu trước mắt là độc lập dân tộc và cải cáchruộng đất. Họ chuẩn bị một lực lượng tự vệ trong giới thợ và khước từ sựgiúp đỡ của giáo phái Cao Đài để chung cùng chiến đấu vũ trang (Cao Đàiđề nghị tặng cho nhóm 900 khẩu súng và 4 khẩu đại bác 45 mm nhận được từ tay người Nhật). Nhóm Tranh Đấu cũng không giao thiệp giáo phái HòaHảo, tín đồ đã tổ chức lại thành Đảng Dân Xã.

Hầu như tự phát động, nhiều ủy ban nhân dân tự tổ chức tại vùng SàiGòn-Chợ Lớn. Từ ngày 17, công nhân khu Phú Nhuận bầu ra đại biểu củamình và tự tuyên bố họ là ‘’chính quyền duy nhất hợp thức của khu phố’’.Khu Bàn Cờ cũng theo gương đó vào hôm sau. Như thế nơi nầy chỗnọ,mầm mống nhân dân tự quyền mọc lên, khuynh hướng chưa phân hóa;quần chúng năng động tỏ ra không sao cưỡng lại được.

Nhóm Liên Minh cố gắng kết hợp những Ủy ban đó. Họ đặt trụ sở tại 9phốDuclos thuộc khu Tân Định, có công nhân vũ trang đứng gác, các đại biểu được triệu tập ở đó và chuẩn bị ra tuyên bố chung. Bản tuyên bốnày được phát hành ngày 26 tháng 8.Các đại biểu khẳng định ý muốn giữ tính chất độc lập đối với các đảng phải chính trị; việc cần thiết một mặt trậnthống nhất phản đế không được phép ngăn trở quyền tự do hành động củacác tầng lớp nhân dân, do đó các đại biểu sẽ lên án mọi sự đụng chạm đếnquyền tự quyết của công nhân và nông dân, lực lượng thúc đẩy xã hội thayđổi tiến bộ.

Nông dân miền Tây dưới chính quyền Việt Minh

Tại các tỉnh, đảng phái quốc gia được Nhật ban cho ít quyền hành từ sau ngày 9 tháng 3, cũng thực thi một trò đùa như ở Sài Gòn. Trên danh nghĩavì nền độc lập, họ nhượng quyền lại cho Việt Minh - một tổ chức đã rần rộtuyên bố đứng về phía có lợi thế cho việc giành độc lập, phía Nga-Tàu-Anh-Mỹ. Họ giao hồ sơ sổ sách cùng các con dấu và ngân quỹ cho các ủyban Việt Minh thoát thai từ Thanh Niên Tiền Phong, là tổ chức đã huy độngquảng đại quần chúng nông dân trong các cuộc biểu tình thị oai to; họ ra lệnh cho các nhân viên mật thám và về binh nộp vũ khí cho chính quyềnmới.

Từ ngày 25 tới ngày 28 tháng 8, Dương bạch Mai tổ chức lại bộ máy đàn áp theo kiểu mật vụ Nga, dưới cái nhãn Quốc Gia Tự Vệ Cuộc.

Đề thỏa mãn nông dân, các ủy ban Việt Minh xử bắn một số hương chức ác ôn, vài tên cảnh sát chuyên môn tra tấn dã man và ít kẻ đầu cơ lũngđoạn. Họ buộc địa chủ giảm địa tô, nhưng họ vẫn kềm dân kính nể chế độtư hữu tài sản.

Ơ các Tỉnh Mỹ Tho, Trà Vinh, Sa Đéc, Long Xuyên, Châu Đốc...nôngdân không có ruộng đất nhớ lại những khẩu hiệu của đảng cộng sản Đông Dươngnhững năm 1930-1931, tin tưởng mình thoát khỏi cảnh nô dịch, họ khôngđợi lệnh của chính quyền Việt Minh, tự động tấn công vào số địa chủ quálạm và đoạt lại tài sản. Lịch sử chính thức kể lại:

Ở một vài nơi (Tỉnh Trà Vinh) nông dân tự động chia đất, tịch thu lúa, nông cụ của địa chủ. Ta hãy khuyên họ hãy giữ gìn bình tĩnh(nguyên văn) và đợi chủ trương của trên, của chính phủ. Nông dânnghe theo họ không chia ruộng đất nữa nhưng họ niêm phong các công cụ, lúa của địa chủ. (178)

Điều này làm dân cày nghèo thất vọng.

Tại Mỹ Tho, nông dân cậy Kinh Lý Thu, người cảm tình nhóm Tranh Đấu, giúp họ phân chia cho hợp lo ruộng đất chiếm của địa chủ, sau đó Thubị Việt Minh hạ ngục.

Ủy viên Nội Vụ Nguyễn Văn Tạo đứng ra can thiệp, lên tiếng đe dọa những người xu hướng Đệ Tứ đang đứng về phía nông dân không có ruộngđất và những công nhật đồng quê. Trong dịp đi quan sát các tỉnh, Tạo nói:

Kẻ nào xúi giục nông dân xâm chiếm ruộng tư sẽ bị nghiêm trị.Chưa phải lúc giải quyết vấn đề ruộng đất theo lối cách mạng cộngsản. Chính phủ của ta là một chính phủ dân chủ tư sản mặc dù cộngsản nắm chính quyền. (179)

Tạo muốn quên rằng việc tịch thu ruộng đất địa chủ để chia lại dân cày nghèo, theo luận thuyết của đảng cộng sản Đông Dương năm 1930, là một nhiệm vụcủa cuộc cách mạng dân chủ tư sản phải hoàn thành trước khi chuyển sangcách mạng xã hội chủ nghĩa. Trên thực tế Tạo đã trở lại thời kỳ Đảng Thanh Niên, thực hiện ‘’cách mạng dân tộc’’ (đoàn kết dân tộc để giành độc lập)trước mọi cuộc cải cách ruộng đất.

Phái Stalin điều đình với đại diện De GaulleChất vấn chính quyền Việt Minh tự tuyên bố

Ta hãy nhớ lại, hai tuần lễ sau cuộc Nhật đảo chính hồi tháng 3, De Gaulle, không hề quan niệm nước Pháp có thể buông bỏ Đông Dương, ông ta banhành một thể chế trong đó ‘’Liên Bang Đông Dương nằm trong Khối LiênHiệp Pháp’’. Đó là cái mà người ta gọi Bản Tuyên Bố ngày 24 tháng 3 năm1945. Năm tháng sau, một viên chức cai trị thuộc địa cũ là Đại Tá Cédile từmáy bay Anh nhảy dù xuống vùng Tây Ninh, tới Sài Gòn với tư cách đại diện ‘’Nước Pháp mới’’ cùng đề nghị như trên, theo Jean-Michel Hertrich, đề nghịấy là một ‘’tuyệt phẩm rụt rè, mơ hồ, thận trọng, bấp bênh, mập mờ’’.Ngay cả đến chữ độc lập cũng không thấy trong đó, còn De Gaulle vẫn cònlên tiếng ‘’những lãnh thổ của chúng ta’’.

Ngày 27 tháng 8, Cédile hội kiến với Trần văn Giàu, Nguyễn Văn Tạo vàBác Sĩ Phạm ngọc Thạch, nghĩa là với đại diện Việt Minh miền Nam. Cuộcđiều đình bí mật này khởi đầu liền bị các đảng phái quốc gia lên án. Dù sao nó cũng đã thất bại vì cơ sở để thảo luận là không thể chấp nhận được.

Trong lúc này, Giàu cùng vây cánh còn phải đối phó với mọi tình hình khó khăn khác. Đóng trụ sở tại Dinh Thống Đốc Nam Kỳ, chính phủ tự xưngchuẩn bị rất chu đáo cuộc đón tiếp một ‘’Phái bộ Đồng Minh’’ (thật ra là Ủy ban kiểm soát của Đồng Minh). Bản thông báo của họ đề ngày 29 tháng 8khuyến khích dân chúng ‘’hợp tác với chính phủ để đón tiếp rất long trọng Phái Bộ Đồng Minh (theo nguyên văn); mọi nhà, công hay tư, đều phảitreo cờ Nga Tàu Anh Mỹ, cờ đỏ sao vàng ở giữa’’.

Ngày 30 tháng 8, Trần văn Giàu kiểm điểm năm ngày nắm chính quyền tại Thị Sảnh Sài Gòn. Có mặt: Báo chí và các đại diện những xu hướng chínhtrị khác nhau.

Nhà báo Nguyễn Kỳ Nam kể lại cuộc tranh cãi kịch liệt giữa Giàu và Trần Văn Thạch (nhóm Tranh Đấu), chẳng những Giàu đáp lại một cáchkhông phù hợp mà còn thốt lời đe dọa.

- Ai cử Lâm ủy hành chánh Nam Bộ? Thạch hỏi.

- Chúng tôi tạm thời đảm đương chính phủ trong giai đoạn này, Giàu đáp. Sau rồi chúng tôi giao lại các anh. Còn trả lời về chính trị (Giàu đặt taylên khẩu súng lục mang bên hông), tôi sẽ gặp anh ở một nơi khác. (176)

Việt Minh thị oai lực lượng ngày 2 tháng 9.1945

Ngày thứ chín nắm chính quyền, ủy ban hành chánh lâm thời Nam Bộ tổchức một cuộc biểu tình để nghe Hồ chí Minh tuyên ngôn độc lập tại HàNội. Giàu sắp đặt cuộc biểu tình này, toan biểu dương lực lượng vũ trang.Bởi không kiểm soát được các nhóm có súng ống xu hướng khác nhau,hôm 28 tháng 8 Giàu đã kêu gọi các nhóm ấy thống nhất trong đội ‘’dânquân’’.

Cuộc tập hợp bắt đầu 9 giờ sáng tại Boulevard Norodom, tên mới là Đại LộCộng Hòa. Trên khán đài bày bố hôm ngày 25 nay các đại viên chức caocấp của chính phủ thượng tọa, để duyệt khán bầy người diễu hành saukhi nghe loa phát lời tuyên ngôn của Hồ chí Minh. Ngoài lớp lớp dânchúng biểu tình nhịp nhàng kỷ luật, còn có bốn sư đoàn ‘’dân quân’’ (gọi phù phiếm bốn đoàn người ăn mặc thô sơ, đi chân không, mang súng hai nòng, kiếm, dao găm, tầm vông vạt nhọn...), mỗi đoàn tuân lệnh ban chỉhuy riêng của mình. Trong bốn đơn vị đó chỉ có Đệ nhất sư đoàn là lựclượng Việt Minh, gồm línhcảnh vệ lưu động người bản địa - trước kia làlực lượng đàn áp - là được vũ trang đầy đủ và được huấn luyện chu đáo.Các toán bán quân sự Cao Đài tụ thành Đệ nhị sư đoàn; Nguyễn Hòa Hiệp chỉ huy Đệ Tam sư đoàn. Hiệp trước kia cựu sinh viên Trường HoàngPhố, có chân trong Việt Nam Quốc Dân Đảng, tập hợp những ‘’nghĩadũng quân’’ (Giyutai) do quân Nhật tuyển mộ hồi tháng 7 và đã giải ngũ.Đệ Tứ sư đoàn gồm các đội tự vệHòa Hảo, mạnh ai nấy tìm súng gươm tựtrang bị.

Đài phát thanh bị hỏng. Đến xế 2 giờ chính Trần văn Giàu đứng lên hô hào quần chúng, chẳng những hô hào chia vui mừng độc lập mà cònđe dọa:

Một số người phản quốc, đương kiên cố hàng ngũ, làm hậu thuẫn cho kẻ nghịch. Chúng nó sẽ bị tòa án nhân dân trừng trị thẳng tay,những bọn gây rối hầu tìm cho phe nghịch một cơ hội xâm lăng(nguyên văn) (Nguyễn Kỳ Nam,Hồi Ký, Sài Gòn 1964, trang 219-220).

Những lời đe dọa đó chắc chắn là nhằm vào nhóm Đệ Tứ, đồng thời cũng nhằm cả vào những đảng phái -Hòa Hảo, Cao Đài, Việt Nam Quốc Dân Đảng - chưa hoàn toàn quy phục. Nhóm Tranh Đấu cùng vài ngàn chiến sĩ và người cảm tình có mặt tại chỗ, biểu dương tinh thần chính trị đối lập dưới cờ Đệ TứQuốc Tế.

Đã đến giờ điều hành. Bên trên làn sóng người đông ngập phất phới cờđỏ sao vàng xen lẫn với những lá cờ Đồng Minh, những biểu ngữ tiếngAnh, Welcome to our Allies! (Hoan nghênh Đồng Minh của chúng ta!),tiếng Nga, tiếng Tàu, tiếng Pháp và tiếng Việt: ‘’Đả đảo chủ nghĩa thực dânPháp! Thà chết hơn làm nô lệ! Việt Nam hoàn toàn độc lập!’’... Một nhómngười ở trần, mình mẩy xăm đầy, giơ cao tấm biện kỳ lạ có ghi‘’Ban ám sát xung phong’’. Đấy là những ‘’thích khách’’ bộ hạ Dương Bạch Mai; lực lượng chủ yếu của nhóm này: Bọn cướp Bình Xuyên đóngtrại tại gần Cầu Chữ Y, kiểm soát phía Nam Sài Gòn, miền kênh rạch và hầuhết vùng Chợ Lớn.

Lối 4 giờ chiều, trong khi làn sóng người hô vang các khẩu hiệu và ca hát quanh Nhà Thờ Đức Bà, chợt có tiếng súng nổ chát tai. Có lẽ nhữngtiếng súng từ Trụ Sở Hội Truyền Giáo (Maison des Missions) bắn ra. Đám đông hoảng hốt, ùa chạy đó đây, nhưng các đội vũ trang đã xông tới. Chacố Tricoire, một giáo sĩ nhân từ bố đạo nhà tù, ngã chúi sau một phát súnglục tại giáo đường. Anh Lê Văn Long, một cựu chiến sĩ nhóm Tranh Đấu,nắm cổ áo một người Pháp lôi xuống nấc thang nhà Hội Truyền Giáo giaolại cho Quốc Gia Tự Vệ Cuộc ở bót Catinat kế cận. Người Pháp đó, hôm sauDương bạch Mai thả ra cùng một số người Pháp khác bị bắt vì tình nghi.

Bấy giờ rải rác khắp cùng, lốp bốp súng nổ nơi này nơi khác, ở Boulevard Bonard (Lê Lợi), ở Chợ Bến Thành. Dân quân bắn trả lại cũng vu vơ không kém. Kếtquả: 5 người Pháp bị chết, hàng chục người bị thương.

Yên lặng trở lại dần dần dưới cơn mưa tầm tã khi trời sụp tối.

Ảo vọng Việt Minh đối với ‘’Đồng Minh Anh’’tan vỡ

Trần văn Giầu quá tự trọng: Ngày 3 tháng 9, anh ta cấm không ai được mang vũ khí, giáo mác, dao súng trên các đường phố, trừ‘’quân đội nhândân’’ và cảnh sát Việt Minh. Nhưng mọi người ai ai cũng chỉ theo ýnghĩcủa mình mà thôi.

Nhóm Liên Minh biểu tình tại Chợ Bến Thành, rải truyền đơn kêu gọi tăng cường lực lượng các ủy ban nhân dân, vũ trang toàn dân để chiếnđấu chống lại mọi đế quốc, không phân biệt đế quốc ‘’phát xít’’ hay ‘’dân chủ’’. Các đồng chí phụ trách vẫn giữ các khẩu hiệu: ‘’Ruộng đấtvề tay dân cày! Nhà máy về tay công nhân! Đông Dương hoàn toàn độclập!’’.

Báo Dân Chúng của phái Đệ Tam gọi nhóm Liên Minh là bọn Việt gian. Nguyễn Văn Lịnh tới tòa soạn phản đối cách vu khống giạt người của pháiStalin.

Tướng Gracey, cầm đầu Ủy Ban Kiểm Soát của Đồng Minh chỉ tới Sài Gòn vào ngày 6 tháng 9. Các biểu ngữ đón tiếp đã chuẩn bị từ ngày 29tháng 8, được trưng ra các phố: ‘’Welcome to our Allies!’’ (Hoan nghênhĐông Minh của chúng ta!), xen lẫn những biểu ngữ thể hiện tinh thần chung «Independence or Death!’’ (Độc lập hay là chết!). Sau đó Gracey nói một cách thản nhiên trong một bản báo cáo: ‘’Khi tới nơi tôi được ViệtMinh hoan nghênh đón tiếp, tôi lập tức đuổi tống họ ra’’. (180)

Gracey trách Bộ Tham Mưu Nhật đã để phát triển tình thế rối ben. Lời quở liền có hiểu quả: Ban Chỉ Huy Quân Đội Nhật ra lệnh chính quyền đươngnhiệm phải giải tán ‘’quân đội nhân dân’’, cấm mọi hoạt động chính trịgây phiến loạn - cấm đoán cho có chừng -, mọi cuộc mít tinh không xinphép trước và cấm mang cả vũ khí, kể cả dao thương giáo mác.

Trong một bản thông cáo Trần văn Giàu tuyên bố:

Một nhóm người không trách nhiệm kêu gọi nhân dân biểu tình trước Chợ Sài Gòn đòi ‘’võ trang quần chúng’’. Nhật và Đồng Minhhay đặng, sợ sanh ra một vụ đổ máu trăm lần lớn hơn vụ đổ máu vừaqua. Nay vì bọn gây rối cố ý hay vô tình gây rối để cho ngoại quốccó cơ hội xâm phạm đến chủ quyền của chúng ta, Tổng hành dinhNhật quyết định giải tán dân quân...

Tự do dân chủ mà chúng tôi, ủy ban hành chánh ban hành cho quốc dân (nguyên văn), một bọn khuấy rối không trách nhiệm lợidụng nó mà làm hại quốc dân, làm hại Tổ Quốc. (182)

Phải chăng sự phô trương lực lượng vũ trang của Giàu với bốn ‘’sư đoàn dân quân’’ đã khiêu khích nhóm thực dân Pháp lúc này đang bạo dạn hơnvì chúng biết có quân đội Anh sắp đến mà gây ra cuộc đổ máu, rồi vì lẽ đómà Nhật quyết định giải tán dân quân, hơn là những lời kêu gọi võ trangquần chúng vô vọng của nhóm Liên Minh cộng sản Đệ Tứ trước Chợ BếnThành ngày 3 tháng 9?

Cũng ngày 7 tháng 9, nhóm Tranh Đấu biệt tin Tạ Thu Thâu bị bắt ởQuảng Ngãi, họ dán thông báo tin đó trước trụ sở của họ tại góc đườngGarros (Thủ Khoa Huân) và De Lagrandière (Gia Long). Tin đó gây xúc động lớn tại Sài Gòn. Họ chất vấnTrần văn Giàu về vấn đề đó.

Việt Minh miền Bắc bất đồng với Việt Minh miền Nam

Trước đó mấy hôm, có hai phái viên của Hồ chí Minh đến Sài Gòn, Hoàng quốc Việt (ủy viên trung ương đảng cộng sản, kẻ đã tổ chức theo dõi Tạ Thu Thâu trong cuộc hành trình của Thâu ở Bắc) và Cao hồng Lãnh (đạibiểu Tổng bộ Việt Minh). Họ trách cứ Giàu là đã hành động ngược lạiđường lối của Đảng: ‘’Chúng tôi đang hô hào đánh Pháp đuổi Nhật; cònanh, anh lại dựa vào lực lượng của Nhật’’ (‘’Thế là tôi bị lên án là kẻ thânNhật’’, Giàu thổ lộ bất mãn năm 1989 trước một nhóm người Việt tạiParis). Việt và Lãnh chỉ thị cho Giàu ‘’giải tán’’Thanh Niên Tiền Phong để tái lập thành Thanh Niên Cứu Quốc: Cũng vẫn là những thủ đoạn để giữ thể diện, vẫn là những chiến thuật quanh co.

Ngày 8, họ buộc Giàu mở rộng Ủy ban hành chánh lâm thời Nam Bộthành ủy ban nhân dân Nam Bộ, gồm thêm các đại biểu của mọi phe nhómở miền Nam. Đó là để chường ra bộ mặt dân chủ:

Luật Sư Phạm Văn Bạch, không đảng phái, sẽ là chủ tịch ủy ban. Một danh sách mở rộng gồm các ủy viên như Huỳnh Phú Sổ (Hòa Hảo), PhanVăn Hùm và Trần Văn Thạch (nhóm Tranh Đấu), Hồ Văn Ngà, và cả mộtnhân vật lập hiến là Dương Văn Giáo. (Ngày hôm sau Phan Văn Hùm nghemình được chỉ định là dự khuyết, anh từ chối không tham gia). Hầu hếtnhững cựu ủy viên ban chấp hành trước đều vào ủy ban nhân dân NamBộ; chỉ có ba ủy viên mới, trong đó có ông Đạo Khùng.

Trần văn Giàu phản đối việc chỉ định Đạo Khùng làm ủy viên chínhphủ, vì Đạo Khùng mới vừa buộc tội anh ta trước mặt Hoàng quốc Việt:‘’Tôi nắm những tài liệu chứng tỏ Giàu thông đồng với Pháp’’. (181) Giàu cho lùng sục Trụ Sở Hòa Hảo tại Sài Gòn số 8 Phố Sohier. Huỳnh Phú Sổ trốn thoát.

Tình hình căng thẳng giữa Việt Minh và Hòa Hảo biến thành cuộc xung đột vũ trang tại Cần Thơ, nơi mà các đệ tử Đạo Khùng muốn đứng lên đảmnhiệm và giành thế thượng phong, song họ bị Việt Minh tiêu diệt. Một số bịxử bắn: Nhà thơ Nguyễn Xuân Thiệp, bí danh ViệtChâu, mà Việt Minh cholà có dính dáng với Đệ Tứ; Huỳnh Phú Mậu, em của Đạo Khùng, và Trần Ngọc Hoành, con trai thủ lãnh Hòa Hảo ở địa phưong. Từ ngày 27 tháng 8,tại Châu Đốc, Việt Minh bắt khoảng 300 tín đồHòa Hảo (một bị hànhquyết), qua ngày 30, họ nhốt những người cầm đầu chi phái tại các tỉnh.

Ngày 9, sau khi cải sửa mặt ngoài chính quyền, Trần văn Giàu trả lời điều chất vấn của nhóm Tranh Đấu về Tạ Thu Thâu, thông báo trên báo chí:

Việc Tạ Thu Thâu bị bắt ở Quảng Ngãi không liên quan đến Lâm ủy hành chánh ở Nam Bộ. Ủy ban nhân dân ở Nam Bộ được và cóquyền xử Tạ Thu Thâu.

Có lẽ Thâu đã bị ám sát.

Ngày 10, Gracey mời ủy ban nhân dân Nam Bộ dời khỏi Dinh Thống Đốc, rồi cùng bộ tham mưu của y chiếm nơi đó. Ủy ban nhân dân dọn về Dinh Xã Tây, rồi lập một ban liên lạc với quân Đồng Minh. Trong số nhữngngười được chỉ định vào ban đó - bốn nhân vật sẽ bị Việt Minh ám sát sauđó một tháng - đấy là Trần Văn Thạch, Phan Văn Chánh, Huỳnh Văn Phương và Bà Bác SĩHồ Vĩnh Ký.

Nhiều đơn vị quân đội Anh-Ấn và một tiểu đội thuộc liên đội bộ binhthuộc địa RIC số 5 của Pháp lần lượt đáp máy bay tới Sài Gòn từng đơn vịnhỏ. Ngày 12, Gracey phái quân Gorkha đến chiếm đóng các trụ sởcảnh sát chủ yếu; sau đó đến lượt nhà Ngân Hàng Đông Dương và Kho Bạc, Phi Trường, các cơ sở điện, nước, trong khi đó lính Nhật giao lại cho lính Phápquyền quản lý Bến Tàu, Sở Thủy Binh Ba Son và Kho Đạn.

Tại Sài Gòn, lực lượng vũ trang Việt Minh vẫn chiếm giữ Dinh Xã Tây và các bót cảnh sát lân cận.

Nhóm Liên Minh và Ủy ban dân chúng của họ phân phát một bản tuyên ngôn chống lại lập trường chính trị đoàn kết dân tộc của phái Đệ Tam, làm thiệt hại những triển vọng giải phóng thợ thuyền và nông dân.Ngày 14, Dương bạch Mai cho bao vây trụ sở của họ, bắt các đại biểu vàtịch thu vũ khí cùng một số tài liệu in ấn, máy chữ... Sau này Lư Sanh Hạnh buộc tội Dương bạch Mai toan ‘’thanh toán đội tiền phong giai cấp cáchmạng’’. Chỉ vì tình cờ mà họ đã thoát khỏi bị ‘’tòa án nhân dân’’trừng trịvà thoát khỏi bàn tay ám sát của Việt Minh: Người Anh sẽ kiểm soát Khám Lớn sẽ giao họ cho Mật Thám Pháp.

Ngày 16, trong khi một chiếc tàu và 25 chiếc ghe bầu cập ban Côn Đảo để đưa các tù chính trị trở về (trong số đó có Tôn đức Thắng, vụ ám sát ởPhố Barbie, Phạm Văn Thiên tức Hùng, thoát tử hình năm 1933, Lê Duẩn,Nguyễn văn Linh, thuộc đảng cộng sản Đông Dương), thì ở Sài Gòn trong một cuộchọp báo, ủy ban nhân dân Nam Bộ tỏ vẻbất bình vì chính quyền của mìnhbị khinh thường: Những biện pháp do ủy ban truyền ra ngày 1 tháng 9 không được ai biết đến, các cửa hàng, xưởng thợ và nhà máy do người Phápquản lý vẫn tự ý đóng cửa hoặc hầu như không hoạt động; bọn chủ khôngchịu trả tiền thiệt hại cho những công nhân bị đuổi việc từ sau ngày 25tháng 8, ủy ban nhân dân đe dọa sẽ quốc hữu hóa những xí nghiệp ngoancố của Pháp: Không kết quả gì.

Ngày hôm sau, ủy ban nhân dân Nam Bộ kêu gọi người Việt tổng bãi công. Kẻ nào còn làm việc sẽ bị coi là Việt gian. Thế là Sài Gòn bị tê liệt!Thật tai hại cho các ông chủ thực dân: Không còn có bồi bếp và người phụcvụ trong các khách sạn, không còn phu xe ngoài đường phố, bến cảng vắng tanh, giao thông ngưng trệ, nhà hàng và cửa hiệu đóng cửa vì không cócông nhân người bản địa.

Tướng Gracey chuẩn bị Pháp tái chiếm Đông Dương

Cũng ngày 17 tháng 9, khoảng một trăm lính Pháp từ Sở Thủy Binh Ba Son đi hộ tống đoàn xe vận tải chở đầy súng ống đạn dược.

Ngày 19, Cédile cũng họp báo tuyên bố: ‘’Việt Minh không đại diện cho dư luận quần chúng, Việt Minh không có khả năng duy trì trật tự và ngăn cản cướp bức. Trước hết cần phải lập lại trật tự, sau đó chúng ta sẽthành lập một chính phủ phù hợp với bản tuyên bố ngày 24 tháng 3’’.

Ngày 20, Gracey tăng cường thêm nhiều biện pháp. Y ra lệnh cấm mang vũ khí và cấm báo chí Quốc Ngữ, sai người đi xé các thông báo ViệtMinh trên các bức tường trong thành phố và nhắc nhở rằng cảnh sát bản địachỉ có vai trò‘’hỗ trợ lực lượng người Anh’’. Ngày 21, y ra lệnh thiết quânluật, phá hoại và cướp bóc sẽ bị tử hình. Ngày 22, người Anh kiểm soát Khám Lớn Sài Gòn, thả bọn lính Pháp nhảy dù bị Việt Minh bắt giữ tuần lễtrước đó, và giao cho mật thám Pháp - mới vừa lập lại ở Bót Catinat, nhữngngười thuộc nhóm Liên Minh bị Dương bạch Mai bắt giữ.Gracey cho phép Đại Tá Rivière tái vũ trang 1500 lính Pháp thuộc trung đoàn bộ binh thuộc địa số 5, cựu tù binh chiến tranh của Nhật.

Nhóm Tranh Đấu-La Lutte kêu gọi những người không có nhiệm vụchiến đấu hãy tản cư khỏi thành phố để tránh cuộc đụng độ sắp tới, cònnhững truyền đơn bướm của ủy ban nhân dân Nam Bộ truyền lịnh dânchúng tản cư về thôn quê và ‘’giữ bình tĩnh vì chính phủ hy vọng sẽ thươnglượng được’’.

CHÚ THÍCH

170.- Ngo Van, Un procès de Moscou dans le maquys de Ho Chi Minh (Một vụ án Moscou tại bưng biền Hồ chí Minh), Bibliothèque de Documentation Internationale Contemporaine. F445.

171.- Ph. Devillers, Histoire du Vietnam...trang 181.

172.- Quyết chiến, Huế, 3 tháng chạp năm 1945, trích dẫn do Ph. Devillers, trang 184.

173.- Nguyễn Kỳ Nam, Hồi Ký, Sài Gòn 1964, trang 51.

174.- Archives Outremer, Aix-en-Provence. Slotfom III 54.

175.- Do Bà Phương Lan dẫn trong Nhà Cách Mạng Tạ Thu Thâu, 1906-1945, trang 251-252.

176.- Paul Isoart, Indochine française 1940-1945, trang 39.

Nguyễn văn Trấn, thủ hạ Trần văn Giàu, Viết cho Mẹ & Quốc Hội, California 1995, trang 106) thuật lại bữa y cùng Giàu gặp gỡ tên cò mật thám Duchene: ‘’Nhà số 19 đường Jean Duclos. Tôi vừa đi vào thì thấy Sáu [Trần văn Giàu] ngồi gần cửa. Bên tay trái của anh Sáu là chủ nhà. Một thằng Tây quen, Sauteray thư ký của bộ phận SFIO là Đảng Xã Hội ở Sài Gòn. Bên phải của ông Sáu...! Trời ơi, nó là thằng Duchene, thanh tra chánh trị của bót lính kín bót Catinat. Tôi lần lượt bắt tay hai thằng Tây, và ngồi xuống ghế trống. Thằng Duchene dường như thấy tôi có gì lúng túng bèn nói với tôi: ‘’Bấy lâu bọn nó tìm chẳng thấy anh. Và nay sự tìm bắt đối với anh tôi đã cắt rồi.’’

177.- Bibliothèque de Documentation Internationale Contemporaine., Arch. SU F 445.

178.- Cách mạng Tháng Tám, II trang 279.

179.- Tin Điện, Sài Gòn 12.2.1946.

180.- Journal of the Royal Central Asian Society, July-Oct.1953, vol. XI, p.213: Báo cáo của Tướng Gracey.

181.- Có lý nói về ‘’hồ sơ Trần văn Giàu’’ do Huỳnh Văn Phương tìm thấy trong Sở Mật Thám và Huỳnh Phú Sổ có nhận được một bản in chụp (xem: Tiểu sử Huỳnh Văn Phương về đề tài này, A. M. Savani kể lại trong cuốn Notes sur le Phật Giáo Hòa Hảo, trang 18: ‘’Trần văn Giàu không ưa Huỳnh Phú Sổ, là người không phải không biết vụ Giàu [bí mật] giao thiệp với người Pháp từ năm 1942 đến năm 1945 (Khi nắm được chính quyền, Trần Văn Giầu đã cho bắt 35 tín đồ Hòa Hảo, trong đó có Lương Trọng Tường)’’.

182.- Nguyễn Kỳ Nam, Hồi Ký, Sài Gòn 1964, trang 225.