19 NHƯNG PHẢI THẬN TRỌNG -KHI DÙNG TỪ NGỮ-

CHƯƠNG trên tôi đã chỉ cho bạn cách biến đổi từ ngữ thành những dụng cụ hữu ích. Nhưng muốn dùng chúng thì phải thận trọng.

Chúng có một khả năng mạnh mẽ. Trong nhiều trường hợp, đối với nhiều người, một tiếng thốt ra một cách nhẹ dạ, có thể gây một vết thương nặng như một viên đạn nguy hiểm, như một mũi tên tẩm độc. Nó đã cắm vào đâu rồi thì khó mà rút ra.

Nạn nhân của những mũi tên vô tình đó là những con bệnh, những người cơ thể và thần kinh bị căng thẳng quá, tất cả những người không tự giác hoặc bán tự giác, đặc biệt là trẻ em.

Trẻ dễ bị ám thị hơn người lớn vì chúng hiểu theo nghĩa từng chữ một, không hiểu được những lời bóng bẩy. Tôi biết một em nhỏ nọ khi hay tin rằng ông bà hàng xóm đã đuổi chị bếp đi mà đâm hoảng sợ luôn trong mấy tuần lễ: ông già, bà già dễ thương đó làm sao có thể dùng súng đuổi chị bếp đi như khi đi săn trong rừng người ta đuổi bắt một con thú!1

1 Những người trong chuyện đó nói tiếng Pháp mà tiếng Pháp chasser vừa có ý nghĩa là đuổi, vừa có ý nghĩa là săn bắn. Em nhỏ đó hiểu theo cái nghĩa là săn bắn.

Một ông bạn tôi kể chuyện rằng hồi nhỏ, bà cụ thân sinh sai ông lại tiệm tạp hóa và lần nào cũng dặn tới ngã tư phải coi chừng, nhìn kỹ "phía trên phía dưới". Ông ta rất nghe lời mẹ, cho nên khi băng qua đường ngó kỹ trời - phía trên - và lề đường - phía dưới - lại thêm bản tính thận trọng, nên ngó luôn cả bên phải và bên trái nữa. Ông ta giảng cho tôi nghe:

"Đôi khi tôi quên ngó lên trời và xuống lề đường và mỗi lần như vậy tôi thấy có tội lớn với má tôi. Sau khi dọn nhà đi ở chỗ khác được mấy năm rồi, bỗng nhiên tôi mới hiểu má tôi muốn nói gì - người chỉ muốn dặn tôi phải nhìn lên phía đầu đường và xuống phía cuối đường vì con đường đó dốc. Nếu tôi chỉ ngó lên trời và xuống đất thì tôi đã bị xe cán cả trăm lần rồi."

Một lời rầy mắng tầm thường cũng có thể làm cho trẻ đau khổ vì nó chỉ hiểu nghĩa từng tiếng một. Một bà mẹ trong lúc mệt mỏi hoặc lo lắng, bảo đứa con trai: "Con lúc nào cũng đau ốm". Nếu đứa nhỏ đó bản tính vui vẻ thì không sao. Nhưng đôi khi nó tin rằng "lúc nào" nó cũng bệnh tật thật, rồi nó đâm hoảng, không có bệnh cũng hóa ra có bệnh, một thứ bệnh thần kinh và bệnh đó lâu dần sẽ ảnh hưởng tới cơ thể.

Những tiếng ý nghĩa tiêu cực hoặc mơ hồ còn ảnh hưởng mạnh hơn nữa, nếu đứa trẻ vốn nhút nhát, hay lo lắng. Một bà nọ khoảng ba mươi lăm tuổi có lần lại phàn nàn với tôi rằng chồng bà luôn luôn mắng bà ta là nói dối. Tôi bảo bà ta: "Bà biết rõ hơn ai hết rằng lời trách mắng đó có đúng không?". Bà ta đáp: "Tôi không biết chắc lắm, có thể rằng tôi có tánh nói dối. Quả thực có lần tôi đã nói dối, nhưng không hiểu tại sao lại nói dối như vậy. Vì tôi biết chứ, thường thường nói dối không lợi gì hết mà rồi thế nào cũng bị lột mặt nạ liền".

Chúng tôi cùng nhau tìm hiểu, phân tích xem nguồn gốc ở đâu. Bà ta kể cho tôi nghe - và, trong khi kể, bà đã thực sự sống lại - một chuyện đau lòng hồi bà ta tám tuổi. Thân phụ của bà mắng oan bà là nói dối và bắt bà thú tội. Bà kêu oan thì cụ nổi giận lên, vừa quát bà vừa la: "Mày muốn nói dối thì tao chỉ cho mày cách nói dối, tao chỉ cho mày cách nói dối!".

Và ông cụ làm đúng như lời ông nói. Bà ta, nay đã lớn tuổi, vẫn còn tuân cái lệnh đó của cha, lệnh của một người rất nhiều uy quyền đối với bà, lệnh của một vị chúa tể ban ra trong khi bà còn thơ ngây, mà lại sợ sệt, đau khổ cả về thể chất lẫn tinh thần.

Sau bà đâm ghét cha, và lòng oán ghét đó làm cho bà nói dối luôn trong hai mươi bảy năm nay, làm cho cái năng lực tiêu cực của tội lỗi càng tăng lên, nghĩa là bà càng không chống nổi tội lỗi mà cứ chịu cho nó sai khiến.

Những chuyện đau lòng như vậy do lời nói gây ra, cũng có thể xảy ra với những người lớn. Trên phương diện ý thức thì người lớn chúng ta lý luận khá đúng, nhưng trên phương diện tiềm thức thì chúng ta cũng dễ bị ám thị lắm và cũng hiểu theo nghĩa từng chữ như trẻ con. Khi ta đau ốm, bị một cảm xúc tiêu cực chi phối, thể chất và thần kinh bị kích thích, hoặc khi chúng ta mê man, thì cái phần ý thức của ta như thiu thiu ngủ và phần tiềm thức tiếp nhận rồi ghi lại tất cả những lời người khác nói ở chung quanh ta.

Từ hồi Hippocrate - tị tổ của Tây y - tất cả các y sĩ giỏi đều hiểu rằng hễ con bệnh tin tưởng ở thầy, ở thuốc, nuôi hy vọng hết bệnh thì bệnh sẽ mau hết; vậy đừng nên cho họ nghe những lời chán nản, thất vọng về bệnh của họ, dù làm vậy vì thiện ý thì cũng không nên.

Tôi xin kể bạn nghe trường hợp một bà nọ phải lên bàn mổ. Không có gì nguy hiểm cả, nhưng bệnh nhân rất lo lắng. Người ta đã cho bà ta uống thuốc chỉ thống và một người có thiện ý, muốn an ủi bà ta, bảo: "Bà đừng lo gì cả, chỉ trong hai giờ là rồi".

Nói như vậy có hại gì đâu? Một người có ý thức tất cả đó là lời an ủi. Nhưng bà ta đau ốm, lại lo lắng, lại bắt đầu chịu ảnh hưởng của thuốc chỉ thống, nên không còn ý thức nữa, và tiềm thức của bà ghi nhận sau: "Chỉ trong hai giờ là rồi", hiểu nghĩa từng chữ một và hiểu ra rằng: "Chỉ trong hai giờ là rồi đời" - là chết! Hai giờ nữa sẽ chết, chết...! Bà ta vào phòng mổ với ý tưởng hắc ám đó, tinh thần thật tiều tụy. Cũng may, bà ta kể nỗi lo sợ của mình với người đánh thuốc mê và người này giảng giải cho bà vững lòng lại.

Những người đánh thuốc mê già kinh nghiệm đều biết rằng lời nói có ảnh hưởng rất mạnh tới những bệnh nhân lo lắng, nửa tỉnh nửa mê, cả tới những bệnh nhân đã hoàn toàn mê rồi nữa. Hầu hết họ nhận rằng một người bị chụp thuốc mê, một lúc lâu sau khi hết thấy đau mà vẫn còn tiếp nhận được thanh âm còn văng vẳng nghe được tiếng nói ở chung quanh. Bác sĩ Milton J. Marmer, trưởng ban đánh thuốc mê tại dưỡng đường Bá hương Liban ở Los Angeles, đã viết cuốn sách rất hay Hypnos and Anesthesiology (Thôi miên và khoa đánh thuốc mê) để giảng hiện trạng đó. Trường hợp những người sắp bị mổ xẻ là một trường hợp cơ thể và thần kinh bi căng thẳng đặc biệt. Trong những trường hợp nhẹ hơn như đau khổ, mệt mỏi, cảm xúc mạnh thì tâm trạng cũng vậy, nghĩa là dễ bị ám thị mà hiểu sai lời nói của người chung quanh; vì vậy những người này rất phải thận trọng trong ngôn ngữ.

Bạn xét những tiếng hoặc câu mà bạn thường dùng trong vài trường hợp nào đó; tìm hiểu tất cả những nghĩa của nó, tưởng tượng xem những ý nghĩa đó có làm cho bạn xúc động không; bạn "nhảy vào địa vị người khác" mà xét lời nói của bạn:

Chẳng hạn:

Có điều gì bất bình về chồng (vợ) con, ta bảo:

"Luôn luôn như vậy!"

Một người mới gặp một tai nạn, thất bại, ta bảo người đó: "Số anh là một số mạt. Vụng về! Chẳng bao giờ làm được cái gì nên thân hết!"

"Mày thì bao giờ cũng quên bài học!"

"Đầu óc mày để đâu!"

" Chỉ những té với vấp!"

Bạn suy nghĩ kỹ về ý nghĩa những câu đó - "nhảy vào địa vị người khác" - xem nó có gây cho bạn xúc động gì không.

Lời khuyên trong thuật này giản dị lắm:

Đừng bao giờ nói những câu như trên, trước mặt NHỮNG NGƯỜI BỊ THƯƠNG, ĐAU ỐM, NHỮNG NGƯỜI TÂM HỒN HOẢNG HỐT, BẤT TỰ GIÁC HOẶC MÊ MAN, DÙ HỌ GIÀ HAY TRẺ. Cứ làm thinh là hơn cả.

Không có gì thú bằng sự im lặng, nhất là trước mặt một người mình hiểu và hiểu mình, giữa hai bên có sự thông cảm với nhau. Nhưng thái độ im lặng của ta có thể làm cho một số người hoảng sợ. Gặp trường hợp đó, ta nên an ủi họ, làm cho họ vững lòng. Trẻ con và những người lớn trong khi buồn bực, đều muốn có một người săn sóc cho mình, luôn luôn ở bên cạnh để cứu giúp mình. Những lúc đó, lời nói thật quí như vàng. Nhưng nói rất ít thôi, lời phải thật rõ ràng, tránh hết thảy những tiếng có thể làm cho người ta hiểu lầm.

Tốt hơn hết là chỉ hỏi: "Làm sao vậy?".

Nhưng tôi xin cho bạn hay trước: có thể người ta nổi điên lên, mắng lại bạn đấy. Người ta không nổi điên với bạn đâu - bạn không phải là cái đích mà người ta nhắm. (Đây, cũng là cơ hội nữa để bạn nhớ lại thuật đó, ghi nó vào trong óc bạn và cả trong các bắp thịt của bạn nữa.) Họ nổi điên, mặc họ, bạn cứ điềm tĩnh nghe họ kể lể con cà con kê, muốn kể gì thì kể. Đừng phê bình; chỉ nghe thôi.

Nếu câu hỏi: "Làm sao vậy?" không hợp với hoàn cảnh, nhất là khi người kia phải nằm yên, không được nhúc nhích thì nên an ủi họ bằng những câu không làm cho họ hiểu lầm được, như những câu này:

"Mọi sự sẽ như ý."

"Thế nào cũng qua khỏi cơn bĩ một cách dễ dàng."

"Điều đó sẽ không xảy ra đâu."

"Chúng ta sẽ thu xếp chuyện đó."

"Không có vẻ quan trọng như ta tưởng."

"Không sao cả."

"Rồi sẽ qua khỏi."

Nếu bạn chiu gắng sức thì thuật này tất hiệu nghiệm.

Nên thực hành nhiều thuật cùng trong một khoảng thời gian. Không thuật nào giống thuật nào; nhiều thuật còn mâu thuẫn nhau như tâm trạng của ta, tính tình, thị dục, nhu cầu của ta. Thuật này khuyên bạn cứ "lềnh bềnh trôi theo dòng mà đừng làm gì hết"; thuật nọ lại khuyên "phải làm ngay một cái gì, làm tức thì"; có thuật khuyên bạn "phải hoàn toàn là chính mình"; có thuật lại bảo phải "nhảy vào địa vị người khác". Thực hành được nhiều thuật thì là chùi sạch được nhiều khía cạnh của mình.