Tác phẩm vươn tầm thế giới
Yamaame Yuzuru
(Nhà nghiên cứu văn học trinh thám)
Natsuki Shizuko, nổi lên từ tác phẩm “Những thiên sứ biến mất” phát hành năm 1970 đã nhận được giải thưởng văn học trinh thám Nhật Bản lần thứ 10 vào năm 2007. Trong sự nghiệp viết lách dài và sáng tạo ra vô số tác phẩm thì chúng ta vẫn có thể khẳng định cuốn “Bi kịch W” này chính là tác phẩm tiêu biểu nhất của bà. Tác phẩm được đăng trên tạp chí theo quý (từ tháng Một năm 1981 đến tháng Một năm 1982) và đến tháng Hai năm 1982 được tổng hợp thành một cuốn tiểu thuyết hoàn chỉnh.
Tôi thực sự không muốn phân loại tác phẩm một cách rạch ròi nhưng có những tác phẩm lấy chủ đề trọng tâm là bối cảnh xã hội hiện tại, nhưng cũng có tác giả khi cầm bút lại muốn tạo ra một câu chuyện mà con người ở bất cứ thời đại nào cũng có thể yêu thích. Tác phẩm này có lẽ thuộc vào vế sau.
Tiêu đề có ý ám chỉ bi kịch của những người phụ nữ (women), đồng thời chữ W được sử dụng trong trường hợp này còn là biến số thứ tư sau XYZ. Chắc hẳn tôi không cần phải nhắc cho các bạn về ba cuốn tiểu thuyết “Bi kịch X”, “Bi kịch Y” và “Bi kịch Z” trước đó.
“Bi kịch W” kể về gia tộc sở hữu tập đoàn dược phẩm lớn nhất nhì Nhật Bản Watsuji, lấy bối cảnh là một biệt trang gần núi Phú Sĩ. Khi cả gia đình đang tập trung mừng năm mới thì án mạng xảy ra. Trong truyện, có rất nhiều mánh khóe đã được dựng lên xoay quanh cái chết này, cũng như rất nhiều tình tiết bất ngờ khó đoán. Đây có lẽ là một gam màu mới với Natsuki, một tác giả luôn chạm đến những vấn đề nóng bỏng của xã hội như nhà ở, chăm sóc y tế, bảo hiểm hay thi cử... Trong một cuộc phỏng vấn, tác giả Natsuki đã trả lời rằng “Lâu lắm rồi tôi mới viết một tác phẩm với bối cảnh hệt như những gì mình đang thấy trước mắt. Không biết lần này có được độc giả đón nhận hay không?” hay “Lần này tôi viết là cho chính bản thân mình” (Trong cuốn “Bi kịch W” bản bunko của Kadokawa xuất bản vào tháng Mười Một năm 1984).
“Bốn tấn bi kịch” là bộ tiểu thuyết tiêu biểu nhất của nhà văn Ellery Queen, bắt đầu từ “Bi kịch X” và kết thúc là “Bi kịch cuối cùng”. Tuy nhiên trong năm 1932 và 1933, bốn tác phẩm này được xuất bản dưới bút danh Barnaby Ross. Trong những tác phẩm này, Drury Lane, một diễn viên kịch Shakespear phải giải nghệ từ sớm vì mất đi thính giác đã đóng vai trò thám tử. Tại Nhật, “Bi kịch Y” được đánh giá rất cao và nhờ đó những cuốn còn lại cũng được đón nhận nhiệt tình do độc giả muốn được trải nghiệm trọn vẹn.
Ellery Queen là bút danh chung của hai anh em họ sinh cùng một năm là Frederic Dannay và Manfred B. Lee, còn được biết đến với vai trò một nhà đưa ra tuyển chọn các tác phẩm tiêu biểu, có mối quan hệ mật thiết với văn học Nhật Bản. Ông đã tham giả lựa chọn các tác phẩm được giới thiệu trong “Tuyển tập 12 tuyệt tác trinh thám Nhật Bản” (xuất bản năm 1977, bản tiếng anh là Ellery Queen’s Japanese Golden Dozen xuất bản năm 1983) và “Tuyển tập 2” (1977) và “Tuyển tập 3” (1982) cũng như “Tuyển tập 12 tác phẩm trinh thám Nhật Bản & tác phẩm độc nhất” (1978).
Để kỷ niệm việc xuất bản những tuyển tập này cũng như phiên bản tiếng Nhật của tạp chí “Ellery Queen’s Mystery Magazine” với tiêu đề “EQ”, mùa thu năm 1977, Dannay và vợ đã đến thăm Nhật. Tại buổi tiệc đón tiếp, ông đã có cơ hội giao lưu nhiều hơn với các tác giả trinh thám Nhật Bản và trong số đó ông thân thiết với bà Natsuki nhất.
Đơn vị mời ông sang lúc đó là nhà xuất bản Kobun đã nhờ tôi làm người hướng dẫn trong thời gian ông ở Nhật nên tôi đã đi đón ông ở sân bay Narita. Với một người say mê truyện trinh thám từ hồi cấp ba như tôi thì Ellery Queen là một sự tồn tại mang tính biểu tượng. Đến khi tôi nhìn thấy gương mặt tròn và đôi mắt sáng cùng dáng người nhỏ bé thân thiện nắm chặt tay phu nhân Rose bước ra, tôi vẫn không thể tin đó là sự thật.
Những buổi phóng vấn báo chí đều có phiên dịch chuyên nghiệp, nhưng tôi đã có cơ hội cùng họ đến Kyoto, Hakone và tiếp xúc với hai vợ chồng hòa nhã đó.
“Ellery Queen”
(Tuyển tập “Đến rồi đi” của Bungeishunshu)
Trong “Tuyển tập 12 tuyệt tác trinh thám Nhật Bản” có “Tiếng vọng từ vách đá”, “Tuyển tập lần 2” có “Ánh đèn trên đường băng” và “Tuyển tập 12 tác phẩm trinh thám Nhật Bản & tác phẩm độc nhất” có “Đau khổ hơn cái chết” của Natsuki.
Thêm vào đó, để nhân dịp bộ phim “Ba lá thư không gửi” có nguyên tác từ tiểu thuyết “Thị trấn tai họa” của Queen ra mắt vào năm 1979, ông đã đến Nhật một lần nữa và họ có cơ hội gặp gỡ nhau, đến năm 1980 Natsuki đã đến thăm nhà Dannay ở Larchmont, New York. Vào năm 1981, hai người đã cùng tham gia hội nghị tiểu thuyết gia trinh thám được tổ chức tại Stockholm và sau đó Natsuki đã cùng hai vợ chồng Dannay đi ngắm đêm trắng ở thành phố Tromsø của Na Uy. Bà đã viết trong cuốn “Đêm trắng” được đăng trong “Đến rồi đi” của Bungeishunshu rằng “Trong căn phòng lập lòe ánh lửa lò sưởi, tôi đã kể cho Queen nghe cốt truyện của “Bi kịch W” và nhận được từ ông ấy lời khuyên cũng như sự cho phép đặt tên tiếp nối với kiệt tác “Bi kịch Y” nổi danh toàn thế giới.” Chính vì mối quan hệ thân tình như vậy mà cuốn sách này có đi kèm cả lời giới thiệu của Ellery Queen về tác phẩm so với ấn bản ban đầu.
Tác phẩm được khơi nguồn cảm hứng rất lớn từ những câu chuyện của Ellery Queen, nhưng khác với những tác phẩm của ông thì nhân vật thám tử ở đây không được giới thiệu ngay từ đầu. Nhìn từ góc độ trinh thám, đây là một câu chuyện có lối triển khai ngược khi phần đầu chủ yếu tập trung từ góc nhìn của những người phạm tội. Khi giới thiệu về thể loại trinh thám cổ điển với những tình tiết đảo ngược như vậy trong cuốn “Khi ‘hoàn hảo’ bị phá vỡ” (trong cuốn “Cái bẫy hạnh phúc” khổ bunko của NXB Kobun), Natsuki đã viết như sau:
Trước đây tôi cũng đã từng tìm hiểu thử về công thức đảo ngược này, nhưng đó đương nhiên là một cách triển khai rất khó. Nói cách khác, nếu là một câu chuyện theo lối thông thường thì hung thủ và động cơ thực sự sẽ được tiết lộ vào phút cuối cùng khiến độc giả thích thú thốt lên “Ra là vậy!” thì tác phẩm đảo ngược đã bóc tách điều đó ngay từ đầu nên cảm giác hồi hộp và gay cấn phụ thuộc rất nhiều vào bút lực của người viết. Quá trình phá án của thám tử cũng sẽ lần ngược trở lại xuất phát điểm của tội phạm nên có thể sẽ không thỏa mãn được kỳ vọng của nhiều người.
Và thế là Natsuki đã cho ra đời tác phẩm “Bi kịch W” sau nhiều thời gian ấp ủ. Từ thủ thuật che giấu tội ác đến cảm giác gay cấn khi bóc trần thủ thuật này với cái kết bất ngờ không chỉ mang đến cảm giác của một tác phẩm tầm cỡ Ellery Queen mà còn xứng đáng là nền móng mới cho văn học trinh thám.
“Bi kịch W” đã được dựng thành phim (diễn viên chính Yakushimaru Hiroko, đạo diễn Sawai Shinichiro) và cả kịch sân khấu. Những đoàn kịch có nữ diễn viên trẻ tiềm năng cũng thường đưa “Bi kịch W” lên sân khấu, phân vai và trình diễn, cũng như rất nhiều phim truyền hình cũng sử dụng chất liệu từ tác phẩm này. Dannay cũng đã nói về điều này trong phần giới thiệu của mình và trong thời gian chấp bút Natsuki cũng đã nghĩ rằng “Giá như được chuyển thể thành kịch nhỉ.”
Vào năm 1984 khi bộ phim ra mắt còn có một sự kiện lịch sử khác cũng liên quan đến “Bi kịch W”. Trong quá trình sáng tác, Natsuki đã rất mong mỏi tác phẩm của mình được dịch ra tiếng Anh. Tuy nhiên, dù đã có một vài truyện ngắn được đăng trên “Ellery Queen’s Mystery Magazine” thì việc xuất bản một bản dịch tiểu thuyết dài với bà vẫn là một điều rất khó khăn. Dù có mang giới thiệu đến rất nhiều nhà xuất bản nước ngoài nhưng bà vẫn chưa một lần được chấp thuận. Biên tập viên của Machine Press khi đồng ý xuất bản tác phẩm đã yêu cầu được biết “nếu xuất bản tác phẩm của một nữ nhà văn vô danh người Nhật thì câu chuyện đó cần có mối quan hệ gì đó với nước Mỹ” hay “cần phải thêm yếu tố tâm lý người Nhật vào chút nữa”.
Chính vì vậy, nhân vật nữ đóng vai trò thám tử đã được chuyển thành một du học sinh Mỹ, nhan đề được đặt mang phong cách Nhật là “Án mạng ở núi Phú Sĩ”. Tuy nhiên, người cho rằng trinh thám Nhật Bản nên được giới thiệu rộng rãi hơn nữa là Dannay đã ra đi vĩnh viễn vào năm 1982. Natsuki cũng đã đến tận Larchmont và đặt cuốn sách trước mộ ông.
Không chỉ riêng trinh thám mà ngoại thương Nhật Bản nói chung gần như có rất ít sự giao lưu với Tây Phương mà chỉ đơn thuần nhập siêu từ họ. Đặc biệt là trong lĩnh vực giải trí, các tác phẩm Nhật Bản có rất ít cơ hội được giới thiệu ra thế giới. Tuy nhiên, sau sự vất vả của tác phẩm đầu tiên, tiểu thuyết của Natsuki lần lượt được dịch và xuất bản mà không cần phải chỉnh sửa nhiều. Ban đầu là tiếng Anh rồi sau đó là cả những thứ tiếng khác. Sau khi được xuất bản ở Pháp và Ý, đến năm 1989, tác phẩm “Cô gái thứ ba” của bà đã được giải thưởng văn học trinh thám ở Pháp. Với việc tác phẩm “OUT” của Kirino Natsuo được giải thưởng văn học trinh thám Edgar của Mỹ, các tác phẩm của Nhật đã bắt đầu tạo được dấu ấn đậm nét, nhưng thế vẫn là chưa đủ. Những tác phẩm của Natsuki vẫn sẽ tiếp tục được xuất bản nhiều hơn thế.
Natsuki Shizuko cũng đã công bố “Tấn bi kịch” của riêng mình bao gồm những cuốn sách bí ẩn nối tiếp bí ẩn như “Bi kịch M” (1985) và “Bi kịch C” (1989). Tiểu thuyết mở màn “Bi kịch W” xứng đáng là tác phẩm tiêu biểu đáng chú ý của Natsuki nói riêng và văn học trinh thám Nhật Bản nói chung.