CHƯƠNG 17 LÒNG TỪ THIỆN
Rodolphe chê trách ông d’Harville rất nhiều, nhưng ông quyết biện giải cho ông ta trước Clémence, mặc dù tin chắc rằng, theo những lời tiết lộ bi thảm của nàng, Hầu tước đã mãi mãi chuốc lấy sự oán hận của vợ mình.
Từ ý nghĩ này qua ý nghĩ khác, Rodolphe tự nhủ: “Vì nghĩa vụ, ta phải lánh xa một thiếu phụ mà ta đã yêu… và có lẽ cũng đã cảm thấy một sự quan tâm thầm kín đối với ta. Hoặc do lòng trắc ẩn, nàng đã suýt làm mất thanh danh hơn cả cuộc đời vì một gã ngốc mà nàng tưởng là đau khổ. Đáng lẽ ta đừng nên xa lánh nàng, mà nên ân cần chăm sóc nàng, yêu mến và kính trọng nàng, để thanh danh của nàng không bị một chút tổn thương, chồng nàng không hề ngờ vực. Còn như trong tình hình hiện nay, hầu như nàng bị gã Charles Robert vênh váo hoàn toàn chi phối và ta còn e ngại rằng gã sẽ còn lộ liễu hơn nữa, vì gã có ít lý do để giữ kín đáo. Rồi thì, ai biết được hiện nay, mặc dù đã trải qua tình trạng hiểm nguy, tấm lòng của nàng vẫn luôn trống rỗng. Trở lại với chồng nàng là điều không thể được. Trẻ, đẹp, được săn đón, việc nàng sẵn sàng thông cảm với bất cứ ai đó đều là điều bất trắc. Về phía ông d’Harville, biết bao lo sợ, biết bao phiền muộn, vừa thiết tha yêu vợ, lại vừa ghen tuông, không vượt lên được sự cách biệt, nỗi sợ hãi mà ông đã gây nên cho nàng từ đêm tân hôn bất hạnh… số phận của ông trớ trêu biết mấy.”
Clémence, trán tì trên tay, mắt đẫm lệ, mặt nóng bừng vì hổ thẹn, tránh cái nhìn lặng lẽ của Rodolphe. Câu chuyện tâm tình này đã làm nàng rất đỗi xót xa.
- À, - Rodolphe gật gù sau một hồi lâu im lặng - bây giờ tôi đã rõ nguyên nhân buồn rầu của ông d’Harville, sự buồn rầu bấy lâu nay tôi chưa hiểu thấu… tôi đã rõ những điều hối tiếc của ông ấy…
- Những điều hối tiếc của ông ta! - Clémence nói tiếp. - Xin ngài hãy nói ra những nỗi ân hận của ông ta, thưa Điện hạ… nếu ông ta cảm thấy như vậy, bởi không bao giờ một tội ác như thế lại được trù hoạch một cách nhẫn tâm như vậy…
- Một tội ác ư, thưa phu nhân?…
- Vậy thì, thưa Điện hạ, trói buộc một người thiếu nữ hoàn toàn tin tưởng vào danh dự của mình bằng những mối ràng buộc chặt chẽ, một khi mình tự biết là bất hạnh, nhiễm phải một chứng bệnh vừa gợi lên cả nỗi lo sợ lẫn sự ghê rợn là thế nào? Vậy thì bắt một đứa bé tội nghiệp phải gánh chịu những tai họa ghê gớm như vậy là thế nào? Ai buộc ông d’Harville phải tạo nên hai nạn nhân như vậy? Một dục vọng mù quáng và điên loạn chăng?… Không, ông ta thấy dòng dõi tôi, tài sản tôi và con người tôi hợp với ông ta… Ông ta muốn có một cuộc hôn nhân xứng đáng bởi vì cái cảnh trai chưa vợ có lẽ đã làm ông ta buồn chán.
- Phu nhân ơi! Ít nhất cũng xin phu nhân một chút lòng thương hại…
- Lòng thương hại ư?… Ngài có biết ai đáng được thương hại không? Đó là con gái tôi. Nạn nhân khốn khổ của cuộc hôn nhân bỉ ổi này. Biết bao đêm, biết bao ngày tôi đã sống gần con tôi, biết bao giọt nước mắt chua xót tôi đã rơi trên nỗi đau của nó…
- Nhưng cha nó… cũng đau những nỗi đau tương tự không đáng có!
- Nhưng chính cha nó đã đày đọa nó vào một tuổi thơ ấu tật nguyền, một tuổi thanh xuân tàn ác và, nếu nó sống được, vào một cuộc đời cô quạnh và sầu muộn. Bởi nó sẽ không xây dựng gia đình. Ồ, không, tôi thương nó quá nên không thể để con nó, một ngày nào đó, cũng mắc bệnh hiểm nghèo như nó, như tôi đã khóc than vì nó… Tôi đã quá đau khổ vì sự bội phản này để có thể trở nên chính phạm hay tòng phạm trong sự bội phản tương tự!
- Vâng! Phu nhân nói đúng. Sự trả thù của bà mẹ kế phu nhân rất khủng khiếp… Phải nhẫn nại… Có thể, đến lượt mình, phu nhân sẽ được trả thù… - Rodolphe lên tiếng sau một hồi suy nghĩ.
- Ngài muốn nói gì, thưa Điện hạ? - Clémence hỏi lại, ngạc nhiên trước sự đổi giọng của ông.
- Tôi gần như luôn luôn có… cái sung sướng được thấy trừng phạt, vâng trừng phạt một cách thích đáng những phường độc ác mà tôi biết, - ông nói thêm bằng một giọng khiến Clémence phải rùng mình. - Nhưng hôm sau cái đêm bất hạnh đó, ông d’Harville có nói gì với phu nhân không?
- Ông ta thú thật với tôi, với một sự khờ khạo lạ lùng là những gia đình mà ông ta muốn kết thông gia khám phá ra ông ta bị bệnh và đã cắt đứt những cuộc hôn nhân trù định… Bởi thế, sau hai lần bị khước từ, ông ta còn… Ôi! Như vậy thật là ô nhục! Ấy thế mà, đấy là thứ mà người ta gọi trong giới thượng lưu là một nhà quý tộc hữu tâm và tôn trọng danh dự…
- Phu nhân vốn tính nhân hậu là vậy, sao phu nhân độc địa thế…
- Vâng, tôi độc địa bởi vì tôi đã bị lừa gạt một cách ti tiện. Ông d’Harville biết tôi là người nhân hậu, sao ông ta không trung thực tìm tới lòng nhân hậu ấy bằng cách tỏ bày với tôi tất cả sự thật?
- Nhưng phu nhân có thể khước từ ông ấy…
- Chính điều này đã buộc tội ông ta đó, thưa Điện hạ. Cách xử sự của ông ta là một sự bội phản nhơ nhuốc nếu ông ta có sự sợ hãi ấy.
- Nhưng mà ông ta yêu phu nhân!
- Nếu ông ta yêu tôi, có phải là để đem tôi làm vật hy sinh cho lòng ích kỷ của ông ta chăng? Trời ơi, tôi đã bị dằn vặt quá! Tôi đã xiết bao vội vã rời nhà cha tôi. Nếu ông ta thành thật, có thể ông ta đã làm tôi mủi lòng, xúc động trước cảnh bị từ chối mà ông ta là nạn nhân, cảnh cô quạnh mà một số phận ghê gớm và bi đát đã đẩy ông ta vào… Vâng, thấy ông ta vừa trung thực, vừa khốn khổ, có lẽ tôi đã không đủ can đảm để khước từ ông ta, và nếu tôi đã có lời cam kết thiêng liêng là cam chịu tất cả những hậu quả của sự hy sinh, có thể tôi đã can đảm giữ trọn lời hứa ấy. Nhưng muốn ép buộc lợi ích và sự thương hại của tôi mà đặt tôi vào sự phụ thuộc của ông ta, nhưng đòi hỏi lợi ích này, sự thương hại này nhân danh nghĩa vụ làm vợ của tôi, trong khi ông ta đã bội phản nghĩa vụ của con người lương thiện, thì đấy vừa là một sự điên rồ vừa là một sự hèn hạ! Bây giờ, thưa Điện hạ, suy nghĩ về cuộc đời tôi, xin Điện hạ hãy xét đến những nỗi thất vọng phũ phàng của tôi! Tôi đã tin tưởng vào lòng trung thực của ông d’Harville, và ông ta đã lừa dối tôi một cách ti tiện… Nỗi u sầu dịu dàng và lặng lẽ của ông ta đã làm tôi ưa thích, và nỗi u sầu mà ông ta bảo là đã gây nên bởi những kỷ niệm thiêng liêng chỉ là sự ý thức về bệnh tật vô phương cứu chữa của ông ta…
- Nhưng xét cho cùng, dù ông ta là người xa lạ, là kẻ thù của phu nhân đi nữa, thì tình cảnh những nỗi đau của ông cũng gợi lên lòng xót thương của phu nhân chứ, tấm lòng của phu nhân cao quý và bao dung biết mấy!
- Nhưng làm sao tôi có thể làm dịu đi những nỗi khổ đau ấy? Nếu như tiếng nói của tôi được thấu hiểu, nếu một cái nhìn biết ơn đền đáp lại cái nhìn thương cảm của tôi… Nhưng mà không… Ôi, ngài chưa thấu hiểu, thưa Điện hạ, có cái gì ghê sợ trong những lúc lên cơn mà con người giãy giụa trong cơn thịnh nộ man rợ không thấy gì hết, không nghe gì hết, không cảm xúc gì nữa… Khi con gái tôi không thể chống lại một cơn như thế, tôi chỉ còn biết đau buồn, tim tôi cơ hồ tan nát, vừa khóc vừa hôn đôi tay nhỏ nhắn tội nghiệp cứng đờ… Và khi tôi thấy nó đau đớn như vậy, tôi lại nguyền rủa cha nó nghìn lần. Nếu những nỗi đau đớn của con tôi dịu đi, sự oán giận của tôi đối với chồng tôi cũng giảm bớt. Lúc ấy… vâng, chỉ lúc ấy tôi mới thương ông ta, sự thù oán của tôi nhường chỗ cho một tấm lòng thương cảm xót xa… Nhân nói về con gái tôi, thưa Điện hạ, xin ngài cho phép tôi đón trước lời trách móc mà hẳn tôi đang phải chịu và có lẽ ngài cũng không nỡ đem lại cho tôi. Con bé rất hay, riêng nó cũng đủ choán cả lòng tôi, vì tôi thiết tha yêu nó; nhưng tình yêu xót xa ấy đã trộn lẫn với bao nỗi chua cay trước mắt, bao nỗi lo sợ cho tương lai. Gần con, tim tôi như tan vỡ, dằn vặt, tuyệt vọng. Vậy thì để thoát khỏi bầu không khí nặng trĩu và sầu thảm, tôi đã mơ ước đến một sự quyến luyến êm dịu… Than ôi, tôi đã lầm lẫn một cách xấu xa, và tôi lại rơi vào cuộc sống đau đớn mà chồng tôi đã gây ra cho tôi. Xin Điện hạ hãy cho tôi rõ phải chăng đó đúng là cuộc sống mà tôi có quyền chờ đợi? Và phải chăng chỉ có một mình tôi là thủ phạm trong những lỗi lầm mà sáng nay ông d’Harville muốn tôi phải đền tội bằng cả cuộc đời mình? Rất may mắn cho tôi, thưa Điện hạ, điều mà ngài bất ngờ biết được qua cuộc trao đổi của bà Bá tước Sarah và anh bà ta về câu chuyện của Charles Robert đã tránh cho tôi những nỗi hổ thẹn về lần thú tội này… Nhưng ít nhất tôi hy vọng rằng bây giờ, đối với ngài, tôi cũng đáng thương hại gần bằng đáng chê trách, và ngài sẽ vui lòng cho tôi một lời khuyên trong tình trạng xót xa mà tôi đang bị giam hãm.
- Thưa phu nhân, tôi không thể diễn tả được nỗi xúc động khi được nghe câu chuyện của phu nhân, từ ngày cụ bà mất đến ngày cháu gái sinh, biết bao phiền muộn giày vò, biết bao buồn đau chất chứa… Phu nhân lộng lẫy như vậy, được cảm phục như vậy, được khát khao như vậy…
- Ôi, xin Điện hạ hãy tin tôi, một khi người ta bị giày vò bởi những nỗi đau nào đấy, thật mỉa mai khi nghe thủ thỉ bên tai: “Bà này sung sướng biết bao”…
- Phải thế chăng? Có gì ấu trĩ hơn chăng? Nhưng mà, có phải chỉ mình phu nhân phải gánh chịu sự tương phản giữa cái hiện có và cái có dáng dấp như vậy không?
- Sao kia, thưa Điện hạ?
- Trước mắt mỗi người, Hầu tước d’Harville có vẻ như sung sướng hơn phu nhân, bởi ông ấy chiếm đoạt được phu nhân. Tuy vậy, ông ấy chẳng phải rất đáng thương đó sao? Trên thế gian này, có một cuộc sống nào tàn khốc hơn cuộc sống của ông ấy không? Những lỗi lầm của ông ấy đối với phu nhân thật nặng nề… Nhưng ông ấy đã bị trừng phạt một cách ghê gớm! Ông ấy yêu phu nhân, như phu nhân rất xứng đáng được yêu mến và ông ấy biết rằng đối với ông ấy, phu nhân chỉ có thể có một sự ngăn cách không sao vượt nổi… Trong cô con gái đau đớn, tật bệnh của ông ấy, ông ấy đã thấy một lời trách móc không ngừng. Thế đã hết đâu, lòng ghen tuông còn dằn vặt ông ấy…
- Thế nhưng tôi có thể làm gì trước tình hình ấy, thưa Điện hạ? Không để ông ta có quyền được ghen tuông sao? Thôi cũng được. Nhưng bởi trái tim tôi chưa thuộc về ai, nó có thuộc về ông ta không? Ông ta hẳn biết là không. Từ ngày xảy ra cảnh tượng ghê gớm mà tôi đã kể với Điện hạ, chúng tôi sống cách ly, nhưng trước mọi người, tôi vẫn trọng nể ông ta như lễ nghi quy định… và tôi không hề nói với ai, nếu không phải với ngài, thưa Điện hạ, về bí mật bất hạnh này.
- Và tôi xin bảo đảm với phu nhân là nếu như công việc mà tôi đã giúp phu nhân xứng đáng có một phần thưởng thì tôi tin rằng tôi đã được đền đáp gấp nghìn lần bởi lòng tin cậy của phu nhân. Nhưng do lẽ phu nhân muốn tôi đề bạt những lời khuyên và cho phép tôi được trình bày thành thật…
- Vâng, tôi tha thiết xin ngài, thưa Điện hạ…
- Hãy cho tôi được phép trình bày, vì chưa sử dụng tới một trong những phẩm chất quý báu nhất của phu nhân, phu nhân đã để lỡ nhiều lạc thú. Những lạc thú này không những thỏa mãn những yêu cầu to lớn của tấm lòng nhân hậu của phu nhân mà còn làm phu nhân lãng quên những nỗi ưu phiền trong gia đình, và đáp ứng những nhu cầu tình cảm mãnh liệt, thống thiết, và tôi dám thêm rằng xin phu nhân thứ lỗi cho ý kiến thiếu thiện ý của tôi về phụ nữ, đáp ứng cái thị hiếu tự nhiên đối với những điều bí mật và những tình tiết ly kì mà phụ nữ rất ham thích.
- Ngài muốn nói gì, thưa Điện hạ?
- Tôi muốn nói rằng, nếu phu nhân muốn vui chơi làm điều thiện thì không gì làm phu nhân hài lòng, không gì làm phu nhân thích thú hơn nữa.
Bà d’Harville nhìn Rodolphe một cách ngạc nhiên.
- Và phu nhân hiểu rằng, - Rodolphe nói tiếp - tôi không nói phu nhân gửi một cách vô tư, gần như khinh thị một của bố thí quý giá cho những kẻ khốn cùng mà phu nhân không biết và thường là không xứng đáng với những việc từ thiện của phu nhân. Nhưng nếu phu nhân “vui chơi” như tôi và thỉnh thoảng thực hiện kiểu “làm theo ý Chúa”, phu nhân sẽ thừa nhận rằng một số việc từ thiện đôi khi cũng có cái thú vị lôi cuốn như một cuốn tiểu thuyết.
- Thưa Điện hạ, tôi chưa nghĩ đến kiểu làm việc thiện trên quan điểm “vui chơi”, - Clémence vừa nói vừa tủm tỉm cười.
- Đấy là một điều khám phá mà tôi đã thu lượm được nhờ sự ghê sợ của tôi đối với tất cả những gì buồn chán, nỗi ghê sợ gây nên cho tôi do những buổi hội họp chính trị với các bộ trưởng. Nhưng để trở về với câu chuyện từ thiện “vui chơi” của chúng ta, than ôi, tôi không có cái đức tính của những con người vô tư đem giao cho kẻ khác công việc sắp xếp của bố thí. Nếu chỉ đơn giản phái một viên nội thần đem một vài trăm đồng louis cho mỗi quận ở Paris, thú thật là tôi cũng không chú ý nhiều đến chuyện này, còn làm việc thiện như tôi hiểu, đây là điều thú vị lớn ở đời. Tôi thích từ này, bởi vì đối với tôi, nó có nghĩa là tất cả những gì được ưa thích, tất cả những gì lôi cuốn, tất cả những gì gắn bó… Và thật vậy, thưa phu nhân, nếu phu nhân muốn làm người tiếp tay cho tôi trong một vài công việc loại này, phu nhân sẽ thấy, tôi xin nhắc lại, trừ tính cách cao quý của hành động, không gì lạ lùng hơn, lôi cuốn hơn, hấp dẫn hơn… đôi khi lại giải trí hơn các cuộc phiêu lưu từ thiện này… Rồi thì, biết bao bí mật để che giấu việc thiện của mình, biết bao phòng ngừa cần giữ để không ai biết được, biết bao cảm xúc đa dạng và mãnh liệt khi gặp những người nghèo khổ nhưng tốt bụng khóc lên vì sung sướng khi được gặp mình… Trời ơi, cái đó đôi khi được coi ngang với khuôn mặt cáu kỉnh của một người tình ghen tuông hoặc thiếu thủy chung, họ chỉ lần lượt là như thế… Nhưng này, những xúc động mà tôi nói cũng gần như những xúc động mà phu nhân cảm thấy sáng nay khi đến phố chợ Temple… Ăn mặc rất bình thường để không ai lưu ý, phu nhân ra khỏi nhà, lòng hồi hộp, phu nhân cũng e ngại bước lên một chiếc xe ngựa thuê bình thường mà phu nhân sẽ hạ mành che để không ai nhận thấy, rồi cũng đưa mắt nhìn đây đó như sợ bị bắt gặp, phu nhân sẽ lén lút đi vào một ngôi nhà nào đấy có vẻ nghèo khổ… hệt như sáng nay, tôi nói với phu nhân như thế… Chỉ khác một điều là, sáng nay phu nhân tự nhủ: Nếu người ta biết, ta sẽ chết, nhưng rồi đây phu nhân sẽ nói: “Nếu người ta biết, ta sẽ được ngợi ca!” Nhưng vì phu nhân thường khiêm tốn không muốn cho ai biết gì về những phẩm chất quý báu của mình, phu nhân sẽ dùng mưu mẹo quỷ quái nhất để khỏi phải được ca ngợi.
- Chao ơi, thưa Điện hạ. - Bà d’Harville mủi lòng kêu lên. - Điện hạ đã cứu tôi! Tôi không diễn đạt được những ý nghĩ mới mẻ, những niềm an ủi chứa đầy hy vọng mà những lời khuyên của ngài thức tỉnh tôi. Ngài dạy đúng, đem hết tâm trí làm cho những người đau khổ yêu quý mình, thế cũng gần như là yêu… tôi nói gì nhỉ… còn hơn cả yêu nữa, khi tôi so sánh cảnh sống mà tôi đã hé thấy với cảnh sống mà một sự lầm lẫn đáng hổ thẹn có thể đưa tôi đến, những lời tôi tự chê trách còn chua xót hơn nhiều…
- Tôi xin lỗi, - Rodolphe mỉm cười nhắc lại - vì tất cả ao ước của tôi là để giúp phu nhân quên đi những chuyện đã qua, và chỉ để chứng tỏ cho phu nhân rõ là sự lựa chọn những thú tiêu khiển tinh thần là đa dạng… Những phương tiện của cái thiện và cái ác thường như nhau… Chỉ cứu cánh là khác nhau… Tóm lại, nếu cái thiện cũng hấp dẫn, cũng vui thích như cái ác thì việc gì lại lựa chọn cái ác? Đây, tôi xin đưa ra một sự so sánh rất tầm thường: Tại sao nhiều phụ nữ lại chọn làm người tình những người không bằng chồng họ? Bởi vì hứng thú lớn nhất của ái tình là sự quyến rũ của thứ trái cấm… Hãy thừa nhận rằng nếu người ta loại bớt ở thứ tình này những nỗi sợ hãi, những mối kinh hoàng, những sự khó khăn, những điều nguy hiểm, thì không còn gì nữa hết, hoặc còn rất ít, nghĩa là ngoài tình nhân trong sự giản dị ban đầu. Tóm lại, đấy là ít nhiều cuộc phiêu lưu của một con người mà khi ta hỏi: “Tại sao ông không lấy bà quả phụ ấy, người tình của ông?” - “Than ôi, tôi cũng đã nghĩ nhiều đến điều ấy, - ông ta đáp lại, - nhưng như vậy thì tôi không còn biết đi đâu cho qua những buổi tối”.
- Cũng có chút ít như thế thật, thưa Điện hạ. - Bà d’Harville bình phẩm.
- Vậy thì, nếu tôi tìm được cách để phu nhân cảm thấy những nỗi sợ hãi ấy, những mối kinh hoàng ấy, những điều lo lắng ấy, quyến rũ phu nhân, nếu tôi sử dụng thị hiếu tự nhiên của phu nhân đối với những điều bí mật và các cuộc phiêu lưu, thiên hướng của phu nhân đối với sự khéo léo giả vờ và những mưu mẹo (luôn luôn quan niệm tồi tệ của tôi về phụ nữ, phu nhân thấy không, vẫn lộ ra, mặc dầu tôi không muốn) - Rodolphe nói thêm một cách vui vẻ - biết đâu tôi chẳng chuyển đổi những bản năng uy quyền thành những đức tính độ lượng, rất tốt nếu ta sử dụng hay, và tai hại nếu ta sử dụng không tốt? Nào, phu nhân thử nói xem phu nhân có muốn chúng ta sắp xếp cho cả hai chúng ta tất cả những ý đồ về việc thiện, mưu mô nhân từ mà nạn nhân sẽ là, trước nay vẫn thế, những người rất tốt? Chúng ta sẽ có những buổi hẹn gặp nhau, những cuộc trao đổi thư tín, những điều bí mật… và nhất là chúng ta giấu kĩ Hầu tước những việc làm của mình nếu phu nhân ưng thuận, bởi cuộc viếng thăm nhà Morel sáng nay có thể đã làm ông ấy cảnh giác. Cuối cùng, nếu phu nhân muốn, chúng ta sẽ thực hiện trò dùng mưu chước có quy củ.
- Tôi vui lòng và rất biết ơn nhận sự hợp tác “tối tăm” này, thưa Điện hạ. - Clémence vui vẻ trả lời. - Và để bắt đầu thiên tiểu thuyết của chúng ta, ngay từ ngày mai, tôi sẽ trở lại với những người bất hạnh mà sáng nay khốn nỗi tôi mới chỉ đem lại một vài lời an ủi. Bởi vì, lợi dụng lúc tôi bối rối và hoảng hốt, một đứa bé tập tễnh đã cướp mất túi tiền mà ngài trao cho tôi. Chao ôi! Thưa Điện hạ, - Clémence nói thêm và khuôn mặt mất hẳn nét vui tươi dịu dàng trước đó - nếu ngài biết sự cơ cực tới mức độ nào… và cảnh tượng này khủng khiếp biết bao! Không, không… tôi không dám tin rằng có thể tồn tại những nỗi bất hạnh như thế… Và tôi tự thương thân… và tôi buộc tội số phận của tôi!
Rodolphe không muốn để bà d’Harville biết là ông đã xúc động đến mức nào trước sự hồi tâm của nàng, điều này chứng tỏ tất cả vẻ đẹp tinh thần của nàng, ông đã đề nghị một cách vui vẻ:
- Nếu phu nhân cho phép, tôi sẽ gác riêng gia đình Morel ra ngoài cộng đồng của chúng ta; phu nhân sẽ để cho tôi chịu trách nhiệm về những người tội nghiệp ấy và nhất là phu nhân hứa với tôi là không trở lại ngôi nhà sầu não ấy nữa… bởi vì tôi ở đấy…
- Ngài ư? Thưa Điện hạ, trò đùa lạ lùng quá…
- Không có gì nghiêm chỉnh hơn… một chỗ ở khiêm tốn, đúng thế… hai trăm franc một năm, thêm sáu franc cho gác cổng, bà Pipelet, bà già khủng khiếp mà phu nhân đã rõ. Thêm vào đấy là hàng xóm tôi có cô thợ trẻ hay làm đỏm đẹp nhất xóm chợ Temple, cô Rigolette. Và hẳn phu nhân đồng ý rằng đối với một viên thư ký hãng buôn với tiền lương một nghìn tám trăm franc (tôi đóng vai viên thư ký) như thế cũng khá tươm rồi.
- Sự có mặt… quá đỗi bất ngờ của ngài tại ngôi nhà bất hạnh này cho tôi thấy rõ là ngài nói nghiêm chỉnh, thưa Điện hạ, hẳn là một hành vi hào hiệp nào đã cuốn hút ngài tới đấy. Nhưng ngài định dành cho tôi việc làm từ thiện nào vậy? Ngài định giao cho tôi vai trò nào?
- Vai trò của một thiên thần an ủi, và xin phu nhân miễn thứ cho những từ bất nhã này, và của một con quỷ tinh ranh và xảo quyệt… bởi vì có những vết thương nào đấy, phức tạp và đau đớn mà chỉ có những kẻ bất hạnh mới có thể chăm sóc và chữa lành, lại có những kẻ bất hạnh rất tự hào, sợ bóng gió, kín đáo đến mức cần có sự thâm nhập công phu mới phát hiện nổi, và có một sức hấp dẫn không gì cưỡng nổi mới lôi cuốn được lòng tin cậy của họ.
- Và khi nào tôi có thể thi thố sự thâm nhập ấy, sự khéo léo ấy mà ngài giả định là tôi có? - Bà d’Harville sốt sắng hỏi.
- Ngay sau đây, tôi mong như thế, phu nhân cần thực hiện một cuộc chinh phục xứng đáng với phu nhân, nhưng cần sử dụng những phương sách xảo quyệt nhất.
- Và hôm nào, thưa Điện hạ, ngài sẽ giao cho tôi điều bí mật lớn này?
- Đấy phu nhân coi… chúng ta đã đến thời kỳ hẹn gặp rồi đấy… Phu nhân có thể cho tôi cái may mắn được tiếp kiến phu nhân trong bốn ngày nữa không?
- Muộn thế ư? - Clémence thốt ra một cách ngây thơ.
- Thế còn điều bí mật? Và những lễ tiết? Phu nhân thử xét xem nếu người ta nghĩ chúng ta là tòng phạm tiếp tay cho nhau, người ta sẽ ngờ vực chúng ta, nhưng có lẽ tôi sẽ phải viết thư cho phu nhân. Bà già hồi chiều đưa bức thư của phu nhân cho tôi là ai thế?
- Một bà giúp việc của mẹ tôi, hiện thân của an toàn, kín đáo.
- Vậy tôi sẽ trao thư cho bà ta, bà ta sẽ đưa lại cho phu nhân. Nếu phu nhân có nhã ý hồi âm xin ghi: “Gửi ông Rodolphe, phố Plumet”, bà giúp việc kia sẽ đem thư gửi bưu điện.
- Tôi sẽ tự mình đi gửi thư, thưa Điện hạ, như thường lệ tôi đi bộ dạo chơi.
- Phu nhân thường đi bộ một mình?
- Khi trời đẹp, hầu như ngày nào cũng vậy.
- Hay quá! Đấy là một thói quen mà người phụ nữ nào cũng nên có ngay từ những tháng đầu sau ngày cưới… Trong những dự đoán tốt hay xấu, tục lệ có tầm quan trọng đáng kể… Đấy là một tiền lệ, như các viên biện lý thường nói, và về sau có cuộc dạo chơi thường xuyên, không bao giờ gây nên những lời giải thích nguy hiểm… Nếu tôi là phụ nữ (và nói riêng giữa chúng ta, tôi rất có thể, tôi e là như vậy, vừa nhân hậu lại vừa rất nhẹ dạ), ngay sau ngày cưới, tôi sẽ thực hiện một cách chất phác nhất đời những cử chỉ bí mật nhất. Tôi sẽ ngây thơ tạo ra những dáng dấp bên ngoài tác hại đến thanh danh nhất… và như thế để thiết lập nên một tiền lệ mà tôi đã nói, để có thể, một ngày nào đấy đi thăm những người nghèo khổ của tôi… hoặc người tình của tôi.
- Nhưng đấy là một sự nham hiểm ghê gớm, thưa Điện hạ. - Bà d’Harville mỉm cười, thong thả nói.
- Rất may mắn cho phu nhân, phu nhân chưa thể hiểu được sự khôn khéo và sự thấp kém của những cách phòng xa như vậy…
Bà d’Harville không mỉm cười nữa, bà nhìn xuống, mặt đỏ ửng và rầu rĩ nói:
- Ngài không được rộng lượng, thưa Điện hạ!
Thoạt đầu Rodolphe ngạc nhiên nhìn bà Hầu tước, rồi nhắc lại:
- Thưa phu nhân, tôi hiểu phu nhân… Nhưng một lần nữa thôi, xin đặt rõ ràng vấn đề thái độ của phu nhân đối với Charles Robert. Một hôm, một bà bạn của phu nhân chỉ cho phu nhân một người ăn xin thảm hại, đảo đôi mắt lờ đờ thổi kèn clarinette với một dạng ai oán hòng gợi lòng thương của khách qua đường. “Đó là một người nghèo đáng thương, bà bạn bảo phu nhân, anh ta có bảy đứa con và một người vợ mù lòa, điếc, câm…” - “Ôi, con người khốn khổ” - phu nhân tự nhủ và nhân từ đưa của bố thí cho anh ta, và mỗi lần phu nhân gặp người ăn xin ấy, từ rất xa, nhận thấy phu nhân, đôi mắt anh ta cầu khẩn, kèn clarinette buông ra những tiếng não nùng và của bố thí của phu nhân rơi vào túi anh ta. Do ảnh hưởng của bạn mình, phu nhân ngày càng động lòng thương người ăn xin này, trong lúc đó anh ta đã độc địa lạm dụng lòng tốt của phu nhân. Một hôm, phu nhân dằn lòng tới thăm kẻ bất hạnh của mình… Phu nhân đến, nhưng than ôi, không còn tiếng kèn clarinette u sầu, không còn cái nhìn đáng thương và cầu khẩn, mà chỉ còn là một kẻ ranh mãnh, nhanh nhẹn, vui vẻ và sảng khoái đang nghêu ngao một bài ca nơi quán rượu… Lập tức sự khinh bỉ thay thế cho lòng thương hại… Bởi phu nhân đã lầm một kẻ nghèo xấu với một người nghèo tốt, không kém, không hơn. Có đúng thế không?
Bà d’Harville không ngăn được mình mỉm cười khi nghe thiên ngụ ngôn kỳ cục này, đáp lại:
- Cho dẫu sự biện bạch này có thể chấp nhận được, thưa Điện hạ, tôi vẫn thấy nó quá dung dị.
- Tuy vậy, chung quy đấy cũng chỉ là một sự khinh suất cao quý và hào hiệp mà phu nhân mắc phải… Phu nhân còn rất nhiều cách để sửa lỗi, việc gì cứ phải than tiếc mãi… Nhưng mà tối nay tôi không phải gặp ông d’Harville sao?
- Không, thưa Điện hạ… Sự việc xảy ra sáng nay đã làm ông ta xúc động mạnh, ông ta đang bị… đau. - Bà Hầu tước thì thầm.
- Vâng, tôi hiểu! - Rodolphe buồn bã đáp. - Xin phu nhân hãy can đảm lên! Phu nhân đang cần một mục đích cho khát vọng, một sự giải trí cho những nỗi phiền muộn như phu nhân đã nói. Hãy cho phép tôi tin rằng phu nhân sẽ tìm được sự giải trí trong tương lai mà tôi đã trình bày với phu nhân… Lúc bấy giờ tâm hồn phu nhân sẽ tràn đầy những niềm an ủi dịu dàng và nỗi oán giận đối với ngài Hầu tước sẽ không còn nữa. Phu nhân sẽ cảm thấy đối với ông ấy có một cái gì như là sự quan tâm mà phu nhân đã đem tới cho con gái tội nghiệp của phu nhân. Còn về cô bé tội nghiệp ấy, hiện tôi đã biết nguyên nhân của tình trạng đau yếu của cô bé, tôi dám thưa với phu nhân là vẫn còn đôi chút hy vọng…
- Có thể thế được chăng, thưa Điện hạ? Và làm thế nào? - Clémence cảm động chắp hai tay tỏ lòng biết ơn.
- Thầy thuốc phục vụ thường ngày của tôi là người ít ai biết nhưng lại rất có tài năng, ông ở Mỹ nhiều năm. Tôi nhớ ông có kể cho tôi nghe vài ba đợt điều trị rất linh nghiệm mà ông đã thực hiện cho những người nô lệ mắc phải chứng bệnh hiểm nghèo này.
- Ôi, thưa Điện hạ, có thể là…
- Phu nhân hãy khoan quá hy vọng. Sự thất vọng sẽ rất xót xa… Tuy nhiên cũng không nên thất vọng hoàn toàn.
Clémence d’Harville ngước mắt nhìn những đường nét cao quý của Rodolphe, lòng tràn ngập một niềm biết ơn khó tả nên lời. Hầu như đấy là một quốc vương… an ủi nàng với biết bao thông minh, duyên dáng và nhân hậu.
Nàng tự hỏi không hiểu làm sao nàng đã có thể quan tâm đến gã Charles Robert. Ý nghĩ này đối với nàng thật kinh khủng.
- Tôi chịu ơn ngài, thưa Điện hạ, - nàng nghẹn ngào. - Điện hạ đã đem lại sự bình tĩnh cho tôi, Điện hạ đã làm cho tôi hy vọng về con gái tôi, mặc dù tôi không dám nghĩ tới, Điện hạ còn làm tôi thoáng thấy một tương lai mới mẻ vừa là một điều an ủi, một niềm vui, một niềm hy vọng… Tôi chẳng phải đã có lý khi viết hầu ngài là nếu ngài quá bộ tới đây tối nay, ngài sẽ kết thúc hôm nay như ngài đã bắt đầu nó… bằng một hành vi nhân hậu…?
- Và ít ra xin phu nhân thêm cho là một trong những hành vi nhân hậu như tôi đã yêu thích một cách ích kỷ, nó đầy hấp dẫn, hứng thú, và phấn khởi, - Rodolphe vừa nói vừa đứng lên, vì chiếc đồng hồ ở phòng khách vừa điểm mười một giờ rưỡi.
- Xin kính chào Điện hạ, và xin Điện hạ sớm cho tôi những tin tức của những con người khốn khổ ở phố Temple.
- Tôi sẽ tới thăm họ vào sáng mai… bởi vì tôi hoàn toàn không biết chuyện thằng bé tập tễnh đã đánh cắp của phu nhân túi tiền và những người khốn cùng này chắc hẳn đang ở bậc tột cùng của sự kinh khủng. Trong bốn ngày nữa, xin phu nhân chớ quên, tôi sẽ đến báo cho phu nhân rõ vai trò mà phu nhân đã vui lòng nhận. Tuy vậy tôi báo trước để phu nhân biết là sự cải trang đối với phu nhân là rất cần thiết.
- Một sự cải trang? Ôi, thế thì hay quá! Nhưng cải trang thế nào, thưa Điện hạ?
- Tôi chưa thể trình bày điều đó với phu nhân được! Xin tùy phu nhân lựa chọn…
Về tới nhà, ông Công tước rất hoan hỉ về kết quả của cuộc hội kiến giữa ông và bà d’Harville. Những đề án này được đưa ra:
Làm cho trí óc và trái tim người thiếu phụ trẻ này bận rộn vì những công việc từ thiện mà một sự cách biệt không vượt qua nổi đã làm nàng phải xa chồng, thức tỉnh ở nàng sự tò mò có tính tiểu thuyết, những hứng thú bí mật, ngoài tình yêu để thỏa mãn yêu cầu của trí tưởng tượng, của tâm hồn, nhằm giữ gìn cho nàng khỏi sa ngã vào một tình yêu khác.
Hoặc là:
Gợi lên ở Clémence d’Harville một sự say mê sâu sắc, bền vững, vừa trong sáng, vừa cao quý mà người thiếu phụ trẻ này từ nay không thể nào cảm nhận một mối tình kém cao thượng, không bao giờ gây tổn thất đến sự yên tĩnh của ông d’Harville mà Rodolphe yêu mến như một người anh em.