9. TỬ TƯỚC, BÁ TƯỚC, HẦU TƯỚC VÀ BỌ CẠP

Thị trấn Santo Arnaro, nơi Guma vừa đưa thuyền đến mấy hôm trước, là quê của nhiều bậc tai mặt trong đế chế, đủ loại tử tước, hầu tước, bá tước, nhưng với dân miền duyên hải, quan trọng hơn cả, đây chính là quê hương của Bọ cạp. Vì lẽ đó - chứ không vì bất cứ lý do nào khác, không vì các vị tử tước, hầu tước, bá tước, vì nghề đường, nghề rượu - mà Santa Arnaro được dân biển ưa thích. Đây là nơi Bọ cạp lừng tiếng đã ra đời, đã chạy nhảy trên đường phố, đã đổ máu, đã chiến đấu bằng dao, bằng súng, đã tỉ thí môn đấu chân capoeira và say sưa trong vũ điệu samba. Cách thị trấn không xa, ở Maracangalha người ta đã dùng rựa xả ông thành nhiều mảnh, và trên bầu trời nơi ấy mọc lên một vì sao rực rỡ, kỳ vĩ không kém gì ngôi sao của tướng cướp lừng danh Lucas da Feira. Linh hồn ông đã biến thành một vì sao bởi đó là phận số của những người dũng cảm.

Santa Arnaro là quê hương của chàng da đen dũng cảm có biệt danh Bọ cạp. Guma nghĩ vậy khi nằm trên con thuyền nhỏ của mình. Mới ba hôm trước ý nghĩ của anh hoàn toàn khác hẳn. Hôm Traira chết anh đang tính đi gặp Livia, người đã chiếm trọn mọi suy nghĩ trong đầu anh. Nhưng một lần nữa những lời của lão Francisco, những bài ca thường nghe trên mặt biển, những tấm gương sống động hàng ngày (Bất hạnh thay người phụ nữ lấy chồng đi biển, đời thủy thủ chẳng nên lấy vợ làm gì), cái chết của Traira để lại một vợ ba con khiến tâm trí anh đảo lộn. Người thủy thủ phải được tự do, không ràng buộc, lão Francisco nói thế, những bài ca nói thế, cuộc sống hàng ngày cũng nói thế. Tự do không yêu đương vướng bận vào ai những lại yêu đương rộng rãi. Song cũng là tự do để chết trong cuộc hôn nhân cùng nữ thần biển cả Iemanja. Tự do chết cái chết mà vì nó họ đã sống, một cái chết cận kề, chắc chắn đến mức họ không ngờ, thậm chí không thèm nghĩ đến. Người thủy thủ không có quyền gì để hi sinh đi cuộc đời của một người phụ nữ. Chẳng phải vì nỗi cơ hàn trong cuộc sống, vẻ xác xơ của ngôi nhà, bữa cơm đạm bạc mỗi ngày hay cơn túng quẫn thường xuyên trong đời họ. Mọi phụ nữ đều có thể chịu đựng nổi điều đó, bởi họ quá quen với nó, hoặc bản thân sinh ra từ đất cảng hoặc là con cái của cánh thợ thuyền, của những người lao động mà cuộc sống vốn bần hàn. Họ quá quen với nghèo khó, quen với những gì còn tệ hơn cả nỗi cơ hàn. Nhưng họ làm sao quen được với những cái chết bất ngờ, đột ngột mất đi người đàn ông của mình, mất đi mái nhà, chỗ dựa, thức ăn, bị nuốt chửng vào một nhà máy, hay nếu trẻ hơn, vào cuộc sống bán thân nuôi miệng ê chề. Guma kinh hoàng hình dung cảnh Livia, vốn xinh đẹp hơn mọi phụ nữ đất cảng, từ một khung cửa sổ đang mời gọi bán mình cho người đàn ông nào đó, để nuôi đứa con trai rồi cũng sẽ trở thành thủy thủ một ngày kia và sẽ đem bất hạnh đến cho một người phụ nữ khác. Từ sau các chấn song (như những tù nhân tội lỗi) hẳn nàng sẽ phô ra gương mặt của mình, gương mặt không còn biết thế nào là xấu hổ, và gọi mời những kẻ qua đường. Còn thằng con trai, đứa con của Guma, con của biển, sẽ tránh xa những ánh mắt của người đời, để khóc thầm cho mẹ. Hẳn nàng sẽ phải phơi bày thân thể vì miếng ăn của đứa con trai, rồi ngày sau hắn cũng sẽ để lại một người phụ nữ (đó là số phận của họ…) khi ra đi cùng Iemanja đến miền đất vô cùng của Aioca. Miền đất của Aioca, quê hương của mọi thủy thủ và của người phụ nữ duy nhất mà họ sở hữu trên đời: Iemanja, người phụ nữ huyền bí với năm tên, Janaina, là mẹ, đồng thời là vợ, và cũng vì vậy đáng sợ vô cùng. Chưa ai từng biết đến người thủy thủ nào có vợ con và ngày ngày đi biển trên con thuyền nhỏ của mình lại sống được đến khi già lão. Iemanja sẽ nổi trận cuồng ghen và lúc ấy người sẽ là Inaê thả ra giông bão. Mọi lễ vật cùng những đứa con gái của họ được dâng làm tỳ nữ cũng vô nghĩa bởi Người cần cánh đàn ông là chồng họ, là con trai họ.

Vì lẽ đó, để không mang bất hạnh đến cho số phận của Livia, đêm ấy Guma đã trốn chạy khỏi cảng cùng một lô hàng nhẹ đến Santo Arnaro và lời hứa sẽ chở rượu trong chuyến hàng về. Anh trốn chạy để không phải đi cùng Rodolfo đến gặp Livia, để khỏi nhìn thấy ánh mắt trong sáng của nàng và không thổi bùng lên nỗi khát khao nàng hơn nữa. Chính vì vậy giờ đây anh đang nằm trên con thuyền nhỏ của mình neo tại Santo Arnaro, thị trấn của các tử tước, hầu tước, bá tước, thị trấn của Bọ cạp.

Hãy nghe đây, những thủy thủ và thợ thuyền trên mọi vùng đất cảng - Bọ cạp đã sinh ra tại chốn này! Guma nhìn lên bầu trời, nơi Người đang lấp lãnh. Những đêm trăng tròn ánh mắt con người nhìn lên bầu trời sẽ chú ý trước tiên đến vầng trăng, rồi sau đó tìm ngôi sao Bọ cạp, ngôi sao của chàng da đen dũng cảm nhất của mọi miền duyên hải trên đời. Bầu trời đêm được soi tỏ bởi những linh hồn dũng cảm đã sáng lên sau khi họ qua đời: Zumbi doc Palmares, lãnh tụ của những nô lệ khởi nghĩa, Lucas da Feira, kẻ kiếm tìm không mệt mỏi những kỳ công, rồi Ze Ninck, Bọ cạp và biết bao người khác nữa… Giữa vầng trăng và Lucas da Feira là vì sao rực sáng sau cái chết của tay cướp Virgulino Ferreira Lampiao, nỗi kinh hoàng của bọn nhà giàu tuy ông chết tử khi còn quá trẻ.

Nhưng không ai trong số họ xuất thân từ đất cảng, là con nhà thủy thủ và từng phiêu du trên những con thuyền. Ngoại trừ Bọ cạp. Đó thực sự là con người của biển, biết rành rõi việc chèo lái, việc thả neo, chạy được đủ loại thuyên trong tiếng gió lẫn tiếng nhạc. Đó là người duy nhất trong số họ biết vùng đất Aloca nằm ở đâu và đâu là nơi tận cùng thế giới. Chính vì lẽ đó ông là người được yêu quí nhất ở mọi miền duyên hải. Ôi, hỡi các thủy thủ từ mọi vùng đất cảng, các thợ thuyền, thợ vác, các ngư dân, hơi bác sĩ Rodrigo, cô giáo Dulce, những ai đang làm việc ngày đêm trên đất và trên sóng hãy biết rằng chính tại đây, Santo Arnaro, ông đã ra đời. Và cũng đừng quên rằng cách đây không xa, tại Maracangalha người ta đã dùng rựa xả thân ông một cách hèn hạ khi ông đang ngủ trên võng, hệt như trên con thuyền đang thả mình theo ngọn só ng bấp bênh.

Vậy là ông đã ra đời tại nơi này. Nhiều thủy thủ can trường đã ra đời tại miền duyên hải. Bahia, thành phố thủ phủ của bang với bảy cổng thành cũng là nơi ra đời của những người phụ nữ đẹp nhất. Livia cũng sinh ở đó. Nếu Bọ cạp gặp nàng - Guma nghĩ trong khi thả hồn theo khói thuốc trên thuyền “Quả cảm” - hẳn ông cũng sẽ điên dại trước sắc đẹp ấy và sẵn sàng hạ ba, bốn mạng vì người con gái ấy. Một thủy thủ dũng cảm. Và trong vùng cũng không phụ nữ nào đẹp như Livia, cô gái đã đến lễ hội Iemanja chỉ để nhìn thấy Guma, bởi Guma cũng là một người dũng cảm từng trải qua bao mối hiểm nguy, kẻ luôn khao khát những cuộc phiêu lưu trong những chuyến đi xa trên những con tàu lớn về các miền đất lạ xa xăm. Anh yêu Livia, anh chờ đợi nàng từ lâu, và nàng cũng yêu anh, tình yêu thể hiện qua ánh mắt sáng trong, không giấu diếm, không dối lừa hôm lễ hội. Ngoài ra anh còn nợ Rosa Palmeirao lời hứa sẽ có một đứa con trai cùng Livia để khi Rosa về nuôi nấng, chơi đùa và quên đi cuộc sống xưa ngang tàng, đầy bạo lực và chết chóc… Thực tình thì Bọ cạp cũng chưa từng lấy vợ. Nhưng ông nào có gặp Livia, và khi nàng ra đời ông cũng không còn nữa. Vì một người phụ nữ như Livia bất kỳ người thủy thủ nào trên thế gia cũng sẵn sàng quên đi mọi sự, kể cả việc có thể ngày nào đó sẽ bỏ lại nàng cô đơn trong cảnh khốn cùng, với một đứa con trai hoặc ba cô con gái, như Marta, Margarida và Raquel.

Guma thậm chí không nghe thấy tiếng nhạc vọng về từ cảng. Anh chỉ cảm thấy nó như đang ngự trị hồn anh, những bài hát cổ xưa về những đêm dành cho tình ái. Đêm của Bọ cạp chẳng phải bao giờ cũng dành cho tình ái. Rất nhiều lần đó là đêm của đào tẩu và tội ác. Cũng có những đêm trốn chạy như sau lần hạ gục bốn cảnh sát, làm bị thương vài tên khác và lặn vào rừng với hai viên đạn trong hàm và mộ trong cánh tay. Đó là một đêm tối đen như mực, bọn chúng lùng sục vây kín khu rừng. Ông lao xuống nước và dù bị thương vẫn bơi đi như một hủy thủ dạn dày cho đến khi được một chiếc thuyền vớt lên đưa đến chỗ ông thầy lang da đen chạy chữa… Song chắc chắn cũng có những đêm của tình yêu. Vào những đêm đầy trăng, đầy nhạ, khi nước trên sông xanh thẳm êm đềm, ông đắm mình trong tình ái, ôm vào lòng những Maria Jose, những Josefa da Fonte, những Alipia hay ai đó khác mà ông gặp. Nhưng ông không bao giờ yêu một phụ nữ duy nhất, kẻ sẽ phải gắn bó cuộc đời với ông, sẽ sống đọa đày sau khi ông chết. Nhiều phụ nữ gạt nước mắt khóc ông, nhưng mọi người dân biển cũng khóc ông, đám tang ông chẳng kém gì tang lễ dành cho các tử tước, hầu tước, bá tước của Santo Arnaro. Dân chúng khóc than, ca ngợi lòng hảo tâm hào phóng của ông trước những kẻ khốn cùng, sẵn sàng vung đao vì quyền lợi của những người dân biển. Chẳng một phụ nữ nào khóc ông mà không nghĩ đến lòng quả cảm, sự hảo tâm và những chiến tích của ông, không ai khóc ông như khóc người bạn đời, người đàn ông là niềm hạnh phúc của riêng mình. Bởi những người già và những bài ca đều nói kẻ đi biển đừng nên lấy vợ… Guma trăn trở trên thuyền. Những đêm dành cho tình yêu, nhưng là cuộc tình thoảng qua ngẫu nhiên trên bãi cát, cạnh bờ sông, bên những bức tường giữa khu chợ vắng, với bất kỳ ai.

Đêm của tình yêu, chàng da đen hát trên sông nước Santo Arnaro. Một bài ca khác (lịch sử miền duyên hải đều là những bài ca: những bài ACB, những bản samba, những bài embolaăas) đều nói rằng số phận vợ những người đi biển là sự bất hạnh triền miên. Đợi chờ trên bến ngóng trông một cánh buồm ca, sụt sùi trong những đêm mưa bão chờ biển đưa về cái xác của người thân. Bọ cạp đã không bao giờ lấy vợ, ngoài kiếp thủy thủ ông còn sống cuộc đời của kẻ ngoài vòng pháp luật, ngoài mái chèo ông còn mang theo khẩu súng bên mình, ngoài con dao bên hông như mọi người đi biển ông còn mang theo cả lưỡi dao găm. Cứ xem Rosa Palmeirao đấy! Là phụ nữ nhưng bằng mấy đàn ông, và cũng chẳng bao giờ có gia đình, con cái. Còn Jacques đang tính tháng tới cưới Judith, một cô gái lai mồ côi cha, cũng băn khoăn sau cái chết của Traira: chẳng biết có nên không. Gã cũng trốn chạy - đưa thuyền đến Cachoeira - để lúc này cũng như Guma nằm hút thuốc thuyền nhỏ của mình, thả hồn theo tiếng nhạc vọng về, và suy nghĩ… Ánh mắt Livia quá ư trong trẻo, như chẳng hề chờ đợi nỗi đắng cay nào từ cuộc sống. Gắn đời nàng vào số phận một người đi biển nghĩa là khiến nàng trở nên bất hạnh, lời ca nói chẳng sai. Guma muốn thét lên giận dữ, muốn quăng minh xuống nước bởi thật ngọt ngào được chết giữa biển khơi, muốn chiến đấu như Bọ cạp, dẫu một chọi mười.

Ngôi sao Bọ cạp vẫn lấp lánh giữa trời, to và sáng. Phụ nữ tin rằng ông đang dõi nhìn những việc ác của đám nam tước, bá tước, tử tước, hầu tước ở Santo Arnaro. Ông quan sát nỗi bất công của những người thủy thủ. Và ông sẽ trở về báo hận một ngày kia.

Ông sẽ trở về như một ai đó khác, không ai biết đó là Bọ cạp. Ngôi sao của ông biến khỏi bầu trời và ông sẽ tỏa ngời trên mặt đất. Có thể đó là điều kỳ diệu lớn lao mà Dona Dulce hằng mơ ước, là cái ngày được nhắc nhiều trong những bài thơ của bác sĩ Rodrigo. Và cánh thủy thủ có thể yên lòng lấy vợ từ buổi ấy, mang đến cho phụ nữ một cuộc đời tốt đẹp hơn cùng lời bảo đảm sẽ không chết đói sau khi họ mất, cũng không phải bán mình để kiếm miếng ăn. Ngày ấy bao giờ sẽ đến? - Guma hỏi vầng trăng và những ánh sao đêm.

Bọ cạp là người dũng cảm nhất và bị bắt chỉ do sự phản bội, chúng xả thân ông thành nhiều mảnh và mọi người phải tìm gom lại để chôn. Ông chiến đấu chống lại lũ nam tước, bá tước, tử tước, hầu tước là chủ các đồn điền, chủ những cánh đồng mía xanh tươi, những kẻ đặt ra bao mức thuế nặng đánh lên cá thuyền bè. Ông tấn công các đồn điền, cướp lại một phần những gì vốn thuộc về họ, đem chia cho các góa phụ, cho đám trẻ có chồng, có cha bỏ thây ngoài biển. Lũ nam tước, bá tước, tử tước, hầu tước ấy đọc diễn văn tại Nghị viện, chuyện trò với Dom Pedro II, uống rượu đắt tiền, cưỡng hiếp các nữ nô, hành hạ đám da đen, đói xử với cánh thợ thuyền như kẻ hầu người hạ. Nhưng bọn chúng đều sợ Bọ cạp, bóng ma ám ảnh mà cái tên cũng đủ khiến chúng rụng rời. Chúng tung ra nhiều đạo quân với đầy đủ vũ khí, từng đám cảnh sát để chống lại ông. Nhưng chúng không sao đọ nổi với Bọ cạp vì khắp mọi nơi, phố thị tới làng quê, biển khơi đến sông rạch không một phụ nữ nào không cầu nguyện Iemanja phù hộ cho ông. Và không một con thuyền nào từ chối làm nơi trú ẩn cho ông. Lũ nam tước run sợ, các hầu tước ở Santo Arnaro cũng run sợ, chúng cầu trời bảo Bọ cạp đừng động đến đất đai của mình, hứa hẹn để đổi lại chúng sẽ dung thứ cho vài người da đen hay vài thủy thủ nào đó. Bởi vì đám quan lại phong kiến kia đều sợ ông.

Bọ cạp sẽ trở lại một ngày nào đó. Guma đến ngày ấy để cưới vợ. Không ai biết ông sẽ trở về ra sao. Cũng có thể ông sẽ về như một đám đông người, dân khắp miền duyên hải sẽ vùng lên đòi giảm thuế tàu bè, đòi thay đổi luật pháp để bảo vệ quyền lợi cho các góa phụ và lũ trẻ mồ côi…

Livia đang chờ anh, anh biết thế. Đêm chờ đợi tình yêu và nàng chờ đợi anh. Rodolfo chắc bực bội vì không tìm thấy anh. Gã không biết anh chạy trốn vì không muốn khiến cuộc đời Livia trở nên bất hạnh. Nhưng giờ đây anh khao khát trở về, khao khát gặp nàng ngay. Livia sẽ đi cùng anh, sẽ ngủ nhiều đêm trên chiếc thuyền này. Dẫu anh chết nàng cũng sẽ thừa dũng cảm để không tự bán mình đi làm đĩ. Đêm dành cho tình yêu và tình yêu dành cho Guma cùng với Livia. Anh không muốn những cuộc tình bất chợt, những cuộc tình ngẫu nhiên với bất kỳ ai. Iemanja đã gởi Livia đến với anh, anh không thể chống lại ý Người. Cánh thợ thuyền, ngư phủ, chủ các thuyền buồm đều sợ hãi tình yêu. Điều gì đã khiến Jacques quyết định bỏ đi Cachoeira để trầm tư như vậy? Guma không muốn làm hỏng đi số phận của Livia, nhưng anh biết làm sao? Số phận đi qua bên cạnh chúng ta, chẳng ai tránh nổi. Số phận của Livia là số phận hẩm hiu của những phụ nữ miền duyên hải. Không phải nàng, không phải Guma, không phải Bọ cạp (đã hóa thân thành một vì sao) có thể tự mình thay đổi nó. Guma sẽ đi gặp nàng, anh sẽ không trốn chạy bởi đêm trăng sao này là để dâng hiến cho tình yêu. Vào những đêm như đêm nay không ai nghĩ đến bão tố, cuồng phong, đánh nhau và cái chết. Guma thấy Livia thật xinh đẹp, và anh khát khao nàng.

Santo Arnaro là quê hương của Bọ cạp. Việc nơi đây sản sinh ra bao quan lại của vương triều với vô vàn nô lệ nào có nghĩa gì đâu. Với các thủy thủ điều đó không là gì hết. Đây là quê hương của Bọ cạp, tay thủy thủ can trường nhất từng dong buồm trên sóng nước nơi này. Đám nam tước, bá tước, tử tước, hầu tước ngủ trong các hầm mộ bên đống đổ nát của các lâu đài phong kiến đang bị thời gian gặm nhấm xóa dần đi. Nhưng Bọ cạp vẫn là ngôi sao tỏa sáng giữa trời cao, soi tỏ cánh buồm. “Quả cảm” đang căng gió lướt đi về bến cảng thân thương tìm kiếm Livia. Một ngày nào đó Bọ cạp sẽ quay trở lại - nghe rõ chưa, hỡi các thủy thủ khắp năm châu - và khi đó đêm sẽ chỉ dành dâng hiến cho tình yêu, những bài ca mới sẽ vang lên trên bến cảng, vang lên trong trái tim người.