- II -

NĂM đinh Hợi (1527) Mạc đăng Dung thấy nhà vua nghi ngờ mình, nên rắp tâm tiếm vị, lại sợ có người mưu sát, nên mỗi khi vào triều thường cho tướng sĩ hộ vệ rất đông, voi ngựa dàn trước mở đường, loa thét quân reo vang ầm khắp phố. Lúc vào bệ kiến, Dung không phải lạy, được ngồi riêng trên sập kê gần ngai vàng con là Mạc đăng Doanh đeo gươm đứng hầu bên cạnh. Những sớ tấu của các quan dâng trình ngự lãm, đều phải qua tay Vũ xuyên hầu kiểm soát. Nhiều khi suốt buổi chầu Đăng Dung tự mình giải quyết mọi công việc.. phê phó công văn, bổ nhiệm hay huyền chức các quan, không hề tâu cho nhà vua biết. Vua Lê cung Hoàng chỉ ngồi làm vì, chán lại về cung.

Một hôm, ngài có vẻ buồn bã, thủng thỉnh đi chơi trong vườn ngự, có viên nội giám là Kim Toàn theo hầu. Ngài vòng qua ngọn giả sơn nhìn thấy một tấm bia vỡ đôi nằm dưới đất liền hỏi:

- Bia nào thế này?

Kim Toàn cúi xuống nhìn một lúc rồi tâu:

- Đây là một tấm bia chôn đã lâu, có lẽ từ đời đức Thái Tổ thì phải, vì nô tì có nhận được hai chữ ‘‘Thuận thiên’’ khắc ở trên.

Nhà vua giật mình nói:

- Di vật của Thái Tổ sao không trông nom cẩn thận lại đem hủy hoại thế này?

Đoạn ngài thở dài khóe mắt dưng dưng giỏ lệ. Kim Toàn lấy vạt áo lau qua, thấy ở đầu lộ một hàng chữ: ‘‘ Cái văn nhân nghĩa chi cử, yếu tại an dân, điếu phạt chi sư, mạc tiên khứ bạo’’. Đoạn giữa vỡ hết, mất cả chữ, sót lại một dòng: ‘‘Dư phân tích Lam sơn, thê thân hoang giã’’. Những đoạn về sau, chỗ thì mất hết nét, chỗ còn một nửa, lỗ mỗ đoán được vài phần.

Viên nội giám lại tâu:

- Đây là bản Bình ngô đại cáo của Quan phục hầu Nguyễn Trãi làm sau khi đức Thái Tổ đánh đuổi quân Minh ra khỏi bở cõi, thống nhất giang sơn. Cách đây 10 năm, Nguyễn hoằng Dụ đem quân về giết Vũ như Tô đốt phá kinh thành, nên tấm bia vì thế mà bị đỗ vỡ.

Vua ứa nước mắt:

- Trẫm bạc phúc nên trời đất reo tai, sui nên việc quốc gia nhiễu loạn. Ngày nay Mạc đăng Dung lộng hành, ý muốn tiếm vị, các quan đều a dua theo gian đảng, khinh bỉ trẫm và sát hại các người trong hoàng tộc. Khanh là người thân tín của tiên đế liệu có tìm được mưu mẹo gì để gỡ nổi mối nguy nan này không?

Kim Toàn khóc tâu:

- Nô tì chỉ còn biết lấy cái chết để đền ơn bệ hạ.

- Trăm quan dễ không ai biết đến đất Lam Sơn nữa chăng?

- Đình thần quá nửa là đảng phái họ Mạc; có một số ít người như: Ngô Hoàn, Lê tuấn Mậu, Nguyễn tự Cường, thì tuy trung thành với Lê triều, nhưng thế lực hèn yếu, vây cánh không có, giữ thân mình không xong, còn tưởng gì đến việc giúp người khác, Nô tì xem ra chỉ có hai người đáng tin cậy được.

- Hai người nào?

- Tâu Đô ngự sử Vũ công Duệ, và An thành hầu Nguyễn Kim.

Vua Lê cung Hoàng ngẫm nghĩ một lúc rồi tiếp:

- An thành hầu Nguyễn Kim là con giai Nguyễn Hoàng Dụ, người ấy trẫm biết rồi. Còn Vũ công Duệ là ai?

- Tâu, Vũ công Duệ quê ở Sơn Tây, đỗ trạng nguyên đời vua Lê thánh Tôn năm nay đã ngoài 50 tuổi, nhưng tinh thần còn quắc thước lắm, và rất trung thành với triều Lê.

- Làm thế nào mà giáp mặt hai người ấy được?

- Kể thì khó khăn thực, vì đáng phái họ Mac nhan nhản khắp nơi, lỡ một chút là vạ đến ngay trước mắt. Nô tì xin hiến một kế: Nguyên năm Hồng Đức thứ 23 tức là năm Vũ công Duệ đỗ, vua Lê thánh Tôn, vì quý trọng tài học uyên bác của vị trạng nguyên trẻ tuổi, giao cho giữ hết thư tịch kim cố xếp riêng ở một gian phòng trong tư thất. Thỉnh thoảng nhà vua cùng với các quan có chân trong ‘‘Tao đàn nhị thập bát tú’’; lại xem sách hay xướng họa cùng nhau.

Năm cảnh thống thứ 2 vua Lê hiến Tôn truyền cho Vũ công Duệ sưu cầu những sách hay để riêng cho Hoàng thượng dùng, còn những quyển nào văn chương tầm thường thì để ở trong kho ‘‘Bí thư’’ cho các quan xem. Ngày mai bệ hạ nói thác là đến nhà Vũ Ngự sử để đọc sách rồi thừa lúc vắng vẻ, bí mật bảo cho Duệ bàn với Nguyễn Kim trốn vào Thanh hóa hội họp các tướng sĩ của Nguyễn hoàng Dụ và Trịnh Tuy đem quân về diệt họ Mạc. Như thế, vừa kín đáo, vừa nhanh chóng, Mạc đăng Dung dẫu khôn ngoan đến đâu cũng không biết được.

Vua Lê cung Hoàng gật đầu:

—- Khanh quả là người có cơ mưu.

Hôm sau, lúc tan buổi chầu, nhà vua không thấy Mạc đăng Dung, trong bụng mừng thầm liền phán bảo Vũ công Duệ:

- Khanh về nhà tìm quyển ‘‘Thân chinh ký sự’’ của tiên đế Lê thánh Tôn để sẵn trong ngự thư viện, chốc nữa trẩm lại xem. Các quan không phiền ai phải đi bảo giá chỉ cần một mình An thành hầu Nguyễn Kim vào giảng sách thôi.

Vũ công Duệ lạy vâng mệnh.

Lại Bộ thượng thư Đàm thận Huy vốn người tinh tế đã đoán được một vài phần ý định của nhà vua, bèn xuất ban tâu rằng:

- Đời trước tiên đế Lê thánh Tôn đến ‘‘ngự thư viện’’ thì các quan có chân trong ‘‘Tao đàn nhị thập bát tú’’ đều được theo hầu, như thế cốt tỏ cho mọi người biết là nhà vua mục đích đến thư viện để đọc sách, chứ không phải sủng ái rièng gì Vũ công Duệ mà đến chơi nhà. Ngày nay, bệ hạ một mình đến nhà bầy tôi, không cho các quan theo hầu, người ngoài không hiểu ngờ là Vũ công Duệ vì ô mỵ bệ hạ nên mới được hưởng cái đặc ân đó, khỏi sao có điều dị nghị. Bệ hạ nên truyền mang sách vào nội các đừng có xa giá đến chơi nhà để giữ toàn vẹn thanh danh cho vị nguyên huân của tiền triều.

Đó là lời can gián rất kín đáo của Đàm thận Huy, vì không ai còn lạ gì việc Vũ công Duệ làm thơ phản đối Mạc thị ở bữa tiệc trong lúc mà hai đảng Lê, Mạc đã phân chia rõ rệt và bên nào dùng rình cơ hội thuận tiện để đánh ngã địch thủ chiếm lấy ngai vàng. Mạc đăng Dung lợi ở chỗ nắm được hết binh quyền và có rất đông các quan cựu thần nhà Lê làm hậu thuẫn. Vua Lê cung Hoàng chắc cũng nhận rõ cái địa vị bấp bênh của mình, nên đứng hẳn về phía đối lập với họ Mạc. Cử chỉ liều lĩnh và thiếu kinh nghiệm của vị vua trẻ tuổi đã thúc đẩy đối phưong cấp tốc làm việc đảo chính và trói buộc bọn ‘‘nho giả’’ vào cái chết thương tâm.

Đàm thận Huy vừa tâu xong, thì Lê tuấn Mậu vội vàng tiếp luôn:

- Bệ hạ nên nghe lời Đàm thượng thư là phải.

Vua tỏ vẻ không bằng lòng, phán:

- Đời xưa, Tông Thái Tổ đêm đêm vẫn đến nhà Triệu Phổ gác chân nằm bàn việc nước, đình thần có chè Triệu Phổ là siểm mỵ quân vương đâu? Ý trẫm đã quyết các khanh chớ nhiều lời.

Đàm thận Huy lại quỳ xuống tâu:

- Bệ hạ muốn đi, xin cho các đình thần theo hầu bảo giá.

Nhà vua cười:

- Trẫm đi đọc sách chứ có đi đánh giục đâu mà phải nhiều người.

Đoạn ngài lên xe. Trăm họ được tin bầy hương án đón tiếp ở dọc đường. Quân dọ thám về Mạc phủ phi báo. Vũ xuyên hầu hợp các mưu sĩ lại bàn. Vương phủ lên tiếng:

- Thánh thượng đến chơi nhà Vũ công Duệ chắc không phải để đọc sách mà để bầy mưu lập mẹo làm hại ta. Nhưng cái lão hủ nho ấy thì làm được quái gì mà sợ. Mặc đăng Dung tiếp:

- Trong triều ta không sợ một ai chỉ gờm có một người mà thôi.

- Ai vậy?

- An thành hầu Nguyễn Kim.

Nguyễn Áng tiếp:

- Nguyễn Kim hiện nay như chim trong lồng việc gì mà sợ.

Dương chấp Nhất đáp:

- Kể đáng sợ là phải, Hoằng Dụ mất rồi, nhưng các tướng sĩ của hắn còn rải rác ở cả trong Thanh hóa. Nếu Nguyễn Kim đứng vào phe họ Lê làm nội ứng cho quân Thanh thì việc lớn của ta hỏng mất.

- Hay la trừ phăng Nguyễn Kim để giảm bớt vây cánh của họ.

- Cũng không xong nốt. Nguyễn Kim còn ở trong tay ta thì quân Thanh không dám hành động. Nếu ta giết Kim thì họ tất kéo về Thăng Long báo thù, cho cố chủ.

Mạc đăng Dung cúi đầu ngẫm nghĩ. Dương chấp Nhất lại tiếp:

- Tôi là bạn thân của Nguyễn Kim, sẽ dùng ba tấc lưỡi dụ bằng được hắn về phe mình, Nguyễn Kim chịu hàng thì cả giải đất Thanh hóa Nghệ An đều thuộc về ta. Còn việc Lê cung Hoàng thì phải tính ngay đi, nếu chùng chình để chúng gây đủ thế lực, ắt khó khăn về sau.

Mọi người đều khen phải.

Lại nói xe ngự vừa đỗ trước dinh, đã thấy Vũ công Duệ cùng tất cả gia đình quỳ ở trước hương án đón tiếp. Vua Lê cung Hoàng xuống xe, cầm tay Duệ đi vào ‘‘ngự thư viện’’. Nguyễn Kim theo sau.

Nhà vua xem qua các sách vở một lúc rồi ngồi xuống cẩm đôn dùng trà. Vũ công Duệ dâng tập ‘‘ Thân chinh ký sự’’. Bây giờ trong phòng vắng vẻ, viên nội giám Kim Toàn sẽ đưa mắt làm hiệu. Vua biết ý liền phán hỏi Duệ.

- Khanh đã đọc tập sách này chưa?

- Tâu, hạ thần đã xem qua rồi.

- Khanh hãy nói sơ lược cho trẫm nghe.

- Trong sách này, tiên vương có ngự bút ghi chép những võ công của ngài lúc đi đánh nước Chiêm thành, nước Lão qua và dân Mường.

Vua lại hỏi:

- Nước Lão qua ở đâu nhỉ?

- Nước Lão qua là nước Thượng lào ở về phía Tây nước ta. Nguyên năm Kỷ hợi (1479) quân Lão qua quấy nhiễu ở biên thùy. Tiên vương Lê thánh Tôn sai quan Thái úy là Lê thọ Vực cùng với các tướng là Trịnh công Lộ, Lê Lộng, Lê nhân Hiếu, Lê đình Ngạn, chia năm đạo binh do ba đường Nghệ an, Thanh hóa, Hưng hóa đánh sang, đuổi được quân Lão qua gần tới nước Diến điện,

- Trận ấy quân ta toàn thắng chứ?

- Tâu, quân ta không những thắng được Lão qua lúc trở về lại bình được xứ Bồn nam, và giết chết viên tù trưởng Cầm Công âm mưu làm phản, giúp nước Lão qua chống cự với Triều đình.

Vua thở dài:

- Đời ông cha thì oanh liệt thế, sao bây giờ trẫm hèn yếu thế này? Âu là cũng nhờ được bá quan phù tá đắc lực nên nước phú dân cường. Trẫm muốn noi gương các đấng tiên vương, nhưng còn thiếu Trương tử Phòng đi du thuyết cho chư hầu đánh Sở. Các khanh là người có tâm huyết với nhà Lê, không lẽ chịu khoanh lay nhìn quyền thần hống hách hay sao?

Vũ công Duệ và Nguyễn Kim cúi đầu nín lặng. Nhà vua đứng giậy gượng cười:

- Đất Thanh hóa có thể là nơi dụng võ, anh hùng hào kiệt còn nhiều. Trẫm cũng muốn về Lam Sơn thăm cố hương, nhưng khốn nỗi thân cá chậu chim lồng chỉ còn chờ lưỡi dao oan nghiệt là kết liễu cuộc đời, còn mong gì con đường giải-thoát? Các khanh sao không bắt chước Mạnh thường Quân, một đêm vượt năm cửa ải nước Tần, lại chịu nép mình dưới cánh tay của người khác, để cầu lấy cái sống thừa thì chả nhục lắm ru!

Ngài nói đọan lên xe ra về. Nguyễn Kim hỏi Vũ công Duệ:

- Ông nghĩ thế nào?

Duệ đáp:

- ‘‘ Trung thần bất sự nhị quân’’. Tôi sẽ lấy cái chết để đền ơn nhà Lê.

Duệ hỏi lại:

- Còn ông thì sao?

Kim khẳng khái đáp:

- Tôi sẽ xuất bôn để mưu sự khôi phục nhà Lê.

Một buổi sáng về mùa xuân, năm Đinh-hợi (1527) Kinh thành vùng chỗi giậy giữa những tiếng quân reo ầm ĩ tiếng pháo lệnh nổ vang trời. Dân chúng chen chúc nhau ở bên vệ đường để xem toán quân của Vũ xuyên Hầu riễu qua. Khói pháo khét lẹt bốc tỏa ra như đám mây đen nhờ nhờ, bả lả bay trên Hoàng thành. Từng hồi trống rồn rập vang dội khắp nơi, tiếp theo những tiếng loa thét, tiếng chân người rầm rập chạy ở giáo trường ra, đoàn quân cuồn cuộn tiến về phía Hoàng cung.

Đi đầu là một thớt voi trận gồm có 20 con, trên lưng phủ một mảnh chăn gấm mầu sặc sỡ, vòi dơ cao, bốn chân thình thịch chạy đều bước, cát bụi bay mù. Tiếp đến toán lính kỵ mã xếp hàng ba, sồng sộc tiến giữa một rừng gươm đáo sáng lòe. Đi sau là một đoàn quân cảm tử độ 300 người đeo mặt nạ, tay cầm mộc, tay cầm mã tấu, hò hét trợ oai. Rồi đến chiếc kiệu của Mạc đăng Dung, tàn vàng tán tía xúm xít chung quanh, các giáp sĩ chia nhau đi hộ vệ.

Bấy giờ ở trong triều, vua Lê cung Hoàng nghe thấy tiếng pháo nổ ầm ầm hỏi các người hầu cận. Viên nội giám Kim Toàn tâu:

- Mạc hầu tiến triều.

Nhà vua mặt rồng bỗng cau lại, cúi đầu ngầm nghĩ. Ngoài cổng ngọ môn Mạc đăng Dung xuống kiệu cùng với các gia tướng sồng sộc đi vào. Hoàng môn quan ngăn lại nói:

- Chỉ một mình Mạc hầu thôi, các tướng phải ở ngoài.

Đăng Dung quát to:

- Gia nhân của ta sao nhà ngươi dám cản đường.

Hoàng môn quan sợ hãi, đứng lánh ra một bên, các quân sĩ đã có lệnh từ trước kéo vào trong Hoàng cung chia nhau đi canh gác các nơi. Mạc đăng Dung nghênh ngang bước vào triều đường, các quan đứng giậy đón tiếp. Nhà vua bất đắc dĩ cũng phải bước xuống điện tươi cười chào hỏi:

- Mạc hầu đến vừa lúctrẫm sai người đi triệu.

Đăng Dung cười nhạt:

- Bệ hạ mong gì nhìn mặt tôi, chẳng qua là câu nói lấy lòng.

Vua giật mình đáp:

- Giang sơn nhà Lê được vững chắc cũng là nhờ ở tài kinh Iuân của Mạc hầu. Trẫm mong Mạc hầu như người khát mong nước uống người đói mong cơm ăn xin Mạc hầu chớ nghi ngờ.

Đăng Dung trợn mắt nói:

- Bệ hạ ngoài mặt làm ra vẻ niềm nở, âu yếm, trong bụng thì ghen ghét, thâm thiểm, chỉ tìm cách hại kẻ công thần, thật không phải là độ lượng của vị thiên tử.

Vua run sợ đáp:

- Trẫm không bao giờ có bụng dạ hại ai, xin Mạc hầu chớ nghi oan cho trẫm.

Đăng Dung quay lại nhìn các quan, cất tiếng sang sảng nói:

- Trên 20 năm loạn lạc, triều đình đổ nát dân sự lầm than cơ cực, Dung này xuất thân áo vải, đem chút tài mọn, xoay lại thời thế giữ vững được ngôi báu cho nhà Lê, thiết tưởng từ trước tới nay, dễ mấy người có được công lao sự nghiệp như thế chưa? Dung này trải thờ năm triều, lúc thời bình giúp vua trông nom chính sự, khi loạn lạc thì cùng quân sĩ lăn lộn ở chốn sa trường, sống chết chẳng quản chi, gian lao cũng cắn răng mà chịu. Không ngờ hôn quân chẳng chịu xét công, lại có ý ghen ghét hại ngầm. Đối với Dung này mà hôn quân còn cư sử như vậy, huống chi đối với đình thần thì còn bạc đãi đến thế nào? Ngày nay dân chúng đã chán ghét nhà Lê, muốn cho giang sơn đổi chủ. Dung này thuận lòng dân phế truất hôn quân lập người có tài đức, các quan nghĩ sao?