- III -

ĐẢNG phái họ Mạc reo ầm lên tán thành. Vương phủ xuất ban nói:

- Người có tài đức ở đời này, tưởng chả ai hơn được Mạc hầu. Đình thần chúng tôi xin mời ngài lên nối nghiệp nhà Lê cho yên lòng dân chúng.

Quan tham chính sứ là Đỗ Lâm cầm tờ giấy đứng ra giữa triều đường tiếp:

- Chúng tôi đã giúp nhà vua, thảo sẵn tờ chiếu nhường ngôi cho Mạc hầu, xin đọc các quan nghe:

‘‘Mùa xuân năm Đinh hợi, niên hiệu Thống Nguyên Hoàng đế thứ 10 nhà Lê của nước Đại Việt là Lê cung Hoàng chiếu rằng:

‘‘ Đất nước thịnh suy là do ở kẻ cầm quyền, dân tộc hưng vong chớ vội đỗ cho là thiên mệnh. Đấng vương giả có tài đức thì trăm họ xưng tụng công ơn, kẻ thần tử lúc nước lâm nguy mới tỏ được lòng trung quân ái quốc.

‘‘ Nước Đại Việt ta kể từ khi Đức Thái Tổ phất cờ khởi nghĩa ở đất Lam sơn, lấy tài đức để thắng kẻ hung tàn, mượn uy trời mà trừ quân cường bạo. Mười năm gian lao khổ sở, dựng lên cơ nghiệp nhà Lê, bốn phía hào kiệt tới gần, giúp chúa đuổi người phương Bắc.

‘‘ Xét cho rõ:

‘‘ Đức Thái Tổ sửa sang chính trị làm cho đất nước hùng cường. Đức Thái Tôn bình định Xiêm, Lào, hết sức mở mang bờ cõi. Vua Nhân Tôn ban bố 14 điều luật tư điền. Vua Thánh Tôn thiết lập nhà Tế sinh, cổ xủy thuần phong mỹ tục. Sĩ phu trong

nước hết lòng giúp chúa trị dân, thảo khấu các nơi, thẩy điều noi gương cải thiện.

‘‘ Trẫm thiển nghĩ:

‘‘ Từ khi vua Lê uy Mục cầm quyền vì bạc ác nên lòng dân oán hận, Vua Tương Dực sa sỉ hoang dâm gây sự loạn ly đau khổ. Lúc trẫm nối ngôi tiên- đế tự biết trí kém tài hèn, nếu không gặp được Mạc hầu trổ tài an-bang tế-thế thì cơ nghiệp có lẽ vào tay kẻ khác. Nay trẫm thấy lòng dân đã hướng về Mạc Thị, lại mừng vì vận nước hết suy, nên muốn bắt chước Nghiêu, Thuấn đời xưa trao ngai vàng cho người có tài đức.

‘‘ Than ôi! giang sơn là của chung, há phải riêng gì một họ, đất nước sẵn có vua hiền, Rồng tiên vẫn là cùng giống ;

‘‘ Lòng trẫm đã quyết, Mạc thị chớ từ, xẵ tắc mở hội thanh bình, bá cáo thần dân cùng biết.

Khâm-Thử

Đỗ Lâm đọc xong bước lên điện dải tờ chiếu lên long án nói:

- Xin bệ hạ ký vào đây.

Vua Lê cung Hoàng, nước mắt chẩy dòng dòng cầm bút ký vào tờ chiếu, rồi nói:

- Trẫm bằng lòng nhường ngôi cho Mạc hầu, xin tha cho tội chết.

Đỗ Lâm một tay cầm tờ chiếu, một tay cầm nghiên mực, đi khắp văn võ bá quan bắt ép phải ký vào ; Mạc đăng Dung cầm gươm đi theo sau, các quan đều răm rấp vâng lệnh. Bến chỗ Đàm thuận Huy ngồi, Đỗ Lâm mỉm cười riểu cợt:

- Quan thượng thư xưa nay vẫn cứng cổ, sao bây giờ nhũn thế?

Huy nhổ vào mặt Đăng Dung quát to:

- Thằng gian tặc làm việc thoán nghịch khi nào tao thèm theo mày!

Đăng Dung cả giận rút gươm chém Huy đứt phăng đầu, máu phun ra ồng ộc bắn cả vào quần áo các quan. Mọi người sợ xanh xám cả mặt. Lê tuấn Mậu trừng mắt nhìn, mồm sùi bọt, xông đến dằng lấy nghiên mực ở trong tay Đỗ Lâm đập vào mặt Đăng Dung. Dung quát một tiếng đá ngã Iăn xuống đất, rồi bồi thêm một nhát gươm, Mậu đứt làm hai đoạn. Quan sát sứ là Nguyễn tự Cường tức quá chửi ầm lên, bị vũ sĩ lôi ra trước điện lấy dùi đồng đánh vỡ óc, Hàn Lâm Nguyễn thái Bật nhẩy lên cào vào mặt Đăng Dung, mồm lảm nhảm chửi, cùng bị vũ sĩ đánh chết.

Lễ bộ tả thị Lang là Lê võ Cường thì qùy xuống hướng mặt về phía Nam, khóc ầm lên, rồi cắn lưỡi tự tử. Vua Lê cung Hoàng thấy tình hình như thế, vội tụt xuống ngai vàng, toan chạy thì bị Mạc đăng Doanh nắm lại dí gươm vào cỗ, thét:

- Im ngay, hễ cựa cậy thì mất đầu.

Nhà vua đấm vào mặt Đăng Doanh quát:

- Mồ cha bố con thằng nghịch tặc, tao có chết cũng làm ma thiêng rút ruột mày.

Đăng Doanh cả giận đâm chết. Nội giám Kim Toàn rút giầy quật vào mặt Đăng Doanh, cùng bị Doanh đưa một lưỡi gươm kết quả tính mệnh.

Bấy giờ các quan sợ hãi chạy trốn đi mất nhiều chỉ còn trơ lại đảng phái họ Mạc. Vương phủ mời Mạc đăng Dung lên ngai vàng lấy áo Hoàng bào khoác vào người. Đăng Dung ngồi nhận lễ của các quan xong, sai người đem những xác chết đi mai táng, nhìn lại thấy Vũ công Duệ và Nguyễn Kim đang che mặt khóc, liền dụ rằng:

- Hai khanh chớ sợ hãi. Những kẻ kia vì láo sược quá nên bất đắc dĩ trẫm phải ra tay. Trẫm vốn trọng đãi người tài, hai khanh nếu thực dạ giúp trẫm thì sẽ được một đời sung sướng.

Đoạn quay lại bảo con là Mạc đăng Doanh:

- Con mang quân đi lùng bắt hết đảng phái họ Lê, kẻ nào hàng thì tha, kẻ nào ngang ngạnh phản đối thì cho giết chết.

Đặng Doanh quỳ lạy rồi hỏi:

- Tâu phụ vương, còn mẹ Lê cung Hoàng thì xử thế nào?

- Để cùng vô ích, giết đi cho đỡ lo về sau.

Tan buổi chầu, các quan lui về, Nguyễn Kim ủ rũ bước ra khỏi Hoàng cung, trong óc còn nặng chĩu những hình ảnh rùng rợn vừa diễn ra ở chốn Triều đường. Trong khoảnh khắc cơ nghiệp nhà Lê đã bị xụp đổ dưới bàn tay tàn bạo của họ Mạc. Bọn khoa mục trung thành với triều Lê đều chịu để khí tiết của mình tiêu trầm trong cái chết tầm thường. Lòng trung quân tuyệt vọng của hạng sĩ phu đó phản ảnh trạng thái suy vong của xã hội đương thời, và là kết quả dĩ nhiên của bao nhiêu năm tao loạn điêu linh. Trong óc của đám bình dân và giai cấp thống trị, tư tưởng lật đổ nhà Lê đã manh nha từ lâu và chỉ đợi cơ hội thuận tiện để thực hiện. Mạc đăng Dung khôn khéo biết lợi dụng thiên thời mà làm việc thoán nghịch. Dung đã biết trước thế nào cũng có một sự phản ứng của phe đối lập với mình, nhưng trong con mắt của kẻ gian hùng đó, không một cá nhân nào có đủ tài năng khả dĩ làm cho hắn sợ, khi mà hắn đã có một số đông dân chúng chán ghét nhà Lê làm hậu thuẩn. Vì thế mà Mạc đăng Dung đã ngang nhiên chiếm hết quyền bính, thủ tiêu bọn hoàng thân quốc thích, và sau rốt là bắt ép vua Lê cung hoàng thoái vị.

Thế là đã cáo chung một triều đại xây dựng được vừa đúng một thế kỷ, một triều đại đã ghi lại trong lịch sử một thành tích vẻ vang về văn hóa cũng như về quân sự, và thực hiện được những công cuộc cải tạo xã hội rộng rãi lớn lao.

Nguyễn Kim đi vòng qua cái ao ở gần Hoàng cung rồi cứ thẳng đường đi về phía sông Tô lịch. Nghĩ đến cố quân và các bạn đồng liêu bị oan hình, chàng lại ngậm ngùi thương tâm, và lo cho thân mình liệu có thoát khỏi nanh vuốt của kẻ thù không? Lúc này chàng phải tạm ẩn nhẫn nấp bóng họ Mạc để đợi một ngày kia, chàng có thể rời khỏi cảnh cá chậu chim lồng, cát cứ một phương, hòng đem tài lực xoay hẳn lại cục diện đất nước. Chàng chầm chậm bước dằn mạnh gót chân như để trút hết nỗi uất ức, căm hờn xuống mặt đất.

Một luồng gió lạnh thoáng qua, sào sạc trong bụi cây. Nắng xuân dịu dàng lướt qua ngọn cỏ, và nhuộm hồng những mái tranh xam xám nhấp nhô hai bên vệ đường. Dưới bầu trời trong trẻo và tươi sáng, vạn vật hớn hở vùng vẫy trong ánh thiều quang ấm áp như đùa rỡn với gió xuân.

Nguyễn Kim không để ý đến cảnh vật cử cắm cổ đi. Lúc này trong con mắt đẫm lệ của chàng, sắc thái của mùa xuân đang đượm màu tang tóc ghê rợn. Chàng có cảm giác như chung quanh chàng những linh hồn của bọn người đã trả nợ nước dưới lưỡi dao oan nghiệt, đang lởn vởn trên ngọn cỏ, lá cây, như dùng dằng không nỡ rời bỏ cái kinh thành yêu dấu này để sang bên kia thế giới …

Tiếng chân người ngựa rầm rập làm chàng ngẩng mặt lên nhìn: một đoàn tù nhân bị trói đang hấp tấp rẽ vào cái ngõ hẻm, theo sau là một toán lính kỵ mã hùng hổ kéo đi. Đến cầu sông Tô!ịch chàng nhìn thoáng thấy người bạn là Dương chấp Nhất, xăm xăm ở phía trước đi lại, toan lánh mặt, nhưng không kịp. Nhất liền đến vòng tay thi lễ:

- Nhà tiểu đệ gần đây, rước đại huynh vào sơi nước.

Nguyễn Kim gượng cười đáp:

- Xin để khi khác, để phải về ngay có chút việc cần.

Nhất nắm tay bạn tha thiết mời:

- Không mấy khi quan bác đi qua đây đệ có chút tâm sự muốn dãi bầy, xin chớ từ chối.

Nguyễn Kim bất đắc dĩ phải theo Dương chấp Nhất vào chơi nhà. Hai người phân chia chủ khách xong, Nhất hỏi luôn:

- Đại huynh về triều được bao lâu rồi nhỉ?

- Đệ mới về được gần 6 tháng.

- Từ khi lệnh nghiêm đường mệnh chung rồi thì tình hình Tây đô (Thanh hóa) ra sao?

- Vẫn như thường, duy giặc giã thì chưa dẹp yên được.

Đoạn, Kim thở dài ngồi yên.

Nhất lựa nhời nói:

- Chúng ta bạn bè từ hồi còn để chỏm, tình thân thiết khác gì ruột thịt. Nếu tiểu đệ có dã tâm phản bạn thì đại huynh liệu còn sống đến ngày nay không? Mạc vương muốn giết đại huynh đã lâu, nhưng đệ can mãi mới nghe.

Nguyễn Kim đáp:

- Xin cám ơn đại huynh.

Nhất lại hỏi:

- Đại huynh về triều để cáo tang hay còn mục đích gì khác?

Kim ngẫm nghĩ một lúc rồi tiếp:

- Đệ muốn xin với triều đình được kế nghiệp cai trị Tây đô.

Nhất cười:

- Nhà Lê đã mất, họ Mạc làm vua. Giải đất Tây đô cũng thuộc về tân quân. Đại huynh muốn vững vàng ở Tây đô thì sao không tâu cho Mạc vương biết?

Kim ngập ngừng:

- Tiên tổ tôi ăn bổng lộc của nhà Lê, không dễ mỗi lúc mà thay chí hướng được.

Nhất vỗ vai bạn ngắt lời:

- Đại huynh học rộng mà không biết đường tiến lui chỉ bo bo ôm giữ cái tư tưởng cũ rích: ‘‘Trung thần bất sự nhị quân’’ thì thật dại dột quá chừng. Đệ xin mạn phép đại huynh bầy tỏ đôi lời: Kể từ khi Ngô vương Quyền đuổi quân Nam hán, lập nền tự chủ, trải qua các triều: Đinh, Lê, Lý, Trần, Lê, giang sơn đổi chủ bao lần, có phải riêng gì một họ! nhà nào lên làm vua cũng hết lòng sửa sang việc nước, chăm lo đời sống của nhân dân, mở rộng đất đai về Nam, gìn giữ biên thùy đề phòng giặc Bắc. Hào kiệt trong thiên hạ đua nhau xuất đầu lộ diện đem nhân nghĩa giúp chúa trị dân, sử dụng tài năng làm vẻ vang nòi giống. Nếu ai cũng như đại huynh vì muốn xương - minh lòng trung thành với cố chủ, ẩn núp một nơi thề không chịu giúp tân triều, thì làm gì có trận Chi lăng khiến cho Tống quân mất vía, mà sông Bạch đằng đâu có vinh dự là mồ chôn xác quân Nguyên? Đã là sĩ phu của đất nước thì phải sáng suốt, nhận định kẻ hay người dở, ai có tài đức thì theo người bạc nhược ươn hèn thì bỏ, sao lại vì một lý tưởng chính trị hẹp hòi mà thờ ơ với sự tồn vong của dân tộc? Chẳng qua nhà Lê hết số mới sinh ra vua Tương Dực bạc ác, tham tàn, họ Mạc nối ngôi cũng là thuận theo thiên mệnh. Gia dĩ Mạc vương vẫn trọng dụng các cựu thần của nhà Lê, dầu có tức giận sát hại mấy người cùng vì họ ngoan cố u mê không chịu xét rõ điều hơn thiệt, giữa triều đường buông lời sằng bậy. Đại huynh nên vì dân vì nước, thành thực thỏa hiệp với tân triều, ghé vai gánh vác một phần trách nhiệm trong công cuộc tu tạo giang sơn, thì không những bảo tồn được gia đình, mà còn lưu tiếng thơm về mai hậu.

Nguyễn Kim mừng thầm vì Dưong chấp Nhất đã trúng kế, nhưng cũng còn giả vờ ngần ngại:

- Chả biết tân quân có bao dung cho kẻ hàng thần này không?

- Mạc vương với lệnh nghiêm đường là chỗ cố cựu lẽ nào lại không trọng dụng đại huynh? Ngài chỉ muốn đại huynh cai trị Tây Đô để tỏ cho thiên hạ biết rõ đức độ của ngài, không như Lê cung Hoàng chỉ hay ghen ghét và hoài nghi. Đại huynh chịu nấn ná đây ít lâu, rồi sẽ được bổ đi nhậm chức.

Nguyễn Kim giả vờ hoan hỷ, hai ba lần cảm tạ, rồi đứng dậy ra về,

Lại nói Vũ công Duệ về đến nhà, nét mặt buồn bã, cởi mũ quăng xuống đất rồi nằm dài ở trên giường chẳng nói chẳng rằng. Vợ là Đặng Thị thấy tình hình như vậy không hiểu ra sao, rón rén nhặt mũ để lên bàn. Duệ vùng giậy vớ lấy chiếc mũ sé tan ra làm đôi ném ra sân. Đặng thị ngạc nhiên hỏi:

- Phu quân hôm nay làm gi mà nóng nảy thế?

Duệ tức giận quát ầm lên:

- Đàn bà biết gì mà hỏi lôi thôi, bước ngay!

Đặng thị cả sợ vội chạy ra ngoài, Thì vừa gặp con giai là Vũ công Khanh ở đâu về. Đặng Thị hỏi con:

- Ở trong triều có sự gì mà thấy cha con có vẻ không vui, hở con:

Vũ công Khanh thở một lúc rồi đáp:

- Thưa mẫu thân, loạn đến nơi rồi.

Đặng thị giật mình, hỏi luôn:

- Loạn thế nào?

- Mạc Đăng Dung cướp ngôi nhà Lê, chém giết các quan. Hiện nay quân sĩ đi lùng bắt các người đảng phái họ Lê, kinh thành nhốn nháo, dân gian bị bắt rất nhiều.

Đặng thị lạnh toát cả người, đờ mặt ra một lúc rồi sẽ nói:

- Thế thì nhà ta nguy mất.

Vũ công Khanh lắc đầu:

- Xin mẫu thân chớ sợ, con đã dò xét cẩn thận; họ không đụng chạm đến nhà ta đâu, vì xem ý Mạc đăng Dung muốn dụ phụ thân con vào phe hắn.

Đặng Thị ngẫm nghĩ một lát rồi nói:

- Gia đình ta lúc này như cá nằm trên thớt, sống chết chưa biết ra sao. Mạc đặng Dung là kẻ tàn bạo, chẳng trước thì sau thế nào cùng tìm cách hại bằng được cha con mới nghe. Nếu hàng nó thì yên thân, nhưng nhà ta xưa nay ăn lộc của nhà Lê, có khi nào lại chịu biến tiết đổi lòng. Cha mẹ đã già rồi dẫu có chết cũng không oán hận, nhưng con đang tuổi thanh niên lại có chút tài học không lẽ khoanh tay chịu cho kẻ kia băm vằm mổ sẻ hay sao?

Vũ công Khanh cúi đầu nín lặng, Đặng thị tiếp:

- Con là giọt máu độc nhất của họ Vũ, nếu không may lạc vào tay chúng thì hết người kế tự. Con liệu tìm cách thoát khỏi nơi này, tạm lánh vào Tây đô mưu sự khởi phục nhà Lê. Đi mau kẻo tai vạ đến nơi rồi.

Vũ công Khanh gạt nước mắt đáp:

- Cha mẹ đã định lấy cái chết để tỏ lòng trung thành với nhà Lê, thì con tiếc gì thân để mang tiếng là bất hiếu.

- Mẹ sẽ bầy tỏ lợi hại với cha con, nếu thoát được thì hay nhất, bằng khó khăn quá thì một mình con đi cùng được.

Vũ công Khanh thở dài quay ra. Đặng thị loan vào thì chợt thấy liếng người nói ở cổng rồi một vị quan đại thần đi vào. Đặng thị lẩn vào buồng nghe ngóng. Vương phủ sồng sộc tiến lên nhà trên thấy Vũ công Duệ còn nằm dài trên giường, liền làm ra vẻ thân mật nói:

- Đại huynh mệt hay sao mà nằm ườn ra thế kia?

Duệ không đáp quay mặt vào tường, Vương phủ cầm chân lay gọi:

- Dậy mau đệ muốn thưa một câu chuyện.

Duệ ngồi dậy chừng mắt, hỏi:

- Anh có giết ta thì giết chứ dụ hàng thì ta không nghe đâu!

Phủ cười:

- Không giết mà cùng không dụ hàng, đệ chỉ muốn nói chuyện với đại huynh thôi.

- Ta không nghe chuyện của anh.

- Sao dại huynh nóng tính thế? Câu chuyện này rất can hệ đến bước hoạn đồ của đại huynh hãy lặng yên mà nghe.

Duệ cười nhạt:

- Ta không thích tiền tài, danh lợi, anh đừng đem bả vinh hoa lừa gạt ta. Bước đi cho rảnh mắt.

- Còn vợ con thì sao?

- Chết hết thì thôi.

Phủ ngẩm nghĩ một lát rồi nói:

- Đại huynh không màng đến danh lợi thì thôi chẳng ai dám ép, nhưng còn cái ấn ngự sử thì giao trả đây.

Duệ quát to:

- Ấn ngự sử là của triều Lê ban cho ta. Mày là thằng nào mà dám đến đòi lại.

Phủ cũng giận dữ đáp:

- Khắp thiên hạ, đâu đâu cũng là tôi con của nhà Mạc, anh giữ chiếc ấn nhưng liệu có giữ nỗi đầu không?

Duệ vớ lấy cái ấm nước để bên cạnh, ném vào mặt Phủ mắng rằng:

- Đồ phản thần.

Phủ tránh được, chiếc ấm rời xuống nền gạch vỡ tan tành. Duệ xông lại, giơ tay đánh. Phủ lùi vài bước cười nhạt:

- Tên hủ nho chết đến cổ mà vẫn chưa biết!

Đoạn rũ áo đi thẳng.

Duệ vẫn chưa hết giận, sỉ mắng mãi. Đợi cơn nóng đã dìu dịu, Đặng Thị mới ở trong buồng thủng tởinh đi ra, òa lên khóc:

- Phu quân quá nóng, phen này thì khó tránh khỏi cái chết.

Duệ lại càng tức thêm quát:

- Bước đi, đồ tham sinh úy tử.

Đặng Thị gạt nước mắt nói:

- Thiếp không phải sợ mà khóc, sở dĩ thiếp khóc là vì nghĩ đến cái chết không lợi gì cho xã tắc cả. Đã là kẻ trượng phu thì phải có quyền biến, cương nhu tùy lúc, sử dụng tài năng thế nào để xoay hắn lại thời cơ, chuyển bại thành thắng, nếu chỉ biết nhắm mắt liều chết, thì không những thiệt thân mình mà còn có tội với quốc gia nữa.

Duệ trong lúc nóng nẫy làm liều, nhưng thấy vợ giảng giải thì hiểu ngay, liền dấu dịu hỏi:

- Vậy trong trường hợp này, phu nhân bảo ta nên xử sự thế nào cho hợp lẽ?

- Ba mươi sáu kế chỉ chạy là hơn cả. Phu quân tạm lánh vào Tây Đô, hội họp với các quan cựu thân của nhà Lê để chống nhau với họ Mạc. Nếu thành công thì may, lỡ có thất bại thì cũng không đến nỗi mang tiếng là người vô dụng.

Vừa hay Vũ công Khanh ở đâu nhẩy sổ đến nói:

- Mẹ con nói phải, cha liệu thu xếp đi ngay đêm nay mới kịp.

Vũ công Duệ đành phải nghe theo, liền sai gia nhân gói gém quần áo, đợi đến xâm xẩm tối, ba người thay hình đổi dạng cùng với hai tên gia tướng tâm phúc, đi lẩn với dân chúng lọt được ra khỏi cổng thành.