- III -

Chánh văn phòng liếc nhìn Toàn, cái nhìn đầy ý nghĩa. Toàn ngồi im thin thít tại bàn phía trong, càng ý thức được rằng mình là kẻ vô tích sự, một người ăn bám, một người thừa, một người có lỗi, không làm gì, đêm được ngủ trong yên tĩnh, không phải đi dọn cứt.

Điều làm ra vẻ bận rộn, sắp xếp lại đống công văn giấy tờ vừa nhận do cô Phòng chuyển sang, khuôn mặt như được dát một lớp kim loại rất mỏng, căng và rắn, hắt trả lại mọi tia nhìn nảy lửa của tổng giám đốc. Chờ tổng giám đốc đi ra, Điều bảo Toàn:

- Nhà khách ông Nam thì mấy thằng đi tàu nước ngoài còn ở đấy. Thằng Tuyền, thằng Bảo, mấy con ấy giàu phải ở phòng có điều hòa cơ. Ớ thế nhưng đéo giả tiền. Mình làm gì được. Nhà khách có phải của liên hợp đếch đâu. Của xí nghiệp thành viên. Địt mẹ. Chúng nó nuôi bọn nhà khách tốt thế thì làm sao đuổi được chúng nó đi.

Rồi làu bàu:

- Nói như ho vào lồn ấy mà cũng nói. Làm lãnh đạo không có đặc quyền đặc lợi làm làm cái đếch gì. Cứ tưởng người ta mù cả đấy. Chúng tôi không ngu đâu.

Toàn cũng nghĩ như Điều. Ai làm sếp mà chẳng thế. Anh vui vẻ chấp nhận tình trạng ấy như mọi người trong thế gian này vui vẻ chấp nhận tình trạng ấy (tuy nhiên cũng như mọi người, Toàn vẫn ao ước giá họ cứ ăn nhưng đừng thuyết lý rao giảng thì dễ chịu hơn nhiều, rồi bật cười nghĩ đến câu nói của phóng viên Duy Thông nói với anh trong một lần xuống xí nghiệp lấy tin: “Thiếu cái gì thì nói về cái ấy. Người ta thiếu đạo đức, người ta nói về đạo đức. Anh em mình thiếu tiền, nói về tiền).

Mỗi người có một cửa của mình. Hãy cố gắng tạo cho mình một cửa. Người làm to cửa to. Người làm nhỏ cửa nhỏ. Không thể ghen tị. Mình làm sếp cũng vậy thôi. Ai làm sếp cũng vậy thôi. Cũng vừa măm vừa dạy dỗ đạo đức. Cũng đứt dây thần kinh xấu hổ. Đã vào guồng là phải vận hành theo guồng. Nếu không sẽ bị văng ra.

Hơn nữa dạo này phát sinh hai từ dôi dư. Trong các cuộc họp, tổng giám đốc đều nói tới điều ấy. Sợ lắm. Mà đúng là dôi dư rành rành chứ còn gì. Như Toàn chẳng hạn. Đích thị dôi dư. Văn phòng tổng giám đốc khối người dôi dư. Cảnh dôi dư. Phó văn phòng công tử Nhương dôi dư. Thám mà không dôi dư à? Các phòng ban khác nhiều người dôi dư. Như Mơ khai thác. Như Lập kỹ thuật. Như Mẫn công đoàn. Như Liễu tài vụ... Buổi sáng hôm ấy, Toàn đang ngồi đọc báo ở bàn làm việc thì Liễu bước vào. Đó là một phụ nữ to béo, chẳng liễu tí nào. Cao lớn, da trắng mịn, nhìn Liễu đi dọc hành lang, hai bầu ngực núng nính nảy tưng tưng, cặp mông căng đung đưa, má cứ hồng rực lên, đôi mắt ươn ướt lấp lánh, nhiều người nuốt nước bọt. Nuốt nước bọt vì ngày ấy cả xí nghiệp chỉ có vài người như Liễu. Thiếu ăn, phụ nữ phần lớn thuộc loại đét đê mo nang, khô khốc như con cá mắm. (Liễu bảo Liễu ăn nhầm phải bột nở nên người nó thế thôi chứ nhà Liễu có gì mà tẩm bổ). Nuốt nước bọt còn vì Liễu đã li dị mấy năm nay. Ai cũng biết Liễu đang kiếm tấm chồng. Liễu đã cặp với Chiêu, một máy trưởng tàu cá. Câu chuyện gần như công khai. Cả xí nghiệp ai cũng biết. Vợ Chiêu từ Nam Định đã ra đánh ghen mấy lần. Nhưng chẳng ai có thể tách được họ ra. Chỉ đến khi Liễu tự thấy mình phải rời Chiêu. Tự thấy mình phải chấm dứt cuộc sống bồ bịch và có một tấm chồng. Không thể cứ thế mãi. Ai cũng nói Liễu ngấu lắm rồi. Người ta công khai nói với nhau về Liễu: Tốt mái hại sống. Cái Liễu li dị vì thằng chồng yếu quá, không đáp ứng được. Thằng chồng nó trước cũng không đến nỗi nào nhưng càng ngày càng gầy, khéo ho lao rồi không biết chừng. Đêm bảy ngày ba, may li dị sớm chứ không toi là cái chắc. Chính Điều còn nói sẽ làm mối cho Liễu một cụ lão thành cách mạng, bảy mươi chín tuổi, vợ chết, có hai biệt thự, mày lấy cụ ấy chỉ một tháng là cụ đi tong. Toàn bộ tài sản, tem phiếu của cụ, mày quơ hết. Thắng lớn đấy em ạ!

Chiến dịch tìm chồng của Liễu tại Hà Nội và Hải Triều thất bại. Chính Liễu kể. Liễu chẳng giấu cánh văn phòng. Chẳng làm gì phải giấu. Ăn cắp ăn trộm gì đâu mà giấu. Tiến trình tìm hiểu đang ở đoạn nào, Liễu kể lại hết. Khi năm ăn năm thua, khi được ăn cả ngã về không, khi bổ sung vào lực lượng dự trữ và cuối cùng đều phải tinh giảm biên chế thôi, không duyệt được.

Liễu là nhân viên phòng tài vụ, một cộng tác viên của Toàn, chuyên cung cấp số liệu lỗ lãi của các tàu, các đơn vị sản xuất trên bờ để Toàn viết tin. Liễu vừa nghỉ hai tháng vào Sài Gòn, thăm mẹ ốm nặng, nhưng anh em bảo Liễu vào để giải quyết dứt điểm phi vụ chồng con, Liễu cười: Cũng là một công đôi ba việc.

- Em chào chánh văn phòng. Em chào anh Toàn.

Liễu nói như quát khi bước chân vào văn phòng tổng giám đốc.

Toàn vẫn cắm cúi đọc báo. Điều hỏi:

- Quà đâu?

- Em làm gì có quà. Nghỉ hai tháng không lương làm gì có quà.

Điều đính chính:

- Nghỉ hai tháng nguyên lương chứ. Anh cũng đang mong được như em đây.

- Em chào anh Toàn! - Liễu lại hét to - Sao anh làm việc say mê thế?

Toàn buông tờ báo:

- Anh đã qua được cái cơn nhớ em rồi. Em cứ ngồi uống nước đi. Anh trở lại bình thường rồi.

Cô Phòng cũng có mặt ở đó, cười rất tươi:

- Kinh không. Công khai thú nhận tình yêu.

Liễu bảo Toàn:

- Anh cứ ra đây ngồi với em một tí, lại nhớ ngay ấy mà. Đi có hai tháng mà dỗi. Ghê chưa! Lúc em đi thế nào về vẫn nguyên thế ấy, chẳng suy suyển tí nào. Anh cứ yên tâm.

Toàn buông tờ báo, ra xa lông rót nước mời Liễu:

- Trông em trắng ra đẹp ra đấy. Đã kiếm được một thằng đàn ông nào chưa?

- Được rồi. Ớ lâu thế là được rồi. Trông cái mặt thì biết. Cô Phòng đế theo.

- Suýt nữa được. Mà cũng có thể được. Còn đang suy nghĩ đây. Phòng này. Anh Tí này. - Liễu hạ giọng. - Anh chàng này tuổi ngoài năm mươi. Mình thấy là được. Thì cậu tính mình cũng ba mươi sáu rồi chứ còn ít ỏi gì. Chánh văn phòng một quận. Người Bắc. Ly dị vợ. Thế là được chứ còn gì nữa. Con lớn hai hai. Con bé mười lăm. Thế là tương xứng với mình. Mình cũng hai con, đứa lớn mười hai, đứa bé lên mười. Mình chăm con người ta thì người ta chăm con mình. Con người ta có mẹ lo thêm thì con mình có bố lo thêm. Mới gặp mấy lần nhưng rất nhiệt tình. Cứ nói chuyện ra Hải Triều để gặp các cụ, thưa chuyện với các cụ rồi tổ chức. Chỉ mỗi chuyện hình thức hơi kém. Bụng to. To hơn bụng anh Điều này này.

Tất cả phá lên cười. Điều bước ra xa lông, cố phưỡn bụng, hai tay xoa xoa bụng:

- Bụng anh thế này mà em bảo to à? Là thủ trưởng bụng phải to, em nghe không? Bụng anh thế này hơi nhỏ đấy.

Cô Phòng đầy vẻ háo hức:

- Yên. Yên. Kể nốt đi xem nào.

- Bụng to. Hình thức kém, rõ ràng rồi. Nhưng thôi. Mấy người trước, người được cái nọ mất cái kia. Căn bản là tình cảm, là vẻ đẹp bên trong. Mình thấy cũng có vẻ được. Thế rồi một hôm em hẹn sáu giờ chiều đón em ở chỗ nọ chỗ kia. Chờ mãi. Chờ mãi. Sáu giờ. Rồi sáu giờ mười lăm. Hay là bị kẹt xe. Kẹt gì mà kẹt. Hẹn ngay chỗ đầu Nơ Trang Long, ông ấy nhà bên kia Cầu Đỏ. Sáu rưỡi vẫn không thấy, mình phóng xe đến thẳng nhà thấy chàng đang bế cháu đích tôn. Đứa cháu mười bốn tháng như cái rãi khoai khóc ngằn ngặt. Cả nhà chỉ có hai ông cháu. Thằng bé nóng như than. Thì ra thằng con giai hai hai tuổi có con với đứa nào đấy, nó đem con đến nhà trả rồi bỏ đi đâu mất. Khi mới gặp nhau chàng cũng thành thật nói với mình là đã lên chức ông nội, thì cũng cứ tưởng chúng nó có vợ có chồng có nhà có cửa, làm ăn trông nom nhau, ngoài năm mươi là ông nội chẳng có gì phải nghĩ. Ai ngờ đâu lại thế. Thằng con hai hai tuổi biết cái gì mà nuôi con. Còn con kia chắc mười sáu mười bảy biến rồi. Em mới hỏi: Bà nội cháu đâu? “Bà nội cháu mặc quần áo đẹp đi nhảy rồi!” Bà ngoại đâu? “Bà ngoại mỗi ngày đến một lần. Vừa về rồi! Bà ngoại bảo phải tiếp nước cho thằng bé”. Em hoảng lên: Sao lại tiếp nước cho cháu? Tiếp nước rất nguy hiểm. Người lớn tiếp nước không cẩn thận cũng chết như chơi! Cháu bé thế này ven mạch ở đâu mà cắm kim, lại còn chằng buộc thế nào để giữ yên tay nó mấy tiếng đồng hồ? Anh phải cho cháu đến bệnh viện ngay. Thế là đưa đến bệnh viện. Thì ra nó viêm tai giữa. Đàn ông đàn ang tắm cho nó, người béo ngón tay ngắn ngủn không bịt được tai cháu, để nước chảy vào tai...

Tất cả lại cười. Liễu buồn buồn:

- Mình nghĩ thì ra ông ta không cưới vợ cho mình mà cưới bà cho cháu. Chắc chắn lấy ông ta mình phải trông nom thằng bé. Không biết thế nào chứ Phòng ạ, mình đã qua cái đận trông con thơ, sợ lắm rồi. Đã mất mười lăm năm giờ lại mất mười năm nữa còn gì là đời.

Phòng vẽ ra một viễn ảnh sáng ngời:

- Rồi để ràng buộc, thắt chặt tình cảm giữa hai vợ chồng, mày cũng phải đẻ một đứa chứ. Ba sáu tuổi còn đẻ tốt.

Và Phòng bàn một cách rất nghiêm chỉnh:

- Hay là thôi mày ạ. Cứ cặp với ông nào cho nó xong đi.

Liễu cũng thành thật không kém:

- Cặp thì tao cũng cặp rồi. Cặp với một người gay lắm. Tan cửa nát nhà người ta. Chẳng lẽ lại nay cặp người này mai cặp người khác. Thế thì mình là điếm mất rồi còn gì nữa. Cứ vui chơi cho đến khi không vui chơi được nữa à? Cứ vui chơi có thưởng à?

Buột miệng câu nói sau cùng, Liễu đỏ nhừ mặt, đỏ xuống cổ, đỏ xuống tận ngực nơi chiếc cúc áo sơ mi đính trễ. Trông Liễu lại càng duyên hơn mọi lúc.

Chờ mọi người cười xong, Toàn thở dài đầy cam chịu, như biết rằng cuối cùng việc khó khăn này lại đến tay mình thôi, rằng cái thân phận mình là như thế, bao giờ cũng là như thế, không đẩy cho ai được:

- Thôi. Để anh cố.

Liễu đỏ đến cả hai con mắt lúc nào cũng ươn ướt:

- Anh thì gươm cùn giáo gỉ rồi. Không cố được em đâu.

Phòng cười, mặt còn đỏ hơn cả Liễu:

- Chưa cùn đâu. Còn sắc lắm.

- Đấy. Có Phòng xác nhận đấy. Gươm chưa gỉ. Giáo chưa cùn. Vẫn tốt. Tất cả vì em. Với người khác thì mặc xác nhưng với em, anh phải có trách nhiệm chứ.

Phòng biết mình lỡ lời, nghiêm mặt:

- Không được huyên thuyên!

Liễu nói mà không nhìn ai, mặt rực lên như người say rượu:

- Nếu cố được cũng không đến lượt anh!

Phòng thêm:

- Đúng! Chí ít cũng phải là chánh văn phòng! Chức vụ. Rồi bổng lộc.

Liễu như nói một mình:

- Thảo nào. Mới gặp nhau mấy bận, hôn chưa hôn, chưa một lần cầm tay để xem xúc động thế nào, luồng điện chạy ra sao đã muốn ra ngoài ấy gặp các cụ rồi...

Toàn an ủi:

- Không phải nghĩ nữa. Anh cố được mà.

Như muốn chuyển đề tài, Liễu nhìn Toàn, giọng trách móc:

- Anh chỉ được cái mồm thôi. Em về mở hàng khô. Anh bảo anh chạy hàng cho em mà chẳng thấy đâu.

Cô Phòng hưởng ứng ngay cái sự chuyển đề tài của Liễu:

- Mày mà mở hàng khô con mày nó ăn hết.

Liễu vênh mặt lên:

- Tao bán ớt ờ. Tao bán cà. Ờ. Tao bán mắm tôm. Ờ ờ. Có muốn ăn cũng không ăn được. Hờ hờ.

Những tiếng ờ ờ hờ hờ như thách thức lũ con háu ăn của Liễu đang quanh quẩn đâu đây. Phòng bảo:

- Tao không về. Tao chẳng làm gì mà tao về.

Liễu tán thưởng:

- Tao cũng không về. Sao không bảo bà về từ trước. Ờ ờ. Bảo bà về từ mười mấy năm trước có được không? Ờ. Sao bây giờ mới bảo? Ờ ờ. Sao bây giờ bà về mà những đứa mắt xanh mỏ đỏ lại được vào làm? Ờ. Nó cũng không có nghề ngỗng gì. Hờ. Ờ. Ờ.

Mà đúng là thế thật. Nhiều mắt xanh mỏ đỏ mới về. Một mắt xanh mỏ đỏ về văn phòng tổng giám đốc. Chẳng biết vì sao lại được về. (Ai cũng biết phải đẽm dữ nhưng không biết chính xác bao nhiêu). Từ nước Tiệp Khắc đã đổi màu về. Lao động từ Plden về. Cùng với cái Tám làm tiếp tân. Nhưng công việc chuyên môn chủ yếu lại là đánh bóng bàn. Cắt, giật, tiu, đỡ rất giỏi. Vừa chơi vừa rất hồn nhiên khi đối thủ sắp thua: Cụ lạnh tới chân rồi này. Cụ lạnh tới ngực rồi này! Cải này thì mũi cụ vẹo về một bên, sắp đi rồi này! Vô địch giải đơn nữ toàn xí nghiệp. Tham gia thi đấu giải bóng bàn nghiệp dư thành phố, được giải ba hẳn hoi. Rồi vay tiền xí nghiệp mở cửa hàng giới thiệu sản phẩm ở phố Bắc Ninh. Chỗ trông ra Vườn hoa Đưa Người ngày trước. Cửa hàng to. Bán nước mắm, cá ướp đá, cá ướp đông, cá khô, mực khô. Lưới, dây nhợ vá, cước, dây ni lông. Sơn. Cả đồ hộp của xí nghiệp bên cạnh. Tổng giám đốc đi thăm cửa hàng về phấn khởi kể chuyện oang oang:

- Cô Hiếu bây giờ tiền đầy túi. Đếm tiền cực nhanh, cực giỏi. Đấy! Làm ăn phải mạnh dạn bung ra như thế chứ. Tôi đã nói với tất cả mọi người rằng bây giờ phải biết kiếm tiền.

Điều lụi hụi nói với Toàn khi chỉ có hai người: “Không phải dạy khôn. Chúng tôi cũng muốn kiếm tiền như sếp lắm nhưng đâu có được”. Trước mắt mọi người, Hiếu là một ngôi sao sáng. Có tiền. Được sếp hay lui tới và đánh giá cao. Một mắt xanh mỏ đỏ mới về nữa là Ngọt, cô phiên dịch tiếng Anh. Cô này ăn mặc hiện đại không kém Hiếu. Váy bò ngắn. Bít tất màu da chân cao đến gối. Sơ mi hồng chẽn. Ngọt về phòng xuất nhập khẩu. Dù ở phòng xuất nhập khẩu nhưng cũng là đề tài sôi nổi cho cánh văn phòng tổng giám đốc. Nhạn chỉ vào Điều, bảo Toàn:

- Trưa nay bá con đi sau, cô Ngọt đi trước, trông bá con rất buồn cười nhé. Mặt mũi nghiêm trọng, chăm chú đi sau cung cúc cung cúc. Con gọi: “Bá ơ ơ ơi ơi!”

Nhạn dài mồm, cất tiếng gọi thảm thiết. Toàn gật gù:

- Bá hiểu. Đó là tiếng gọi thê thảm, tăm tối, tuyệt vọng của đứa con sắp mất bố.

Chánh văn phòng Điều chỉ cười không thành tiếng. Cô Phòng nói:

- Cái Nhạn nó bảo em: “Chị mà ở đấy nhìn bá em. Buồn cười lắm”.

Điều chê bôi:

- Ba mươi tư tuổi mà già cốc đế.

Cô Phòng bảo:

- Đẹp như kiều hối hả còn gì nữa. Cái Nhạn bảo nó sẽ nói với nàng là con giai bá em nhớn hơn chị rồi đấy. Con giai bá em chính là thằng Cảnh điên đấy.

Cảnh, một nhân vật hâm hâm, một kẻ rách việc nhất trong những người rách việc bỗng dưng nói một câu rất oách:

- Hay là bá sang tên cho con đi.

Điều cười:

- Bố tổ cái thằng này. Đi nhổ cỏ đi!

Cô Phòng “tố cáo” với Toàn:

- Phó văn phòng “công tử” Nhương dắt cô Ngọt đến, bảo em cấp cho cô ấy một bút bi, một thếp giấy, sếp nói trước mặt cô ấy chẳng lẽ không cho. Thế rồi một lúc sau chánh văn phòng lại đến bảo đưa tao hai cái bút bi, cho cái Ngọt, nó viết nhiều. Em bảo này không có đâu nhé. Một chiếc thôi. Thì nó một chiếc, tao một chiếc. Em bảo anh không thèm viết bút bi nội cơ mà.

Điều chỉ cười, không nói. Cô Phòng tiếp:

- Công nhận chánh văn phòng dễ tính. Anh Tí ơi. Anh đi đâu cứ đi. Xuống cơ sở. Lên thi đua thành phố. Chánh văn phòng không nói gì đâu. Công nhận khi yêu người ta dễ tính đi nhiều.

Câu chuyện cứ như vậy, vui vẻ, tếu táo. Vừa lúc ấy, Vân phó chủ tịch công đoàn vào. Cái Nhạn than thở:

- Có mỗi cô phiên dịch mới mà bao nhiêu người thương thuê, khóc mướn.

Điều làm ra vẻ sừng sộ:

- Khóc mướn cái gì nào?

- Xin bút bi hộ đấy thay. Bá còn cãi nữa hay thôi.

Cô Phòng chỉ vào Vân:

- Đây, phó chủ tịch công đoàn áo kẻ. Chánh văn phòng áo kẻ, phó tổng giám đốc áo kẻ. Cả một trường phái áo kẻ. Xem ai thắng ai nào.

Vân cười:

- Tôi là tôi múc luôn.

Đúng mọi người nhận xét mắt xanh mỏ đỏ mới nhận về cũng chẳng có nghề ngỗng gì. Cô Ngọt sếp kêu dịch kém. Còn cái Hiếu bỗng dưng làm đơn trình bày bị khách hàng chiếm dụng vốn, không còn khả năng thanh toán, xin thôi việc, ở nhà mở cửa hàng, không phải cửa hàng giới thiệu sản phẩm của xí nghiệp mà bán đồ may mặc. Thế là xí nghiệp mất toi mấy trăm triệu. Nhưng theo chánh văn phòng, tiền không rơi vào túi Hiếu cả đâu. Mà theo đúng tỉ lệ phân chia. Hiếu, trưởng phòng tài vụ, tổng giám đốc mỗi người một phần ba.

Phòng văn thư đánh máy ngay cạnh phòng Toàn, nhưng trái ngược với phòng Toàn, nó rất khuất nẻo. Đó là khúc nhô ra khỏi cái góc vuông của hành lang, cái góc có hai buồng vệ sinh hiện đại, mà ngày nào Thuyền và Nhược đã xách nước từ phân xưởng lạnh sang cọ rửa cho hết mùi khai để đón nhà tư bản Mỹ Robert Lee. Tổng giám đốc làm việc ở tầng trên, có toa lét riêng ngay trong buồng nên chẳng bao giờ đi vào ngõ cụt ấy.

Một cái tuyệt nữa của phòng văn thư đánh máy là giữa phòng có mấy chiếc tủ đứng chắn ngang, chia thành hai phòng nhỏ. Cô Phòng, văn thư ngồi bên ngoài, cái Nhạn đánh máy ngồi bên trong vì phòng đánh máy có nhiều công văn giấy tờ quan trọng, cần phải kín đáo đôi chút.

Cũng như mọi phòng khác của cánh thước thợ phía này, phòng văn thư đánh máy có hai cửa ra vào. Một cửa nhìn ra hành lang đằng trước, nhìn ra tiền sảnh hình vòng cung có treo cái bảng mà Toàn kẻ dòng chữ tiếng Anh: “Welcom to Biendongfiscom”, bên dưới là một hàng chữ tiếng Việt: “Liên hợp Hải sản Biển Đông kính chào quý khách”. Và một cửa thông ra hành lang phía sau, nhìn ra cầu cảng.

Khi Toàn đi từ cái bồn dầu đã không sử dụng giáp với xưởng làm nước đá xây dựng từ thời sau tiếp quản nay đã bỏ hoang, tay xách cái ghế dựa, theo sau là Thám, anh chàng thợ điện có nhiều tài vặt, bước tới hành lang phía sau, thì Toàn đặt vội cái ghế xuống hành lang, lững thững mở cửa sau phòng văn thư, vung vẩy hai tay bước vào.

Phòng, Nhạn quay cả lại:

- Đã cắt tóc xong rồi đấy. Nhanh thế!

- Cái ghế lấy mang đi đâu? Không giả người ta à?

Toàn vội quành ra hành lang, xách cái ghế dựa vào:

- Cũng phải trinh sát xem có ai không đã. Ngộ nhỡ gặp sếp thì làm sao?

Thám bảo:

- Cắt tóc chỉ có sang kho kiến thiết cơ bản là thích nhất. Khóa cửa ngoài là yên trí. Sếp chẳng đi đến đấy bao giờ.

Cái Nhạn đi lại phía Toàn, nhìn chăm chú và kêu lên:

- Đầu bá một mất một còn hở bá?

Thám bĩu môi:

- Một mất một còn! Thế này mà một mất một còn à?

Nhạn níu lấy hai tai Toàn, giữ cho Toàn nhìn thẳng, kéo cho Toàn nhìn nghiêng rồi hỏi:

- Đây. Không bên xanh bên trắng là gì đây. Chị Phòng xem này. Con cho bá mượn cái gương. Bá soi xem con nói có đúng không. Thợ dởm.

Một anh chàng bước vào. Còn trẻ. Gầy. Mặt khắc khổ. Cảnh, nguồn vui bất tận cho anh chị em văn phòng. Cảnh nhìn Toàn, cười:

- Một mất một còn như bá không sợ. Một mất một còn như Thúy tài vụ mới sợ.

Tất cả cười ầm. Thúy là tên cô phó phòng tài vụ, vừa đi mổ vú tháng trước. Thúy được chánh văn phòng gọi là Của một đống tiền. Đi triển lãm Giảng Võ, chánh văn phòng giao cho lái xe kèm Thúy:

- Mày trông nó cẩn thận nhé. Của một đống tiền đấy.

Mà đúng là một đống tiền thật. Đoàn tham gia triển lãm Giảng Võ của xí nghiệp với đông đủ các đại diện phòng kỹ thuật, phòng cung tiêu, xưởng cơ khí, chánh văn phòng và cả thi đua Toàn cùng lái xe nữa, gần một chục người ăn trưa, bia bọt giải khát ở Hà Nội thoải mái đều được chánh văn phòng chi và Thúy nhận thanh toán, khi về đến Hải Triều đã nhá nhem, tưởng ai về nhà nấy hóa ra còn dừng lại Lưu Lang làm một chầu bia với mì xào thập cẩm và hoành thánh chiên giòn. Anh nhớ lấy hóa đơn nhé. Mai đưa em thanh toán. Khiếp. Cái món ăn gì có tên đến khiếp. Hoành thánh. Đọc cứ trẹo cả mồm. Tàn bữa Lưu Lang, Thúy bảo Điều như vậy. Từ ấy Thúy có tên là Của một đống tiền. Sau khi đi mổ về, cô có hai tên mới là Của một đống rưỡi tiền và Một mất một còn. Tùy. Ai muốn gọi thế nào thì gọi.

Cảnh còn đang đứng thưởng thức thắng lợi từ câu nói của mình thì Thám hất hàm:

- Nói với ai thế?

Cảnh cười nhạt:

- À. Nói chỉ thiên đấy.

Chưa bao giờ Cảnh có vẻ mặt câng câng như vậy. Cảnh ngồi xuống chiếc ghế dựa phía trong, đặt sau cái tủ đứng, co một chân lên, nhưng rồi lại vội vàng thõng chân xuống, xỏ vào dép. Ngồi ở một chỗ khuất và xỏ hai chân vào dép, đó là đặc điểm của Cảnh. Thám đe:

- Được. Cứ ngồi đấy mà nói chỉ thiên. Không ra nhổ cỏ đi. Cứ ngồi đấy.

Cảnh chìa hai bàn tay bẩn ra:

- Vừa nhổ về. Nghỉ giải lao một tí.

- Mày vừa nhổ phải không? Nhổ ở chỗ nào? Đưa tao ra xem.

Hai đùi Cảnh rung tít. Mặt Cảnh vênh lên:

- Đã có sếp kiểm tra. Mỗi ngày hai nhăm mét vuông. Đúng chỉ tiêu.

- Một mét vuông cũng không được. Hai nhăm mét! Thằng này rất kinh. Nó cứ ra chỗ bãi cỏ nhổ chừng hai ba cái cho tay có nhựa rồi xoa vào đất. Thế là xong. Đi vào ngồi đấy.

Cảnh càng rung đùi tít hơn, và ngước nhìn trần nhà, kiểu như muốn nói: Không thèm chấp.

Rồi bước lại cái bàn uống nước - cũng để sau tủ đứng cho nó kín đáo - lấy giấy bút ra vẽ, chăm chú, mải miết, cái mỏ thỉnh thoảng lại dẩu về bên này, dẩu về bên kia. Tất cả im lặng nhìn Cảnh. Nhạn, Thám bĩu môi đầy vẻ khinh bỉ. Cảnh vẫn say sưa vẽ, không biết chánh văn phòng đứng bên tự bao giờ.

- Nhổ cỏ đến đâu rồi mà vào đây vẽ vời đấy?

Cảnh ngẩng lên, không hề bối rối về chuyện bị thủ trưởng bắt quả tang không đi nhổ cỏ mà lại ngồi trong buồng quạt trần chạy vù vù, vẽ vời. Nó chìa tờ giấy cho chánh văn phòng, vẻ nghiêm túc nhất trên đời:

- Chú ơi. Cháu định làm cái biểu đồ biểu diễn đường găng. Chú xem cho cháu với.

Cảnh đưa cho chánh văn phòng tờ giấy có vẽ biểu đồ, những trục tung, trục hoành, những đường chéo và trong khi chánh văn phòng im lặng xem, nó cũng ngó vào đó, môi dẩu ra, đầy căng thẳng và thỏa mãn. Rồi cầm bút bi chỉ chỉ:

- Biểu đồ đường găng thế này chứng tỏ công việc suôn sẻ chú ạ.

Chánh văn phòng vất tờ giấy ra bàn:

- Đếch phải rồi. Đường găng đâu phải đường này. Đường găng là diễn đạt cùng một lúc phải giải quyết rất nhiều công việc. Chọn công việc gì làm trước, công việc gì làm sau. Như thế nào nhỉ...

Điều ngẫm nghĩ và à lên:

- Như các cụ nói đấy. Đang khi lửa tắt cơm sôi. Lợn gầm con khóc, chồng đòi...

Không đợi chánh văn phòng nói hết câu, Cảnh gật gù tủm tỉm:

- Tòm tem.

- Đấy. Thế. Đường găng là như thế. Trong ngần nấy công việc, làm việc gì trước. Phải nấu cơm đi. Chứ làm việc khác để hỏng nồi cơm là bỏ mẹ.

Nhạn cười:

- Làm việc khác là làm việc gì đấy bá?

Cảnh cầm tờ giấy biểu diễn đường găng trầm ngâm suy nghĩ, và chỉ đến khi ấy, khi nó thả chân xuống đất (không biết nó đã cao hứng co một chân lên ghế lúc nào) thì chẳng thấy một chiếc dép lê đâu nữa cả. Quên hết mọi chuyện nhổ cỏ, đường găng, quên cả chánh văn phòng đang đứng trước mặt, nó cúi cúi tìm dép. Và nó nhìn nét mặt từng người. Chẳng thể tìm thấy gì trên những vẻ mặt ấy, nhưng nó biết ai là người giấu dép của nó. Và nó biết thế là hỏng mất rồi, mất đứt mất rồi. Chánh văn phòng phì cười:

- Cái này mới thật là đường găng đây.

Thám làm như bây giờ mới hiểu câu chuyện:

- Mất dép à?

Và cười giòn tan sảng khoái. Lại nói đầy vẻ khiêu khích:

- Đứa nào lấy dép của nó nhỉ?

Điều biết đám nhân viên của mình đã đi vào đề tài muôn thuở là trêu Cảnh. Anh làm mặt nghiêm, cắt đặt công việc:

- Chú Thám tí nữa đi chặt cành cây la ra lối đi. Thằng Cảnh nữa. Hôm nay đi theo ông Thám, phụ với ông ấy.

Thám giãy nảy:

- Không. Tôi làm một mình thôi. Làm được đến đâu thì làm. Tôi không làm với thằng Cảnh đâu. Hôm nọ sếp bảo nó phụ với tôi chữa quạt. Mình đã kê bàn bắc ghế leo lên chỗ cái quạt trần, bảo nó đưa cho hộp sơn. Sếp có biết nó làm gì không? Nó lại đi bật quạt. Điện giật chết thì sao? Cánh quạt phạng vào mắt vào mang tai thì sao? May mà kịp ngồi thụp xuống tránh được.

Cảnh nói với vẻ bề trên dạy bảo:

- Khi làm phải để các thứ gọn gàng, với tay là lấy được ngay. Để xa thế là không ổn rồi.

Bị chạm tự ái nghề nghiệp, Thám gầm lên:

- Phải. Mày cái gì cũng giỏi.

Chánh văn phòng cười dàn hòa:

- Thôi. Hai anh em đi tỉa cành. Ông Thám cho nó đi chặt cùng. Để nó chặt một mình nó lại chặt trụi như lần trước cho ông sếp ông ấy giết tôi à?

Đang bực mình, Thám cũng phải phì cười. Chả là lần trước, chánh văn phòng giao cho Cảnh chặt cây. Biết được trình độ thông minh của nhân viên của mình, trước khi tan tầm chiều, Điều đã đánh dấu phấn vào những cành phải chặt, để nó khỏi phạng đi tất cả, “sáng mai đến cứ cành nào có dấu phấn thì chặt, chặt bừa là chết tao đấy”.

Ai ngờ, Đức đen trưởng phòng điều độ tối hôm ấy trực bốc xếp. Rách việc, buồn tình, Đức lấy phấn đánh dấu vào tất cả các cành cây trong vườn hoa như trong tập truyện A li ba ba và bốn mươi tên cướp vậy. Thế là sáng hôm sau Cảnh ra sức phạt. Trụi một nửa vườn hoa mới biết.

Chánh văn phòng vừa ra thì lại một người bước vào.

- Chào thanh tra.

Cô Phòng nhanh nhảu.

- Chào em gái. Anh không ở thanh tra nữa rồi.

- Anh sang bảo vệ rồi à?

- Sang rồi. Xí nghiệp có nhiều của quý phải chia nhau canh gác chứ.

Đó là Vinh, nguyên phó quản đốc phân xưởng đá cây Liên Xô. Gọi thế vì phân xưởng này do Liên Xô xây dựng ngay từ những ngày đầu tiên thành lập xí nghiệp. Phân xưởng đá cây Liên Xô có một chánh hai phó nhưng luôn luôn lục đục. Mâu thuẫn căng từ khi máy móc còn mới tinh và chỉ được giải quyết khi phân xưởng đóng cửa vì thiết bị già cỗi không hoạt động nữa, ống ga đụng đến chỗ nào là chỗ ấy xì, ba vị lãnh đạo phân xưởng chuyển đi mỗi người một nơi. Quản đốc chuyển về bộ, một phó quản đốc về nhà máy đá vẩy mới xây dựng, còn Vinh làm phó ban thanh tra. Ban thanh tra có ba người, một trưởng, một phó, hai người lãnh đạo một nhân viên. Đó là một ban hoàn toàn rỗi việc. Công việc chính của ban thanh tra là tiếp ban thanh tra thành phố, ban thanh tra bộ về làm việc định kỳ tại xí nghiệp. Không giống Toàn và một số người khác, cán bộ thanh tra rỗi việc một cách danh chính ngôn thuận, bởi sếp chánh đã nói: “Các anh thanh tra rỗi việc là mừng. Chứng tỏ xí nghiệp không có vấn đề gì. Các anh bận việc là hỏng đấy”. Có lẽ sếp muốn “mừng”, sếp muốn thanh tra rỗi việc nên đã mấy lần thanh tra muốn bận, muốn có việc làm đều bị sếp gạt đi. Như chuyện cho thuê cầu cảng của điều độ chẳng hạn. Thanh tra đã cho qua, nhưng cái chính là Đức không biết điều. Cứ làm như mọi người mù. Rồi coi mọi người không ra gì. Kiểu khinh người, coi tất cả là đồ mù như vậy chỉ từ cỡ nào trở lên mới làm được, chứ cái anh trưởng phòng điều độ quèn mà cũng thế thì thật quá thể. Vừa thấy trưởng phòng điều độ ngoài sân, Nghi trưởng ban và Vinh phó ban thanh tra đã gọi to, với nét mặt rõ ràng là căng thẳng, vẻ mặt của thanh tra đang làm việc thanh tra:

- Anh về phòng đi, chúng tôi hỏi anh một tí.

Ba người trở về phòng điều độ. Đức định pha nước, nhưng Nghi, Vinh đi thẳng ra cửa phía sau, nhìn qua bãi phù sa lúc này nước lên đầy ăm ắp, chỉ tay vào một chiếc tàu vận tải lớn nổi cao phía cuối cầu cảng, giáp với con tàu 307:

- Tôi hỏi anh cái tàu này hôm nay còn vào đây là làm sao nhỉ?

Đức tỉnh bơ:

- Thì hôm nay nó vào, còn sao.

- Thế hợp đồng đâu?

Đức cười rất tươi, xuề xòa thân mật:

- Hai anh vào đây. Vào đây. Tôi giải thích để các anh rõ. Các anh chưa biết cứ hỏi không sao. Chúng tôi sẽ báo cáo. Đây. Hợp đồng đây chứ đâu.

Vinh liếc qua bản hợp đồng Đức mới đưa, mặt tái đi, chứng tỏ anh đang rất cáu:

- Tàu vào cảng, thế hợp đồng đâu?

Đức thôi không cười nữa:

- Hợp đồng anh đang cầm đấy thôi.

Cái hợp đồng Vinh đang cầm đã hết hạn hơn chục ngày rồi. Vinh cười nhạt:

- Thế thì tôi đề nghị anh ghi vào bên dưới: Hợp đồng này có giả trị vĩnh viễn.

Đức tỏ ra cáu kỉnh không kém:

- Tôi nói cho các anh biết: Mình là đại lý cho nó. Vấn đề thanh toán phải để sau một chuyến.

Nghi lắc đầu, mặt lạnh tanh, giọng nhỏ nhẹ nhưng kiên quyết:

- Hợp đồng quá hạn gần nửa tháng rồi. Tiền chưa nộp. Đã thế anh còn quát nạt chúng tôi. Tôi cũng nói cho anh biết: Chúng tôi không cho xe ô tô vào.

Thế nhưng tàu vẫn đỗ ở cảng. Ô tô vẫn vào. Lệnh sếp. Được. Hợp đồng của điều độ có chuyện gì ta sẽ có ý kiến sau. Nhưng các đồng chí không được cản trở sản xuất. Bây giờ khách hàng là thượng đế. Phải tạo mọi điều kiện để thu hút khách đến với cảng của mình. Thành phố này bao nhiêu cảng. Có phải chỉ riêng mình có cảng đâu. Hoan nghênh các đồng chí đã quán xuyến, công tâm. Nhưng cũng nên uyển chuyển. Cứng nhắc là hỏng việc. Sếp bảo vậy. Và cũng chẳng thấy chỉ thị gì thêm về cái hợp đồng. Mặc dù ai cũng biết mười mươi rằng Đức vớ bẫm. Hợp đồng ký hai ngày, lại hai ngày, rồi lại hai ngày, để làm gì? làm sao như vậy? ai cũng biết. Cũng như ai cũng biết cái chiều dài chiều rộng của tàu trong hợp đồng đã được rút ngắn đi nhiều. Ai cũng biết mọi chuyện Đức làm như vậy là đã được chủ hàng “lo liệu”. Chủ hàng chứ không phải chủ tàu. Mà bây giờ chủ hàng rất nhiều, rất nhiều người buôn bán từ thời gian đổi mới đến nay khi vị Tổng Bí thư Đảng đã nói Nhất bản vạn lợi.

Đức cứ như vậy mà nâng cao năng lực và chất lượng dịch vụ của cảng như bản tin Toàn viết trên bảng đen. Còn Vinh người hăng hái nhất ở thanh tra được chuyển sang bảo vệ.

Khi còn ở thanh tra, Vinh hay đi dạo các phòng, cả đảng ủy, công đoàn, thanh niên. Tới phòng nào anh cũng đứng ở cửa gõ cộc cộc, để mọi người tưởng khách, quay ra nhìn. Thế là anh cười rất tươi nhưng không thành tiếng rồi bỏ đi. Cũng có khi ghé vào nói chuyện. Toàn chuyện Gorbachev, Yeltsin. Cuối cùng là chuyện anh lấy vợ. Ai cũng khen Vinh lấy được cô vợ trẻ. Vợ anh chính là cô bán hàng phòng đời sống mà chúng ta đã nói tới khi cô bán chai rượu quít không phiếu cho Lê Mây. Cô Ngụ. Vinh đã có bốn người con với đời vợ trước. Khi vợ chết vì ung thư, anh đã định ở vậy. Nhưng chẳng hiểu duyên số thế nào anh lấy Ngụ, một cô gái tân, tuổi còn kém cả thằng lớn nhà anh. Chuyện với mọi người về cô vợ trẻ, anh lắc đầu với vẻ thán phục có pha khiếp hãi:

- Chảu Ngụ kinh lắm. Máu lắm.

Và cười. Phải nói Vinh có hàm răng rất đẹp, trắng, đều tăm tăm.

Toàn pha trà mời Vinh. Vinh chỉ vào Cảnh:

- Bố thằng này ngày xưa nói giỏi lắm đây này. Nói hay lắm. Ông ấy nói là cứ im phăng phắc.

Cảnh chân dép chân đất:

- Không bằng em.

Tất cả cười ồ. Cô Phòng bảo:

- Bố nó ngày xưa làm to lắm. Nổi tiếng ở thành phố này đấy.

Ai mà không biết tiếng ông Sinh, một người lãnh đạo xuất sắc trong thành phố, một người tổ chức tài ba và nhất là một nhà hùng biện. Hơn thế, ông còn là một nhà nghiên cứu về nhiều lĩnh vực chính trị và văn hóa. Ông thường xuất hiện trên tivi, cũng như trong những hội nghị quan trọng, giảng giải về con đường đi lên của cách mạng, kêu gọi mọi người hãy rèn luyện, cống hiến, trau dồi đạo đức, không ngừng học tập nâng cao năng lực với một giọng vang âm truyền cảm thiết tha. Toàn chưa được trực tiếp nghe ông nói. Chỉ được và nhìn ông qua tivi. Người anh nhiều khi nổi gai lên vì thán phục. Toàn cười:

- Cái thằng này nói thật hay đùa đấy. Dám hơn bố cơ à?

Cảnh nói chắc như đinh đóng cột, như nó đã làm cái sự so sánh giữa hai bố con nó nhiều lần lắm rồi, và kết luận rút ra lần nào cũng giống nhau:

- Bố cháu nói nhiều thế nhưng chỉ cháu biết là quanh quẩn vẫn mấy bài cơ bản thôi. Buổi nói chuyện nào của bố cháu cũng phải có mấy câu thuận lợi rất nhiều nhưng khó khăn cũng không phải ít. Chúng ta phải đem hết sức mình ra cống hiến, thấm nhuần lời dạy của Bác. Nếu không lại thời cơ và thách thức, hòa nhập chứ không hòa tan, đổi mới chứ không đổi màu. Phải nắm vững xê cộng vê cộng em (C+V+M)... Đấy chú cứ xem mà xem. Quanh đi quẩn lại chỉ vậy. Về nông thôn thì thêm vào mấy câu như chúng ta phải nghiên cứu vấn đề vật nuôi cây trổng, trổng cây gì, nuôi con gì. Mới đây có thêm câu con gì nuôi nhốt, con gì nuôi thả...

Tất cả cười ầm. Cả Thám, cả Nhạn những người hay châm chọc Cảnh cũng cười. Điều ấy làm Cảnh nở mày nở mặt. Lại Vinh:

- Ngồi ghế mà nói như mày, ai nói chả được. Đứng trên bục, trước hàng trăm người nghe nó khác chứ.

Toàn động viên Cảnh:

- Cảnh đứng lên, làm điệu bộ xem có hơn bố không nào. Thằng này làm tốt.

Được khuyến khích, Cảnh chân đất chân dép đứng dậy, hai tay chống trên bàn, cạnh đĩa đựng chén uống nước, mắt nhìn về phía xa hắng giọng:

- Thưa các đồng chí. Hôm nay tôi nói với các đồng chí...

Vừa xong câu mở đầu đã ngồi xuống ghế, ngượng nghịu:

- Em không nói nữa đâu.

Thám bĩu môi:

- Chỉ bốc phét. Nói thế chó nào được. Lòi mặt ra chưa!

Điên tiết, Cảnh đứng lên sừng sộ:

- Thật không? Thật không?

- Thật mười mươi! Cãi làm sao được! Thật như bố nằm với mẹ!

- Thưa các đồng chí! Giọng Cảnh sang sảng cất lên. Chúng ta phải không ngừng nâng cao cảnh giác chống mọi âm mưu của các thế lực thù địch diễn biến hòa bình. Mọi quyền lực về tay nhân dân. Một chính quyền của dân do dân vì dân. Dân biết dân bàn dân làm dân kiểm tra. Phải tăng nguồn hàng xuất khẩu. Phải thực hành tiết kiệm. Chống tham ô lãng phí. Tham nhũng đang là quốc nạn. Kiên quyết xử lý nghiêm minh. Không tắm từ vai xuống. Mà tắm là phải tắm từ đầu xuống. Không ai đứng trên pháp luật! Không ai đứng ngoài pháp luật!

Càng nói càng hăng. Càng vung tay múa chân, nghiêng người bên này nghiêng người bên kia. Nghiêm mặt. Nhìn bao quát. Khi mọi người bật lên vỗ tay tán thưởng một cách thành thực, tự đáy lòng, Cảnh không cười mà chỉ dừng một lúc, rồi cúi xuống như đang xem lại dàn bài và ngẩng lên tiếp tục:

- Bây giờ tôi xin nói kỹ hơn về vấn đề dân chủ hóa. Đây là vấn đề thiết yếu, sống còn. Chỉ có vậy mới phát huy được sức mạnh tổng hợp của nhân dân. Bác Hồ đã dạy: Dễ muôn lần không dân cũng chịu. Khó vạn lần dân liệu cũng xong...

Chưa bao giờ “hội trường” lại phấn khởi như vậy. Vinh reo lên:

- Thế chứ! Như thế chứ! Công nhận thằng này nói giỏi. Tiến bộ rất nhanh. Lần đầu còn ngượng nghịu mà lần thứ hai đã nhập vai thuần thục ngay. Đúng là một diễn giả tài ba. Hơn bố là cái chắc.

Cảnh bốc:

- Mà bố em còn phải chuẩn bị, phải làm đề cương. Mà cũng chỉ nói giỏi về chính trị thôi. Em không phải gì chứ, nói ngay được về bất kỳ vấn đề gì. Như đề tài nhổ cỏ em cũng nói được hai ngày.

Lần này chính Vinh công khai tỏ ý nghi ngờ:

- Bốc phét. Nói sao được? Nói gì mà được những hai ngày? Hùng biện như ông Fidel Castro cũng chỉ nói được một buổi sáng...

Đang thăng hoa, Cảnh mắt long lanh hùng hồn giải thích:

- Tôi nói được hai ngày về cỏ. Phản xạ của người ta có hai loại: Phản xạ có điều kiện và phản xạ không có điều kiện. Khi lao động, sự vật thường xuyên tác động vào suy nghĩ của mình. Không trực tiếp lao động thì chỉ có thể là khó khăn cũng lắm mà thuận lợi cũng nhiều cứ thế mà nói. Hay xê cộng vê cộng em, thế thôi. Bởi vậy nội dung bài nói của tôi sẽ là: Chương thứ nhất:

Cỏ là gì? Chương thứ hai: Vì sao có cỏ. Chương thứ ba: Nước, đất và không khí. Thế nào là nước. Thế nào là đất. Thế nào là không khí. Ớ chỗ này có thể nói thêm về sự hình thành của quả đất. Sau vụ nổ Big Bang. Về các kỷ. Về khí độc lúc quả đất mới hình thành, về loài khủng long kỷ Jura...

Vinh cười:

- Nhưng thế nào cũng phải nói khó khăn thuận lợi, thuận lợi cũng nhiều mà khó khăn cũng lắm chứ. Không có cái ấy chó nó nghe.

Cô Phòng đế thêm:

- Đúng. Đúng. Mà cũng chỉ nói được vài tiếng đồng hồ là hết. Nói sao được hai ngày.

Không thèm để ý đến những lời khích bác, Cảnh chìm vào dòng suy nghĩ, giơ ngón tay bấm đốt:

- Cỏ là gì? Vì sao có cỏ? Các loại cỏ trên thế giới...

Và reo ầm lên:

- Đúng rồi. Các loại cỏ trên thế giới. Cái này nói được một ngày đấy. Phong phú lắm. Cỏ gà, cỏ mật, cỏ may, cỏ gấu, cỏ gì nữa nhỉ, cỏ lác, cỏ ba lá... Cỏ có hại. Cỏ có lợi. Cỏ độc giết người. Cỏ cứu người, cỏ làm thuốc vân vân. Rồi còn cách nhổ cỏ, những hóa chất trừ cỏ, tội ác của Mỹ về chất độc hóa học màu da cam.

Thám bĩu môi:

- Chuyên gia về môi trường đấy.

Nhạn mỉa mai:

- Thế nào chẳng có câu: Chúng ta phải cố gắng nhổ cho hết cỏ. Nói xong vào trong phòng ngồi, quạt trần quay vù vù.

Không thèm nghe, không thèm đáp, Cảnh đang bị bài diễn văn nói vo liền hai ngày cuốn hút, ngẩng lên hỏi Vinh:

- Anh thấy đã được hai ngày chưa. Nếu chưa đủ, em sẽ nói thêm về việc trồng cỏ trong vườn hoa, trồng cỏ nuôi bò sữa, phân tích thêm ý nghĩa văn hóa, ý nghĩa kinh tế của cỏ...

Vinh nhìn cái đùi đang rung tít và cái chân thõng của Cảnh:

- Đúng rồi. Cỏ có nhiều ý nghĩa lắm. Kinh tế, chính trị, văn hóa. Nhưng sao lại chân đất chân dép thế kia?

Cảnh không giấu vẻ thất vọng khi câu chuyện bị cắt ngang đột ngột bởi một vấn đề tầm thường đến thế, trả lời chiếu lệ, coi cái chuyện mất dép vừa nãy còn là vô cùng quan trọng ấy chỉ là chuyện vặt, không đáng quan tâm:

- Mất rồi. Ai nghịch giấu đi ấy mà.

- Vừa mất xong?

- Vừa mất xong.

Phòng cười, má lúm đồng tiền rất tươi:

- Cảnh báo cáo chú bảo vệ đi.

Cảnh trình bày:

- Thế này. Em vừa đi nhổ cỏ về...

Nhạn cắt ngang:

- Nhổ ở chỗ nào? Được bao nhiêu mét rồi?

Cảnh đáp cho qua chuyện:

- Nhổ ở cổng bảo vệ. Về là vào thẳng đây.

- Lúc ấy vẫn còn hai dép?

- Vẫn còn hai dép.

- Về ngồi ở đây?

- Về ngồi ở đây.

- Vô lý. Dép ở chân làm sao mất được?

- Em ngồi cũng có văn hóa thôi. Không như Thám ngồi kia đâu.

Thám đang ngồi xổm trên ghế. Rất cáu nhưng cũng phì cười.

- Ngồi có văn hóa là thế nào?

Cảnh thở dài nói lên một chân lý phổ biến:

- Ai chả có lúc ngồi chân nọ gác lên chân kia.

- Tức là chân co chân duỗi?

- Chân co chân duỗi.

- Có lúc nào co hẳn một chân lên ghế không?

- Có.

- Lúc nào?

- Không nhớ.

- Co chân lên ghế lúc nào phải nhớ chứ?

- Không nhớ. Lúc ấy còn mải làm việc.

- Làm việc gì? Công việc là nhổ cỏ, sao lại còn việc gì ở đây nữa?

- Không. Chỉ là vẽ đường găng thôi.

Vinh làm như bây giờ mới vỡ nhẽ:

- À. Tưởng văn phòng giao nhiều việc quá thì phải báo cáo giám đốc để rút bớt. Thế cửa này mở chưa?

Vinh chỉ tay ra cái cửa thông với hành lang phía sau, lối Toàn và ông phó cúp Thám vừa đi vào khi nãy. Cảnh gật:

- Cửa mở từ sáng.

- Ớ đây có những ai?

- Có vài người.

- Đường, bí thư đoàn vào chưa?

Đường là chồng Nhạn, nên Nhạn trả lời thay Cảnh:

- Đường vào rồi. Nhưng lúc ấy Cảnh chưa về.

- Thành, phó bí thư đảng ủy vào chưa?

- Rồi.

- Điều, chánh văn phòng vào chưa?

- Rồi.

- Thế thì chỉ có hai người ấy lấy dép thôi. Thành và Điều. Tí nữa lên phòng đảng ủy, sang buồng chánh văn phòng xem sao. Tao thấy họ ra gặp tao, tay lại cứ để sau lưng. Tao không biết mày mất dép nên không để ý.

Coi như cuộc điều tra đã kết thúc và đã có kết luận, Vinh đứng dậy, bước lên gác, gõ cửa phòng đảng ủy. Cộc. Cộc. Cộc. Tưởng khách đến làm việc, mọi người quay cả ra. Anh đứng ngoài nhìn vào không nói một lời. Chỉ cười. Rất tươi. Không thành tiếng. Hàm răng trắng đều tăm tăm. Rồi đi sang phòng công đoàn liền bên. Lại đứng ngoài cửa. Cộc. Cộc. Cộc. Để mọi người quay cả ra. Lại cười rất tươi không thành tiếng. Và lại bỏ đi.

Toàn chỉ ao ước được giao một công việc gì đó, đều đặn thường xuyên, có khối lượng cụ thể. Như cô Phòng. Như cái Nhạn. Hay như Cảnh cũng được. Bây giờ phải làm công tác phong trào. Thật là đấm vào không khí.

Cái khổ ở chỗ Toàn là một người trung thực, quá trung thực, không thể tự dối mình, không thể nhắm mắt trước sự thật, rồi cứ làm những đề cương thi đua cải tiến quản lý, xây dựng tổ đội,... không thể tràng giang đại hải về phong trào trong công nhân viên chức, cải tiến kỹ thuật, cải tiến lề lối làm việc, giải quyết khó khăn. Về lý luận, tập trung vào những việc ấy nghe chừng đúng đấy nhưng sự thật đâu phải thế.

Sự thật là với những người như Toàn (số này rất đông) đi làm chỉ để qua ngày đoạn tháng, giả vờ làm việc, giả vờ lĩnh lương, giả vờ bận bịu, giả vờ nghe, giả vờ nói và cả giả vờ... ăn nữa, vật vờ sống và mong đợi một cái gì sẽ đến, cái sẽ đến ấy là gì không biết rõ nhưng vẫn cứ mong, bởi cuộc sống như thế này khó mà chịu đựng lâu hơn nữa, phải chấm dứt đi thôi.

Sự thật là với những người như Đức, như giám đốc các xí nghiệp thành viên, những người làm ở các cửa hàng... đi làm là để tạo điều kiện, chớp thời cơ, lách qua các kẽ hở, liên kết với nhau để biến lưng vốn xí nghiệp, đồng lãi của xí nghiệp thành của riêng mình. Bản tổng kết của những người này là chủ trương, chính sách của Đảng, Chính phủ và cả vị trí của mình đều luôn thay đổi, được ngày nào biết ngày ấy, mưa lúc nào mát mặt lúc ấy, phải biết tranh thủ, đừng bỏ phí cơ hội.

Sự thật là sản xuất kinh doanh trong xí nghiệp tùy thuộc vào sự xoay xỏa của mấy tổng và phó tổng mà thực chất là một ông tổng giám đốc, mấy trưởng phó phòng như xuất nhập khẩu, kinh doanh. Tài tháo vát, ngoại giao xoay xỏa này được gọi là “năng động sáng tạo”, thực ra với động cơ duy nhất tìm mọi cách vơ vét càng nhiều càng ít.

Đánh cá không được thì chuyển sang vận tải nước ngoài. Khi có phong trào sắt vụn, nổi lên những người làm sắt vụn. Khi có phong trào làm gỗ bạch đàn thì sáng láng nhất là những người làm gỗ bạch đàn. Tổng giám đốc cười tươi săn đón họ, bắt chân bắt tay vồn vã. Họ là những ngôi sao sáng, là những người đem tiền bạc về cho xí nghiệp, dù đã lấy chai gió cắt cả chiếc cần cẩu chân đế mới tinh chưa sử dụng chuyển xuống tàu nước ngoài bán sắt vụn. Nhân viên phòng xuất nhập khẩu, phòng tàu, những người làm ra tiền, đi đứng hùng dũng nói năng to tát, thuốc lá ba số, Capstan, đưa đánh máy, đóng dấu, photo những vận đơn, những quota, những công văn mở LC, những thứ chắc chắn sẽ sinh ra đô la. Nét mặt họ hớn hở, nghiêm trọng, bước những bước dài tất bật ở hành lang, từ phòng này sang phòng khác, không thèm để ý đến những người chung quanh đang nhìn họ một cách thèm thuồng và ghen tị, rõ ràng họ đang gánh vác cả một sứ mạng thiêng liêng. Họ diện giày da, họ phóng xe máy đi về, lượn những vòng cua thật đẹp ở sân. Mà phải công nhận họ lượn tài thật. Đúng chỗ cần đỗ là khựng lại. Chiếc nọ cạnh chiếc kia đều tăm tăm, cứ như những ông coi xe xếp xe đạp vậy. Họ cười nói. Họ xộc vào phòng tổng giám đốc như gặp bạn. Thật sung sướng, bình đẳng và làm chủ. Không chỉ sung sướng vì giá trị tinh thần được nâng cao, mà chắc chắn trong túi, trong tủ họ rủng rỉnh tiền, vàng, đô la... Chứ chỉ có đồng lương ký sổ thì vất vả làm gì. Lại còn vất vả thế mà cứ tươi cười hơn hớn.

Lép vế nhất có lẽ là đoàn thanh niên và thi đua. Chứ công đoàn không. Đồng chí chủ tịch công đoàn có nhiều việc để làm: họp thường vụ, dự hội nghị giao ban, xét duyệt lên lương, ký thanh toán bảo hiểm, làm việc với các cơ sở, xét trợ cấp khó khăn, họp hội đồng kỷ luật, lên Liên Hiệp Công đoàn thành phố mà sau này gọi là Liên đoàn Lao động, mở hội nghị công nhân viên chức từ cơ sở tới xí nghiệp, đại hội công đoàn, tiếp xúc với các đồng chí về hưu... Ngay đảng ủy cũng chẳng nhiều việc bằng!

Nói đúng ra đấy chỉ là công việc của đồng chí chủ tịch công đoàn mà văn phòng công đoàn có những năm người. Một phó thư ký Vân, một trưởng ban nữ công Phương, một cán bộ Xuân trố không biết làm gì. Mỗi quý một lần đi đặt sách báo, tổ chức giải bóng chuyền nhân dịp mồng hai tháng chín, giải bóng bàn nhân dịp mồng một tháng năm (mà cô Hiếu lao động ở Tiệp về luôn được giải nhất, chỉ đến khi Hiếu mở cửa hàng và nợ xí nghiệp hơn ba trăm triệu, xí nghiệp gạch tên, khoản tiền ấy được ghi vào tài khoản nợ khó đòi; giải nhất bóng bàn nữ mới về tay người khác). Người cuối cùng là Mẫn, cán bộ phụ trách bổ túc văn hóa, có một trường bổ túc văn hóa liên xí nghiệp dành cho anh ta. Khi trường liên xí giải tán anh ta chỉ có một việc đi lấy báo (do anh chàng Xuân trố “văn thể” đặt) phát cho các phòng ban, rồi rút về phòng thư viện ngồi đọc báo và cho mượn sách. Số sách đồ sộ kín các giá sách ngày một ít dần đi.

Toàn hay lỉnh đến phòng thư viện này. Nó nguyên là một phòng làm việc của ban kiến thiết cơ bản mà trong các văn bản được viết tắt là KTCB nên cả xí nghiệp gọi là ban Kiẽm Tiền Chơi Bời. Ban kiến thiết cơ bản có quỹ riêng, nguồn kinh phí riêng khổng lồ từ trên rót xuống với những công trình mở rộng cầu cảng, những nhà máy lạnh Nhật, những tàu Đức, tàu Na Uy... Không phải bỏ tiền mà có thêm nhà xưởng, thêm tàu, trị giá hàng bao nhiêu tỉ, ban kiến thiết cơ bản được coi như một vương quốc riêng biệt không dính dáng đến hoạt động sản xuất sôi động hàng ngày của xí nghiệp. Bởi vậy nên phòng làm việc của ban cũng rất riêng biệt, rộng rãi, có một phòng lớn thênh thang, một phòng nhỏ cho trưởng ban và một nhà tắm, tất cả đều nằm trong phòng lớn, biệt lập ở một góc xí nghiệp. Ngày xưa ở đây luôn có những chiếc ô tô đỗ ngoài cửa, bóng dáng cao lớn của các chuyên gia nước ngoài, nam có nữ có, tư bản có, xã hội chủ nghĩa có, và với bất cứ chuyên gia nào khi đã đến làm việc ít lâu cũng đều có cảm tình với cái Nhạn ngày đó còn chưa lấy chồng, nhỏ nhắn xinh xắn lúc nào cũng má hồng mơn mởn và được nó dạy những tiếng Việt đầu tiên:

- Chào đồng chí.

- Chào ẳồồng chí.

- Tên tôi là Hâm. Đồng chí Hâm.

- Tên tôi là Hăm. Đồồng chí Hăm.

Mấy ngày liền ông chuyên gia mắt xanh tóc bạch kim cao hai mét com lê ca vát giày da bóng lộn nhận mình là Hâm và cúi đầu về phía Nhạn một cách rất ga lăng khi Nhạn chào đồng chí Hâm trong tiếng cười rộ lên của mọi người. Nhưng hẳn là thấy người ta cười nhiều quá nên vị chuyên gia rất lịch sự và cởi mở kia đã hỏi phiên dịch hoặc tra từ điển và sáng hôm sau khi Nhạn ửng hồng đôi má tươi cười chào đồng chí Hâm thì “đồng chí Hâm” lắc đầu quầy quậy: Không. Tôi không phải Hăm. Đồồng chí là Hăm...

Từ khi chuyển sang cơ chế thị trường, ô tô không đến nữa, chuyên gia không đến nữa. Ban kiến thiết cơ bản teo dần và giải tán. Trưởng phó ban, những kỹ sư công trình, những đội trưởng, những công nhân, đánh máy chuyển sang những phòng ban khác, những liên doanh với các xí nghiệp bạn, những cửa hàng... Trưởng ban được xuống tàu đi nước ngoài mấy chuyến rồi về hưu. Phó ban, một kỹ sư còn trẻ, cao gầy, tóc lúc nào cũng chải mượt, áo sơ mi cho vào trong quần, thắt ca vát, đi giày da tên là Nhương về làm phó văn phòng. Vì luôn ăn mặc tề chỉnh, nói năng nhỏ nhẹ nên mọi người gọi là công tử Nhương. Cái Nhạn cũng chuyển về văn phòng thay bà Ngọc nghỉ hưu. Cả Thám nữa. Thám chuyên trông nom về điện trong khu cơ quan thay Nhược. Cảnh cũng về văn phòng “đặc trách vấn đề cỏ”. Chỉ còn vài người hoàn toàn làm theo chế độ hợp đồng với xí nghiệp để sửa chữa nhỏ và thầu các công trình xây dựng bên ngoài, chủ yếu là làm mới hay sửa chữa nhà ở, bếp núc, làm lại nhà xí thành toa lét cho cán bộ công nhân viên trong khu tập thể. Việc này đang phát triển. Như một phong trào. Nhà nhà làm toa lét. Người người làm toa lét. Cố gắng dành dụm làm toa lét. Vay giật làm toa lét. Khách đến chơi nhà, không khoe gì, dẫn khách ra khoe toa lét. Làm không hết việc. Thật may!

Thống trị cả một gian buồng rộng thênh thang quá cỡ này là một anh chàng học vị cao nhất văn phòng công đoàn nhưng lại lép vế nhất: Mẫn. Trần Minh Mẫn. Ngoài bốn mươi, râu cằm lởm chởm, quần áo bẩn thỉu, Mẫn tốt nghiệp đại học sư phạm khoa văn và là giáo viên đã hành nghề trên chục năm tận vùng Đông Bắc. Vợ con ở cả Hải Triều, Mẫn tìm mọi cách xin chuyển, nhưng mãi gần đây mới được về Liên hiệp công đoàn thành phố, rồi được về xí nghiệp, phụ trách bổ túc văn hóa, tối dạy ngày nghỉ. Mẫn thỉnh thoảng có đến xí nghiệp họp hành gì đấy, rồi được giao thêm nhiệm vụ đi lấy báo, phần việc của “Xuân lồi”, để “Xuân lồi” tập trung vào giải bóng chuyền... Rồi khi tinh giảm biên chế, chuyển cô Phòng chuyên trông coi thư viện sang văn thư, Mẫn kiêm luôn thư viện, thành tích này được công đoàn báo cáo lên trên đã tinh giảm hai mươi phần trăm biên chế. Mà đúng là như thế. Một con số to đùng!

Thật may cho Mẫn, vì chỉ ít ngày sau trường bổ túc văn hóa liên xí nghiệp giải tán chứ không Mẫn lâm vào cảnh bơ vơ, không việc.

Hàng ngày Mẫn phải đem báo đến các phòng ban, riêng tổng và phó tổng thì giao cả cho văn phòng để văn phòng chuyển. Vì vậy mỗi khi đồng chí chủ tịch công đoàn lôi Mẫn từ thư viện sang bên xí nghiệp có việc gì đấy, Mẫn lẽo đẽo theo sau, trên đường đi gặp tổng giám đốc đều được tổng giám đốc cúi chào Mẫn một cách rất lịch sự vì rất ít khi đồng chí gặp Mẫn. Cử chỉ ấy được Toàn giải thích như sau:

- Chỉ thằng Mẫn là sướng thôi. Năm năm ở xí nghiệp rồi mà tổng giám đốc vẫn tưởng là người Liên đoàn lao động thành phố xuống làm việc. Gặp là cúi rạp đầu chào.

Mẫn cười rinh rích, nghi nghi hoặc hoặc không biết có đúng thế không? Nhưng từ ấy, Mẫn tự hạn chế mình, ít xuất hiện ở khu vực cơ quan và cũng từ ấy cửa phòng thư viện thường khóa luôn, chẳng biết Mẫn đi đâu.

Thế rồi một hôm Mẫn bảo Toàn, có cả bọn cái Nhạn cô Phòng “ông Thám”, vẻ mặt Mẫn đau đớn:

- Lộ hết rồi anh Toàn ơi! Sếp biết em là người xí nghiệp rồi. Gặp em trên đường ra căng tin, sếp gọi lại quạt cho em một trận. Thư viện của anh tụ tập toàn những người rách việc! Đọc báo suốt ngày! Phòng ban nào cũng có báo rồi! Chỗ đó chỉ cho anh em dưới tàu ngồi đọc báo thôi! Còn phòng ban tuyệt đối không! Mượn sách xong thì về!

Mẫn vừa nói xong, cô Phòng lập tức đ