LỜI TỰA -

Tuổi già việc bận, cảnh nhộn người ồn, dưới ngọn đèn dầu lửa nhỏ xưa, thảo bức thư nầy trải trên một tuần mới xong. Ngồi kiểm lại thì thấy bớt chỗ nầy gạch chỗ kia, rơm rác đầy trên mặt giấy. Khổ vì không có ngày giờ rảnh, không kịp sửa chữa nhuận chính lại. E rằng trả lời chậm trễ, phiền lòng trông đợi, vội vàng viết được một bản (chưa có bản khảo) dâng lên trình xem.

Tự biết văn nhiều hại chất, nhánh nhiều che gốc, không đủ đáp lại cho xứng đáng với cái thâm ý bậc cao minh đã dù lòng cúi hỏi đến, song có chút dám tin chắc là:

Đương giữa khoảng giao thừa mới cũ dở dứt dở mối nầy, lớp già tiêu mòn, ít ai nhắc lại việc cũ, lớp trẻ phù tháo thấy gần biết cạn, tin theo sách người ngoài một cách kinh suất (như sách người Pháp nói chuyện Việt Nam, chỉ thấy một mặt v.v...) đối với cận sử nước Việt Nam từ 80 năm lại đây cũng tình trạng hiện tại trong nước, không khỏi có chỗ ngăn che cách biệt không phù sự thực. Đồng bào trong nước, ngoài biển dễ lòng khảo sát, muốn hiểu rõ chân tướng bề trong như lối ‘’dê mất tìm nơi đồng nội’’ của người xưa, thì những tài liệu đứt sót linh tinh góp lại trong bức thư nầy, không phải không có điều bổ ích chút đỉnh, mà các quân tử nước Phù Tang có cùng ý muốn ấy hoặc có thể cung một viên đá mài ngọc ở núi khác chăng.

Ngày mồng một tháng giêng năm Quý Vị (5.2.1943)

Người viết thơ

Lão thơ sanh: Minh Viên

Phụ: Giải nghĩa đề trên:

Cụ Phan Thanh Giản, sau Nam Kỳ thất thủ, tự xưng là ‘’Hải nhai lão thơ sanh’’, mà trong bản ‘’Việt Nam Vong Quốc Sử’’, Cụ Phan Bội Châu xưng người ủy mạng cho đi, gọi là‘’Quốc trung trưởng giả’’. Vậy trong thơ nầy xưng hô ‘’Trưởng Giả’’, ‘’Thơ Sanh’’ là theo bậc tiên tấn vậy.