LÁ THƯ HONG KONG

16.11.1991

Bạn thân,

Viết cho bạn khi lòng nặng nề, không biết nói gì nữađây. Chẳng lẽ lại kể bạn nghe tình cảnh con cá nằm trên thớt, hoặc cái thớt nằm dưới cá, của tôi và các bạn ở đây. Kể đã nhiều rồi, và bạn nghe cũng nhiều rồi. Chuyện gì cũng vậy, nghe lần đầu còn đáng chú ý, tới lần thứ một trăm thì chuyện động trời nhất cũng thành chuyện nhảm.

Thật tình, chuyện tỵ nạn như hòn đá rơi tỏm xuống lòng biển, chỉ bật lên được một tiếng kêu cụt ngủn, rồi biến mất, trong khi mặt biển cứ tiếp tục có bao nhiêu xao động khác, hấp dẫn hơn, thú vị hơn.

Đêm qua, tôi ngồi uống trà với hai người bạn trong trại. Thằng Quang, cái thằng hay làm thơ và thích đọc sách của Octavio Paz bạn nhớ không, vẫn than như thường lệ: ‘’Đấy, một tuần thôi, mà chuyện cưỡng bức hồi hương đã như cổ tích mất tiệt rồi...Chúng ta...đ.m. chỉ là đám chuột cống bị túm cổ quẳngngược trở về ống cống...’’.

Độ này, càng ngày nó càng chua chát bạn ạ. Mà không chua chát sao được, khi mọi hy vọng cứ ngày càng lụi dần, mà lụi dần một cách vô cùng hợp lý.

Bạn thấy không, có bá quan văn võ nào trên thế giớilên tiếng chửi Hong Kong về chuyện cưỡng bức hồihương thuyền nhân Việt Nam đâu, trừ mấy ông dânbiểu và thượng nghị sĩ Mỹ muốn lấy lòng với cử tringười Việt! Thật tình thì cũng chẳng trách được họ!Họ biết người Việt ở Mỹ thích nghe chuyện chốngcộng và chống cưỡng bức hồi hương, nên lên tiếngcho thuận lòng người nghe, dù họ biết rằng nói thì nóicũng chẳng đi tới đâu.

Chỉ đáng nói là lâu nay, chuyện người tỵ nạn bị chìmlỉm giữa những tin tức quốc tế sốt dẻo khác. Cuộc nộichiến ở Nam Tư ba bốn ngàn người chết chắc chắnlàm thế giới mủi lòng hơn chuyện 59 thuyền nhân bịlôi lên máy bay về nước.

Chuyện ba ngàn người Phi Luật Tân chết Vì lụt lội xác trương sình làm thế giới nhức nhối hơn chuyệncảnh sát Hong Kong hơi nặng tay một chút đối vớithuyền nhân.

Chuyện bà Aung San Suu Kyi ở Miến Điện được giảiNobel hòa bình lôi dư luận và các tổ chức nhân quyền chú ý tới thân phận của dân Miến hơn dân Việt. Quảvậy, mấy chục ngàn người tỵ nạn Miến Điện chạy quaThái Lan bị cưỡng bức hồi hương mà không ai chụpđược tấm hình nào, nhiều người về bị bỏ tù, bị chếtkhông ai hay biết. Số phận của họ còn đen hơn sốphận của bọn tôi ở đây nhiều! (Lậy trời, con ngườiphải đem vết thương của mình phơi ra bên cạnh vếtthương thằng bạn rồi cãi nhau vết thương nào nặnghơn và đáng thương hơn hả trời ???)

Chưa hết đâu, người ta bảo chuyện thuyền nhân chỉ làmảnh vụn của vấn đề Việt Nam, và tuần qua, biến cốlớn nhất góp phần giải quyết vấn đề Việt Nam là Tổng Thống Mỹ tuyên bố sẽ hàn gắn vết thương chiến tranhViệt Nam, đại ý là Mỹ sẽ trở lại Đông Dương. Đốivới nhiều người, đó là một biến chuyển vô cùng lớn, hứa hẹn một cục diện khác trên chính trường ĐôngDương.

Khi chuyện lớn xong thì chuyện nhỏ rồi cũng xong.Đồng ý thôi. Nhưng vấn đề là bao giờ. Con thiếu sữabú là chuyện cấp bách, giải quyết chuyện lớn nên bốra đồng gieo lúa cũng là điều tốt thôi, nhưng thằngcon thiếu sữa không thể chờ ba tháng tới ngày lúachín. Từ ngày Tổng Thống Mỹ nói hàn gắn vết thươngtới ngày người nông dân Việt Nam đầu tắt mặt tối tuyên bố ‘’vết thương đã được hàn gắn’’ là bao lâu? Dĩnhiên, lời tuyên bố của Mỹ cho chúng tôi ở HongKong thấy rằng mình như những con cờ sắp bị thí tới nơi, và thế cờ đã đổi.

Ông Hoàng Shihanouk trở về Nam Vang cũng tẩy nhòa hình ảnh cưỡng bức hồi hương ở Phi Trường Kai-Tak. Ông Hoàng về nước, mừng chứ. Mừng chodân Căm Bốt bao nhiêu năm không có đất sống naythấy sau cơn mưa trời sáng. Hiện có 300.000 người tỵ nạn Căm Bốt ở biên giới Thái-Miên kia mà, họ không được đi định cư đâu hết. Họ đông gấp ba tổng số người tỵ nạn Việt Nam khắp vùng Đông Nam Á. Cao Ủy Tỵ Nạn cho biết hiện còn phải lo cho cả thẩy 15 triệu người tỵ nạn khắp nơi trên thế giới. Đem con số15 triệu đặt bên cạnh số 100 ngàn người Việt tỵ nạn mình thấy mình nhỏ bé như hạt bụi.

Bạn thân, viết tới đây, tôi nghe thấy tiếng khóc của đứa con bà hàng xóm trên giường bên cạnh. Con bé đêm nằm muỗi cắn ngủ không được. Hôm nọ tôi tính để dành tiền mua cho bà ấy cái mùng, mà rồi số tiền để dành thằng nào lấy mất một nửa. Vậy đấy, khi không giúp gì được cho bà cụ và con bé thì nói cái gì bây giờ. Tôi cũng nói đại khái là ‘’Vâng, xin bác chịu khó ít lâu nữa, để cháu kiếm cho bác cái mùng cũ...’’

Nhưng nói xong tôi mới thấy như mình vừa nói với bà cụ ‘’Thôi bà...ráng chịu...chứ làm gì bây giờ!’’.

Ừ, ‘’ráng chịu’’, đó chính là những gì tôi đang nói và sẽ nói với bạn bè trong trại bây giờ. Khi không còn ai giúp gì mình được nữa, khi không còn lối thoát nào nữa thì chỉ còn cách cuối cùng là ráng chịu nghịch cảnh, chứ làm gì nữa bây giờ.‘’Ráng chịu’’ đó không phải là tinh thần chấp nhận nhân quả của Phật Giáo đó sao, đó không phải là tinh thần ‘’chịu sự khó cho nên’’ của Công Giáo đó sao, đó không phải là chữ ‘’nhẫn’’ của Nhà Nho đó sao...tôi lại bắt đầu lẩm cẩm như thường lệ nữa rồi, bạn tha lỗi cho.

Hôm kia, ở trại này 4.000 bà con mình biểu tình. Chuyện biểu tình ở đây xảy ra lần đầu, ai nấy tham gia còn hăng hái, ra vẻ đoàn kết, nhưng thật ra cũng có nhiều ý kiến mâu thuẫn nhau.

Người Việt gốc Hoa vẫn đinh ninh rằng sớm muộn mình sẽ được tư cách tỵ nạn và là người Hoa (người Hoa vừa cùng gốc với người Hong Kong, vừa có lý do bị kỳ thị vì lý do chủng tộc ở Việt Nam).

Trong khi đó, nhiều người Việt cứ đinh ninh rằng những người tới trước ngày 16.6.89, chứ không phải 16.6.88, sẽ từ từ được tư cách tỵ nạn hết, dù bị ăn hai‘’cánh gà’’ (bị loại hai lần, khi thanh lọc và khi kháng cáo). Chẳng biết tin đồn này từ đâu tới, nhưng chắc chắn những tin đồn nhảm như vậy giúp nhiều người nuôi hy vọng vào tương lai.

Có nên dập tắt hy vọng, dù là hy vọng hão, của người khác không? Lý thuyết mà nói thì không ai nên sống trong ảo tưởng và mọi người nên mở trừng trừng con mắt mà nhòm ra thực tại, dù thực tại đen ngòm. Nhưng trên thực tế, thì con người đã nhờ hy vọng hão mà sống được bao nhiêu lần rồi. Người Việt mình khi ở nước nhà, cứ nói hai năm nữa, ba năm nữa thế nào cũng có ‘’thay đổi’’. Và cứ vậy mà có đủ sức chờ đợi và...ráng chịu thêm ít lâu nữa.

Nhiều người nhất định chống cưỡng bức hồi hương.Những người chống mạnh nhất là người đã có thời đấu tranh cho nhân quyền. Chẳng hạn như anh X, người đã từng tham gia vụ ‘’Hồ Con Rùa’’ ở Sài Gòn năm 76. Đối với anh, trở về Việt Nam đồng nghĩa với trở về chỗ chết mình đã liều mạng bỏ đi. Quả thật là có những người không thể nào về được.

Những người khác thì thấy ‘’Thôi, cứ điệu này thì tựnguyện hồi hương cho xong.’’

Giữa những ý kiến muôn mặt như vậy, thì có lẽ đáng chú ý nhất là ý kiến của mấy bà. Mấy bà vẫn có cái nhòm thực tế hơn bọn đàn ông con trai mình bạn ạ.

Một bà trung niên, người Hải Phòng, nói với tôi nhưvầy: ‘’Về làm sao được cậu ơi. Khi đi chúng tôi đã bán hết nhà cửa của cải rồi, đi bao nhiêu lần, mất baonhiêu của mới đi được, về Việt Nam lấy gì mà sống!

Ấy là chưa kể mình đã đi xa hai ba năm rồi, về bâygiờ không thể nào nhanh nhẹn bằng người ở nhà.

Mình về sẽ như bọn ngố rừng ấy, không làm sao kiếm ra công ăn việc làm...Rồi, cộng sản mà, đời con đời cháu mình lúc nào cũng mang bản án bố mẹ từng vượt biên, sao mà ngóc đầu lên được. Nếu người ta bắt về, thì thế nào cũng chống thôi, phải tuyệt thực dài ngày ấy, tới đâu hay tới đó...Người miền Nam các cậu chỉ sống với cộng sản mười mấy năm, chúng tôi đã sống với chúng nó mấy chục năm rồi, cả đời rồi, làm sao mà tin được...Tiền Liên Hiệp Quốc cho rồi cũng bị chặn đầu chặn đuôi hết, mười đồng may ra còn ba, làm sao mà bọn cán bộ địa phương để yên chomình hưởng hết được...’’

Một bà khác, người Hòn Gai, bà này đã từng trốn trại cấm ra ngoài ở 49 ngày đi làm kiếm tiền, đã nói những điều mà tôi không tin là một phụ nữ bình dân như bà lại có thể nói được. Bà nói: ‘’coi vậy chứ ở Liên Xô với bên gì đó, Đông Âu, ừ, họ đã thay đổi rồi, hết cộng sản rồi, thì sớm muộn gì Việt Nam mình cũng đổi thôi, lúc ấy về thì bảo đảm, chỉ mong vậy thôi, chứ sống ở nước người ta làm sao bằng nước mình...’’

Bạn thân, nghe những mẫu chuyện như vậy làm sao không sót ruột. Ở trại cấm có gì vui đâu. Mà người mình vẫn thà ở trại cấm còn hơn về Việt Nam. Có những sự thật đối với dân mình là chuyện quá rõ, nhưng đối với dư luận Hong Kong và thế giới lại là chuyện mù mờ. Chẳng hạn đối với bà con mình, trở về Việt Nam đồng nghĩa với trở về với chế độ cộng sản, một chế độ đã và đang làm băng hoại đất nước từ mấy chục năm trời. Trong khi đó, đối với người nước ngoài, trở về Việt Nam chỉ có nghĩa là trở về làm người trên quê hương đang có nhiều thay đổi! Dường như đã quá trễ để thuyết phục thế giới rằng cộng sản Việt Nam không phải là chế độ lo cho dân.

Nói cho cùng thì dường như thế giới chỉ có đủ khả năng để chấp nhận những biện pháp tiện lợi và nhanh gọn để giải quyết bề mặt của vấn đề, chứ không hề có sức để giải quyết tận gốc bất cứ vấn đề gì cả. Trong khi mình thì tuy muốn nhưng lại cũng không có đủ sức để tự giải quyết vấn đề của mình. Kẹt là vậy. Chỉ có kẻ sung túc mới có thể tự túc. Rách rưới như dân mình thì cứ phải dựa dẫm. Khi người ta không cho dựa dẫm nữa thì thành hụt hẫng. Biết làm sao đây!?

Cách đây hai tuần, trong trại này có cô con gái hai mươi bốn tuổi treo cổ trong phòng tắm tự tử. Cô này làm thông dịch viên trong trại, cùng một cơ quan với tôi. Trước khi chết cô không có dấu hiệu tuyệt vọng gì cả. Ba cô ở Việt Nam đi du lịch qua Hong Kong thăm cô. Nhà cô đâu có nghèo. Cô cũng không thất tình ai cả. Người bản lĩnh như cô tôi không tin là lại chết vì tình. Vậy mà chết đấy! Cái chết không giải thích. Đối với tôi thì người tự vẫn là người ham sống hơn ai hết. Họ chọn cái chết khi đời sống mọi ngày đã không còn là sự sống nữa rồi. Mà trại cấm nào phải nơi để sống.