Chú thích
...
[1] Fanny Bumey (1752-1840), nhà văn nữ người Anh, tự học và viết từ sớm, gồm nhiều thể loại: tiểu thuyết, kịch, nhật kí, nội dung tác phẩm hướng đến một câu hỏi lớn là địa vị chính trị của người phụ nữ trong xã hội trọng nam khinh nữ.
[2] Jane Austen (1775-1817), nhà văn nữ người Anh, viết thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết…, nổi tiếng với các nhân vật phụ nữ được gọi là “anh hùng” với sự tự chủ, kiêu hãnh, dám chống đối xã hội phong kiến hà khắc. Tác phẩm nổi tiếng của bà là Kiêu hãnh và định kiến .
[3] Ba chị em nhà văn nữ người Anh Charlotte Brontë (1816-1855), Emily Brontë (1818-1848), Anne Brontë (1820-1848), là những phụ nữ dám chống đối định kiến của xã hội để viết văn và để lại những cuốn tiểu thuyết nổi tiếng cho nền văn học Anh như: Đồi gió hú, Jane Erye …
[4] Nancy Mitford (1904-1973), nhà văn nữ người Anh, là một trong những gương mặt trẻ sáng chói của xã hội Anh những năm chiến tranh, nổi tiếng với loạt tiểu thuyết viết về giới thượng lưu Anh, Pháp và những cuốn tiểu sử được xuất bản từ sau năm 1945.
[5] Geogre Eliot (1819-1880), nhà văn nữ người Anh, là một trong những tiểu thuyết gia đầu đàn thời Victoria, dùng bút danh nam để chắc chắn tác phẩm của mình được đọc một cách nghiêm túc.
[6] Elizabeth Gaskell (1810-1865), nhà văn nữ người Anh thời Victoria, viết tiểu thuyết và truyện ngắn, là người viết tiểu sử của Charlotte Brontë.
[7] Oxbridge là cái tên hợp nhất của hai trường đại học lâu đời và danh tiếng nhất ở Anh là Oxford và Cambridge xuất phát từ đặc điểm chung giữa hai trường.
[8] Charles Lamb (1773-1834), nhà văn, nhà phê bình người Anh viết tiểu thuyết cùng chị gái của mình là Mary Lamb (1764 - 1847).
[9] William Makepeace Thackery (1811-1863), nhà văn Anh, nổi tiếng với những tác phẩm trào phúng, đặc biệt là cuốn Hội chợ phù hoa , một bức tranh điển hình về xã hội Anh thế kỷ XIX.
[10] Max Beerbohm (1872 -1936), nhà văn, nhà thơ trào phúng, nhà biếm họa người Anh. Tác phẩm nổi tiếng là những cuốn, A Christ mas Garland (Vòng hoa Giáng Sinh), Seven Men (Bảy người đàn ông), và tiểu thuyết Zuleika Dobson .
[11] John Milton (1608-1674), nhà thơ thiên tài người Anh, được đánh giá chỉ đứng sau Shakespear, nổi tiếng với thể trường ca, tiêu biểu là tác phẩm Thiên đường tìm thấy .
[12] Tác phẩm của John Milton viết vào năm 1638.
[13] Tác phẩm The History of Henry Esmond (Lịch sử của Henry Esmond - 1852), cuốn tiểu thuyết viết theo phong cách thế kỷ XVIII của W. M. Thackery.
[14] Alfred Tennyson (1809-1892), là một trong những nhà thơ nổi tiếng của Anh, từng được giải thưởng thơ của của Vương quốc Anh, viết thơ dựa trên cái nền của thần thoại cổ.
[15] Christina Rossetti (1830-1894), nhà thơ nữ người Anh, viết nhiều loại thơ khác nhau: thơ lãng mạn, thơ tôn giáo, thơ thiếu nhi.
[16] “Chúng tôi được cho hay là chí ít phải quyên 30.000 bảng… Đó không phải là khoản tiền lớn nếu biết tiền này được dùng cho ngôi trường có một không hai trên toàn thế Anh quốc, Ireland và các thuộc địa, và nếu biết quyên những khoản tiền cực lớn cho trường nam sinh viên là chuyện chẳng khó khăn tí nào. Nhưng nếu biết chẳng mấy ai thật sự muốn đàn bà đi học thì đó là khoản tiền rất lớn.” - Trích Lady Stephen, Cuộc đời của Emily Davies .
[17] Đi nhặt từng xu một để dành cho việc xây trường, còn các tiện nghi thì phải đợi thôi. - Trích R. Strachey, Nguyên nhân .
[18] Jane de La Bruyère (1645 - 1696), nhà luân lí học, phê bình văn học người Pháp.
[19] Samuel Johnson (1709-1784), một trong những nhân vật văn học được biết đến nhiều nhất ở Anh, là nhà phê bình, lí luận văn học, nhà thơ, người viết tiểu sử, biên soạn từ điển, có nhiều câu cách ngôn nổi tiếng.
[20] Samuel Butler (1835-1902), nhà văn Anh, nổi tiếng với tác phẩm thơ trào phúng Erewhon và một cuốn tiểu thuyết xuất bản sau khi ông qua đời The way of all flesh .
[21] Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), nhà văn Đức viết ở nhiều lĩnh vực: thơ, kịch, văn học, thần học, chủ nghĩa nhân văn, khoa học, kiệt tác của ông được ngợi ca là đỉnh cao của văn học nhân loại là kịch thơ Faust .
[22] Benito Mussolini (1883-1945), chính trị gia người Ý, lãnh tụ của chủ nghĩa phát xít trên toàn thế giới và được tín nhiệm là nhân vật mở ra con đường thống trị của chủ nghĩa phát xít.
[23] Sigmund Freud (1856-1939), nhà tâm lí học người Áo, sáng tạo ra bộ môn Phân tâm học, phát hiện về cái vô thức trong cấu trúc tâm lí con người.
[24] Austen Chamberlain (1863-1937), chính trị gia Anh, được trao tặng giải Nobel Hòa bình năm 1925.
[25] George Romney (1734-1802), họa sĩ người Anh, chuyên vẽ chân dung và phong cảnh lịch sử.
[26] Rebecca West (1892-1983), nhà văn nữ người Anh, viết tiểu thuyết, phê bình văn học và viết báo, là một phong cách văn xuôi lớn của Anh và là một trong số những trí thức theo chủ nghĩa nam nữ bình quyền thế kỷ XX.
[27] Napoleon Bonaparte (1769-1821), người lãnh đạo quân đội và nhà nước Pháp, nhân vật có sự tác động to lớn đến lịch sử châu Âu hiện đại.
[28] George Macaulay Trevelyan (1876-1962), sử gia người Anh.
[29] Geoffrey Chaucer (1343-1400), nhà văn, triết gia, nhà ngoại giao, nhà thơ của văn học cổ điển Anh, thường được xem là cha đẻ của văn học Anh.
[30] “Đấy vẫn là sự kiện lạ lùng và gần như không giải thích nổi. Đô thị của Athena nơi phụ nữ bị hà hiếp phải sống kiếp tôi đòi như con ở lại có thể dựng những vở kịch trong đó các nhân vật nữ như Clytemnestra, Cassandra, Atossa, Antigone, Phèdre, Medea và nhiều bậc anh thư tiết liệt khác, từ vở này sang vở kia, hoàn toàn khống chế Euripides, “kẻ ghét bỏ đàn bà.” Nhưng sự nghịch lí trong thế giới này - sự kiện người đàn bà tiết hạnh chẳng bao giờ dám chường mặt một mình ra đường nhưng trên sân khấu thì tỏ ra hơn hoặc chí ít bằng người đàn ông - chưa bao giờ được giải thích thoả đáng. Kịch hiện đại cũng tương tự như thế, nhân vật nữ vẫn là kẻ khống chế. Dù sao chăng nữa, chỉ cần duyệt sơ qua các tác phẩm của Shakespeare (tương tự như với Webster, chứ không phải Marlowe hoặc Jonson) là thấy ngay sự khống chế này, tính cách tiền phong của phụ nữ, liên tục từ Rosalind đến Lady Macbeth. Tác phẩm của Racine cũng thế; sáu kịch bản trong số những trước tác của ông lấy nhan đề là tên các bậc anh thư trong kịch; và chúng ta biết lấy tên các nhân vật nam nào đây để đối đầu với Hermione, Andromaque, Berenice, Roxane, Phèdre, và Athalie? Kịch của Ibsen cũng thế, ai là người nam tương xứng với Solveig, Nora, Heda, Hilda Wangel, và Rebecca West đây?” - Trích F. L. Lucas, Bi kịch , trang 114-15.]
[31] Joanna Baillie (1762-1851), nữ thi sĩ kiêm kịch tác gia người Scotland.
[32] Edgar Allan Poe (1809-1849), thi hào Mĩ, cũng viết truyện ngắn, làm báo, viết phê bình, một trong những nhà văn nhà thơ gây dựng Chủ nghĩa Lãng mạn ở Mĩ.
[33] Ovid (43 trước CN - 17 sau CN), Virgil (70 trước CN - 19 trước CN) Horace (65 trước CN - 8 trước CN), là ba nhà thơ kinh điển của La Mã cổ đại.
[34] Robert Burns (1759-1796), nhà thơ trữ tình, thần tượng của dân tộc Scotland, viết bằng tiếng Anh và phương ngữ Scotland.
[35] Edward Marlborough Fitzgerald (1809-1883), nhà thơ, dịch giả người Anh.
[36] Bút danh của Charlotte Brontë.
[37] George Sand (1804-1876), nhà văn nữ người Pháp, viết tiểu thuyết, kịch và theo chủ nghĩa nam nữ bình quyền.
[38] Pericles (495-429 TCN) nhà triết gia, chính khách, nhà hùng biện xuất chúng, lỗi lạc và có tầm ảnh hưởng rất lớn của Hi Lạp.
[39] Jean - Jacques Rousseau (1712-1778), nhà triết học, nhà văn, nhà soạn nhạc người Pháp, nhân vật chính của chủ nghĩa Khai sáng thế kỷ XVIII, triết thuyết về chính trị của ông có ảnh hưởng lớn đền cuộc Cách mạng Pháp và sự phát triển của lí luận về tự do, về Chủ nghĩa Xã hội.
[40] Thomas Carlyle (1795-1881), nhà văn trào phúng, nhà phê bình, nhà sử học người Scotland, sự nghiệp có tầm ảnh hưởng rất lớn thời Victoria, viết 3 tập cuốn The French Revolution, a History (Cách mạng Pháp, một lịch sử - 1837).
[41] Gustave Flaubert (1821-1880), nhà văn Pháp, được coi là một trong những nhà văn lớn nhất của phương Tây, nổi tiếng với cuốn tiểu thuyết đầu tay Bà Bovary (1857) và phong cách tuyệt đối trung thành với hiện thực.
[42] John Keats (1795-1821), một trong những nhà thơ tiêu biểu của dòng văn học lãng mạn Anh.
[43] Lord Birkenhead (1872-1930), nhà chính khách và luật gia của phái bảo thủ đầu thế kỷ XX.
[44] William Ralph Inge (1860-1954), nhà văn Anh, linh mục thuộc giáo phái Anh, và là giáo sư khoa thần học Đại học Cambridge
[45] Oscar Browning (1837-1923), nhà văn, nhà sử học và nhà cải cách giáo dục người Anh.
[46] Germaine Tailleferre (1892-1983), nhà soạn nhạc người Pháp, thành viên nữ duy nhất của nhóm nhạc nổi tiếng Les Six.
[47] Một cuộc thăm dò nền âm nhạc đương đại , Cecil Gray, tr. 246.
[48] Lord Granville Luveson-Gower (1773-1846), chính khách của Đảng Tự do, nhà ngoại giao người Anh.
[49] Florence Nightingale (1820-1910), nữ y tá đầu tiên, nhà văn, nhà thống kê học người Anh.
[50] Xin đọc thêm Cassandra của Florence Nightingale, in trong quyển Nguyên nhân của R. Strachey.
[51] John Donne (1572-1631), nhà thuyết pháp, nhà thơ Anh thuộc phái Jacobin, đại diện tiêu biểu cho giai đoạn thơ trừu tượng.
[52] Benjamin Jonson (1572-1637), nhà nhà thơ, nhà viết kịch và diễn viên kịch người Anh thời Phục Hưng, cùng thời với Shakespeare.
[53] Anne Kingsmill Finch (1661-1715), một trong những nhà thơ nữ người Anh đầu tiên xuất bản thơ của mình. Thơ bà viết về những điều tai nghe mắt thấy và trải nghiệm của bản thân với một niềm tin trong sáng.
[54] Alexander Pope (1688-1744), nhà thơ lớn của Anh thế kỷ XVIII, viết thơ trào phúng, là một trong ba nhà thơ được trích dẫn nhiều nhất ở Anh (sau Shakespeare và Tennyson).
[55] John Gay (1685-1732), nhà thơ, nhà soạn kịch người Anh, kịch bản nổi tiếng nhất là vở The Beggar’s Opera viết năm 1728, một vở kịch trào phúng.
[56] Sir Samuel Egerton Brydges (1762-1837), nhà sưu tầm thư mục, nhà phả hệ học người Anh.
[57] Margaret Cavendish (1623-1673), công nương quý tộc, nhà văn người Anh viết nhiều tác phẩm.
[58] Dorothy Osborne (1627-1695), nhà văn nữ người Anh, tác phẩm của bà là những bức thư tình.
[59] Aphra Behn (1640-1689), nhà viết kịch, nhà văn có bút lực dồi dào, là một trong những nhà văn nữ chuyên nghiệp đầu tiên của Anh, cuốn hút người đọc với thể loại tiểu thuyết tình yêu.
[60] Christopher Marlowe (1564-1593), nhà viết kịch, nhà thơ, dịch giả người Anh, là tác giả bi kịch lỗi lạc thời Elizabeth, trước Shakespeare.
[61] Elizabeth Carter (1717-1806), nhà văn, nhà thơ cổ điển, nhà biên dịch người Anh, là thành viên xuất chúng và uyên bác của phong trào Bluestocking - một phong trào xã hội và giáo dục của phụ nữ Anh thế kỷ XVIII.
[62] Hồi kí của Jane Austen , viết bởi cháu trai của bà, James Edward Austen-Leigh.
[63] Lev Nikolayevich Tolstoy (1828-1910), nhà văn Nga, được tôn vinh là một trong những tiểu thuyết gia lớn nhất thế giới với kiệt tác Chiến tranh và hòa bình .
[64] Sir Samuel Fgerton Brydges (1762-1837), nhà phả hệ học, nhà văn đa phong cách, nổi tiếng với thể thơ sonnet.
[65] “[Bà] có mục đích siêu hình, đó là nỗi ám ảnh nguy hiểm, nhất là với đàn bà, bởi ít khi nào đàn bà sở hữu lòng đam mê mạnh mẽ khoa hùng biện như đàn ông. Nó là khuyết điểm lạ lùng nơi phái nữ mà các đặc tính khác đều sơ đẳng hơn, vật chất hơn.” - Trích Tiêu chuẩn mới , tháng 6 năm 1928.
[66] “Như người phóng viên báo chí, nếu bạn tin nhà văn nữ chỉ nên mang hoài bão đạt đến chân thiện mĩ bằng cách can đảm công nhận sự yếu kém của giới phái mình (Jane Austen chứng tỏ cho thấy người ta vẫn có thể thực hiện hành vi này một cách thật cao nhã)…” - Trích Đời sống và văn chương , tháng 8 năm 1928.
[67] Thomas Browne (1605-1682), nhà văn người Anh, với những tác phẩm phô diễn kiến thức sâu rộng của ông về nhiều lĩnh vực khác nhau như: y học, tôn giáo, khoa học và những kiến thức bí truyền.
[68] William Makepeace Thackeray (1811-1863), tiểu thuyết gia của chủ nghĩa hiện thực phê phán Anh thế kỷ XIX, đặc biệt nổi tiếng với tác phẩm Vanity Fair (Hội chợ phù hoa) - bức tranh toàn cảnh xã hội Anh đương thời.
[69] John Henry Newman (1801-1890), người cải đạo từ giáo phái Anh, theo đạo Cơ đốc giáo La Mã cổ và sau này trở thành Hồng y giáo chủ, viết nhiều cuốn sách có ảnh hưởng lớn.
[70] Laurence Sterne (1713-1768), tiểu thuyết gia người Anh, giáo sĩ giáo phái Anh, nổi tiếng với những tiểu thuyết như: The Life and Opinions of Tristram Shandy Gentleman …
[71] Charles Dickens (1812-1870), tiểu thuyết gia hiện thực người Anh, cũng là người dấn thân vào xã hội một cách mạnh mẽ.
[72] Thomas de Quincey (1785-1859), nhà văn, trí giả nổi tiếng người Anh.
[73] Honoré de Balzac (1799-1850), tiểu thuyết gia hiện thực, nhà viết kịch người Pháp, tác phẩm lớn của ông bao gồm chuỗi tiếp nối gần 100 tiểu thuyết và kịch.
[74] Eward Gibbon (1737-1794), sử gia người Anh.
[75] Jane Ellen Harrison (1850-1928), nhà khảo cổ học Anh, người theo thuyết nam nữ bình quyền.
[76] Vernon Lee (1856-1935), nhà văn nữ Anh, viết thơ, tiểu luận và đặc biệt là nổi tiếng với sáng tác có tính chất siêu nhiên, giả tưởng.
[77] Gertrude Bell (1868-1926), nhà văn Anh, nhà khảo cổ học, nhà phân tích và quản lí chính trị người Anh ở Ba Tư.
[78] Sir Chartres Biron: Thẩm phán người Anh, được nhắc đến ở đây vì đã ra phán quyết thu hồi và tiêu huỷ tác phẩm tiểu thuyết The Well of Loneliness của nhà văn nữ Radclyffe Hall (1880-1943) vì theo ông cuốn sách này có nội dung đồng tính luyến ái.
[79] Marcel Proust (1871-1922), nhà văn, nhà phê bình, lí luận văn học người Pháp, nổi tiếng với cuốn tiểu thuyết viết theo dòng ý thức Đi tìm thời gian đã mất .
[80] John Burke (1787-1848), nhà phả hệ học người Ireland, lập ra Burke’s Peerage, cuốn danh sách quý tộc.
[81] John Debrett (1753-1822), ở đây “Debrett” nói đến nhà xuất bản của Debrett, xuất bản cuốn phả hệ danh sách quý tộc là đối thủ với cuốn của John Burke.
[82] Evelyn Whitaker (1857-1903), nữ tiểu thuyết gia người Anh, phong cách “rõ ràng, tự nhiên và chính xác”.
[83] William Cowper (1731-1800), nhà thơ Anh, người soạn thánh ca, một trong những nhà thơ nổi tiếng đương thời, thay đổi thơ giáo huấn thể kỷ XVIII bằng lối thơ tự nhiên viết về cuộc sống và phong cảnh làng quê nước Anh.
[84] Percy Bysshe Shelley (1792-1822), nhà thơ lãng mạn Anh.
[85] Voltaire (1694-1778) nhà văn, nhà lí luận, nhà thần học và triết gia của chủ nghĩa Khai sáng Pháp.
[86] Sir William Joynson Hicks (1865-1932): nhà quý tộc Anh, tử tước Brentford.
[87] Samuel Taylor Coleridge (1772-1834), nhà thơ, nhà phê bình, triết gia người Anh, một trong những người sáng lập trào lưu lãng mạn Anh.
[88] Phong trào Suffrage đòi hỏi quyền đầu phiếu cho phụ nữ gây sự phân hoá trầm trọng, nhất là ở Anh quốc.
[89] John Galsworthy (1867-1933), tiểu thuyết gia, kịch gia người Anh, đoạt giải Nobel văn chương năm 1932.
[90] Rudyard Kipling (1865-1936), nhà văn, nhà thơ nổi tiếng người Anh cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
[91] Trích Nghệ thuật viết văn của Sir Auther Thomas Quiller-Couch (1863-1944), nhà văn xứ Cormvall.
[92] Sappho (630 trước CN - 612 trước CN), nhà thơ nữ của Hi Lạp cổ đại.
[93] Murasaki Shikibu (973-1014 hoặc 1025), nữ nhà thơ, tiểu thuyết gia Nhật Bản.
[94] Sir Archibald Bodkin (1862-1957): Luật gia Anh, chủ tịch Công tố viện, nổi tiếng với những vụ nghiêm cấm sách báo mà ông cho là vi phạm thuần phong mĩ tục.
[95] Quyển sử ngắn về đàn bà , của John Langdon Davies (1897-1971), nhà văn, nhà báo người Anh.
[96] Sidney Lee (1859 - 1926), nhà phê bình, nhà viết tiểu sử người Anh.