Chương 3

Cứ mỗi buổi chiều, vào lúc hai giờ, Spofforth đều đi dạo trong khoảng một tiếng đồng hồ. Giống như thói quen huýt sáo là biểu hiện duy nhất của khả năng chơi piano mà ông chưa biết đến, thói quen đi dạo đã được chép vào bộ não kim loại của ông ngay từ đầu một cách không mong muốn. Đó không phải là sự cưỡng bách. Ông có thể kìm nén nó khi muốn, nhưng thường ông không làm như vậy. Công việc ở trường đại học quá nhẹ nhàng và tầm thường đến nỗi ông dễ dàng thu xếp được thời gian rảnh. Và không ai có thẩm quyền để bảo ông không được làm như vậy.

Ông đi dạo quanh thành phố New York với đôi tay vung đều, dáng điệu khoan thai, đầu thẳng, không nhìn trái nhìn phải. Thỉnh thoảng ông nhòm qua cửa kính các cửa hàng tự động nhỏ bán thực phẩm và quần áo cho người có thẻ tín dụng, hoặc dừng lại để xem một nhóm robot Lớp Hai đi thu gom rác hoặc sửa chữa các đường cống cổ xưa. Những vấn đề này khiến ông lưu tâm. Spofforth hiểu rõ hơn bất kì người nào tầm quan trọng của việc cung cấp thực phẩm, quần áo và loại bỏ rác thải. Sự kém cỏi và thiếu sót trong vận hành vốn gây họa cho phần còn lại của thành phố đang chết dần chết mòn này không được phép cản trở những dịch vụ đó. Vì vậy, mỗi ngày Spofforth sẽ đi bộ qua một khu vực khác nhau của Manhattan và kiểm tra xem các thiết bị cung cấp thực phẩm và quần áo có hoạt động hay không, cũng như rác rưởi có được dọn dẹp hay không. Ông không phải là một kĩ thuật viên, nhưng đủ thông minh để sửa chữa những hỏng hóc thông thường.

Thường thì ông không quan sát người qua đường. Nhiều người trong số họ sẽ nhìn chằm chằm vào ông quan sát vóc dáng, sức mạnh thể chất, đôi tai đen của ông - nhưng ông mặc kệ.

Chuyến đi dạo vào một chiều tháng Tám này đã đưa ông qua khu trung tâm Manhattan, gần West Side. Ông đi qua những con phố với nhiều ngôi nhà nhỏ bằng nhựa Permo có tuổi đời hàng thế kỉ, một số có những mảnh vườn ít được chăm sóc. Vì lí do nào đó, việc làm vườn đã được dạy tại các kí túc xá. Có lẽ hàng trăm năm trước, một số kĩ sư hoạch định yêu thích hoa cỏ đã quyết định rằng trồng hoa phải là một phần trong các tiêu chuẩn sống của loài người. Chỉ vì một ý tưởng vu vơ như thế, nhiều thế hệ con người đã trồng cúc vạn thọ, cúc ngũ sắc, thanh trúc và hoa hồng vàng mà không thực sự biết lí do vì sao.

Đôi khi Spofforth dừng lại và kiểm tra tỉ mỉ trang thiết bị của một cửa hàng, để xem các máy tính có hoạt động tốt không, có duy trì nguồn cung ở mức thích hợp không, những robot xếp dỡ thế hệ Một có sẵn sàng và đủ khả năng xử lí các chuyến xe hàng buổi sáng hay không, các máy bán hàng tự động có hoạt động tốt hay không. Ông có thể đi vào một cửa hàng quần áo, nhét thẻ tín dụng không hạn mức đặc biệt của mình vào một cái khe, nói to với Máy đặt hàng rằng: “Tôi muốn một chiếc quần dài màu xám vừa khít”. Sau đó, ông sẽ đứng vào một trong những cái buồng vừa đủ lớn cho khổ người của ông, cho cơ thể được đo đạc bằng sóng âm, rồi bước trở ra ngoài, quan sát các cỗ máy chọn vải từ những cuộn vải to tướng trên đầu, cắt các mảnh vải và ráp chúng lại thành chiếc quần, trước khi trả thẻ tín dụng cho ông. Nếu có vấn đề gì xảy ra - như vẫn thường xảy ra - với dây khóa kéo hoặc các túi quần, hoặc bất cứ điều gì, ông sẽ tự tay sửa chữa cỗ máy hoặc cố gắng gọi điện thoại điều một robot kĩ thuật viên đến sửa. Nếu cái điện thoại còn hoạt động.

Spofforth cũng có thể chui vào một đường cống cái và quan sát xung quanh xem có gì bị nứt, bị mắc kẹt hoặc han gỉ hay không, và làm hết sức có thể để khắc phục. Nếu không có ông, New York có lẽ đã không còn hoạt động được nữa. Đôi khi ông tự hỏi làm thế nào những thành phố khác vẫn tồn tại, khi không có các robot Lớp Chín, cũng như không có những người làm việc thực sự hiệu quả. Ông nhớ lại những đống rác trên đường phố Cleveland, và cách mọi người ăn mặc xấu xí đến thế nào ở St Louis hồi ông làm thị trưởng tại đó trong một thời gian ngắn. Chuyện đó cách nay đã gần một thế kỉ. Không ai ở St Louis được mặc đồ có túi trong nhiều năm, và áo của tất cả mọi người đều bị may quá rộng, cho đến khi chính tay Spofforth sửa thiết bị đo bằng sóng âm và lôi xác một con mèo ra khỏi máy khâu túi của cửa hàng quần áo duy nhất trong thành phố. Người ta có lẽ vẫn chưa đến mức phải khỏa thân và chết đói ở St Louis, nhưng điều gì sẽ xảy ra trong hai mươi lam tới, khi tất cả mọi người đều già yếu và xung quanh không có người trẻ tuổi nào đủ nhận thức để ra ngoài tìm kiếm sự giúp đỡ của một robot Lớp Bảy trong trường hợp khẩn cấp? Nếu có thể làm được, chắc ông đã tự nhân bản mình, cho ra đời hàng trăm robot Lớp Chín khác để giữ cho mọi thứ hoạt động ở Baltimore, Los Angeles, Philadelphia và New Orleans. Không phải vì ông lo lắng gì cho nhân loại, mà vì ông ghét nhìn thấy máy móc hoạt động kém hiệu quả. Đôi khi ông coi mình như một cái máy, và tự cảm thấy mình phải có trách nhiệm.

Nhưng nếu có thể sản xuất thêm các robot Lớp Chín, ông sẽ bảo đảm sao cho họ được sinh ra mà không có khả năng cảm nhận các cảm xúc. Và có thể chết đi. Có được ân huệ đó.

Vào buổi chiều tháng Tám nóng nực này, Spofforth không dừng lại ở bất cứ nơi đâu cho đến khi tới một tòa nhà cổ thấp tầng ở Central Park West. Ông đang có một ý tưởng đặc biệt trong đầu.

Tòa nhà là một trong số ít những kiến trúc được làm bằng bê tông của thành phố, mặt tiền của nó có hàng cột trang trí, cửa sổ ghép từ nhiều ô kính, và một cửa ra vào bằng gỗ cổ kính màu sẫm. Ông đẩy cửa bước vào một hành lang đầy bụi có treo chiếc đèn chùm thủy tinh trên trần nhà sơn trắng, và tiến tới một cái quầy bằng gỗ với mặt trên ốp nhựa màu xám, xước sẹo.

Phía sau quầy, một người đàn ông nhỏ nhắn đang nằm co người trên chiếc ghế bành, ngủ khò.

Spofforth gay gắt nói với ông ta:

- Anh là thị trưởng của New York phải không?

Người đàn ông mở mắt, ngái ngủ đáp:

- Ừm... Tôi là thị trưởng đây.

- Tôi muốn tham khảo Văn khố Quốc gia. - Spofforth nói, không giấu giếm sự bực dọc. - Tôi muốn biết dân số của miền Tây nước Mĩ.

Người đàn ông đã tỉnh táo hơn đôi chút.

- Không tin nổi chuyện này. - Ông ta nói. - Có người dám tự dưng xông vào đây đòi tham khảo lưu trữ. - Ông ta đứng dậy và cau có duỗi người, trước khi quan sát Spofforth kĩ hơn. - Anh là robot à?

- Đúng vậy. - Spofforth đáp. - Lớp Chín.

Người đàn ông nhìn Spofforth một lúc. Rồi ông ta chớp chớp mắt, hỏi lại:

- Lớp Chín cơ á?

- Hỏi Giám sát của anh xem phải làm thế nào. Tôi muốn trao đổi với Văn khố Bang.

Lúc này người đàn ông đang nhìn Spofforth lom lom.

- Họ gọi ông là Spofforth đúng không? - Ông ta hỏi. - Người bảo Hội đồng Thành phố phải duy trì áp lực nước bao nhiêu, và khi nào thì cần thay lốp xe buýt giao cảm? Những chuyện đại loại như thế?

- Tôi là Spofforth và tôi có thể bảo người ta sa thải anh. Gọi Máy tính Giám sát của anh đi.

- Được rồi, được rồi, thưa ngài. - Nói đoạn ông ta bật một cái công tắc trên bàn.

Một giọng phụ nữ cất lên từ chiếc loa đâu đó, tuyên bố:

- Chính phủ xin nghe.

- Có một robot Lớp Chín đang ở đây. Tên là Spofforth. Ông ta muốn tham khảo Văn khố Chính phủ.

- Đã hiểu. - Giọng nói đáp chẳng mấy dịu dàng. - Tôi có thể giúp gì cho ông?

- Ông ta có được truy cập không?

Chiếc loa ậm ừ trong giây lát, sau đó giọng nói nhân tạo cất lên trở lại:

- Dĩ nhiên là được. Nếu không phải ông ta, thì ai?

Người đàn ông tắt công tắc, rồi ngước nhìn Spofforth.

- Thôi được rồi, tôi nghe đây. - Ông ta tuyên bố, cố gắng tỏ ra tử tế.

- Vậy dữ liệu nằm ở đâu? - Spofforth hỏi.

- Dữ liệu dân cư đang... hừm...

Người đàn ông bắt đầu nhìn quanh phòng. Chẳng có gì để ông ta nhìn, ngoại trừ chùm đèn, nên một lát sau ông ta nhìn vào bức tường ở cuối phòng. Rồi ông ta nhún vai, cúi người xuống bật công tắc một lần nữa. Chất giọng phụ nữ lại vang lên:

- Chính phủ xin nghe.

- Thị trưởng đây. Dữ liệu dân cư quốc gia nằm ở đâu?

- Tại New York. Trong tòa nhà chính phủ, Central Park West.

- Tôi đang ở đó đây. - Thị trưởng nói. - Ở đâu trong tòa nhà?

- Tầng năm. Cánh cửa thứ hai bên trái. - Chính phủ liên bang đáp.

Khi người đàn ông tắt công tắc, Spofforth hỏi ông ta thang máy có hoạt động hay không.

- Không, thưa ngài. Kể từ lúc tôi còn nhớ được.

Spofforth nhìn ông ta một lúc, tự hỏi một con người như vậy có thể nhớ được bao lâu. Có lẽ không nhiều hơn một lam .

- Cầu thang bộ ở đâu? - Ông hỏi.

- Cuối đường, bên phải. - Thị trưởng nói, rồi lần mò trong túi áo sơ mi của mình, lấy ra một điếu cần và trầm ngâm cầm nó bằng những ngón tay mập mạp. - Cũng cố gắng sửa thang máy rất nhiều lần. Nhưng ngài biết đám robot rồi đó.

- Vâng. - Spofforth đáp trong khi tiến về phía cầu thang bộ. - Tôi biết robot là như thế nào.

Dữ liệu dân cư nằm trong hộp kim loại hoen ố lớn bằng cái đầu của một người đàn ông, với một công tắc và một loa. Trước mặt nó là chiếc ghế kim loại. Đó là tất cả những gì có trong phòng. Spofforth chuyển công tắc sang vị trí “bật” màu xanh lá và một giọng đàn ông khá tự mãn cất lên:

- Đây là nơi lưu trữ dữ liệu dân số của thế giới.

Trước sự khó chịu sau cuối này, Spofforth nổi giận:

- Anh đáng lẽ là dữ liệu của Bắc Mĩ. Tôi không cần của cả thế giới chết tiệt này.

Ngay lập tức giọng nói đáp tỉnh bơ:

- Dân số của toàn bộ thế giới chết tiệt này là mười chín triệu bốn trăm ba mươi nghìn bảy trăm sáu mươi chín, tính đến trưa nay, theo giờ Greenwich. Theo châu lục, châu Phi có khoảng ba triệu, chín mươi ba phần trăm được đào tạo trong các trường nội trú, bốn phần trăm là bọn ăn bám và phần còn lại trong các học viện. Châu Á có khoảng bốn triệu rưỡi sinh mạng, chín mươi bảy phần trăm ở trong trường nội trú và gần như tất cả số còn lại trong các học viện. Úc đã được sơ tán và không có dân. Châu Âu cũng vậy...

- Im đi! - Spofforth cắt ngang. - Tôi không muốn biết tất cả những cái đó. Tôi muốn biết về một người đến từ Bắc Mĩ. Một người...

Giọng nói ngắt lời ông:

- Được thôi. - Nó nói. - Dân số chết tiệt của Bắc Mĩ là hai triệu một trăm bảy mươi ba nghìn mười hai người, với chín mươi hai phần trăm được đào tạo trong trường nội trú...

- Tôi không quan tâm đến điều đó. - Spofforth nói.

Trước đây ông từng gặp phải những chiếc máy tính như thế này, nhưng đã lâu lắm rồi. Chúng thuộc về một thời đại rất lâu trước khi chính ông ra đời, khi việc trang bị cho máy móc một “cá tính” là một trào lưu và kĩ thuật của Lập trình ngẫu nhiên vừa được phát triển. Đó là điều mà ông không hiểu trong cách thức các máy tính được lập trình, nên ông quyết định hỏi:

- Tại sao anh lại dùng chữ “chết tiệt”?

- Bởi vì ông đã dùng chữ đó. - Giọng nói nhã nhặn đáp. - Tôi được lập trình để đáp lại một cách tương xứng. Tôi là một Trí tuệ D773, được lập trình để có cá tính.

Spofforth suýt phì cười.

- Anh bao nhiêu tuổi rồi? - Ông hỏi.

- Tôi được lập trình cách đây bốn trăm chín mươi hoàng chết tiệt. Qui theo năm là hai trăm bốn mươi lăm năm.

- Đừng có nói “chết tiệt” nữa. Anh có tên không?

- Không.

- Có cảm xúc không?

- Vui lòng lặp lại câu hỏi.

- Anh đã nói là có cá tính. Tức là anh cũng có cảm xúc?

- Không. Ơn trời, không. - Máy tính đáp.

Spofforth mỉm cười mệt mỏi.

- Anh có bao giờ cảm thấy chán không?

- Không.

- Được rồi. Giờ thì nghe câu hỏi của tôi cho kĩ. Và không trả lời cho vui.

Spofforth nhìn quanh căn phòng trống, ghi nhận sự xuống cấp của những bức tường ốp thạch cao và trần nhà. Rồi ông nói:

- Tôi muốn các thông số hiện có của một phụ nữ tên là Mary Lou Borne, đến từ trường nội trú New Mexico. Hiện giờ cô ta khoảng ba mươi tuổi. Sáu mươi hoàng .

Cỗ máy bắt đầu trả lời với chất giọng máy móc và kém sinh động hơn trước:

- Mary Lou Borne. Trọng lượng lúc sinh ba ngàn ba trăm năm mươi gam. Nhóm máu bảy. Mã ADN alpha delta chín không không sáu ba bảy bốn tám. Tính bất định trong di truyền cao. Ứng viên cho việc tiêu diệt sau khi chào đời. Việc tiêu diệt đã không được thực hiện. Thuận tay trái. Trí tuệ ba mươi tư. Thị lực...

- Lặp lại chỉ số trí tuệ. - Spofforth yêu cầu.

- Ba mươi tư, thưa ngài.

- Trên thang đo trí tuệ Charles?

- Vâng, thưa ngài. Ba mươi tư Charles.

Chuyện này rất đáng ngạc nhiên. Ông chưa từng nghe có người nào thông minh đến thế trước đây. Tại sao cô ta không bị tiêu diệt trước tuổi dậy thì? Có lẽ cũng bởi cùng một nguyên do khiến những chiếc quần ở St Louis không có khóa kéo: Lỗi vận hành.

- Nói cho tôi biết. - Spofforth yêu cầu. - Cô ta bị triệt sản khi nào, và tốt nghiệp trường nội trú khi nào?

Lần này câu trả lời đến chậm hơn, như thể cỗ máy bị câu hỏi làm cho bối rối. Cuối cùng giọng nói cất lên:

- Tôi không có dữ liệu triệt sản, cũng như biện pháp ngừa thai bổ sung thông qua mê dược. Tôi không có dữ liệu tốt nghiệp của các trường nội trú.

- Tôi cũng đoán thế. - Spofforth rầu rĩ nói. - Tìm kiếm trong bộ nhớ của anh đi. Anh có dữ liệu nào về bất kì người phụ nữ nào khác tại Bắc Mĩ chưa được triệt sản hoặc kiểm soát sinh đẻ và chưa tốt nghiệp nội trú không? Từ cả trường nội trú Người Nghĩ lẫn trường nội trú Người Làm?

Giọng nói im lặng suốt một phút để tìm kiếm, trước khi đáp:

- Không có.

- Vậy phần còn lại của thế giới thì sao? Các trường nội trú ở Trung Quốc...

- Tôi sẽ liên hệ với Bắc Kinh. - Giọng nói đáp.

- Thôi bỏ đi. - Spofforth nói. - Tôi không muốn nghĩ tới chuyện đó.

Ông gạt công tắc sang màu đỏ, đưa Dữ liệu dân cư thế giới vào trạng thái ngủ Đông nào đó, nơi trí tuệ nhiều chuyện của nó đang cư ngụ mà không biết chán giữa những lần hiếm hoi được cho cơ hội lên tiếng.

⚝ ✽ ⚝

Ở dưới tầng trệt, thị trưởng New York đã thu mình lại trên chiếc ghế bành bằng nhựa với một nụ cười vô hồn trên môi. Spofforth không quấy rầy anh ta nữa.

Bên ngoài, mặt trời bắt đầu tỏa sáng. Trên đường quay về trường đại học, Spofforth đi ngang một công viên nhỏ được vận hành bởi robot. Ông hái cho mình một bông hồng vàng.