MÓN QUÀ CUỐI NĂM

DỰNG chiếc xe đạp tróc sơn vào vách, Thảo ngồi phịch xuống bậc cửa, phanh ngực áo phì phò thở. Trời đã về chiều mà sức nóng vẫn còn hừng hực. Lớp mồ hôi nhễ nhại chảy từ hai bên thái dương, thấm xuống vai, làm dính sát cái áo mỏng bạc phếch vào da thịt Thảo. Từ xí nghiệp đạp xe về, gần đến nhà thì cái xe cán đinh xẹp lốp. Kiểm tra túi áo túi quần, thấy không còn đủ tiền vá, Thảo đành dắt bộ. Rồi lại sợ vành xe nghiến nát mất cặp lốp và xăm mới thay, gã phải nhấc bổng chiếc xe, vác lên vai, vẹo người vừa đi vừa lảm nhảm chửi.

Ngồi một lúc khá lâu, Thảo chống hai tay lên đầu gối, đứng dậy bước vào nhà. Gã đi thẳng xuống bếp. Bà mẹ đang ngồi xổm trên đất, khom người thổi lửa. Lứa củi phơi chưa khô, bốc khói mù mịt. Thảo lên tiếng:

- Xe lại xì lốp mẹ ạ! Vác cả cây số, mệt nhừ người!

Bà mẹ quay lại nhìn con tội nghiệp:

- Đi tắm đi rồi ra ăn cơm là vừa. Hôm nay có đậu phụ rán đấy!

Thảo không nói gì, lững thững bước lên nhà, bưng bình trà nguội tu ừng ực một hơi khá dài, rồi nghiêng người phun phè phè một nắm bã chè qua cửa sổ. Bỗng có tiếng xe máy dừng lại ngoài sân. Gã đặt ấm xuống bàn, ngạc nhiên nhướng mắt trông ra, ngơ ngác thấy một người đàn ông lạ mặt vừa dựng chiếc Cup màu xanh đậm ngay bên cạnh cái xe đạp xẹp lốp của Thảo. Khách khoan thai đưa tay hất ngược mái tóc dài, để lộ vằng trán cao chưa có một nếp nhăn. Thảo nhíu mày, cố nhớ lại xem đã gặp người này lần nào chưa, nhưng đành chịu. Anh ta trạc ngoài ba mươi, dáng dấp đầy đặn, tự tin. Từ chiếc Cup mới tinh, bộ quần áo hàng ngoại cho đến cái cặp da dày cộm xách trên tay và chiếc máy ảnh đeo lủng lẳng ở cổ, tất cả đều toát ra vẻ phồn vinh thời thượng mà thanh niên thành phố đang mơ ước.

Anh ta tiến lên thềm, toan gõ cửa thì chợt nhìn thấy Thảo cũng vừa tiến ra, vội nở nụ cười xã giao và hỏi:

- Anh Thảo, phải không ạ? May quá, tôi cứ lo mãi là đến sớm, anh chưa đi làm về.

Giọng nói thân tình, thoải mái khiến Thảo càng thêm thắc mắc. Gã ú ớ đáp:

- Vâng, tôi là Thảo. Xin lỗi ông...

Khách chìa bàn tay ra, gạt đi:

- Tôi là Quân, Minh Quân. Đến tìm anh như thế này thì quả có hơi đột ngột, mong anh bỏ quá đi cho. Nhưng anh Tú bên Khánh Hội, cho tôi địa chỉ của anh và bảo tôi lại gặp anh. Anh là bạn của anh Tú thì cũng như bạn của tôi. Xa lạ gì đâu! Chỗ người nhà cả!

Thảo à một tiếng nhỏ rồi gật gù:

- Vâng, tưởng ai chứ thằng Tú thì tôi thân lắm. Nó bảo anh đến gặp tôi có việc gì không, anh Quân? Chết quên, mời anh ngồi chơi, để tôi lấy nước.

Quân đảo cặp mắt tinh ranh nhìn thoáng căn nhà bày biện hết sức đơn giản và chỉ trong nháy mắt đã hình dung trọn vẹn sự nghèo nàn của mẹ con Thảo. Giờ này, những hộ khá giả đã bắt đầu sắm Tết. Người ta rục rịch sơn lại cửa, quét lại vôi tường, khuân về dăm ba chậu cảnh để ngày xuân có chút màu sắc đón cái may của năm mới. Chỉ riêng gia đình này thì vẫn lạnh ngắt, xác xơ, có lẽ từ trong ra ngoài chẳng có thứ nào đáng giá có thể đem bán mà lấy tiền tiêu Tết. Quân nghiêm mặt đổi giọng khẩn khoản:

- Thôi, nước nôi gì! Tôi bàn thế này: Đồng chí mới đi làm về, chắc chưa cơm nước gì. sẵn xe, tôi mới đồng chí đi với tôi, tạt vào hiệu ăn nào, nhấm nháp cái gì cho qua bữa. Mình vừa ăn vừa nói chuyện.

Thảo lặng người trước đề nghị của Quân. Thời buổi này, bằng hữu thân thiết còn chả mấy khi dám đãi đằng nhau, huống chi gã mới gặp Quân lần đầu. Gã nhíu mày tự hỏi không biết cái thằng Quân này đang âm mưu gì mà lại hào phóng với gã như vậy! Nhưng dù âm mưu gì thì cũng mặc! Đời Thảo đã bao giờ dám mở miệng từ chối một bữa ăn đâu, huống chi cho dù Quân có giăng bẫy để đưa Thảo vào tròng thì Thảo cũng chẳng có gì mà sợ mất! Gã chưa kịp đáp thì Quân lại tưởng gã ngần ngại nên vội nhoẻn miệng cười giục giã:

- Ơ kìa, đã bảo là chỗ quen biết, đồng chí đừng ngại. Tuy mới gặp đồng chí lần này là lần đầu, nhưng Tú nó hay kể chuyện với tôi về đồng chí lắm. Đồng chí còn lạ gì thằngTú! Đi! Đáng lẽ tôi rủ cả Tú đi chung cho vui, nhưng tối nay nó bận! Bà cụ xách nước, bị ngã gẫy tay. Nó phải ở nhà xay bột gói bánh. Sáng mai giao cho người ta sớm!

Cái chi tiết “xay bột gói bánh” thật ra chẳng cần thiết phải nêu lên, nhưng Quân muốn chứng tỏ với Thảo là gã rất thân với Tú, biết rõ sinh hoạt thường nhật trong cái gia đình chuyên sống bằng nghề làm bánh đó, để Thảo đừng có cảm tưởng Quân là kẻ xa lạ, thì việc cầu thân của Quân mới hy vọng đạt được mục đích. Dứt lời, gã kéo tay Thảo lôi ra cửa.

Bà mẹ nghe ồn ào, từ dưới bếp đi lên, tay vẫn còn cầm đôi đũa cả. Mắt bà vốn kém, lại càng kèm nhèm vì khói bếp, nhướng mãi vẫn chưa nhận ra ai đến thăm con mình. Thoáng thấy chiếc xe đậu ngoài sân, bà hỏi Thảo:

- Ai thế con? Cậu Trung đấy phải không?

Quân bước tới, lễ phép chào:

- Thưa bác ạ. Con là Quân. Xin phép bác để mời anh Thảo đi ăn cơm với con.

Bà cụ thấy người ăn mặc lịch sự lại nói năng mềm mỏng, vội gật đầu đáp lại:

- Không dám, chào cậu. Cậu vào chơi xơi nước đã!

Thảo nói nhỏ với mẹ:

- Mẹ cứ ăn cơm đi! Đừng để phần con. Con có việc phải chạy đi đàng này một lát.

Hai gã bước ra sân. Quân mở khoá và đạp máy xe. Thảo rón rén leo lên ngồi phía sau. Quân vói tay tháo cái cặp da máng ở ghi-đông, đưa cho Thảo, nhờ gã cầm giúp rồi sang số cho xe lao đi về hướng Chợ Lớn. Gió chiều nhè nhẹ chỉ vừa đủ xoa dịu những mệt mỏi của Thảo sau một ngày dài lao động và cái dư vị rã rời vì vác chiếc xe đạp trên vai một đoạn đường khúc khuỷu. Gã nén tiếng thở dài. Biết bao giờ gã mới có cái may mắn làm chủ một chiếc Cup như thế này để những chiều chủ nhật lượn quanh thành phố, hếch mặt nhìn đời bằng cặp mắt không vương chút mặc cảm? Ước mơ ấy hiển nhiên là sẽ chẳng bao giờ thành tựu, bởi lương công nhân bậc thấp như Thảo, một mình nuôi thân ngày hai bữa còn chưa đủ, nói gì đến sắm sửa những loại hàng tiêu dùng xa xỉ. Nhiều lần gã đã tính đến chuyện đi buôn bởi nhà nước đã cho nới lỏng các ngành thương nghiệp tư doanh. Nhưng vốn đã chẳng có mà mánh khoé trên thương trường, Thảo cũng tự xét thấy mình quá non kém, khó mà giành giật được với thiên hạ. Cho nên gã đành cứ bám lấy nhà máy, tự nhủ rằng chỉ tạm bợ chờ thời, nhưng cái tạm bợ ấy không khéo sẽ kéo dài mãi cho đến ngày xế bóng cũng chưa biết chừng!

Quân giảm tốc độ rồi dừng xe lại trước một quán ăn sang trọng. Mấy đứa trẻ tay cầm giẻ lau từ lề đường lao vội tới, nhao nhao giành nhau xin giữ xe. Có đứa ngồi thụp ngay xuống, nhanh tay chùi lia lịa những cái căm bùn bám lấm tấm từng mảng. Quân khoá bánh trước bánh sau cẩn thận rồi bảo đám trẻ một câu thừa thãi:

- Giữ xe cho cẩn thận.

Gã kéo Thảo vào tiệm và ưu tư phân trần:

- Mình dựng xe ngay trước cửa, khoá hai khoá, đâu cần phải ai coi! Nhưng đồng chí thấy không, tội nghiệp lũ trẻ, đứa nào cũng ốm o gầy mòn. Mình bảo chúng nó giữ xe để lát nữa cho mỗi đứa ít tiền ăn quà!

Thảo góp ý:

- Với lại, thà rằng tốn vài trăm bạc, còn hơn để chúng nó phá xe của đồng chí!

Quân gật đầu, kéo ghế ngồi. Cái điều Thảo vừa nói ra, chính là ý nghĩ thật của Quân. Đã một lần vì tiếc tiền, gã nhất định xua đuổi lũ trẻ, không cho giữ xe. Lúc ăn xong trở ra, gã buốt nhói thấy chiếc Cup của mình bị vạch mấy đường dài hai bên sườn và bánh sau cắm ngập một cái đinh to bản. Bài học đau đớn ấy, Quân không bao giờ quên. Đi ăn đi chơi, dựng xe chỗ nào, thấy trẻ con bu lại, gã đều hân hoan giao xe cho một đứa trông coi, mặc dầu điều đó hoàn toàn không cần thiết bởi Quân luôn luôn khoá cả hai bánh bằng hai sợi xích sắt thật lớn. Gã tức lắm vì thấy như mình bị con nít tống tiền, nhưng đành chịu vì thà mất vài trăm bạc còn hơn là sơn nguyên lại cả cái xe. Dần dần gã nghĩ ra một cách để làm giảm bớt nỗi uất ức trong lòng, là hễ gặp trẻ con đòi giữ xe, gã tự đánh lừa mình rằng, chẳng phải gã sợ chúng sẽ phá xe của gã, mà chỉ vì gã thương lũ trẻ mồ côi nghèo đói!

Quân móc gói thuốc ba số năm, mở nắp, chỉa ra trước mặt Thảo và thành thạo nói:

- Mình ăn qua loa cái gì cho no thôi, anh Thảo ạ! Dịp khác mình sẽ ăn lấy ngon. Hiệu này thì chỉ có vài món tạm được. Vịt tiềm bát bửu trân châu. Gà hấp cải bẹ xanh với lại cua rang muối. Mình gọi ba thứ ấy với hai thố cơm trắng. Được không?

Thảo lặng người ngồi yên. Mấy món ăn xa lạ ấy, dường như gã đã quên mất từ lâu, hoặc chỉ mới nghe nói đến mà chưa bao giờ được thưởng thức. Bụng đang đói, lại càng cồn cào thúc giục. Lâu lắm gã mới ấp úng đáp:

- Vâng, anh cho ăn cái gì cũng được!

Quân thoải mái tựa lưng ra thành ghế phì phèo hút thuốc. Từ dáng điệu đến cử chỉ dù rất nhỏ nhặt ở Quân đều toát ra vẻ lịch lãm của một tay đi buôn đang độ phát đạt. Đó chính là hình ảnh mà Thảo thèm thuồng mơ ước. Gã nhắc lại câu hỏi cũ:

- Anh tìm tôi có việc gì không anh Quân? Anh làm tôi lo quá!

Quân xua tay:

- Chẳng có gì quan trọng. Ăn cơm đi đã, rồi mình nói chuyện.

Bồi bàn mang thức ăn ra. Quân dụi điếu thuốc, xoè bàn tay mời Thảo bắt đầu nhập tiệc. Gã xắn ngay một cái đùi vịt bỏ vào bát Thảo và giục Thảo cầm đũa. Quân ăn ít, nói nhiều. Toàn những chuyện đưa đẩy loanh quanh, có dính dáng xa gần đến Tú, người bạn chung của cả hai mà Quân cố tình nhắc tới thật nhiều như một nhịp cầu thân thiết để gã làm quen với Thảo.

Khi cả ba đĩa thức ăn đã vơi đi quá nửa và riêng Thảo đã nốc cạn hai chai bia Trung quốc, Quân mới lung khởi tiến vào chủ đề chính. Giọng gã trầm hẳn xuống theo thói quen nghề nghiệp lâu năm kinh nghiệm:

- Tôi nhờ Tú giới thiệu cho tôi gặp đồng chí để hỏi thăm vài câu chuyện...

Thảo ngừng ăn, trố mắt nhìn Quân lo lắng. Quân móc bóp lôi ra tấm thẻ nhỏ bọc nhựa, đưa cho Thảo và tiếp:

- Đây là thẻ nhà báo của tôi. Chẳng giấu gì đồng chí, tôi là ký giả Minh Quân. Không biết đồng chí có đọc bài của tôi bao giờ chưa? Trước kia tôi là phóng viên của tờ Tuổi trẻ Chủ nhật. Sau này vì có chuyện bất hoà với bà Kim Hạnh, tôi chuyển sang công tác cho tờ Gió mới...

Vừa nói Quân vừa mở cặp, lôi ra một tờ tạp chí khổ nhỏ giấy vàng ố, lật nhanh mấy trang và chỉ cho Thảo bài phóng sụ điều tra với cái tên tác giả Minh Quân kèm theo cả hình chụp trắng đen của gã. Thảo chúi đầu xuống đọc. Nhưng Quân gấp tờ báo lại và trình bày bằng lối nói rất “chuyên ngành”:

- Tôi biếu đồng chí để làm quen, đồng chí mang về xem cho biết... Thưa thật với đồng chí là công cuộc đổi mới của đất nước ta từ mấy năm nay do Đảng đề ra, chủ yếu nhằm lên án những mặt tiêu cực ở mọi cơ quan, nhà máy, xí nghiệp, hợp tác xã và thậm chí trong nội bộ các cáp Đảng ủy từ trung ương xuống địa phương, về mặt này thì chắc đồng chí cũng nhất trí với tôi là báo chí đã đóng góp rất tích cực, tiến công thẳng vào những thành phần xấu, bất luận ở cương vị nào trên phạm vi cả nước. Nhưng xét cho cùng, nếu bảo rằng phê phán những mặt tiêu cực, đưa ra ánh sáng những vụ việc nghiêm trọng làm thiệt hại ngân quỹ của nhà nước trong mấy năm qua, đều là do công lao của cánh nhà báo chúng tôi thì cũng chưa thật sát lắm. Có phải thế không ạ? Đàng rằng báo chí có chức năng của báo chí. Nhưng đồng chí đọc báo, nghe đài hằng ngày, chắc cũng thấy rõ điều này, là nếu quần chúng không mạnh dạn hợp tác thì nhà báo chúng tôi cũng đành bó tay mà thôi!

Quân ngừng lại cúi xuống mở cặp trước đôi mắt vô cùng ngơ ngác của Thảo, bởi Thảo chưa biết Quân muốn gì. Dù sao đi nữa, trong thâm sâu, Thảo vốn có lòng ngưỡng mộ giới ký giả mà Thảo cho rằng ai cũng học sâu hiểu rộng và dày dạn đường đời. Huống chi Quân lại bỏ tiền đãi đằng trọng thể và trình bày vấn đề một cách mạch lạc, từ tốn, khiến những lời thuyết phục của Quân càng trở nên cuốn hút mãnh liệt đối với Thảo. Nhưng Quân nói với Thảo những chuyện này để làm gì? Giờ phút này Thảo nghĩ chưa ra. Quân lôi một tờ báo khác, lật nhanh mấy trang, tìm bản tin đặc biệt, chỉa ra trước mắt Thảo và bảo:

- Mỗi ngày, toà báo nhận được cả nghìn lá thư của người đọc, đặc biệt là ở các tỉnh phía Nam, phanh phui những hiện tượng tiêu cực ở các cơ quan, xí nghiệp và chính quyền địa phương. Những bức xúc của quần chúng đối với các đảng viên tham ô, đối với nạn cường hào mới ở nông thôn, đã khiến những người làm báo chúng tôi không thể làm ngơ được. Mà giải quyết một vụ việc không phải giản đơn đâu. Có khi bị trù dập, có khi còn mất mạng nữa. Cái dạo chúng tôi vào Thanh Hoá điều tra công ty lương thực của Đặng Đình Tám và nhất là chạm nọc bí thư tỉnh ủy Hà Trọng Hoà, tỉnh ủy đã huy động cả dân quân vây bắt cánh nhà báo chúng tôi tại phường Điện Biên, bắc loa oang oang khắp hang cùng ngõ hẻm, gọi là “lệnh vây bắt kẻ lạ”. Tưởng chết đồng chí ạ! Tôi phải chui xuống cống, nằm phục dưới ấy đến mấy hôm mới dám bò lên, bỏ trốn về Hà Nội. Ông Vũ Ngọc Phùng ở báo Thanh niên, có tí tuổi, chậm chân bị chúng nó đánh gẫy cả xương vai. Một phen khiếp vía! Nhưng mà cuối cùng Đảng vẫn sáng suốt. Đặng Đình Tám vào tù. Hà Trọng Hoà, ủy viên trung ương Đảng, bị cách chức. Đấy là kể chuyện mấy năm về trước, chứ bây giờ thì tiếng nói của nhân dân còn mạnh gấp mấy lần dạo ấy. Là vì Luật Báo Chí nhà nước ban hành đầu năm 90 có nói rõ quyền đóng góp ý kiến của nhân dân. Rồi bản Dự Thảo Cương Lĩnh Chính Trị trước Đại hội 7 mà chắc đồng chí có đọc, cũng khẳng định nhiệm vụ hàng đầu của báo chí là chống lại các thói hư tật xấu, cái độc ác, cái thấp hèn. Và mới đây nhất, tháng tư và tháng năm năm nay, Hội Đồng Nhà Nước lại thông qua pháp lệnh qui định cụ thể quyền khiếu nại và tố cáo của công dân. Thành ra quần chúng tham gia với báo chí càng ngày càng đông đảo hơn.

Quân cúi xuống, vỗ nhẹ trên trang giấy:

- Đồng chí xem, bà Nguyễn thị Tý, công nhân khuân vác của nhà máy xi măng, mạnh dạn tố giác ban giám đốc tham ô. Kết quả bà ấy được đề bạt lên trưởng phòng phân phối. Đây là hình chụp lúc bà ấy nhận giấy khen và một triệu đồng tiền thưởng của Viện Kiểm Sát...

Theo ngón tay Quân chỉ, Thảo chăm chú quan sát và lẩm nhẩm đọc. Nhưng đầu óc gã hoang mang vì vẫn không hiểu Quân muốn gì. Chẳng lẽ gã tìm đến Thảo, mời ăn một bữa thật thịnh soạn chỉ để nói mấy câu chuyện vớ vẩn này! Gã ngẩng lên, ngập ngừng bảo Quân:

- Vâng. Thỉnh thoảng tôi cũng có đọc báo. Chẳng hạn vụ mất cắp 51 tấn bột ngọt ở nhà máy Thiên Hương, nhiều công nhân bị bắt oan, cũng nhờ có báo chí mà rút cục tìm ra thủ phạm là ông thứ trưởng bộ Công nghiệp Thực phẩm và ban giám đốc nhà máy.

Quân gật đầu mỉm cười gấp tờ báo lại và nói:

- Chính vì thế mà hôm nay tôi đến gặp đồng chí. Đồng chí Thảo ạ, nói gần nói xa chẳng qua nói thật. Liên tiếp mấy tháng vừa qua, toà báo Gió mới nhận được nhiều thư của anh chị em công nhân ở nhà máy Vinatox tố cáo ban giám đốc chế tạo và phân phối thuốc trừ sâu giả cho các hợp tác xã nông nghiệp. Thuốc thật thì đem bán chợ đen lấy tiền bỏ túi. Tôi được toà báo cử xuống điều tra vụ ấy. Đồng chí công tác ở nhà máy này đã mấy năm, chắc chắn đồng chí cũng có biết, hoặc ít ra cũng nghe bàn tán. Xin thưa thật với đồng chí như thế này: Nước ta là một nước nông nghiệp. Nghị quyết của Đại hội Đảng kỳ 6 vẫn khẳng định rằng nông nghiệp là mặt trận hàng đầu. Nhưng nông nghiệp làm thế nào mà phát triển được khi thiếu phân bón và thuốc trừ sâu? Năm ngoái, các đoàn kiểm tra của bộ Nông Nghiệp báo cáo tổng kết là thuốc trừ sâu rầy nông dân dùng trên phạm vi cả nước, thì có đến bảy mươi phần trăm là thuốc giả! Thành ra năm nào cũng không đạt chỉ tiêu, nhân dân ở nhiều tỉnh phía Bắc bị đói. Trách nhiệm ấy qui vào đâu? Một nhà máy lớn như Vinatox, cả nước trông vào, mà dám bán thuốc giả cho nông dân, đồng chí thấy có được không? Toà báo đã bố trí tôi xuống đây, thể nào tôi cũng phải phanh ra manh mối. Nhưng không có đồng chí giúp cho một tay thì thật chẳng biết đường nào mà lần!

Thảo tái mặt ngồi yên. Trong lối nói của Quân, gã nhìn rõ lòng nhiệt thành của một phóng viên muốn làm tròn chức năng toà báo đã giao phó, làm tốt công tác đổi mới, góp phần xây dựng xã hội tốt đẹp hơn. Nhưng lôi kéo Thảo vào chuyện này thì Thảo sợ hãi lắm bởi gã hình dung trước những trù dập sẽ xảy đến với gã nếu chẳng may cuộc điều tra của Quân không có kết quả cụ thể. Quanh gã, nhan nhản khắp nơi trên cả nước, thiếu gì người thấp cổ bé miệng đã từng cất lên tiếng nói chống lại bất công rồi rút cục chẳng đi đến đâu mà còn đắng cay thân tàn ma dại. Gã run run bảo Quân:

- Việc này lớn quá, tôi không dám dúng vào, anh hiểu cho!

- Đồng chí ngại cũng phải! Nhưng hứa với đồng chí một lời là có đồng chí hay không, tôi cũng vẫn điều tra đến nơi đến chốn. Báo Gió mới của chúng tôi từ trước đến nay đã phanh phui tất cả chín vụ việc, và chưa có bận nào thất bại.

Thảo khổ sở phân trần:

- Thật tình mà nói tôi chẳng biết gì cả. Bộ phận phân phối và bộ phận quản lý nhà kho mới nắm vững chi tiết cụ thể. Tôi chỉ phụ trách hợp đồng giữa nhà máy và khách hàng, quanh năm chỉ thấy toàn là số liệu trên giấy tờ chứ có mấy khi mó tay vào lọ thuốc bao giờ. Cho nên, thú thật với anh là thuốc thật hay thuốc giả, chính tôi cũng chả biết!

Quân bắt ngay câu nói của Thảo, chuyển đề tài khai thác rất nhanh:

- Khách hàng của nhà máy thường là hợp tác xã nông nghiệp hoặc các phòng nông nghiệp quận hay huyện, phải không nào? Hợp đồng là một chuyên, nhưng khi lĩnh hàng, họ không cho người đến nghiệm thu trước hay sao? Thuốc giả, thuốc thật, phải biết chứ?

Thảo buột miệng:

- Cũng có thể họ biết, nhưng họ móc ngoặc với nhau. Tỉ dụ trên hợp đồng, một phòng nông nghiệp huyện mua năm nghìn lọ thuốc Vinatox với giá bảy trăm đồng một lọ. Khi nhận hàng, huyện nhận toàn thuốc giả, nên chỉ phải trả có hai trăm đồng thôi. Như vậy cả hai bên đều có lợi. Huyện nuốt không mỗi lọ thuốc năm trăm đồng. Còn nhà máy thì giữ lại được năm nghìn lọ thuốc thật để bán chợ đen. Huyện mang thuốc giả về bán lại cho nông dân với giá thuốc thật là bảy trăm đồng một lọ, đúng như ghi trong hợp đồng, thì năm nghìn lọ còn ăn thêm được hai triệu bạc nữa. Nghĩa là ăn cả hai đầu.

Quân gật gù hài lòng. Bước đầu như thế là thắng lợi rồi. Gã chỉ cần Thảo xác nhận Vinatox có chế tạo và phân phối thuốc giả, rồi từ kết luận cơ bản này, gã sẽ tiến dần sang những chi tiết khúc mắc khác. Thảo sợ gã hiểu lầm, vội tiếp:

- Nhưng không phải bất cứ hợp đồng nào cũng móc ngoặc cả đâu! Chẳng hạn như năm ngoái tỉnh Tiền Giang đặt mua mười ngàn lọ thuốc. Khi lĩnh hàng, họ trả đúng giá trong hợp đồng là bảy trăm một lọ. Mười nghìn lọ thuốc ấy, cứ hai lọ thật thì có một lọ giả mà chính tỉnh Tiền Giang không biết.

Quân mỉm cười hóm hỉnh nhìn Thảo khiến Thảo chợt hối hận vì vừa lỡ phun ra một vài chi tiết mà đáng lẽ không nên nói. Thảo cúi xuống đốt thuốc, bàn tay run run bật que diêm hai ba lần mới cháy. Quân tha thiết bảo Thảo:

- Anh Thảo ạ, anh giấu tôi làm gì! Rõ ràng anh biết cả chứ đâu phải không! Giám đốc kiêm bí thư Nguyễn văn Sắt hiện đã có hai căn nhà gạch, có ô tô riêng, có hai người giúp việc và chủ nhật nào cũng đánh bạc tại nhà. Phó giám đốc, trưởng phòng phân phối, trưởng phòng sản xuất, trưởng phòng tổ chức, kế toán tài vụ, trưởng kho chính và kho phụ, ai cũng có xe Cup, nhà cửa đầy đủ tiện nghi, toàn là hàng ngoại. Chỉ có những công nhân chân chất như anh là suốt đời không đủ ăn. Nông dân chân lấm tay bùn, quanh năm vất vả, ngửa cổ mong đến mùa gặt, nhưng lúa bị sâu rầy cắn hết, chẳng còn thu hoạch được bao nhiêu! Trách nhiệm ấy có phải của giám đốc kiêm bí thư Nguyễn văn Sắt không? Báo cáo mới nhất cho biết hiện khắp nơi đang bị nạn sâu rầy hoành hành, sản lượng vụ đông xuân thể nào cũng thất bát. Các nơi khẩn trương mua thuốc của Vinatox mang về địa phương để cứu lúa. Đoàn khảo sát bắt mấy con rầy thả vào một chậu thuốc. Rầy cứ thong thả bơi, chả hề hấn gì cả! Đem phân chất thuốc thì hoá ra toàn là nước lã pha với dầu hôi và thuốc đỏ! Nông nghiệp là mặt trận chủ yếu. Nông dân thiếu thóc thì cả nước đói. Đồng chí, mẹ đồng chí và cả tôi đều đói! Đồng chí biết mà cứ im lặng không tố giác, đồng chí cũng có trách nhiệm phần nào!

Thảo chớp mắt ngồi yên. Gã cũng thấy có một cái gì bất nhẫn vừa nhú lên trong lòng, nhưng hoàn cảnh của gã khó khăn quá, không thể liều lĩnh toa rập với Quân trong lúc này được. Thảo nhớ lại ngày mới ở bộ đội về, lang thang mất đến hơn hai năm, gõ cửa khắp các xí nghiệp, nhà máy, không nơi nào thèm nhận dù chỉ là một chân quét nhà. Mẹ con bữa cơm bữa cháo, ra vào ủ rũ nhìn nhau. Rồi vận động hàng loạt giấy giới thiệu, Thảo mới trở thành công nhân Vinatox trong diện hợp đồng, suốt ngày ngồi ở phòng văn thư chờ trưởng phòng sai vặt. Có lúc Thảo xuống kho dán nhãn hiệu lên chai thuốc, có khi lại được bố trí xếp thuốc vào két và khuân ra xe tải. Nói chung, gã là thứ công nhân trừ bị chuyên để điền khuyết những người vắng mặt. Hai năm sau, nhờ trống chỗ, Thảo vào biên chế, có bàn ngồi riêng, phụ trách hợp đồng giữa nhà máy và khách hàng trên mặt giấy tờ. Ngoại bổng tuy không có, nhưng cứ tự an ủi như thế cũng là yên thân rồi. Hai mẹ con chỉ trông vào đồng lương và nhu yếu phẩm hàng tháng của gã. Rủi gã bị đuổi hay bị bắt, mẹ gã chắc chắn sẽ bị gậy đi ăn mày. Gã trầm ngâm mấy giây rồi phân bua:

- Giả như tôi chỉ có một mình...

Quân giơ tay ngắt lời:

- Tú nó có nói nhiều với tôi về hoàn cảnh của đồng chí. Tôi hỏi thật, lương của đồng chí, tính cả phụ cấp, có đủ tiêu nửa tháng không? Giả như có bỏ béng cái việc này thì cũng có gì đáng tiếc đâu? Nhưng tôi cam kết với đồng chí là không đứa nào làm gì được đồng chí cả. Rút kinh nghiệm những vụ điều tra trước đây, chúng tôi đặt ra nguyên tắc là chỉ đăng báo tố cáo một khi đã nắm vững mọi tài liệu, mọi chứng từ trong tay và vận động được các báo khác cùng lên tiếng, mở một mặt trận chung, thành ra không thể nào thất bại được. Hứa với đồng chí một điều là kết thúc vụ này, chẳng những đồng chí không bị trù dập mà còn được đề bạt nữa, được thưởng tiền nữa. Tôi nói có sách, mách có chứng. Lát nữa về, tôi biếu đồng chí một chồng báo để đồng chí xem.

Thảo còn đang phân vân thì Quân lại bồi thêm:

- Nói dại, vạn bất đắc dĩ mà đồng chí có bị mất việc, thì đã có tôi. Đồng chí giúp tôi, thì mẹ đồng chí cũng như mẹ tôi. Tôi phải lo, tôi phải nuôi. Nhưng nói là nói chơi thế thôi, cùng lắm thì về làm báo với chúng tôi...

Thảo bật cười buồn:

-bTôi biết gì mà làm báo!

- Nghề dạy nghề, anh Thảo ạ! Có ai sinh ra đời để làm báo đâu... Nhưng mà việc ấy hẵng khoan bàn đến. Tôi hỏi anh cái này. Có người bảo tôi là thuốc thật chứa ở kho chính. Còn thuốc giả chất ở kho phụ và lọ thuốc giả nào cũng đánh dấu X thật nhỏ ngay sau nhãn hiệu Vinatox phải không?

Đây là một câu hỏi nghề nghiệp hoàn toàn do Quân phịa ra để ướm thử. Không ngờ Thảo lại tưởng gã thông thạo, nên vội đính chính:

- Ngày trước thì họ chia ra hai kho. Thuốc thật để ở kho chính, thuốc giả để ở kho phụ. Nhưng sau này sợ bị thanh tra đột xuất nên họ dồn chung với nhau. Thật hay giả thì chỉ có nhân viên phụ trách xuất kho mới phân biệt được!

- Anh làm cách nào lấy cho tôi một lọ thuốc thật và một lọ thuốc giả được không, anh Thảo? Tôi sẽ nhờ cơ quan khảo sát phân chất và đưa ra ánh sáng.

Thảo gãi đầu thoái thác:

- Báo cáo anh, chính tôi cũng không phân biệt được cái nào là thật, cái nào là giả. vả lại, qui định của nhà máy nghiêm lắm. Ai không có phận sự, cấm không được bén mảng đến nhà kho. Tôi chịu thôi!.. Mà tôi thấy khó khăn lắm anh ạ. Anh điều tra không được đâu. Nhà máy có phòng thí nghiệm, có đoàn chuyên gia phân chất, rồi trên Bộ cứ mấy tháng lại điều về một đoàn kiểm tra, các cơ quan đặt hàng có người nghiệm thu, ký tên đóng triện đầy đủ. Anh làm thế nào mà tố cáo được. Họ ăn thông từ trên xuống dưới, không có kẽ hở, anh chen vào không được đâu!

Quân giơ tay ngăn lại:

- Chúng tôi đã từng điều tra những vụ việc khó gấp vạn lần. Chẳng hạn những cơ quan của Đảng. Trêu vào họ chẳng khác gì mó tay vào tổ kiến lửa. Thế mà kết quả chúng tôi vẫn thắng. Huống chi một nhà máy tầm cỡ như Vinatox thì có gì đáng kể đâu!

- Lẽ tất nhiên các anh cũng có thể thành công nhưng với điều kiện là nhiều người phải hợp tác. Chẳng hạn như trong vụ này, cơ bản là khách hàng mua lầm thuốc giả phải viết đơn tố cáo. Rồi các anh bám lấy đơn tố cáo ấy mà phanh dần ra đầu mối, từ ngọn xuống gốc. Chứ nếu chỉ càn cứ vào các chứng liệu giấy tờ thì chả đi đến đâu. Bởi vì sổ sách kế toán, các đối khoản chi thu, nhà máy đều lưu giữ rất cẩn thận, thanh tra có đến đột xuất cũng không làm gì được họ đâu!

Quân mở to mắt nhìn Thảo. Câu nói vừa rồi chứng tỏ Thảo không khờ khạo như Quân tưởng. Gã biết nhiều, nhưng ngại đụng chạm. Nhận xét của Thảo dĩ nhiên hoàn toàn hợp lý đối với hiện tình quản lý kinh tế của Việt Nam ngày nay. Điều tra những vụ biển thủ công quỹ, thất thoát kho hàng một cách cụ thể, sổ sách kế toán không cân bằng được chi thu thì tương đối dễ dàng. Còn những vụ đánh tráo về phẩm chất hàng hoá giống như thuốc trừ sâu Vinatox, trong khi trên mặt giấy tờ vẫn đầy đủ, thì quả là rất phức tạp. Còn nhớ mấy năm trước, một hợp tác xã sản xuất phân chuồng nhận chỉ tiêu với huyện là bảy mươi tấn phân. Ngày giao hàng, chủ nhiệm nộp đủ bảy mươi tấn để đổi lấy thóc. Thóc thì không thể pha trộn với thứ khác được. Nhưng phân thì chỉ toàn là đất trộn với rơm băm nhỏ. Nông dân than như bọng, huyện ủy cũng chỉ biết xử lý qua loa là gửi xuống một văn thư cảnh cáo rằng “làm phân chửa đảm bảo chất lượng”! Không thể kết án nặng hơn bởi chủ nghĩa xã hội lấy con số báo cáo làm căn bản. Huyện đổi bảy mươi tấn. Hợp tác xã nộp đủ bảy mươi tấn. Muốn gì nữa? Còn trong bảy mươi tấn ấy có những thứ gì, đó là chuyện khác! Thuốc trừ sâu của Vinatox cũng vậy. Kiểm kho và theo dõi sổ sách, không có gì sơ xuất về số liệu. Bất quá nhà nước có khám phá ra thuốc giả thì cũng chỉ cảnh cáo rằng “chưa đảm bảo chất lượng,

Cần rút kinh nghiệm thêm” là huề cả làng! Lề lối lãnh đạo chiếu lệ ấy từ bao nhiêu năm qua đã trở thành truyền thống phổ biến trên phạm vi cả nước, dĩ nhiên Quân nắm rất vững. Nhưng gã vẫn mạnh miệng bảo Thảo bằng một giọng vừa tự tin vừa chỉ chiết:

- Đồng chí Thảo ạ. Dù khó khăn đến đâu tôi cũng sẽ theo đuổi đến cùng. Chức năng của người làm báo khiến tôi không thể lùi bước. Vì sự nghiệp cách mạng, vì công cuộc đổi mới đất nước, vì hạnh phúc ấm no của nhân dân, tôi sẽ đưa ra ánh sáng vụ này. Xin đồng chí giúp tôi một tay!

Những lời động viên hùng hồn của Quân làm Thảo nao nao hứng khởi. Đã lâu lắm, kể từ ngày rời bộ đội, Thảo ít khi còn có dịp nghe giảng chính trị. Những câu hô hào sáo ngữ kiểu đó, mấy năm gần đây, dường như đã vắng hẳn trong mọi sinh hoạt bất cứ nơi đâu, kể cả ở nhà máy của Thảo. Gã không ngờ giây phút này vẫn còn những người nhiệt tình như Quân, liều thân chống lại những thói hư tật xấu, vạch trần những cán bộ đảng viên tham ô hủ hoá để mưu cầu công bằng và hạnh phúc cho nhân dân. Thảo ngước mắt nhìn Quân, vừa thương hại vừa rưng rưng cảm động vì kính phục. Tuy vậy, gã vẫn rụt rè:

- Tôi làm sao giúp được đồng chí! Tôi biết gì, tôi đã nói hết rồi. Chỉ xin đồng chí một điều là khi viết báo, tuyệt đối đừng nhắc đến tên tôi. Đồng chí cũng đừng lại nhà tôi nữa!

Quân cười trấn an:

- Cái ấy thì đồng chí chả phải dặn. Nguyên tắc cơ bản của nhà báo chúng tôi là triệt để bảo vệ người cung cấp tin như đồng chí. Nếu không thì mai kia còn ai dám hợp tác với báo chí nữa! Nhưng tôi hỏi cái này, đồng chí có thể giới thiệu để tôi liên hệ với trưởng kho hoặc trưởng phòng kế toán tài vụ của nhà máy được không?

Thảo kêu lên:

- Dứt khoát là không được. Tôi cho số nhà, rồi đồng chí phải tự tìm gặp, chứ nếu khai ra là tôi móc nối thì đúng là lạy ông tôi ở bụi này mất rồi còn gì nữa!

Quân hài lòng gật đầu rồi đứng dậy trả tiền. Ra tới cửa, Quân còn dặn:

- Từ nay, hễ tôi cần trao đổi gì với đồng chí, tôi sẽ nhờ người khác đến gặp và hẹn đồng chí ra hiệu ăn. Như thế là tiện hơn cả.

Thảo đỡ chiếc cặp từ tay Quân và leo lên yên sau. Chiếc xe rồ máy lao vút đi dưới ánh đèn đường vàng vọt của con phố nhỏ.

Về đến nhà, Thảo vừa đẩy cửa vào thì bà mẹ hỏi ngay:

- Đi với ai thế? Tao lại cứ ngỡ là thằng Trung, hoá ra không phải.

Thảo khép cửa, tiến lại bên cạnh giường, ngồi ghé xuống và chậm rãi kể lại tù đầu đến cuối cuộc gặp gỡ bất ngờ hôm nay. Bà mẹ đang nằm, ngồi bật dậy, quăng chiếc quạt giấy sang bên cạnh, ai oán kêu lên:

- Mang hoạ vào thân rồi, con ơi!

Rồi bà vừa thở vừa mắng:

- Mày ăn cơm hay ăn... cám mà dốt thế hử con? Tại sao lại dám đứng vào cái việc to tát như thế? Nhẽ ra, ông nhà báo có hỏi thăm thì phải lánh đi chứ, mở mồm nói càn để được cái gì? Ăn cây nào rào cây nấy! Thuốc thật hay thuốc giả, việc gì đến mình mà khai ra! Khôn dồn ra miệng là khôn dại! Không khéo mất việc mà còn đi tù nữa chứ chả chơi đâu! Thời buổi này, tai vách mạch rừng, giả ngây giả điếc còn chửa vị tất đã yên thân, huống hồ lại còn nỏ mồm mà ton hót với nhà báo!

Bà đứng bật dậy, lôi tay Thảo:

- Đi ngay! Khôn hồn thì đạp xe sang nói cho ông Sắt biết! Nhanh lên!

Thảo vốn là đứa dễ xúc động, nghe mẹ giảng, gã đâm hoảng. Gã thấy mẹ mình có lý: Chỉ còn con đường duy nhất là thú tội với giám đốc để cứu lấy thân. Gã đứng lên, nhưng chợt nhớ ra, nhăn nhó đáp:

- Xe xẹp lốp, đã vá đâu!

Mẹ gã nạt:

- Thì chạy bộ. Hay là đón xích lô mà đi! Sao mà dại dột đến thế! Không nhớ cái dạo đoàn thanh tra trung ương xuống kiểm tra công ty lương thực thực phẩm năm kia hay sao? Điều tra mãi, cách chức được bí thư đảng ủy thì cả đoàn thanh tra chín người về sau vào tù hết. Mới đấy đã quên rồi ư? Mà nói đâu xa, cứ xem gương thằng Tốn nhà bà Thật thì biết đấy! Một mình đứng lên chống tiêu cực ở Hợp tác xã. Rút cục được cái gì? Được có mỗi cái giấy khen. Chủ nhiệm cũ đi rồi, chủ nhiệm mới đổi về, có ngó ngàng gì đến thằng Tốn nữa đâu! Vận động đổi sang cơ quan khác, cũng chẳng chỗ nào bố trí công tác tốt. Là vì người ta sợ nó sẽ tố cáo. Thành ra hễ mang tiếng là chống tiêu cực, thì đời sẽ khốn nạn con ạ! Được tiếng khen ho hen chẳng còn là thế đấy!

Dứt lời, bà móc túi áo, lấy một nắm tiền đưa cho con không cần đếm như thông lệ. Thảo hớt hải lao ra cửa, vẫy Honda ôm đến nhà giám đốc Nguyễn văn Sắt. Gã ưu tư hình dung ra khuôn mặt đầy nhiệt tình của Quân và bất chợt thấy dâng lên trong lòng

niềm xót xa và hổ thẹn của một kẻ phản bội hèn hạ, đã không dám đương đầu với tội ác, còn toa rập để tố cáo người ngay thẳng như Quân. Gã thở dài thành tiếng, lắc đầu mấy cái như muốn bày tỏ nỗi chán chường của một hoàn cảnh không lối thoát. Dù thương Quân đến đâu đi nữa, dù bữa cơm Tàu Quân khoản đãi Thảo có ngon đến mấy đi chăng nữa, thì Thảo cũng phải tự cứu lấy mình, không thể làm vật tế thần để nay mai ban giám đốc Vinatox nhắm vào mà trả thù. Mẹ Thảo nói đúng: thấp cổ bé

miệng như Thảo thì thà cứ câm mồm an phận là khôn ngoan hơn cả. Gã nắm tay, đấm mạnh vào không khí để tỏ dấu hiệu cương quyết, rồi nhẩm trước trong đầu những chi tiết lát nữa đây sẽ phải kể khi đối diện thượng cấp.

Tư thất của giám đốc Nguyễn văn Sắt nằm khiêm tốn trên con đường Trần Quốc Toản, chỗ quanh năm rợp mát. Bề ngoài nó chỉ là căn nhà gạch cũ kỹ giống như bao dãy phố lân cận. Nhưng bên trong, cuộc sống phồn vinh rực rỡ mà chỉ có lớp đảng viên cán bộ cấp cao mới đủ điều kiện thụ hưởng. Buổi tối hôm ấy, Sắt đang xem dở cuốn phim tình cảm Hồng Kông thì Thảo rón rén tiến vào gõ cửa. Người nhà thong thả ra mở, hất hàm hỏi:

- Tìm ai? Có việc gì?

- Thưa, tôi là Thảo, công nhân nhà máy Vinatox, cần gặp đồng chí giám đốc ạ!

- Có việc gì? Sao không đợi sáng mai đến nhà máy? Ông giám đốc đang nghỉ.

Thảo khẩn khoản:

- Nhờ chị trình với đồng chí giám đốc là tôi cần báo cáo chuyện khẩn trương, không để đến sáng mai được!

Chị người làm lưỡng lự quay đi. Trên tờ hộ khẩu, chị được khai là cháu của Sắt cho hợp lệ thường trú. Nhưng trong thực tế, chị ở đợ cho Sắt đã hai năm nay. Chị vào trong một lúc khá lâu mới trở ra và cho phép Thảo vào ngồi chờ ở phòng khách. Nhà rất vắng vẻ vì mọi người đều tụ tập ở gian bên cạnh để vừa xem vừa bình luận về cuốn phim. Chung quanh Thảo, đồ đạc bày biện một cách thừa thãi, thứ nào cũng hào nhoáng, hiện đại, khiến Thảo có cảm tưởng mình vừa lạc vào một thế giới xa lạ không thuộc về mảnh đất Việt Nam khốn khổ này.

Nguyễn văn Sắt mặc pyjama vàng viền nâu, khệnh khạng vén mành bước ra, dáng bệ vệ như một điền chủ ngày trước đi thăm ruộng. Thảo đứng bật dậy cúi chào:

- Thưa thủ trưởng...

Sắt hầm hầm không thèm nhếch mép. Trong nhà máy, Thảo vốn là một bóng mờ ‘‘qua đường không ai hay”, cả năm chả có dịp giáp mặt Sắt một lần, cho nên Sắt chưa hề có chút thiện cảm gần gũi nào đối với Thảo. Huống chi Sắt vốn ghét những ai gọi mình bằng thủ trưởng, bởi hai tiếng đó chỉ là một danh từ chung để gọi bất cứ cán bộ điều hành nào, dù lớn hay nhỏ. Ở bộ đội, một anh đại đội trưởng cũng là thủ trưởng mà leo lên đến tư lệnh hay chính ủy sư đoàn cũng vẫn chỉ là thủ trưởng, Sắt chán cái trò mập mờ đó lắm! Ngày nay, gã đã là giám đốc, gã muốn mọi người phải gọi rõ chức vụ nghe mới oai. Thảo cứ quen mồm như thuở trước nên mới mở miệng chào, Sắt đã có ác cảm rồi! Huống chi Sắt biết chắc những kẻ tự ý tìm đến Sắt để gặp riêng, thường chỉ nhằm mục đích xin xỏ mà thôi! Sắt ngồi xuống ghế, vênh mặt hỏi:

- Có việc gì mà khuya khoắt thế này còn mò đến? Nói nhanh lên, tôi đang vội!

Thảo thất vọng đã toan cáo từ ra về. Nhưng nghĩ đến bà mẹ đang hồi hộp chờ tin ở nhà, gã đành miễn cưỡng nán lại và kể hết đầu đuôi buổi tiếp xúc với nhà báo Minh Quân chiều nay cho Sắt nghe, chi lược bỏ những chi tiết mà Thảo đã hớ hênh phun ra. Sắt lặng người lắng nghe, mặt tái nhợt, mắt long lên những tia giận dữ. Thời buổi này, tham ô không phải là một tật xấu mà là cái mốt mọi người có cơ hội phải triệt để vận dụng khai thác. Vạn nhất chế độ có sụp đổ thì cũng còn chút vốn chìm, véo dần mà dưỡng già. Cán bộ đảng viên như Sắt, chẳng ai bảo ai nhưng cùng hiểu như vậy, cho nên nhìn quanh không còn ai trong sạch nữa. Chờ Thảo dứt lời, Sắt nhìn thẳng vào mặt Thảo và nghiến răng hỏi:

- Cậu khai với nó những gì rồi?

Thảo vội xua tay:

- Tôi có biết gì đâu mà khai, thủ trưởng! Tôi bảo làm gì có chuyện quái gở ấy! Vinatox từ mấy năm nay vẫn là lá cờ đầu của thành phố cơ mà! Chắc có đứa xấu mồm vu cáo đấy! Nhà báo không tin thì cứ việc liên hệ với ban giám đốc. Vinatox ba lần được Thành ủy biểu dương, ai chả biết!

Sắt hừ một tiếng, sắc mặt dần dần bình tĩnh trở lại. Gã đứng dậy chắp tay sau đít đi tới đi lui, đăm chiêu suy nghĩ. Hú vía! May mà cái thằng Thảo khờ khạo này nó bảo cho mình biết để chuẩn bị đối phó, chứ không thì có thể lôi thôi to! Kinh nghiệm cho thấy, biết bao nhiêu vụ phanh phui của báo chí mấy năm qua đều do công nhân hoặc nhân viên trong nội bộ một cơ quan hay xí nghiệp cung cấp tư liệu, thông đồng với bên ngoài để lật đổ thượng cấp. Không có “nội tuyến” thì dù nỗ lực đến đâu, nhà báo cũng khó lòng mà moi móc nổi những bê bối ở một nhà máy vốn tập trung quyền hành chặt chẽ như Vinatox. Sắt biết rõ những đứa khố rách áo ôm như Thảo thường hay liều lĩnh hoặc dễ bị mua chuộc bởi những hứa hẹn tâng bốc của bọn nhà báo, giống như Sắt mấy chục năm trước đã căm thù địa chủ. Địa chủ thuở xưa không hề bóc lột Sắt mà nghe vài lời khích động, Sắt đã thấy oán hờn bừng bừng, rồi tự nguyện lăn xả vào cuộc đấu tố, huống chi công nhân ngày nay thường xuyên bị bức xúc bởi xã hội nghèo đói và bất công. Vận Sắt còn đỏ lắm cho nên thằng Thảo mới không phản bội! Gã chợt hối hận đã lạnh nhạt với Thảo bởi tưởng lầm rằng Thảo đến cầu cạnh. Gã vội đổi giọng, dịu dàng bảo Thảo:

- Tàn dư phản động còn nhiều, lúc nào cũng ra sức phá hoại sản xuất của ta, cho nên tôi vẫn thường xuyên nhắc nhở anh em công nhân phải cảnh giác là vì thế! Bọn nhà báo vô công rỗi nghề, đã lười lao động lại còn tiếp tay với kẻ địch, lợi dụng công cuộc đổi mới của Đảng để gây hoang mang trong quần chúng!

Gã tiến lại sau lưng Thảo, âu yếm đặt bàn tay lên vai đàn em và tha thiết nói:

- Cậu biết cảnh giác mà chạy lại báo cho tôi biết như thế này là tốt lắm! Chứng tỏ là cậu không mắc mưu bọn nhà báo phản động. Tôi với cậu, dù thế nào đi nữa thì cũng cùng chung cái gốc bộ đội mà ra, cùng nằm gai nếm mật, trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ. Cho nên lúc nào tôi cũng xem cậu như người nhà, anh em đùm bọc lẫn nhau! Từ nay, ở nhà máy, có cần gì thì cứ lên thẳng văn phòng gặp tôi, không phải hỏi ai cả!

Thảo mủi lòng muốn oà lên khóc dù biết rõ đó chỉ là những lời giả dối. Mấy năm nay làm việc dưới trướng Nguyễn văn Sắt, chả mấy khi Thảo được vinh dự đến gần đàn anh để nghe đàn anh nói một lời dịu ngọt như đêm nay, cho nên Thảo không thể không cảm động, sắt ngồi xuống ghế, quay sang buồng bên cạnh, quát lớn:

- Cái Tửu đâu? Nhà có khách mà không bưng nước ra à? Làm cái gì mà chết dí cả lũ trong ấy? Lấy ngay cho tao hai chai bia. Nhanh lên!

Rồi gã ngoảnh lại, vói tay mở tủ chè, lôi ra gói thuốc ba số năm còn nguyên, xé giấy bóng, mở nắp mời Thảo và tươi cười nói:

- Ra giêng, thư thả rồi mình sẽ cho cậu đi học một khoá bồi dưỡng nghiệp vụ. Bộ đội phục viên tất nhiên là phải ưu tiên chiếu cố. Học đi, rồi về đây mình sẽ đề bạt lên phó phòng! Cậu còn trẻ, phải phấn đấu lên, rồi mình sẽ đề nghị Đảng ủy kết nạp.

Thảo ngây ngất muốn lịm người đi. Gã ấp úng cám ơn rồi phân bua:

- Báo cáo thủ trưởng, tôi chưa có giấy chứng nhận lớp 10 hệ bổ túc, sợ không đủ điểm chuẩn để đi học.

Sắt phì cười:

- Khó gì cái mảnh giấy vứt đi ấy! Thiếu gì đứa chỉ mới học hết lớp năm, lớp sáu đã vào đại học! Nhưng thôi, chuyện ấy cậu cứ để tôi liệu! uống bia đi!

Thảo run run nâng ly làm một hớp lớn, để lại lớp bọt trắng lấm tấm ở môi trên và hai bên mép. Sắt đột ngột quay về đề tài cũ:

- Thằng nhà báo ấy làm sao biết cậu mà hỏi thăm? Cậu quen nó ư?

Thảo sợ hãi xua tay lia lịa:

- Thưa không. Tôi có biết nó là đứa nào đâu! Nhưng thủ trưởng còn lạ gì cánh nhà báo. Chúng nó đứa nào cũng ranh mãnh lắm...

- Thằng ấy tên là gì? Người ngoài ta hay người trong này?

- Thưa nó xưng là Minh Quân ở báo Gió mới, nói giọng Hà Nội.

Sắt khẽ nhíu mày rồi lại tươi tỉnh ngay:

- Thôi, được rồi. Tôi hỏi cho biết thế thôi... Ngày cậu về nhà máy, có nộp giấy giới thiệu sinh hoạt Đoàn ở đơn vị bộ đội cũ không? Có cái ấy thì tôi mới dễ lo liệu cho cậu.

- Thưa có ạ.

- Thế thì tốt! Uống bia đi. Ông bà cụ thân sinh khoẻ cả đấy chứ?

- Thưa, bố tôi mất lâu rồi ạ.

Sắt lắc đầu, đưa tay vỗ bồm bộp vào trán, chép miệng kêu lên:

- Ừ nhỉ! Mình lẫn mất rồi! Nhiều việc quá, chẳng còn nhớ gì nữa cả! Chả biết cậu thế nào, chứ mình bây giờ tệ lắm. Cái chứng sốt rét từ dạo vượt Trường Sơn, cứ thỉnh thoảng lại hành mình. Chữa bao nhiêu thuốc cũng chả khỏi!

Sắt lại giục Thảo uống bia. Rồi gã đột ngột bỏ vào buồng. Mấy phút sau gã trở ra thì chai bia của Thảo cũng vừa cạn. Thảo đứng dậy xin phép ra về. Sắt móc túi, lôi ra một bó tiền khá lớn, dúi vào tay Thảo và ân cần vỗ về:

- Cậu cầm tạm lấy mà sắm Tết! Mua cái gì biếu bà cụ hộ tôi. Nhớ nói là tôi gửi lời hỏi thăm. Mùng một, mùng hai Tết, thể nào tôi cũng lại mừng tuổi cụ.

Thảo choáng váng đỡ lấy gói tiền, lảo đảo bước ra cửa như người say rượu, quên cả chào từ giã. Sắt tiễn ra tận thềm, cúi xuống căn dặn:

- Thế nào thằng nhà báo cũng giở lại tìm cậu. Gặp nó, cậu cứ dứt khoát bảo rằng không bao giờ Vinatox chế thuốc giả. Phải nói cứng với nó như thế! Mình cây ngay chả sợ chết đứng. Nhưng mà cậu còn lạ gì, bọn nhà báo là chúa hay bới móc. Nói năng với nó nên ngọt nhạt cho qua chuyện, đừng có nóng nảy. Còn như nó cứ nhất định đòi bén mảng đến nhà máy mà điều tra thì tôi sẽ có cách. Không phải hãi gì cả!

Thảo luôn mồm vâng dạ. Chờ đàn anh nói dứt câu, gã cúi đầu thật sâu, kính cẩn chào Sắt và bước nhanh ra cổng, bàn tay vẫn nắm chặt bó tiền thật dầy vừa nhét trong túi quần. Đời Thảo đã mấy khi được của hoạnh tài bất ngờ như hôm nay. Trong giây lát, Thảo hình dung trước những ngày Xuân sẽ diễn ra hết súc náo nhiệt. Thảo sẽ mua cho mẹ chiếc áo gấm, cái khăn nhung để bù đắp lại bao nhiêu mùa xuân héo úa đã qua. Rồi tương lai của Thảo ở nhà máy cũng sẽ mở ra những chân trời kỳ ảo như Sắt vừa hứa hẹn. Chập chờn trong những tính toán lạc quan ấy, Thảo chợt thấy se sắt khi nghĩ đến Quân và không ngăn được tiếng thở dài ân hận.

Bóng Thảo vừa khuất, Sắt quay ngoắt vào gọi thằng con lớn, ra chỉ thị:

- Mày chạy đi ngay, lấy xe của tao mà phóng cho nhanh, gọi ông Hoành và ông Phúc lại đây gặp tao.

Thằng con đang xem dở cuốn phim, ngần ngừ thoái thác:

- Gần mười giờ đêm rồi bố!

Sắt trợn mắt nạt:

- Muốn mấy giờ thì mấy! Đến nhà mà không gặp thì dặn người nhà là nội đêm nay phải đến cho tao bàn việc. Hai ba giờ sáng cũng được!

- Ông Hoành nào hở bố?

- Ông Hoành trưởng kho với lại ông Phúc trưởng phòng kế toán tài vụ chứ còn ai vào đây nữa! Chỉ hỏi lẩn thẩn!

Thằng con đẩy Honda ra. Sắt ngồi phịch xuống sa-lông, xoa cằm chờ đợi. Trong buồng, bà vợ hai ba lần gọi gã vào xem phim tiếp, nhưng gã ưu tư không thèm nhếch mép trả lời. Ngay ngày mai, gã phải tìm cách xuất kho tất cả những kiện hàng thuốc giả, đồng thời kiểm soát lại sổ sách kế toán để sẵn sàng chờ các phái đoàn thanh tra tìm đến.

Ba hôm sau, ở toà soạn báo Gió mới, Quân ngồi trao đổi riêng với đồng chí phó tổng biên tập về bài phóng sự viết về Vinatox mà gã vừa hoàn tất phần dẫn nhập. Đọc xong xấp bản thảo, phó tổng biên tập quăng bẹt xuống bàn và quay sang bảo Quân:

- Cậu có định điều tra thật đâu mà viết dài dòng thế này! Mục đích của cậu là chỉ doạ lão Sắt, để lão đưa tiền cho cậu tiêu, phải không nào? Thế thì việc gì mà phải moi móc nhiều chi tiết như vậy?

Quân cãi lại:

- Nhưng mình không viết thật cụ thể, thì nó lại tưởng mình thuộc loại gà mờ, không nắm vững chứng liệu trong tay. Đời nào nó sợ!

Phó tổng biên tập vẫn lắc đầu:

- Cậu cứ nghe tôi. Chữa lại đi! Chỉ cần nêu bật một điểm chủ yếu rằng: Giám đốc Vinatox phá hoại nông nghiệp, là kẻ thù của nông dân cả nước! Một câu ấy thôi là đủ ăn tiền rồi. Nhưng mà tùy đấy. Năm ngoái, cậu viết thế nào mà Đảng ủy xí nghiệp Sao Vàng 2 phải điều đình biếu cậu chiếc xe Cup, bây giờ cứ thế mà làm.

Quân cầm xấp bản thảo lên, mân mê trong tay rồi cúi xuống nhẩm đọc lại. Câu nói nhắc nhở của đàn anh vừa đưa trí óc Quân trở về với kỷ niệm thắng lợi mà đến nay vẫn còn làm Quân chứa chan niềm vui mỗi khi nhớ lại. Đời làm báo có những phút huy hoàng rực rỡ mà chiếc xe Cup Quân đang dựng ngoài sân kia là một điển hình cụ thể.

Lúc Quân được cử xuống xí nghiệp Sao Vàng 2 để điều tra về số ván ép khổng lồ trị giá mấy trăm triệu vừa bị tẩu tán, gã không bao giờ ngờ chuyến đi ấy lại kết thúc tốt đẹp như vậy. Bài phóng sự đầu tiên vừa đăng lên báo, nội dung tuy chưa nói rõ được nhiều chi tiết và số liệu, nhưng dám mạnh dạn nêu đích danh từng nhân vật trong Đảng ủy, cho nên ngay hôm sau, xí nghiệp đã âm thầm sai người đến gặp riêng Quân để điều đình. Nén bạc đâm toạc tờ giấy. Bài phóng sự ngưng ngay, chẳng cần một lời giải thích với người đọc. Món quà quí giá bất ngờ ấy đã là một gợi ý, một tiền lệ đáng chú ý để đám nhà báo như Quân rút kinh nghiệm nghề nghiệp.

Lần này, Quân chiếu cố đến Vinatox cũng không ngoài mục đích cũ và Quân hy vọng sẽ bắt được món tiền tiêu Tết. Muốn thế, ngay bài đầu Quân phải xuống tay thật mạnh kèm theo những lời cảnh cáo là sẽ công bố toàn bộ số liệu vào những số báo kế tiếp.

Phó tổng biên tập thì lại nghĩ khác. Gã cho rằng, nếu ngay bài thứ nhất đã tiết lộ quá nhiều chi tiết, giống như một ván bài lật ngửa, thì kẻ bị tố sẽ đâm liều và tìm cách chống lại chứ không điều đình nữa. Và trong trường hợp ấy, toà báo sẽ phải theo đến cùng mà dù có thắng cũng chẳng ăn cái giải gì! Gã quơ cái điếu cày, khệnh khạng vê thuốc nhét vào nõ và bình phẩm thêm một câu:

- Còn cái này nữa. Nếu không phải là trường hợp tối cần thì không bao giờ nên tiết lộ tên tuổi của nhân chứng. Cái thằng Thảo nào đó, nó giúp cậu, đưa tin cho cậu. Cậu khai toạc tên nó ra như thế thì ác quá! Bán đứng cái đứa đã hợp tác với mình thì bận sau ai dám gặp cậu nữa!

Quân khổ sở phân trần:

- Tôi cũng biết như thế là ác. Nhưng khốn nỗi trong vụ này, mình chẳng nắm được chứng từ xuất nhập nào của nhà máy. Đối khoản chi thu, mình cũng không có, mà ngay đến tang vật cũng chả có nốt! Thành ra bất đắc dĩ tôi đành phải đem nhân chứng nội bộ ra mà dọa, mới hy vọng lão Sắt quăng cho tí tiền bồi dưỡng!

Phó tổng biên tập im lặng nhả khói lên trần. Một lúc sau mới lơ đãng đáp:

- Thôi, thế cũng được! Tiến hành đi. Tôi cũng đang túng quá, Tết nhất đến nơi rồi, chả biết xoay vào đâu bây giờ!

Dứt lời gã đứng dậy bỏ ra ngoài. Một mình Quân ngồi lại, làm bộ hí hoáy sửa bản thảo theo ý đàn anh, nhưng thực ra Quân đã cân nhắc rất kỹ và thấy không thể bỏ bất cứ chi tiết nào dù biết rằng bài phóng sự của gã sẽ là mồ chôn thằng Thảo, ân nhân của gã. Quân mở ngăn kéo, lấy ra một cái phong bì lớn, nhét tập bản thảo vào và chuẩn bị phóng ra ngoại ô gặp Nguyễn văn Sắt.

Đến cổng nhà máy Vinatox, Quân xuống xe, trình thẻ nhà báo cho đồng chí bảo vệ rồi hiên ngang đi thẳng lại văn phòng. Nắng chiều còn gay gắt. Mùi vị nồng nặc của những chất hoá học từ khu bào chế thoang thoảng theo gió bay ra làm Quân liên tiếp khịt mũi. Quân đưa mắt quan sát khắp lượt, từ dẫy nhà hành chánh khang trang, nhà ăn tập thể cho đến hai kho hàng khổng lồ nằm phía cuối khoảng sân đất rất rộng, ở đó có mấy chiếc xe tải đang nhận thuốc theo hợp đồng. Quân khoai thai tiến lại phòng trực, nở nụ cười tự tin chào cô thư ký và xuất trình thẻ nhà báo cùng giấy giới thiệu của toà soạn.

Mấy năm gần đây, đơn vị sản xuất nào cũng cấp khoản giao tế bởi khách khứa các loại nườm nượp ra vào. Chính vì thế, Sắt đã tuyển một cô gái thật đẹp, cho ngồi trực văn phòng mà gã tin rằng đó là một trong những yếu tố để nhà máy thành công trong những giao dịch về hợp đồng. Mà Sắt đánh giá đúng. Năm ngoái, một nhóm Việt kiều từ Canada về tham quan nhà máy, được cô chiêu đãi mấy ngày liền, đã hân hoan tặng Vinatox hai ngàn mỹ kim để trang bị kỹ thuật và nhận làm đơn vị kết nghĩa lâu dài. Từ đó, cô trở thành nhân vật quan trọng mà công nhân trong nhà máy, nhiều người phải nhờ vả.

Cô ngẩng lên nhìn Quân, trả lại thẻ nhà báo và giật mình vì lần đầu tiên Vinatox bị báo chí hỏi thăm. Thoáng trong giây lát, cô ý thức ngay nhiệm vụ của mình những ngày sắp tới sẽ rất nặng nề bởi chính cô sẽ phải làm thế nào để giải toả áp lực của Quân. Cô cố che giấu nét bối rối, nở nụ cười xã giao thường lệ, mời Quân vào nhà khách để cô trình giám đốc ra tiếp chuyện. Cô mở đầu bằng một câu khen nịnh:

- Hoá ra ông là nhà báo Minh Quân! Tôi vẫn đọc bài của ông luôn đấy! Mãi hôm nay mới được gặp, quí hoá quá! Cứ ngỡ là ông lớn tuổi rồi chứ, không ngờ ông còn trẻ quá! Xin mời ông ngồi chơi tạm đây để tôi thưa với đồng chí giám đốc.

Quân hài lòng gật đầu đáp lễ. Cô vào phòng Sắt đến hơn mười phút mới trở ra, ôm theo một cái gói nhỏ, kích thước lớn hơn viên gạch thẻ, bọc trong giấy hoa rất mỹ thuật. Cô nâng bằng cả hai tay, trân trọng trao cho Quân và lễ phép nói:

- Thưa ông, ban giám đốc đang bận họp với lãnh đạo công đoàn. Thật, chả mấy khi ông quá bộ đến tham quan nhà máy mà đồng chí giám đốc lại không ra tiếp ông được. Đồng chí bảo tôi xin lỗi ông và có chút quà mọn gọi là để làm quen, xin ông nhận cho!

Quân hồi hộp đỡ lấy tặng phẩm, còn cố tình nắm lấy bàn tay cô thư ký một lúc khá lâu mới chịu buông ra. Gã ngượng ngùng nói vài câu dã lã rồi từ biệt. Cô thư ký tiễn ra tận cổng, hai ba lần thay mặt giám đốc xin lỗi Quân, đồng thời khen mãi những bài báo Quân viết mà thực ra cô chưa hề đọc chữ nào!

Quân nhét gói quà vào hẳn bên trong ngực áo, đạp xe phóng vụt đi. Gã không ngờ kết quả đến với gã dễ dàng như vậy. Gã gật gù khen Sắt là người lịch duyệt và biết điều, cổ nhân đã dạy: Đồng tiền đi trước là đồng tiền khôn! Đằng nào cũng phải tốn thì thà rằng đưa ngay cho Quân để xóa hết mọi phiền toái về sau. Gã nhếch mép cười khinh bỉ bí thư Nguyễn văn Sắt yếu bóng vía! Trong cơn ngây ngất vì thắng lợi quá bất ngờ, Quân không kịp nghĩ ra là tại sao Sắt lại biết trước Quân sẽ tới mà chuẩn bị quà tặng. Sắt cũng chưa đọc bản thảo của Quân, đâu biết Quân đến thăm nhà máy vì mục đích gì mà sắt phải lo lót!

Xe chạy qua một quãng đường vắng, Quân khoan khoái rú lên cười thành tiếng, đầu óc choáng ngợp bởi hoạnh tài đột xuất. Đúng là Sắt có tật giật mình! Hoá ra bữa tiệc khoản đãi thằng Thảo để khai thác tin tức hoàn toàn phí phạm, không cần thiết. Kiếm ăn kiểu này đơn giản quá, Quân sẽ đề nghị phó tổng biên tập đích thân đến gặp Sắt, moi thêm mớ tiền chia nhau hưởng thụ. Rồi từ kinh nghiệm này, biết đâu Quân sẽ chẳng áp dụng đối với những xí nghiệp và nhà máy khác.

Vừa rú ga, Quân vừa nghĩ đến phó tổng biên tập, người đàn anh già dặn đã cấp giấy giới thiệu và toa rập với gã để kiếm tiền tiêu Tết. Trong cái gói giấy khá nặng kia, nếu Quân đoán không lầm thì ít lắm cũng phải có một xấp tiền mặt và hai cây vàng. Giá cả như thế là phải chăng, chẳng ai bóc lột ai. Đã toan mang thẳng về nhà rồi minh bạch mời phó tổng biên tập lại để hai người cùng “khui hụi”, nhưng Quân lại nổi máu tham, muốn giấu riêng cho mình một mớ, bởi dù sao trong vụ này, Quân cũng là kẻ tiên phong và mất nhiều công sức hơn. Gã nhìn trước trông sau rồi cho xe tấp vào lề, dưới một tàn cây vắng vẻ. Gã thòng một chân chống đất, lật đật moi gói quà trong bụng ra, lột bun