3. BONG BÓNG

Các bạn thấy đấy, cách nay chưa xa, các báo ầm ĩ về một cây bút trẻ. Nhà văn Hà Lê. Lê là bạn thân của tôi, thế là tôi cũng được thơm lây rồi. Đọc mà nở cả mặt mũi. Ôi giời, sao mà lắm ý kiến trái ngược nhau thế này không biết!

- Hà Lê là một thiên tài vừa phát lộ, nay mai sẽ tỏa sáng trên bầu trời văn chương nước nhà vốn thưa thớt những ngôi sao...

- Rất nhiều người tán nhăng tán cuội bậy bạ về cây viết thiếu tính chuyên nghiệp này; anh ta viết câu chưa thành câu, chưa đạt trình độ lớp bốn thì có; tuy nhiên, anh có thể là một nhà tư tưởng nhớn, những tư tưởng vĩ đại ẩn ngay trong những tình tiết thô tục, những câu chuyện bẩn thỉu...

- Anh là một trong những dị nhân đi trước thời đại một bước lùi cần thiết, những trăn trở của anh bản năng như thời tiền sử, thời con người ta vốn trong suốt như thời gian...

- Ồ, có gì mới khi nhai lại quá khứ, cho dù đó là thời vàng máu. Nhân vật trong văn Hà Lê chung quy cũng chỉ là biến tấu của ba loại khuôn mặt người – ngợm mà một nhà văn Pháp đã tổng kết, đại loại: một là thiên tài, những người ưu tú hiếm hoi nghĩ ra chủ thuyết này chủ nghĩa kia, tư tưởng bảo hoàng cũ hay dân chủ mới; hai là lớp lớp đội ngũ miệng nói tay làm, dám xả thân biến cái mù mờ thành hiện thực hay còn gọi là những tín đồ; và, cuối cùng là thế hệ hưởng thành quả; nếu họ biến chất, không còn là tín đồ thực sự nữa thì đó chính là một lũ lưu manh, côn đồ, lươn lẹo, xảo trá, giả đạo đức không hơn không kém...

- Bút pháp mới chưa từng thấy, nội dung thì hoang dã, yêu tùm lum đã đời thiệt. Có lẽ trước anh chưa có cây bút nào viết bạo liệt đến mức ấy. Có thể coi một số trang văn của anh là những thành tựu của khoa giải phẫu sinh lý trong y học hiện đại...

- Ê, ngắn học mới nói thế, chứ anh này mô phỏng phương Tây thôi, văn chương cởi truồng thì viết dễ ợt à...

- Vân vân và vân vân...

Nhìn chung (hoặc coi như là, hay tóm lại – văn chương Lê đầy rẫy những cụm từ như thế) Hà Lê đã nổi tiếng. Kéo theo, sách của anh bán chạy như tôm tươi. Còn có đọc hay không, còn tùy ở cuốn sách, ở bạn đọc.

Sau đó ít lâu, khi thời gian đủ làm tôi tĩnh tâm, không hiểu sao tôi bỗng bi quan nghĩ theo chiều ngược lại. Báo cho là có giá trị thì tôi nghĩ là rổm. Báo khen hay, tôi đoán là dở. Vì sao ư? Lê ơi là Lê! Cậu có giận thì cứ giận! Chứ tôi không thể không thú thật rằng tôi đã bị thất vọng quá nhiều lần rồi. Có nhiều cái, trong đó có các tác phẩm chúng ta dứt ruột đẻ ra, báo chí bảo là hòn ngọc, vậy mà bây giờ đem ra săm soi thử, thấy không bằng một nửa cục đất, đất thời nay còn quý hơn vàng ngọc kia. Vậy là cậu bị báo chí thổi bong bóng lên mây lên gió rồi đó! Rồi cậu và cả các nhà văn từng được báo đài đồn thổi đều sẽ lặn mất tăm trên văn đàn. Cậu và họ đi đâu, có còn viết hay không, viết thế nào, ai đọc, hàng trăm câu hỏi đặt ra, thậm chí có nhiều nhà phê bình còn cất công đi điều tra cũng không sao tìm được câu trả lời. Chỉ biết là các nhà văn ấy không trở lại nữa! Họ có lỗi? Đầu tiên là có lỗi với họ. Đang viết, tên tuổi nổi như cồn mà buông bút thì có lỗi quá đi rồi. Lỗi không viết được nữa! Vì sao nhỉ? Vì thành vĩ nhân rồi, đi đâu cũng tưởng mình vĩ đại, nói câu nào cũng là lời vàng ý ngọc, làm sao còn tâm trí đi gom lời quê mua vui cho kẻ khác. Và vì bị sức ép từ chính bản thân. Lỡ có tiếng rồi. Viết nữa có khi lại bị tai tiếng cũng nên. Bởi thế người ta bảo thành nhà văn rồi thì không phải viết nữa. Viết nữa, e rằng đến lều văn cũng chả xứng. Cũng tương tự như các vị tiến sĩ ở ta vậy thôi, lúc còn là thạc sĩ, nghiên cứu sinh thì đi đâu cũng nghiên nghiên cứu cứu, thậm chí có quý cô, quý bà còn vừa nghiên cứu vừa sinh nữa cơ. Vậy mà khi thành tiến sĩ rồi thì mất dạng; có học vị mới rồi, cao rồi, chả nhẽ viết kém cả hồi tiền tiến sĩ; thế là gác nghiên để cứu mình bằng những công việc hốt bạc khác! Những công việc ấy chả cần học tới bậc tiến sĩ, một bà nội trợ kiêm môi giới đất đai cũng dư sức. Nhưng như thế thì các vị ấy có lỗi với bạn đọc đứt đuôi nòng nọc rồi! Vâng, bạn đọc tôi là A, giờ là B và B lại kém A, bạn có chấp nhận không? Vả lại, trước đây tôi viết chỉ vì tôi, vì danh vọng tôi, bạn đọc là cái gì mà tôi phải day dứt? Có bạn đọc cũng thế, mà không cũng có chết ai đâu? Sách in bằng tiền nhà nước, đoàn thể, tổ chức tài trợ, tôi có mất gì đâu. Và điều này, xin nói thật nhé, tôi chẳng có lỗi gì với các bạn đọc hết, bụng tôi chỉ chứa một cục văn con con, nó ra hết rồi, tôi làm sao rặn tiếp được nữa!

Ý nghĩ của tôi bị cắt ngang bởi tiếng nước chảy ồ ồ. Tôi vội đi ra phía sau nhà. Ở đấy, vợ tôi đang giặt quần áo. Từ cái chậu giặt bao nhiêu là bọt xà phòng bay lên. Chúng cứ loang loáng rồi vỡ vụn ra. Tôi hỏi:

- Bọt xà phòng làm sạch quần áo phải không em?

Vợ tôi cười:

- Bọt xà phòng chỉ kéo bụi ra khỏi quần áo thôi. Còn làm sạch quần áo là nhờ nước xà phòng, trong nước xà phòng có xút ăn da mà.

Ôi, bọt xà phòng!

Thứ bọt vô tình khiến cho các tình tiết trong hai lần gặp nhà văn Khai Nguyễn nở bung ra trong óc tôi...

Lần thứ nhất, tôi vừa bước qua cổng, vào nhà ngồi chưa ấm chỗ, Khai Nguyễn đã quay sang phía tôi, hạ giọng bảo:

“ Xuân Tình sắp chết rồi!”.

Xuân Tình là nhà thơ lãng mạn nổi tiếng từ trước cách mạng tháng Tám. Thơ ông, thế hệ chúng tôi ai cũng thuộc hàng chục bài. Đó là những bài thơ người ta chỉ có thể viết được trong những giây phút thăng hoa hiếm hoi trong đời. Đọc chúng, bạn đọc cùng thổn thức và đau nỗi đau của thi nhân. Thú thật, lúc còn trai trẻ, đọc thơ Xuân Tình, không ít lần tôi đã định tự tử khi thất tình. Song cũng có khi, thơ ông làm tôi trở thành một con người khác, đặc biệt là tính bốc đồng, khinh bạc mọi thứ ở đời.

Cách đây hai tuần, tôi còn gặp ông trong một cuộc nói chuyện thơ cơ mà, ông chết nhanh thế sao? Bởi vậy, tôi mở to đôi mắt nghi ngờ, hỏi:

“Sao chú biết?”.

Khai Nguyễn cười nhạt, thản nhiên nói:

“Xem truyền hình thì biết chứ sao”.

“Đài đưa tin Xuân Tình ốm nặng?”.

“Không, ông ta vẫn nói nói cười cười, đọc thơ sang sảng…”.

Tôi ngạc nhiên:

“Vậy sao chú nói ông ấy sắp chết?”.

Khai Nguyễn huơ tay vẽ một vòng tròn trong không khí:

“Người ta chả vừa tổng kết cuộc đời ông ta đấy sao!”.

Tôi “A” lên một tiếng. Thâm thúy thật! Chà chà, chẳng là đối với các nhà văn, nhà thơ lão thành, vào cuối đời họ, truyền hình thường ưu ái làm một chương trình giới thiệu, khẳng định lại công lao đóng góp của họ đối với nền văn học nước nhà. Song vì sao cứ phải chờ đến cuối đời người ta mới làm việc này nhỉ? Một anh bạn nghe tôi hỏi thế, chỉ cười xòa:

“Lúc nhà văn đã già mới biết anh ta có mắc sai lầm hay không. Những nhà văn không mắc sai lầm nào thì nêu làm gương người tốt việc tốt luôn thể”.

“Tiếc thật, lúc còn trẻ mặt mũi phơi phới ra thì không được trình cho thiên hạ thấy. Được thế thì các nhà văn áo ngắn cũng được an ủi phần nào. Rất có thể nhờ lên truyền hình mà mấy cây bút còm lọt vào mắt xanh của các em má hồng môi đỏ đang hớn hở chạy theo sau. Già mới được truyền hình thì người đã thành ngợm rồi, lên để nát thiên hạ chứ hay ho cái nỗi gì”, Khai Nguyễn có lần bảo tôi thế.

Rồi ông buông:

“Người ta đọc và yêu nhà văn là yêu văn yêu thơ, tức là yêu cái đẹp. Nhà văn, nhất là những kẻ xấu giai như cậu, chớ dại gì mà ló mặt vào ống kính. Biết cậu, người ta sẽ bớt yêu văn cậu đi một chút. Hãy để bạn đọc tưởng tượng cậu là một tay hào hoa phong nhã chứ không phải là một gã phàm phu tục tử mồm mép nhầy mỡ, nhồm nhoàm nhai thịt chó kia, nhớ nhé. Mình rất tiếc cho Xuân Tình…”.

Ba tháng sau, nhà thơ Xuân Tình chết thật. Nhà văn Khai Nguyễn cùng tôi đến viếng ông. Chúng tôi mang theo một vòng hoa và ném xuống huyệt nhà thơ đáng kính một nắm đất.

Lần thứ hai, tôi nhớ là vào khoảng tháng năm, trời nắng như đổ lửa, tôi lại đến thăm nhà văn Khai Nguyễn.

Lần này vừa mở cổng cho tôi, không chờ tôi kịp lau mồ hôi đang chảy ròng ròng trên mặt, ông đã nói:

“Hữu Xạ chết rồi cậu ạ!”.

Nhớ chuyện nhà thơ Xuân Tình, tôi gặng:

“Ông ấy mới lên truyền hình phải không chú?”.

“Không, chỉ có quan tài ông ấy lên truyền hình thôi!”.

“Buồn quá!”.

“Buồn hơn là tôi và cậu không có tiền bay ra Bắc để ném xuống huyệt ông ấy một nắm đất con”.

Lúc ra về, lòng tôi nặng trĩu.

Ông Hữu Xạ chính là người đã giới thiệu tôi vào Hội Nhà văn. Nghe nói, hồi ấy, trong ba lần họp, do bênh vực tôi, cả ba lần ông đều to tiếng với nhà thơ Xuân Tình. Ông nói văn tôi là thứ văn hiện đại, nhuần nhuyễn với truyền thống; tôi viết văn giống như yêu, vì yêu mà viết; và vì thế, tôi viết để cho mình, cho người, tìm người mà cho. Loại lão làng như ông, ông Xuân Tình ạ, tay văn sĩ này đã cố cho mà ông không chịu nhận, thật tiếc thay, phụ lòng người thay ông ơi; ông quen viết một chiều kiếm cơm rồi, giờ thằng nào trái ý là ông bảo thế này thế kia. Thật chán cho cái mũ ông đội, nó vừa với ông chứ đâu phải với tất cả mọi cái đầu! Còn Xuân Tình, nghe nói lại thì lúc ấy ông ta đỏ mặt, chém tay phầm phập vào không khí mà kiên quyết phán rằng, đại ý: văn vẻ của gã văn sĩ nhà quê ấy chỉ xứng là đồ đồng nát, hay còn gọi là ve chai, lượm từ bãi rác. Ngửi thối lắm. Không có tư tưởng. Yếu về chính trị. Thiếu vốn sống thực tế. Có biểu hiện của khuynh hướng tự nhiên...

Hữu Xạ quan trọng với sự nghiệp, tiếng tăm của tôi đến thế mà lúc ông rời bỏ cõi đời tôi lại không hay. Mà lúc biết thì đã muộn rồi. Than ôi, giả sử tôi có biết sớm hơn thì tôi cũng sẽ chẳng biết làm gì để tỏ chút lòng biết ơn tri ngộ!

Đúng lúc tôi đang bồi hồi nhớ lại người xưa, chuyện cũ thì có tiếng gõ cửa.

Nhà văn Khai Nguyễn!

Ông già này thiêng thật!

Tôi kêu lên thay cho lời tạ lỗi với bậc đàn anh trứ danh:

- Trời ơi, rồng đến nhà tôm. Cuối năm bận nhiều việc, cháu chưa đến chú được!

- Không sao, không sao…

Ông xua tay, ra ý nói nhân đi qua nhà, chợt nhớ tới tôi nên tạt qua thôi. Vào nhà, ông hỏi ngay:

- Tối qua cậu có xem truyền hình phỏng vấn trực tiếp Hà Lê không?

- Dạ, không. Hay không chú!

- Hay cái con khỉ! Nó sắp tan bọt nước rồi!

Nghe ông thở dài cái thượt, tôi nói:

- Mới ngoài ba mươi, cậu ấy còn phơi phới thế kia mà?

Khai Nguyễn cười ruồi:

- Còn trẻ mà chỉ chăm chắm đánh bóng tên tuổi, thời gian đâu viết lách nữa? Thật tội cho bạn cậu! Thân xác, tên tuổi thì vẫn trơ ra đó. Sự nghiệp rồi cũng thành bong bóng thôi! Tiếc thật! Mà cũng giận thật!

Ông nói thế và chỉ tay lên trời, mặt từ từ cúi xuống đất.