Người chết trả ơn Và-Vợ khôn chồng dại-
Ở tỉnh Bắc Ninh, một chú thợ khéo léo được vua đòi về Huế để xây cất hoàng thành.
Mới đến Nghệ An, chú thợ nhuốm bịnh mà chết bên sườn núi. Liền theo đó, mối bu lại làm ổ, đùn lên như nấm mộ. Mấy người con của chú không hay biết cha mình chết trong trường hợp nào, mồ mả ở đâu để cúng giỗ. Tuy họ được làm quan vinh hiển nhưng trong lòng không nguôi.
Kế bên nấm mộ nọ, có anh nông phu tên là Khá, thấy mộ bỏ hoang, hằng ngày anh tới lui chăm sóc. Hôm nọ, đang cày ruộng, thình lình anh gặp một người lạ tới mời đi ăn giỗ. Hỏi ở gần hay ở xa, người nọ đáp: “Cứ đi theo tôi”.
Anh nông phu than rằng mình nghèo quá, không có áo lành để mặc.
Người nọ nói: “Đừng lo, tôi có cái áo này cho anh mượn mặc đỡ”. Rồi nắm tay anh mà dắt đi về phía đầu làng.
Lát sau, đến nơi cúng giỗ. Anh nông phu nọ hơi ngạc nhiên vì toàn là người lạ. Nhưng đói quá, anh cúi đầu ăn no say rồi ngã lăn ra ngủ.
Người bạn nói: “Mình đi về là vừa”.
Anh nông phu nọ vì chưa tỉnh rượu nên trả lời:
- Anh về trước đi. Tôi về sau cũng được. Đường về gần chớ xa xôi gì.
Người bạn nói:
- Vậy thì anh trả áo lại cho tôi về trước.
Anh nông phu nọ cởi áo ra trả, rồi nằm ngủ luôn giấc trưa. Chừng tỉnh rượu thì thấy xung quanh toàn là người lạ, cảnh lạ. Người trong nhà cũng ngạc nhiên không biết anh nông phu nọ là ông khách nào. Chừng hỏi han đầu đuôi, họ đoán rằng: “Có lẽ nấm mộ nọ là của cha mình. Bấy lâu nay anh nông phu này có công giữ gìn nên cha mình trả ơn lại, mới mời về đây ăn giỗ”.
Sau đó, họ đền ơn anh vàng bạc, lụa là. Từ Bắc Ninh, anh nông phu phải đi bộ sáu ngày đường để về đến quê nhà Nghệ An. Đến nơi, vợ con chưng hửng vì mấy hôm nay ngỡ là anh bị cọp bắt chết rồi...
Vợ khôn chồng dạiChị nọ rất khôn nhưng rủi gặp nhằm anh chồng quá dại. Hôm nọ dệt vải xong, chị giao cho anh chồng đem đi bán.
Đi suốt ngày, rao khan giọng, anh chồng không thấy ai mua. Bỗng đâu có ông thầy giáo đi ngang qua mua hai vóc. Ông nói: “Sáng mai anh lại nhà tôi mà lấy tiền. Nhà tôi ở chỗ chợ đông không ai bán, chỗ kèn thổi tò te, chỗ cây tre một mắt”.
Hôm sau, anh chồng tìm hoài mà không gặp chỗ nào gọi là chỗ chợ đông mà không ai bán... Về nói cho vợ nghe. Chị mới đoán rằng người mua nọ là ông thầy giáo. Chợ đông không ai bán là trường học. Kèn thổi tò te là gần đám sậy có gió thổi. Cây tre một mắt là cọng hành. Vì vậy, chị vợ bảo chồng đến trường nọ ở gần đám sậy, trước cửa có trồng hành.
Anh chồng kiếm được ông giáo để đòi tiền. ông giáo hỏi: “Tại sao anh biết tôi ở đây?”.
Anh nọ nói: “Vợ tôi đoán như vậy”.
Ông thầy tấm tắc khen thầm cô vợ nọ.
Chừng anh chồng ra về, ông gởi theo một nhánh bông lài cặm giữa một miếng cứt trâu khô.
Nhận được món quà, cô sanh ra buồn bực, tủi phận mình bởi ông giáo nọ có ý mỉa mai cô như câu hát:
“Con vợ khôn lấy thằng chồng dại
Như bông hoa lài cắm bãi cứt trâu”
Nghĩ vậy cô ra bờ sông, chờ nước lớn mà tự vận.
Ông giáo nọ đoán được việc ấy nên vô cùng hối hận, giả đò xách một cái rổ rách đi lên mé sông. Gặp cô vợ nọ ngồi trên bờ với vẻ mặt âu sầu, ông giáo nói:
- Chị kia, ngồi qua một bên để tôi nhảy xuống sông xúc cá.
Cô vợ giựt mình, ngạc nhiên vì thấy một người đầu bạc hai thứ tóc mà quá dại, dùng cái rổ rách mà xúc cá. So sánh người già nọ với chồng mình ở nhà thì chồng mình coi vậy mà khôn hơn.
Nghĩ vậy, cô tự an ủi, trở về nhà, không thèm tự tử.