Chương XVII

Đã một năm tám tháng tôi không ngó ngàng gì đến những ghi chép này. Đến bây giờ vì buồn chán tôi mới kiếm cách giải khuây và bỗng nhiên đọc lại. Lúc bấy giờ tôi dừng lại ở đoạn tôi sắp đi Homburg. Trời ơi! Nói một cách so sánh, thì tôi thật là nhẹ dạ khi viết những dòng cuối cùng ấy! Có nghĩa là không phải nhẹ dạ, mà là quá tự tin, với những hy vọng không gì lay chuyển được! Lúc bấy giờ tôi có chút nào nghi ngờ bản thân tôi không nhỉ? Và rồi hơn một năm rưỡi trôi qua, mà theo tôi, tôi còn tồi tệ đi hơn cả một anh ăn mày! Mà ăn mày thì sao nào! Tôi nhổ toẹt vào cái sự ăn mày! Tôi đã tự mình hại mình! Tuy nhiên, tôi chả so mình với ai, mà cớ gì tôi phải dạy khôn cho tôi. Chẳng có gì vô nghĩa hơn là đạo đức trong lúc này! Ôi những con người tự hài lòng: với thói hài lòng cao ngạo những kẻ lắm điều này sẵn sàng xướng lên những câu châm ngôn của mình! Giá như họ biết rằng tôi hiểu tường tận lắm cái tình cảnh ghê tởm hiện nay của tôi, thì tất nhiên, họ sẽ không quay lưỡi lại mà dạy khôn tôi. Họ có thể nói được điều gì mới mẻ mà tôi chưa biết đến? Mà điều ấy để làm gì? Vấn đề là ở chỗ bánh xe quay một vòng là làm thay đổi tất cả, và các nhà đạo đức số một kia sẽ là những người đầu tiên (tôi tin như vậy) đem những chuyện đùa vui hữu hảo đến chúc mừng tôi. Và sẽ không có chuyện họ quay mặt đi với tôi như hiện nay. Tôi nhổ toẹt vào tất cả bọn họ! Bây giờ tôi là cái gì? Là một con zéro! Ngày mai tôi sống ra sao? Ngày mai có thể tôi đang chết mà sẽ được hồi sinh và bắt đầu sống! Tôi có thể tìm được con người trong tôi, chừng nào con người vẫn chưa rơi rụng!

Quả thật khi đó tôi có đi đến Homburg, nhưng rồi... sau đây tôi lại quay về Ruletenberg, đi Spa, đi cả Baden với tư cách là hầu phòng cho cố vấn Gintse, một tên khốn kiếp và là địa chủ cũ của tôi ở đây. Thế là tôi đã đi làm đầy tớ suốt năm tháng ròng! Chuyện ấy xảy ra sau khi tôi đi tù. (Tôi đã ngồi tù ở Ruletenberg vì một món nợ. Có một người, không biết là ai, đã cứu tôi ra. Ai vậy? Ngài Astley? Cô Polina? Tôi không biết, nhưng món nợ đã được trả, tổng cộng là hai trăm taler và tôi được thả ra. Tôi biết đi đâu? Tôi liền đến nhà Gintse. Đó là con người trẻ tuổi, nông nổi, thích nằm ườn, còn tôi thì lại biết nói và viết bằng ba thứ tiếng. Đầu tiên tôi đến hắn làm công việc như của thư ký, mỗi tháng được ba mươi gulden, nhưng kết cục là làm đầy tớ thật sự: nuôi thư ký thì hắn không đủ tiền, nên hắn cứ bớt lương tôi, tôi chẳng biết đi đâu, nên đành ở lại, và thế là chính tôi biến tôi thành đầy tớ. Hắn chán tôi và tôi chán hắn, nhưng đổi lại trong năm tháng tôi cũng tích cóp được bảy trăm gulden. Một buổi chiều tối ở Baden tôi tuyên bố rằng tôi muốn chia tay. Cũng tối hôm đó tôi đến phòng chơi rulet. Ôi, trái tim tôi đập mới khiếp chứ! Không, không phải là tôi quý đồng tiền! Lúc ấy tôi chỉ muốn sao cho ngày mai tất cả cái bọn Gintse, bọn tổng quản, bọn các bà đầm Baden hào nhoáng đều nói về tôi, kể chuyện tôi, ngạc nhiên về tôi, khen ngợi tôi và cúi đầu trước món tiền thắng bạc lần mới này của tôi. Tất cả những điều ấy đều là những mơ ước và những băn khoăn trẻ con, nhưng... ai biết đâu, có thể tôi sẽ gặp mặt Polina, tôi sẽ kể hết cho nàng nghe và nàng sẽ nhìn thấy rằng tôi đã vượt lên trên được tất thảy những xô đẩy trớ trêu của số phận. Ôi, không phải là tôi yêu quý tiền bạc! Tôi tin chắc rằng tôi lại sẽ có thể ném luôn số tiền đó cho một mụ Blanche nào đó, tôi sẽ lại đi Paris hai tuần lễ bằng đôi ngựa của riêng mình trị giá mười sáu ngàn franc. Tôi biết chắc tôi không bủn xỉn, thậm chí còn tiêu hoang nữa là khác, thế nhưng trái tim tôi vẫn cứ rung động, vẫn cứ chết lặng khi nghe tiếng hô của anh hồ lỳ: trente et un, rouge, impaire et passe, hoặc là: quatre, noir, pair et manque! Tôi cứ hau háu nhìn lên bàn chơi, trên đấy ngổn ngang những đồng tiền vàng louis, friedrich và galer, hau háu nhìn những thỏi vàng mà anh hồ lỳ dùng cây xẻng bé tí gạt thành những đống cháy bỏng như lửa, hoặc nhìn những cọc bạc dài đứ đượn đặt quanh bàn xoay. Trên đường vào phòng chơi, đi ngang qua hai phòng khác, tôi nghe thấy tiếng tiền rơi mà gần như tôi bị co giật.

Chao ôi, buổi tối hôm ấy, khi tôi mang bảy mươi gulden đến phòng chơi, là buổi tối thật đáng nhớ. Tôi bắt đầu từ việc đặt mười gulden và lại bắt đầu từ chỗ passe. Tôi đã bị ám ảnh bởi chỗ passe. Tôi thua. Tôi còn sáu mươi gulden bằng tiền xu bạc. Tôi nghĩ: tôi thích số zéro. Tôi đặt vào zéro mỗi lần năm gulden. Đến lần thứ ba số zéro xuất hiện, tôi vui mừng muốn chết, khi nhận được một trăm bảy mươi lăm gulden, lần trước, khi tôi thắng một trăm ngàn gulden, tôi cũng không mừng như lần này. Ngay lập tức tôi đặt một trăm gulden vào ô đỏ rouge - tôi thắng, lại tiếp cả hai trăm vào rouge - lại thắng, đặt tất cả bốn trăm và noire - lại thắng, đặt tất cả tám trăm vào manque - lại thắng, tính tất cả những lần trước tôi đã có một ngàn bảy trăm gulden, tất cả chưa đầy năm phút! Vậy đấy, trong những phút giây này bạn sẽ quên hết những thất bại trước đây! Tôi đã kiếm được những đồng tiền ấy bằng cách liều mình nhiều hơn. Dám liều mình, và tôi đã đứng trong danh sách những con người thật đúng là người!

Tôi thuê một phòng nghỉ, ngồi suốt ba tiếng đồng hồ để tính đếm tiền bạc. Đến sáng tôi tỉnh dậy, không còn là thân phận đầy tớ như trước. Tôi quyết định ngay hôm đó lên đường đi Homburg: ở đấy tôi không phải làm đầy tớ và không bị cầm tù. Nửa tiếng trước khi tàu chạy tôi kịp đến chơi hai ván, chỉ thế thôi, và thua luôn một ngàn năm trăm florin. Tuy nhiên tôi vẫn đi Homburg, và thế là tôi ở đây đã được một tháng...

Tất nhiên, tôi sống trong nỗi lo âu thường xuyên, tôi chơi với số tiền đặt nhỏ nhất và tôi cứ chờ đợi một điều gì đó, cứ tính toán, cứ đứng lì nhiều ngày bên cạnh bàn chơi để theo dõi, thậm chí trong giấc ngủ cũng thấy mình chơi, và rồi tôi cảm thấy như mình mọc rễ, ăn sâu vào đất bãi sình lầy. Tôi kết luận như thế theo cái ấn tượng khi tôi gặp ngài Astley. Chúng tôi đã không gặp nhau từ lâu, và rồi bất ngờ gặp lại như thế này. Tôi đi trong vườn cây và đang nhẩm tính rằng tôi sẽ ra sao khi tiền tôi đã cạn, tôi chỉ còn có năm mươi gulden, hơn nữa tại khách sạn, nơi tôi thuê phòng, tôi đã thanh toán tiền nong từ hôm kia rồi. Nghĩa là tôi chỉ còn một cơ hội đến chơi rulet, - nếu tôi thắng một khoản nào đó thì tôi có thể chơi tiếp, nếu thua, tôi lại quay về số kiếp nô bộc, trong trường hợp nếu không tìm được một người Nga nào muốn thuê gia sư. Mải nghĩ thế, tôi cứ đi theo đường quen băng qua công viên và rừng cây, rồi lạc sang đất khác. Đôi khi tôi cứ lang thang như thế ba bốn giờ liền rồi mới về Homburg, người mệt rũ, bụng đói lả. Tôi vừa bước từ rừng cây ra công viên thì bỗng thấy ngài Astley ngồi trên ghế băng. Ông nhìn thấy tôi trước và cất tiếng gọi. Tôi ngồi xuống cạnh. Tôi cảm thấy có điều gì quan trọng, bèn tỏ ra nghiêm trang hơn, nếu không thì tôi đã mừng rú lên rồi.

- Thế là anh đã ở đây rồi. Tôi biết chắc là sẽ gặp anh. - Ông nói - Cứ bình tĩnh mà kể. Tôi biết, tôi biết hết rồi. Toàn bộ cuộc sống của anh trong một năm tám tháng vừa qua tôi còn lạ gì.

- Chà! Xem ra ông theo dõi bạn bè cũng kỹ đây! - Tôi đáp - Ông không quên ai, thật đáng quý quá... Nhưng mà này, ông làm tôi phải suy nghĩ, có phải chính ông cứu tôi ra khỏi trại giam ở Ruletenburg vì tôi nợ tiền đến hai trăm gulden không? Người nào cứu tôi, tôi không biết tên.

- Ồ không, không phải tôi, nhưng tôi biết anh đi tù vì món nợ hai trăm gulden ấy.

- Như thế nghĩa là ông biết ai đã cứu tôi.

- Ô không, tôi không thể nói là tôi biết ai cứu anh.

- Kỳ thật. Người Nga ở đây thì không ai biết tôi, mà nếu có thì họ cũng không cứu, không như ở bên Nga, người chính thống giáo cứu người chính thống giáo. Tôi nghĩ, có lẽ là một người Anh kỳ cục nào đó.

Ông nghe có vẻ ngạc nhiên. Hình như ông nghĩ tôi u sầu, rầu rĩ lắm lắm. Ông nói với vẻ khá là không thích:

- Tuy nhiên tôi rất vui thấy anh vẫn hoàn toàn giữ được tính độc lập tinh thần, thậm chí còn vui vẻ nữa.

- Nghĩa là ông không muốn nói ra rằng ông bực mình vì tôi, vì sao tôi lại không bị giết chết và không bị sỉ nhục. - Tôi vừa cười vừa nói.

Mãi ông mới hiểu, nhưng hiểu ra thì ông cười.

- Tôi thích những nhận xét của anh. Trong những lời đó tôi nhận ra được người bạn cũ già đời, thông minh, hào hứng, nhưng đồng thời cũng lươn lẹo. Chỉ có những người Nga mới có thể cùng một lúc mang trọn trong bản thân mình tất cả những mâu thuẫn như vậy. Quả thật là con người ta thích nhìn thấy người bạn tốt nhất, của mình bị sỉ nhục ngay trước mặt mình, sự sỉ nhục là cơ sở của phần lớn tình bạn, và đó là cái chân lý cũ được tất cả những người thông minh biết đến. Song trong trường hợp này, xin anh tin tôi, tôi chân thành vui mừng vì anh không than phiền. Anh nói đi, anh không có ý định từ bỏ trò đánh bạc à?

- Ôi, cái trò ma quỷ! Tôi bỏ ngay bây giờ, có điều là...

- Có điều là có bỏ ngay lập tức hay không chứ gì? Tôi nghĩ thế anh không nói hết tôi cũng biết. Anh nói chuyện một cách vô tư, mạch lạc, anh nói sự thật. Anh nói xem, ngoài đánh bạc, anh không làm thêm gì chứ?

- Vâng, không làm gì...

Ông bắt đầu thẩm tra tôi. Tôi không biết gì hết, hầu như tôi không nhìn đến báo chí, và suốt thời gian ấy quả thực tôi không mở ra một trang sách nào.

- Anh bị xơ cứng rồi. - Ông nói - Không những anh đã chối bỏ cuộc đời, chối bỏ quyền lợi của mình và của xã hội, chối bỏ trách nhiệm công dân và trách nhiệm con người, chối bỏ bạn bè (mà bạn bè của anh vẫn có đấy), không những anh đã chối bỏ bất kỳ mục đích gì, ngoài mục đích ăn tiền, thậm chí anh còn chối bỏ cả những kỷ niệm. Tôi nhớ anh vào giây phút nóng bỏng và hùng mạnh trong cuộc đời anh. Nhưng tôi tin rằng anh đã bỏ quên tất cả những ấn tượng tốt đẹp nhất lúc ấy, những mơ ước của anh, còn những mong muốn bây giờ, những mong muốn thiết thực nhất thì không vượt qua những thứ như pair và impair, rouge, noir, mười hai số giữa, vân vân và vân vân. Tôi tin là thế đấy!

- Thôi đủ rồi, ngài Astley, ông đừng nhắc đến nữa! - Tôi nói bực bội, có đôi chút cáu bẳn - Ông phải biết rằng tôi đúng là không quên điều gì, nhưng tôi chỉ tạm thời trút ra khỏi đầu, ngay đến cả những kỷ niệm, cho đến khi nào tôi ổn định được về cơ bản hoàn cảnh của tôi, lúc ấy... lúc ấy ông sẽ thấy, tôi sẽ là kẻ chết sống lại!

- Mười năm nữa anh sẽ quay về đây, trên ghế băng này, - Ông nói - tôi đánh cuộc với anh, tôi sẽ nhắc lại cho anh nhớ điều này, nếu tôi còn sống.

- Thôi đủ rồi. - Tôi không chịu được, bèn ngắt lời ông - Và tôi muốn chứng minh rằng tôi không phải con người dễ quên quá khứ, nhưng xin ông cho tôi biết, bây giờ cô Polina ở đâu? Nếu không phải là ông cứu tôi, thì người đó phải là cô ta. Từ lâu lắm rồi tôi không có tin gì về cô ta.

- Không, không đâu! Tôi không tin cô ta cứu anh. Bây giờ cô ta ở Thụy Sĩ, và tôi sẽ rất hài lòng nếu anh thôi không hỏi tôi thêm về cô ta. - Ông nói kiên quyết và thậm chí giận dữ.

- Như thế nghĩa là cô ta đã làm thương tổn cho ông nhiều lắm! - Tôi bất giác bật cười.

- Cô Polina là một con người tốt nhất trong mọi con người đáng kính yêu, song tôi xin nhắc lại, anh sẽ cho tôi được thật vui sướng, nếu anh ngừng hỏi tôi về cô Polina. Anh chưa bao giờ biết cô ấy, và anh nói ra tên cô ấy là anh xúc phạm đến tình cảm đạo đức của tôi đấy.

- Đến thế sao! Nhưng có điều ông không đúng, tôi biết nói gì với ông, nếu không nói chuyện ấy? Chính đây là nơi hội tụ những kỷ niệm của chúng ta. Ông cứ yên tâm, tôi không cần đụng chạm gì đến những công việc bí mật nội tại của riêng ông... Tôi chỉ quan tâm đến tình trạng đời sống của cô Polina, chỉ quan tâm đến sinh hoạt bề ngoài hiện nay của cô ta thôi. Điều đó có thể nói trong một vài câu là đủ.

- Được thôi, vài câu thì cũng hết chuyện. Cô Polina ốm từ rất lâu, bây giờ vẫn ốm, một thời gian cô ấy sống cùng mẹ tôi và em gái tôi ở miền Bắc nước Anh. Nửa năm trước bà của cô ấy, anh nhớ chứ, cái bà già điên rồ nhất, đã chết, và để lại cho riêng cô ấy số tiền bảy ngàn đồng bảng Anh. Bây giờ cô Polina đi du ngoạn cùng với gia đình cô em gái tôi, em gái tôi đã lấy chồng rồi. Em trai và em gái nhỏ của cô ấy cũng được đảm bảo theo di chúc của bà già và đang ăn học ở Luân Đôn. Vị tướng quân, bố nuôi của cô ta, đã mất tháng trước ở Paris vì bị đánh. Mademoiselle Blanche đối xử với ông cũng tốt, nhưng tất cả những gì ông nhận được của bà già, thì cô ta đã vơ hết về mình... đấy, có lẽ thế là hết chuyện.

- Còn De-Grie? Anh ta cũng đi du ngoạn ở Thụy Sĩ chứ?

- Không, De-Grie không du ngoạn ở Thụy Sĩ, tôi không biết anh ta ở đâu, ngoài ra, tôi phải cảnh báo anh lần này là lần cuối, anh phải bỏ ngay cái lối nói ám chỉ như thế và những so sánh không nghiêm túc, nếu không, anh sẽ biết tay tôi đây.

- Vậy à! Ông không đếm xỉa gì đến những tình cảm bằng hữu trước đây của chúng ta sao?

- Phải, không đếm xỉa gì đến những tình cảm bằng hữu trước đây.

- Vậy tôi xin lỗi một ngàn lần, thưa ngài Astley. Nhưng xin ông hiểu cho, ở đây không có gì là ám chỉ và không nghiêm túc cả, tôi không buộc tội gì cô Polina. Ngoài ra, một anh người Pháp và một cô người Nga, nói chung, thưa ngài Astley, là một sự so sánh mà chúng ta không được phép làm và cũng không thể hiểu cặn kẽ được.

- Nếu anh không nhắc đến tên De-Grie bên cạnh tên người khác thì tôi yêu cầu anh giải thích cho tôi biết anh có ngụ ý gì khi anh nói “một anh người Pháp và một cô người Nga”? Anh bảo “so sánh” nghĩa là thế nào? Vì sao cứ phải là một anh người Pháp và một cô người Nga?

- Ông thấy không, chính ông cũng quan tâm chuyện này. Nhưng đó là câu chuyện dài, thưa ngài Astley. Tuy nhiên, vấn đề này là quan trọng, mặc dù thoạt nhìn nó cỏ vẻ buồn cười. Thưa ngài Astley, một anh người Pháp - đó là một hình thức xinh đẹp, hoàn chỉnh. Ông với tư cách là người Anh, có thể ông không đồng ý, tôi với tư cách là người Nga, tôi cũng không đồng ý, nhưng các quý bà của chúng tôi thì lại có thể có ý kiến khác đấy. Ông có thể cho Racine [1] là méo mó, là xộc xệch, là mông má, thậm chí ông không thèm đọc. Tôi cũng thấy ông ta là méo mó, là xộc xệch, là mông má, về một khía cạnh nào đó là buồn cười, nhưng thưa ngài Astley, ông ta là tuyệt vời, điều chủ yêu, ông ta là nhà thơ vĩ đại, dù chúng ta có muốn hay không. Hình thức quốc gia của anh chàng người Pháp, tức là anh chàng người Paris được định dạng là một hình thức duyên dáng, trong lúc chúng ta là những con gấu. Cuộc cách mạng đã kế thừa tầng lớp quý tộc. Bây giờ một người Pháp xoàng xĩnh nhất cũng có phong cách, phong thái, có lối biểu hiện, thậm chí là biểu hiện tư tưởng trong một hình thức thật duyên dáng, trong hình thức đó anh ta tham gia không phải bằng sáng kiến, bằng tâm hồn hay bằng trái tim, tất cả hể còn trống đến với anh ta theo con đường kế thừa. Bản thân họ có trống hơn một kẻ trống rỗng nhát, đểu giả hơn một kẻ đểu giả nhất. Thế đấy, thưa ngài Astley, tôi sẽ thông báo với ngài rằng trên đời này không có sinh linh nào đáng tin cậy hơn và chân thành hơn là cô tiểu thư người Nga tốt bụng, thông minh và không quá hư hỏng. De-Grie dù đóng vai gì đi nữa, dù đeo mặt nạ gì đi nữa, vẫn có thể chiếm đoạt trái tim cô một cách hết sức dễ dàng, một khi anh ta có cái hình thức duyên dáng, thưa ngài Astley, còn cô tiểu thư thì lại coi hình thức đó là cái tâm hồn của riêng anh, là cái hình thức bản thể của tâm hồn và trái tim anh, chứ không phải chỉ là lớp quần áo mà anh ta được thừa kế. Thật rất đáng chán cho chúng ta, khi tôi phải thú nhận với ông rằng những người Anh phần lớn là những người có góc có cạnh và không duyên dáng, còn những người Nga thì khá tinh tế khi biết phân biệt cái đẹp và thói sùng bái cái đẹp. Nhưng để phân biệt cái đẹp tâm hồn với cá tính con người thì cần có tính độc lập và tự do cao hơn hẳn những người phụ nữ chúng ta, nhất là các công nương, và trong bất kỳ trường hợp nào cũng cần có nhiều kinh nghiệm. Xin lỗi ông, lời nói không lấy lại được, chứ cái cô nàng Polina phải mất rất rất nhiều thời gian mới có thể dám nói rằng cô yêu quý ông hơn tên khốn kiếp De-Grie. Rồi cô ấy sẽ đánh giá cao ông, sẽ làm bạn với ông, sẽ thổ lộ con tim với ông, song dù sao trong con tim ấy vẫn còn bóng dáng tên cho vay cắt cổ De-Grie khốn kiếp, tồi tệ và hèn hạ. Cái đó còn xuất phát từ thói bướng bỉnh và tự ái, vì cái thằng cha De-Grie ấy đến với cô trong vòng hào quang của một hầu tước duyên dáng, một nhà tự do chán đời và một kẻ khánh kiệt (có vẻ thế chăng?) đang cứu giúp cả gia đình cô và cả tướng quân nhẹ dạ. Tất cả những chiêu trò này mãi sau mới bị phát hiện. Việc vỡ lở này cũng không sao: bây giờ hãy trả về cho cô ấy cái anh chàng De-Grie ban đầu. Đó chính là điều cô cần! Cô càng căm ghét cái thằng cha De-Grie bây giờ bao nhiêu, thì cô càng buồn nhớ cái thằng ban đầu, dù hắn chỉ còn trong mộng tưởng. Ông làm nghề nấu đường phải không, ông Astley?

- Đúng, tôi có góp vốn vào nhà máy đường nổi tiếng Lovel và Komp.

- Ông thấy đấy. Một bên là nhà máy đường, một bên là Apollon Belvedere, hai chuyện ấy hầu như không liên quan đến nhau, còn tôi không phải nhà sản xuất đường, mà chỉ là anh chơi rulet hạng quèn, thậm chí đã làm đầy tớ, điều ấy chắc cô Polina đã biết, vì hình như cô có đội cảnh sát cừ khôi bên cạnh.

- Anh nóng giận rồi, vì thế anh mới nói những điều nhảm nhí ấy ra. - Ngài Astley suy nghĩ đôi chút rồi lạnh lùng nói - Ngoài ra, lời nói của anh không có nguyên gốc.

- Tôi đồng ý! Nhưng ông bạn cao quý của tôi ơi! Cái điều khủng khiếp chính là ở chỗ mọi lời buộc tội của tôi dù đã xưa cũ, dù là thô lỗ, dù là nhạt nhẽo, nhưng đều là sự thật cả. Tôi với ông chẳng làm được gì ra hồn!

- Một sự phi lý đê tiện... bởi vì... bởi vì... anh phải biết rằng... - Giọng ngài Astley run lên và mắt sáng lên - hỡi con người vô ơn, không xứng đáng, con người nhỏ bé và bất hạnh, anh phải biết rằng tôi đến Homburg là có chủ ý theo ủy nhiệm của cô ấy để được gặp anh, để nói với anh thật lâu và thật chân thành và sẽ truyền đạt lại cho cô ấy nghe tất cả những tình cảm, suy nghĩ, hy vọng và cả... những kỷ niệm nữa!

- Là thế sao! Là thế thật ư? - Tôi kêu lên và nước mắt tuôn ra như suối. Tôi không kìm được nước mắt, và có lẽ đây là lần đầu trong đời.

- Thế thật đấy! Hỡi con người đáng thương! Cô ấy yêu anh, và tôi có thể nói thẳng cho anh biết, bởi vì anh là con người chết rồi! Hơn thế nữa, nếu như tôi bảo anh là đến giờ này cô ấy vẫn còn yêu anh, thì anh vẫn sẽ cứ ở lại đây thôi! Phải, anh đã tự hại mình. Anh có một số năng lực, có tính sôi động và không phải là ngu ngốc, thậm chí anh có thể còn có ích cho Tổ quốc của anh, nơi đang cần đến con người. Nhưng anh sẽ ở lại đây, và cuộc đời của anh thế là chấm hết. Tôi không lên án anh. Theo quan điểm của tôi, tất cả người Nga đều như thế, hoặc có khuynh hướng như thế. Nếu không có trò rullet thì lại có trò khác tương tự. Ngoại lệ là hiếm hoi. Không phải anh là người đầu tiên hiểu thế nào là lao động (tôi không nói đến nhân dân của anh). Rulet là trò chơi chủ yếu mang tính Nga. Đến bây giờ anh vẫn là người lương thiện, và anh vẫn muốn đi làm đầy tớ hơn là đi ăn cắp, nhưng tôi thấy kinh khủng khi nghĩ đến cái gì sẽ đến trong tương lai. Tôi nói thế đủ rồi, chào anh! Tất nhiên, anh cần tiền, đúng không? Anh cầm lấy mười đồng louis vàng của tôi, nhiều hơn nữa tôi không đưa đâu, vì anh sẽ lại thua hết. Cầm lấy đi! Chào anh! Cầm lấy đi!

- Ông Astley, ông nói thế, tôi không cầm đâu.

- Cầm-lấy-y-y! - Ông quát lên - Tôi khẳng định rằng anh vẫn còn cao thượng, và tôi đưa cho anh như một người bạn đưa cho một người bạn chân thực. Giả dụ như tôi có thể tin được rằng ngay bây giờ đây anh bỏ ngay trò chơi ấy, bỏ ngay Homburg và quay trở về Tổ quốc của anh thì tôi sẵn sàng ngay lập tức đưa tặng anh một ngàn bảng Anh để anh bắt đầu một sự nghiệp mới. Tôi không đưa một ngàn bảng Anh, mà chỉ đưa mười louis vàng vì lúc này đây đối với anh hai số tiền đó hoàn toàn như nhau, đằng nào anh cũng thua hết. Anh cầm lấy, thôi, xin chào anh!

- Tôi sẽ cầm, nếu ông cho phép tôi ôm hôn để chia tay ông.

- Ồ, tôi rất vui lòng!

Chúng tôi ôm hôn nhau thật chặt và ông Astley ra đi.

Không, ông ấy không đúng! Nếu tôi gay gắt và ngu xuẩn đối với Polina và De-Grie, thì ông ấy lại gay gắt và hồ đồ đối với người Nga. Tôi không tự nhủ điều gì. Tuy nhiên, tất cả đều không phải như thế. Tất cả chỉ là lời nói, lời nói và lời nói, mà ta lại cần hành động! Vấn đề chủ yếu ở đây là Thụy Sĩ! Ngày mai, nếu có thể được thì ngày mai khởi hành! Tôi phải sống lại, phải hồi sinh. Phải chứng minh cho họ thấy... Polina phải biết rằng tôi vẫn còn là người. Chỉ cần... tuy nhiên, hôm nay thì muộn rồi, nhưng ngày mai... Ôi, tôi có dự cảm rằng không thể khác được! Bây giờ tôi có mười lăm đồng louis vàng, mà trước đây tôi bắt đầu bằng mười lăm đồng gulden vàng đây thôi! Nếu tôi bắt đầu một cách thận trọng... chẳng lẽ, chẳng lẽ tôi là một đứa con nít! Chẳng lẽ tôi không hiểu rằng tôi là một kẻ chết rồi. Nhưng vì sao tôi không thể hồi sinh được. Phải rồi, chỉ cần một lần trong đời tôi biết tính toán, biết chịu đựng, và thế là được! Chỉ cần một lần tôi biết tự kiềm chế tính cách và chỉ cần một giờ tôi có thể thay đổi được số phận! Điều chủ yếu là tính cách. Chỉ cần nhớ lại những gì đã xảy ra với tôi bảy tháng trước đây ở Ruletenburg, trước khi tôi thua dốc túi. Ôi, một trường hợp quyết tâm của tôi thật đáng nhớ: lúc đó tôi đã thua hết sạch sành sanh... Tôi rời bỏ cung giải trí rồi xem xét lại: trong túi áo gilê còn sót một đồng gulden “Có thể đủ cho một bữa ăn trưa đây!”. Tôi nghĩ thế, nhưng đi được độ một trăm bước tôi đổi ý và quay lại. Tôi đặt đồng tiền vào ô manque (lần trước cũng vào manque). Quả vậy, có một cái gì đó đặc biệt trong cảm quan, khi một chàng lữ thứ sống xa quê hương, bản quán, sống xa bạn bè, không biết ngày mai mình sẽ ra sao, mà dám đặt vào sòng bạc đồng gulden cuối cùng, đúng là cuối cùng thật! Và sẽ ra sao, nếu khi đó tôi mất tinh thần, nếu không dám quyết?

Ngày mai, ngày mai tất cả sẽ được kết thúc!

Chú thích:

[1] Nhà thơ, nhà viết kịch người Pháp (1639-1699), đại diện cho chủ nghĩa cổ điển, viết vở kịch “Người Anh”, được dựng năm 1669, được in năm 1670, và nhiều vở khác (N.D).

HẾT