PHẦN 1: HÃY NÓI BẠN MUỐN CÓ MỘT CUỘC CÁCH MẠNG - CHƯƠNG 1 GIAO THỨC TÍN NHIỆM

Có vẻ như một lần nữa, vị thần đèn đã hiện ra từ chiếc đèn thần. Với sức mạnh của công nghệ, một người vô danh nào đó đã tình cờ triệu hồi lúc nào không hay. Không rõ mục đích của người đó là gì, nhưng giờ vị thần đèn đang phục vụ chúng ta, cùng chúng ta hoàn thành một sứ mệnh lớn lao – biến đổi hệ thống quyền lực kinh tế và những thông lệ cũ của loài người, hướng đến một tương lai tốt đẹp hơn, chỉ cần chúng ta thực sự quyết tâm.

Hãy để chúng tôi giải thích.

Trong bốn thập niên đầu tiên, Internet đã mang đến những khái niệm mới lạ như e-mail, hệ thống World Wide Web, website dot-com, phương tiện truyền thông trên nền tảng mạng xã hội, mạng lưới website dành cho thiết bị di động, dữ liệu lớn (big data), điện toán đám mây và đặt những viên gạch đầu tiên của mạng lưới Internet Vạn vật*. Những cải tiến này của Internet đã góp phần tiết kiệm đáng kể chi phí tìm kiếm, hợp tác và trao đổi thông tin. Chúng thổi bay các rào cản để mở lối cho các phương tiện truyền thông và giải trí mới, các hình thức bán lẻ và tổ chức tân tiến hơn, và mở ra một thời đại kinh doanh số hóa vô tiền khoáng hậu. Thông qua công nghệ cảm biến, người ta đã đưa trí tuệ vào ví, quần áo, ô tô, nhà cửa, thành phố hay thậm chí cả ngành sinh học. Điều này đang dần bão hòa môi trường sống của chúng ta; sớm thôi, loài người sẽ không cần phải “đăng nhập” mà cuộc sống và công việc của chúng ta vẫn sẽ đắm chìm trong công nghệ.

[*]: Internet Vạn vật (Internet of Things, hay IoT): là mạng lưới các thiết bị, phương tiện, và các thiết bị vật lý khác được nhúng với các thiết bị điện tử, phần mềm, cảm ứng, và có kết nối mạng, qua đó các thiết bị này có thể thu thập và trao đổi dữ liệu.

Nhìn chung, Internet đã đem lại nhiều thay đổi tích cực cho người sử dụng nhưng đồng thời cũng gây ra nhiều tổn hại nghiêm trọng đến hoạt động kinh doanh và kinh tế. Tờ The New Yorker đã trích đoạn bộ phim hoạt hình năm 2001 của Peter Steiner có cảnh một con chó khẳng định với một con khác: “Trên Internet, chẳng ai biết được cậu là chó đâu.” Chúng ta vẫn chưa thể biết danh tính của mọi người trên mạng, chưa thể tin tưởng giao dịch hoặc chuyền tiền cho họ mà không có sự xác nhận từ bên thứ ba như ngân hàng hoặc chính phủ. Và chính những bên trung gian này đang thu thập thông tin cá nhân và xâm phạm quyền riêng tư của chúng ta nhằm phục vụ lợi ích thương mại và an ninh quốc gia. Ngay cả khi có Internet, kết cấu chi phí* của họ đã loại trừ khoảng 2,5 tỷ người ra khỏi hệ thống tài chính toàn cầu. Bất chấp lời hứa về một thế giới ngang hàng (peer-to-peer) và bình đẳng về quyền lực, những lợi ích kinh tế và chính trị của các ông lớn đã gây ra sự bất công bằng. Chúng đem lại nhiều quyền lực và của cải hơn cho những người vốn đã có quyền lực và của cải. Tiền lại đẻ ra tiền, chỗ tiền đó còn nhiều hơn so với số tiền rất nhiều người phải vất vả mới kiếm được.

[*]: Kết cấu chi phí: là phương pháp xác định chi phí sản xuất của một công ty và lợi nhuận mà họ có thể kiếm được từ việc sản xuất đó.

Công nghệ tạo ra bao nhiêu của cải cũng không thể sánh được với những tổn hại nó gây ra cho quyền riêng tư. Tuy nhiên, trong thời đại số hóa này, công nghệ chính là trọng tâm của mọi thứ – cả tốt và xấu. Nó ban cho con người quyền định giá và xâm phạm quyền của người khác theo những cách thức sâu sắc mới. Sự bùng nổ trong hoạt động giao tiếp và thương mại trực tuyến đang tạo ra nhiều cơ hội hơn cho tội phạm mạng. Định luật Moore về việc mỗi năm khi năng lực xử lý tăng gấp đôi thì số kẻ trộm hoặc gian lận cũng tăng gấp đôi – “Những kẻ ngoài vòng pháp luật của Moore” 1 – không đề cập đến những kẻ chuyên gửi tin rác, những tên trộm danh tính, những kẻ lừa đảo, gián điệp, tin tặc, bắt nạt người khác qua mạng và datanapper – những kẻ phát tán phần mềm độc hại nhằm đánh cắp dữ liệu và tống tiền – danh sách cứ thế dài mãi.

TÌM KIẾM MỘT GIAO THỨC CỦA NIỀM TIN

Ngay từ năm 1981, các nhà sáng chế đã cố gắng giải quyết các vấn đề về sự riêng tư, tính bảo mật, cùng với mật mã học của Internet. Bất kể họ có cố gắng tái cơ cấu hệ thống bao nhiêu lần, vẫn luôn xảy ra hiện tượng rò rỉ thông tin bởi một bên thứ ba có liên quan. Thanh toán bằng thẻ tín dụng qua Internet không an toàn bởi người dùng phải khai báo quá nhiều thông tin cá nhân, bên cạnh đó là khoản phí giao dịch lớn dù khoản tiền giao dịch rất nhỏ.

Năm 1993, David Chaum – một nhà toán học đại tài – đã phát minh ra eCash, một hệ thống thanh toán số. Đó là “một sản phẩm với kĩ thuật hoàn hảo giúp cho việc thanh toán qua mạng trở nên an toàn và có thể thanh toán nặc danh, hoàn toàn phù hợp với việc gửi tiền điện tử thông qua Internet”. Hệ thống thanh toán eCash hoàn hảo tới nỗi Microsoft và các công ty công nghệ khác phải thêm nó vào làm một tính năng trong phần mềm của họ. 3 Nhưng vấn đề ở đây là những người mua sắm qua mạng chẳng mấy khi quan tâm đến quyền riêng tư và tính bảo mật của bản thân. Công ty DigiCash của Chaum ở Hà Lan đã phá sản vào năm 1998.

Khi đó, một trong những cộng sự của Chaum, Nick Szabo, đã viết một bài báo ngắn gọn có tựa đề “Giao thức của Chúa”, phỏng theo nghiên cứu đoạt giải Nobel của nhà vật lý học Leon Leder – “hạt của Chúa” đề cập đến tầm quan trọng của hạt Higgs đối với nghiên cứu vật lý hiện đại. Trong bài viết của mình, Szabo đã suy ngẫm về việc tạo ra một giao thức tối quan trọng, một giao thức chỉ định Chúa Trời chính là bên thứ ba đáng tin cậy cho mọi giao dịch: “Tất cả các bên sẽ gửi thông tin đầu vào của họ cho Chúa Trời, để rồi Đức Chúa Trời sẽ xác định chắc chắn các kết quả và trả lại các kết quả cuối cùng. Đức Chúa Trời là bước sau chót trong quá trình này, không một bên nào có thể nắm được thông tin đầu vào của các bên còn lại nhiều hơn những gì họ tiết lộ.” 4 Quan điểm của ông hết sức mạnh mẽ: Kinh doanh trên mạng đòi hỏi một cú đột phá về sự tín nhiệm. Bởi các hạ tầng cơ sở không đảm bảo những điều kiện an ninh thiết yếu, chúng ta hầu như không có sự lựa chọn nào khác ngoài việc đối đãi với các bên trung gian như thể họ là những Đấng Toàn năng.

Nhưng rồi một thập niên sau, vào năm 2008, hệ thống tài chính toàn cầu sụp đổ. Như một điềm lành, một cá nhân hoặc tổ chức đã sử dụng cái tên giả Satoshi Nakamoto và cho ra đời một giao thức dành cho hệ thống tiền điện tử ngang hàng. Giao thức này sử dụng một đồng tiền điện tử gọi là bitcoin. Tiền mã hóa (tiền số) khác với các loại tiền truyền thống vì chúng không được tạo ra hay bị kiểm soát bởi bất kỳ quốc gia nào. Giao thức này thiết lập một bộ quy tắc dưới dạng điện toán phi tập trung nhằm mục đích đảm bảo tính toàn vẹn của những dữ liệu được trao đổi giữa hàng tỷ thiết bị mà không cần thông qua một bên thứ ba. Ý tưởng tinh vi này đã thổi bùng lên một tia lửa kích động, đầy đe dọa và bằng cách nào đó đã chiếm được trí tưởng tượng của ngành điện toán và lan ra khắp nơi thành một đám cháy rừng, cuốn theo các doanh nghiệp, chính phủ các nước, những người ủng hộ sự riêng tư, nhà hoạt động phát triển xã hội, các nhà lý luận truyền thông, nhà báo. Và đó mới chỉ là một số ít được nêu tên.

Ông Marc Andreessen, nhà đồng sáng lập của trình duyệt web thương mại đầu tiên – Netscape, đồng thời là một nhà đầu tư lớn trong các dự án kinh doanh mạo hiểm vào công nghệ, nói: “Mọi người như muốn thốt lên: ‘Ôi Chúa ơi, nó đây rồi! Đây chính là bước đột phá vĩ đại, là điều mà chúng ta luôn hằng mong đợi. Anh ta đã giải quyết mọi vấn đề. Đúng là một thiên tài, bất kể anh ta là ai thì cũng vô cùng xứng đáng được nhận giải Nobel.’ Chính thế! Đây chính là mạng lưới tín nhiệm phi tập trung mà Internet luôn cần đến mà chưa bao giờ có được.” 5

Ngày nay, những con người khôn ngoan ở khắp mọi nơi đang cố gắng để nắm bắt một giao thức cho phép con người tạo dựng niềm tin thông qua một mã thông minh. Điều này chưa bao giờ xảy ra trước đây – giao dịch tin cậy trực tiếp giữa hai hoặc nhiều bên, được chứng thực bởi sự hợp tác đại chúng và vận hành bởi lợi ích tập thể, chứ không phải bằng những tập đoàn khổng lồ chỉ nhắm đến lợi ích bản thân.

Đó không phải là Đấng Toàn năng, nhưng một nền tảng toàn cầu đáng tin cậy cho việc giao thương là vô cùng quan trọng. Chúng tôi gọi nó là Giao thức Tín nhiệm (Trust Protocol).

Giao thức này là nền tảng cho một số lượng sổ cái phi tập trung toàn cầu đang ngày một tăng được gọi là các blockchain, trong đó blockchain của bitcoin là lớn nhất. Công nghệ trong đó rất phức tạp và từ blockchainnghe không mấy ấn tượng, nhưng ý tưởng chính lại rất đơn giản. Blockchain cho phép chúng ta gửi tiền trực tiếp và an toàn giữa hai bên thuần túy, mà không cần qua ngân hàng, công ty phát hành thẻ tín dụng hay PayPal.

Thay vì Internet của Thông tin, nó đã trở thành Internet của Giá trị hay Tiền tệ. Nó cũng là nền tảng cho mọi người biết đâu là sự thật – ít nhất là theo các thông tin cấu trúc đã được ghi lại. Về cơ bản, nó là một mã nguồn mở: Mọi người đều có thể tải xuống miễn phí, chạy ứng dụng và sử dụng nó để phát triển công cụ mới phục vụ cho mục đích quản lý giao dịch trực tuyến. Như vậy, nó nắm giữ tiềm năng mở ra vô số ứng dụng mới và những khả năng biến đổi nhiều thứ chưa được phát huy.

CUỐN SỔ CÁI TOÀN CẦU HOẠT ĐỘNG RA SAO?

Các ngân hàng lớn và một số chính phủ đang triển khai các blockchain với vai trò những quyển sổ cái* phi tập trung nhằm cách mạng hóa cách thức thông tin được lưu trữ và giao dịch xảy ra. Mục tiêu của họ rất đáng hoan nghênh: nhanh chóng, chi phí thấp, an toàn, ít lỗi hơn, và loại bỏ những nơi có thể trở thành trung tâm tấn công và hỏng hóc. Những mô hình này không nhất thiết phải dùng tiền mã hóa để thanh toán.

[*]: Sổ cái: Trong lĩnh vực tài chính-kế toán, sổ cái là sổ kế toán tổng hợp dùng để ghi chép toàn bộ các nghiệp vụ kinh tế, tài chính phát sinh trong niên độ kế toán theo tài khoản kế toán được quy định trong hệ thống tài khoản kế toán áp dụng cho doanh nghiệp. Sổ cái chứa các thông tin cần thiết để xây dựng các báo cáo tài chính cũng như các thông tin kê khai về tình hình tài sản, nợ, doanh thu, chi phí… của doanh nghiệp.

Tuy nhiên, blockchain quan trọng và có ảnh hưởng rộng rãi nhất được dựa trên mô hình bitcoin của Satoshi. Chúng hoạt động như sau:

Bitcoin hoặc các loại tiền mã hóa khác không được lưu trong một tập tin nhất định; nó được thể hiện bằng các giao dịch được ghi lại theo dạng blockchain giống như một bảng tính hoặc sổ cái toàn cầu, thúc đẩy các nguồn lực của một hệ thống bitcoin ngang hàng lớn nhằm xác nhận và phê duyệt từng giao dịch bitcoin. Mỗi blockchain, giống như chuỗi xây dựng nên bitcoin, đều được phi tập trung: nó chạy trên các máy tính được cung cấp bởi các tình nguyện viên trên khắp thế giới; không có cơ sở dữ liệu trung tâm nên không thể hack được. Blockchain là một cuốn sổ công khai, bất kỳ ai cũng có thể xem nó vào bất kỳ thời điểm nào, chứ không phải trong tay một tổ chức duy nhất chịu trách nhiệm kiểm toán các giao dịch và lưu giữ hồ sơ. Và blockchain đã được mã hóa. Nó sử dụng mã hóa kiên cố bao gồm khóa công khai và khóa bí mật (phần nào giống như hệ thống khóa đôi để truy cập vào két an toàn) để duy trì an ninh trên hệ thống ảo. Ta không cần phải lo lắng về việc tường lửa của Target hay Home Depot* quá yếu, không cần lo lắng một nhân viên của Morgan Stanley hay thậm chí là chính quyền Liên bang Mỹ sẽ đánh cắp thông tin.

[*]: Tên hai hãng bán lẻ trực tuyến hàng đầu của Mỹ, từng là nạn nhân của các cuộc tấn công trên mạng năm 2014.

Cứ mỗi 10 phút, như nhịp tim của mạng bitcoin, tất cả các giao dịch tiến hành được xác minh, thanh toán và lưu trữ trong một khối (block) liên kết với các khối trước đó, từ đó tạo ra một chuỗi (chain). Mỗi khối hợp lệ phải được xem xét dựa trên khối trước đó. Cấu trúc này thường có nhãn thời gian và lưu trữ giá trị thay đổi nhằm ngăn cản hành vi đơn phương thay đổi sổ cái. Nếu muốn trộm một bitcoin, bạn phải viết lại toàn bộ lịch sử của đồng bitcoin đó trên blockchain một cách công khai, và điều đó hoàn toàn bất khả thi. Vì vậy, blockchain là một cuốn sổ cái phi tập trung dưới dạng một mạng lưới đồng thuận của mọi giao dịch từng xảy ra. Giống như World Wide Web của thông tin, đây là World Wide Ledger – Sổ cái toàn cầu – của các giá trị, một cuốn sổ cái phi tập trung mà mọi người có thể tải về và chạy trên các tài khoản máy tính cá nhân.

Một số học giả đã lập luận rằng việc phát minh ra sổ ghi kép đang góp phần vào sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và nhà nước-quốc gia. Cuốn sổ cái điện tử ghi lại các giao dịch kinh tế này có thể được lập trình để ghi lại hầu như mọi thứ có giá trị và quan trọng đối với nhân loại: giấy khai sinh hoặc giấy chứng tử, giấy đăng ký kết hôn, chứng thư về quyền sở hữu, bằng cấp, tài khoản tài chính, thủ tục y tế, xác nhận bảo hiểm, phiếu bầu, xuất xứ của thực phẩm, và bất cứ điều gì khác đều có thể được thể hiện trong mã lập trình.

Nền tảng mới cho phép đối chiếu các hồ sơ số hóa liên quan đến mọi thứ trong thời gian thực. Thực tế, hàng tỷ vật dụng thông minh trong thế giới vật chất sẽ sớm có thể cảm nhận, đáp ứng, giao tiếp, tự dung nạp điện năng và chia sẻ những dữ liệu quan trọng. Chúng sẽ làm mọi việc, từ bảo vệ môi trường cho đến quản lý sức khoẻ của con người. Internet Vạn vật cần có một cuốn Sổ cái Vạn vật. Kinh doanh, thương mại, và nền kinh tế cần có sự hiện diện của Điện toán số hóa.

Tại sao chúng ta nên quan tâm đến điều này? Chúng tôi tin rằng sự thật có thể đưa chúng ta đến với tự do và tín nhiệm phi tập trung sẽ ảnh hưởng sâu sắc đến mọi cá nhân ở mọi tầng lớp xã hội. Có thể bạn là một người yêu âm nhạc, bạn muốn các nghệ sĩ kiếm sống bằng các tác phẩm của mình. Hoặc một người tiêu dùng muốn biết tường tận miếng thịt trong món bánh kẹp có xuất xứ từ đâu. Hay một người làm ăn xa xứ đau đầu vì việc chuyển tiền về cho những người thân ở quê nhà đang ngốn quá nhiều chi phí. Bạn là một người phụ nữ Ả Rập muốn cho ra đời tờ tạp chí thời trang của chính mình, một nhân viên cứu trợ cần xác định quyền sở hữu đất đai của chủ đất để dựng lại nhà cho họ sau trận động đất, hoặc đơn giản là một công dân quá chán nản với sự thiếu minh bạch và yếu kém trong trách nhiệm giải trình của các nhà lãnh đạo và chính trị gia. Hoặc một người dùng phương tiện truyền thông xã hội định giá sự riêng tư của bạn và nghĩ rằng tất cả các thông tin bạn khai báo có thể có “giá trị gì đó” để đem tống tiền chúng ta. Thậm chí như chúng tôi đã nói, các nhà cải cách đang xây dựng thêm nhiều ứng dụng dựa trên nền tảng blockchain nhằm phục vụ cho mục đích này. Và đây mới chỉ là sự khởi đầu.

SỰ LẠC QUAN CÓ CƠ SỞ CHO BLOCKCHAIN

Chắc chắn công nghệ blockchain có ý nghĩa sâu sắc đối với nhiều tổ chức. Đây là lý do giải thích cho sự hào hứng của những người khôn ngoan và có tầm ảnh hưởng. Ben Lawsky đã từ bỏ công việc giám sát dịch vụ tài chính của bang New York để xây dựng một công ty tư vấn trên mạng. Anh chia sẻ: “Trong năm đến mười năm nữa, hệ thống tài chính có thể sẽ thay đổi chóng mặt và tôi muốn mình là một phần của sự thay đổi đó.” 6 Blythe Masters, nguyên Giám đốc Tài chính kiêm người đứng đầu của Global Commodities thuộc ngân hàng đầu tư JP Morgan, đã thành lập công ty công nghệ khởi nghiệp tập trung vào blockchain nhằm biến đổi ngành công nghiệp này. Trên bìa tạp chí Bloomberg Markets số ra tháng 10 năm 2015 có in một dòng tiêu đề nổi bật về Masters: “Tất cả đều xoay quanh blockchain”. Trong khi đó, cũng trong số ra tháng 10 năm 2015, tờ The Economist đã đăng giới thiệu trên trang bìa bài báo có tựa đề “Cỗ máy Niềm tin” và lập luận rằng “công nghệ đằng sau bitcoin có thể thay đổi cách thức hoạt động của cả nền kinh tế.” 7 Đối với The Economist, công nghệ blockchain là “một chuỗi vĩ đại đảm bảo về mọi thứ”. Các ngân hàng ở khắp mọi nơi đang giành giật những đội ngũ kỹ thuật hàng đầu để nghiên cứu các cơ hội, một số còn sở hữu hàng tá cao thủ trong lĩnh vực công nghệ. Các ngân hàng thích ý tưởng về những giao dịch an toàn, không gặp trở ngại và có thể giao dịch tức thì, nhưng một số người lại hiểu lầm về ý niệm mở, phi tập trung và các hình thức tiền tệ mới. Ngành công nghiệp dịch vụ tài chính đã xây dựng lại thương hiệu và tư hữu hóa công nghệ blockchain, thứ được coi như công nghệ sổ cái phi tập trung, nỗ lực để có thể tương thích với những ưu điểm của bitcoin: tính bảo mật, tốc độ và chi phí – với một hệ thống hoàn toàn khép kín đòi hỏi sự cho phép của một ngân hàng hoặc một tổ chức tài chính nào đó. Đối với họ, cơ sở dữ liệu của blockchain còn đáng tin cậy hơn những gì họ đang có, cơ sở dữ liệu này cho phép các bên liên quan chủ yếu – người mua, người bán, người quản lý, và các nhà lãnh đạo – nắm giữ các hồ sơ đã được chia sẻ và không thể xóa được, nhờ đó giảm thiểu chi phí, giảm rủi ro thanh toán, và loại bỏ các điểm thất bại chính yếu.

Việc đầu tư vào các công ty khởi nghiệp từ blockchain đang bắt đầu cất cánh cũng giống như đầu tư vào bong bóng dot-com hồi những năm 1990 vậy. Các nhà đầu tư mạo hiểm ngày nay thể hiện sự hào hứng tới mức khiến cho những nhà đầu tư dot-com năm 1990 phải đỏ mặt. Riêng trong năm 2014 và 2015, hơn 1 tỷđô-la vốn liên doanh đã ồ ạt đổ vào hệ sinh thái blockchain và tỷ lệ đầu tư tăng gần gấp đôi mỗi năm. 8 “Chúng tôi khá tự tin rằng chỉ trong vòng 20 năm nữa thôi, chúng ta sẽ nói chuyện về phương thức này [công nghệ blockchain] như cách chúng ta đang nói về Internet vậy,” 9 Marc Andreessen trả lời trong một cuộc phỏng vấn với tờ The Washington Post.

Các nhà lãnh đạo cũng bắt đầu quan tâm. Họ thành lập các lực lượng đặc nhiệm để tìm hiểu xem cơ quan tư pháp nào (nếu có) sẽ phải chịu trách nhiệm. Các nhà cầm quyền ở các nước như Nga đã ban hành lệnh cấm hoặc hạn chế quyền sử dụng bitcoin, nhưng có những quốc gia dân chủ lại cần dành thêm thời gian tìm hiểu, như Argentina – nơi từng phải đối mặt với khủng hoảng tiền tệ. Các chính phủ thận trọnghơn ở phương Tây đang đầu tư đáng kể nhằm tìm hiểu bằng cách nào công nghệ mới này có thể biến đổi không chỉ ngân hàng trung ương và bản chất của tiền mà còn liên quan đến cả hoạt động của chính phủ và bản chất của dân chủ. Carolyn Wilkins, Phó Thống đốc tối cao của Ngân hàng Trung ương Canada, tin rằng đã đến lúc các ngân hàng trung ương ở khắp nơi cần nghiên cứu nghiêm túc ý nghĩa của việc quy đổi toàn bộ hệ thống tiền tệ quốc gia sang tiền mã hóa. Nhà kinh tế hàng đầu của Ngân hàng Trung ương Anh, Andrew Haldane, đã đề xuất ý tưởng về một đồng tiền mã hóa quốc gia dành riêng cho Vương quốc Anh. 10

Đây là thời điểm hết sức nóng bỏng. Chắc chắn đám đông nhiệt tình ngày càng tăng cũng sẽ dẫn theo các nhà đầu cơ và tội phạm. Câu chuyện đầu tiên mà hẳn ai cũng đã nghe khi nhắc đến tiền số hóa là việc sàn chứng khoán Mt.Gox phá sản hay Ross William Ulbricht, người sáng lập ra dark net* Silk Road bị Cục Điều tra Liên bang bắt quả tang buôn bán ma túy bất hợp pháp, văn hóa phẩm khiêu dâm trẻ em và vũ khí trên chợ đen và sử dụng blockchain bitcoin làm công cụ thanh toán. Giá của bitcoin dao động mạnh, và quyền sở hữu bitcoin vẫn còn tập trung vào một số cá nhân và tổ chức nhất định. Một nghiên cứu năm 2013 cho thấy có 937 người đang sở hữu một nửa số bitcoin trên toàn thế giới, mặc dù ngày nay điều đó đang dần thay đổi. 11

[*]: Dark net: được xây dựng trên mạng Internet thông thường, nhưng mạng này yêu cầu phải có phần mềm đặc biệt mới có thể truy cập được. Vì vậy nếu người dùng không có nhiều kiến thức và kinh nghiệm thường không biết hoặc không thể truy cập được những trang web này. Các thông tin được đăng tải trên dark net cũng không thể được tìm thấy bằng các công cụ tìm kiếm.

Ta có thể làm giàu từ văn hóa phẩm khiêu dâm và mô hình Ponzi* như thế nào? Trước hết, đó không phải nhờ bitcoin, thứ tài sản có tính đầu cơ tích trữ mà bạn nên quan tâm, trừ khi bạn là một nhà giao dịch. Cuốn sách này viết về một điều gì đó còn to lớn hơn tài sản: Đó là sức mạnh tiềm ẩn và tiềm năng của nền tảng công nghệ này.

[*]: Mô hình Ponzi: Được đặt theo tên của Charles Ponzi, chỉ trò vay tiền của người này để trợ nợ cho người khác.

Điều này không có nghĩa là bitcoin hay tiền mã hóa bản thân nó không hề quan trọng, như một số người đã nói khi họ tranh giành phân chia dự án của mình từ các vụ đầu tư tai tiếng trong quá khứ. Những đồng tiền này hết sức quan trọng đối với cuộc cách mạng blockchain, đó là điều kiện tiên quyết và quan trọng nhất trong trao đổi ngang hàng, đặc biệt là tiền tệ.

ĐẠT ĐƯỢC SỰ TÍN NHIỆM TRONG THỜI ĐẠI CÔNG NGHỆ SỐ

Sự tín nhiệm trong kinh doanh là kỳ vọng rằng đối tác sẽ hành xử theo bốn nguyên tắc liêm chính: trung thực, cân nhắc, trách nhiệm giải trình và tính minh bạch. 12

Sự trung thực không chỉ là vấn đề đạo đức; nó đã trở thành một phần của nền kinh tế. Để thiết lập mối quan hệ tin tưởng với nhân viên, đối tác, khách hàng, cổ đông, và công chúng, các tổ chức phải trung thực, chính xác và trọn vẹn trong giao tiếp. Không lợi dụng thiếu sót để dối trá, không lợi dụng sự phức tạp để gây hoang mang.

Sự cân nhắc trong kinh doanh thường có nghĩa là trao đổi về lợi và hại giúp các bên hợp tác trong thiện chí. Nhưng nó cũng đòi hỏi sự tôn trọng thật lòng dành cho sở thích, mong muốn hoặc cảm xúc của người khác, từ đó các bên mới có thể hợp tác tốt đẹp.

Trách nhiệm giải trình là nghĩa vụ cam kết rõ ràng với các bên liên quan và tuân theo chúng. Các cá nhân và tổ chức phải chứng minh rằng họ tôn trọng cam kết của mình và sẽ chịu trách nhiệm nếu phá vỡ cam kết, sẽ tốt hơn nếu có sự xác minh của các bên liên quan hoặc các chuyên gia độc lập bên ngoài. Không đùn đẩy trách nhiệm, không đổ lỗi cho nhau.

Tính minh bạch có nghĩa là mọi hoạt động cần công khai giữa thanh thiên bạch nhật. “Họ đang giấu giếm điều gì đây?” là một dấu hiệu của sự thiếu minh bạch dẫn đến mất lòng tin. Tất nhiên, các công ty có quyền hợp pháp trong việc giữ bí mật kinh doanh và các thông tin độc quyền. Nhưng nếu là thông tin thích đáng cho khách hàng, cổ đông, nhân viên, và các bên liên quan khác, sự thành thật sẽ là trọng tâm làm nên lòng tin. Thay vì khoác lên “lớp áo” để đi đến thành công, hãy cởi bỏ chúng.

Sự tín nhiệm trong kinh doanh và các tổ chức hiện đang gần ở mức chạm đáy. Công cụ “Thước đo lòng tin” của công ty quan hệ công chúng Edelman cho biết, trong năm 2015, niềm tin vào các tổ chức, đặc biệt là các tập đoàn, đã tụt xuống mức thấp thảm hại, tương đương với thời kỳ diễn ra cuộc suy thoái kinh tế năm 2008. Edelman lưu ý rằng ngay cả ngành công nghiệp kỹ thuật cao cũng lần đầu tiên chứng kiến sự tụt dốc tín nhiệm ở hầu hết các quốc gia, dẫu nó từng một thời bất khả xâm phạm và hiện tại vẫn đang là ngành công nghiệp đáng tin cậy nhất trong lĩnh vực kinh doanh. Trên toàn thế giới, các giám đốc điều hành và quan chức chính phủ tiếp tục là những nguồn tin thiếu tin cậy nhất, thua xa các giáo sư hàn lâm hay kỹ sư công nghiệp. 13 Tương tự, theo báo cáo của Galluptrong cuộc điều tra năm 2015 về niềm tin của người Mỹ đối với các tổ chức, thì các tổ chức kinh tế đứng thứ hai từ dưới lên trong tổng số 15 loại hình tổ chức được khảo sát. Chưa đến 20٪ người được hỏi cho biết các tổ chức này có mức độ tin cậy cao hoặc đáng kể. Các tổ chức kinh doanh chỉ xếp trên mỗi Quốc hội Mỹ về chỉ số tín nhiệm. 14

Trước khi có blockchain, sự tín nhiệm trong các giao dịch bắt nguồn từ các cá nhân, các tổ chức trung gian, hoặc các tổ chức hoạt động liêm chính. Bởi lẽ chúng ta thường không thể biết rõ đối tác của mình, chứ chưa nói đến biết được liệu họ có trung thực hay không, nên chúng ta đành dựa vào bên thứ ba không chỉ để tạo cam kết với người lạ, mà còn để duy trì hồ sơ giao dịch và thực hiện logic kinh doanh cũng như logic giao dịch đang chiếm lĩnh thương mại trực tuyến. Các bên trung gian như ngân hàng, chính phủ, PayPal, Visa, Uber, Apple, Google, và các tập đoàn số hóa khác nhờ đó đã bỏ túi được vô số lợi nhuận.

Trong thế giới blockchain đang dần lớn mạnh, niềm tin bắt nguồn từ mạng lưới và thậm chí từ các đối tượng trong mạng lưới. Carlos Moreira, làm việc tại Công ty An ninh Mật mã WISeKey, nói rằng các công nghệ mới đã ủy thác sự tín nhiệm một cách hiệu quả – thậm chí với cả những thứ vô tri vô giác. “Nếu một vật bất kỳ, dù là bộ cảm biến trên một tháp viễn thông, một cái bóng đèn, hoặc máy đo nhịp tim, khi không chứng tỏ được nó có thể hoạt động tốt hay xứng đáng với cái giá của mình, nó sẽ tự động bị đào thải bởi những món đồ khác.” 15 Chính sổ cái là nền tảng của sự tín nhiệm. 16

Rõ ràng, “tín nhiệm” nghĩa là mua bán hàng hóa và dịch vụ với thông tin tin cậy và được bảo mật, chứ không phải tin vào tất cả các hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, qua cuốn sách, bạn đọc sẽ nắm được cách mà một cuốn sổ cái toàn cầu chứa đựng những thông tin trung thực có thể giúp xây dựng sự liêm chính trong mọi tổ chức, đồng thời biến thế giới thành một nơi an toàn và đáng tin cậy hơn. Theo quan điểm của chúng tôi, những công ty thực hiện một số hoặc toàn bộ giao dịch của họ trên blockchain sẽ được thị trường đặt nhiều niềm tin vào giá cổ phiếu của họ hơn. Các bên liên quan và người dân luôn kỳ vọng rằng các doanh nghiệp công, các tổ chức hoạt động bằng thuế và tiền công quỹ sẽ sử dụng ngân sách của mình thông qua blockchain, dù chỉ là một phần nhỏ. Do tính minh bạch được tăng cường, các nhà đầu tư sẽ có thể xem liệu một giám đốc điều hành có thực sự xứng đáng được hưởng khoản lợi tức béo bở hay không. Hợp đồng thông minh được kích hoạt bởi các blockchain sẽ đòi hỏi các bên phải tuân thủ các cam kết và các cử tri sẽ biết được liệu đại biểu của họ có trung thực hoặc đảm bảo minh bạch tài chính hay không.

SỰ TRỞ LẠI CỦA INTERNET

Kỷ nguyên đầu tiên của Internet được sinh bằng nhiệt huyết và ý chí của chàng Luke Skywalker trẻ tuổi* – với niềm tin rằng bất kì đứa trẻ đến từ nơi lạc hậu nào đó vẫn có thể mang lại một nền văn minh mới bằng cách tung ra một trang web dot-com. Nghe thật phi logic, nhưng nhiều cá nhân và tập thể vẫn hy vọng rằng Internet, như cách mà nó đã thể hiện trong World Wide Web, sẽ làm gián đoạn thế giới công nghiệp nơi quyền lực bị nắm giữ bởi một cơ cấu quyền hành rất khó đạt được và khó có thể lật đổ. Không giống như những phương tiện truyền thông cũ bị chi phối bởi các thế lực lớn trong khi người dùng hoàn toàn thụ động, các phương tiện truyền thông mới sẽ trở nên trung lập và tất cả mọi người đều tích cực tham gia. Chi phí thấp cùng một cộng đồng bình đẳng trên Internet sẽ làm suy yếu hệ thống thứ bậc xã hội đã ăn sâu trong tiềm thức và vươn tay giúp đỡ cả những công dân tại các quốc gia đang phát triển trong nền kinh tế toàn cầu. Giá trị và uy tín của cá nhân sẽ được xét trên giá trị đóng góp cho cộng đồng chứ không phải bằng địa vị. Nếu bạn thông minh và chăm chỉ ở Ấn Độ, những phẩm chất đó sẽ mang lại uy tín cho bạn. Thế giới sẽ trở nên “phẳng” hơn, mềm mại và linh hoạt hơn. Quan trọng nhất, công nghệ sẽ góp phần đem lại sự thịnh vượng cho mọi người chứ không chỉ là của cải cho một vài cá nhân.

[*]: Tên của một nhân vật trong phim Star War (Chiến tranh giữa các vì sao).

Và một số viễn cảnh nêu trên đã thực sự xảy ra. Đã có những cái bắt tay làm thay đổi thế giới, như Wikipedia, Linux và Galaxy Zoo. Gia công linh kiện và mạng lưới kinh tế số hóa giúp cho mọi công dân ở các nước đang phát triển có thể tiếp cận sâu và đóng góp nhiều hơn cho nền kinh tế thế giới. Ngày nay, hơn hai tỷ người đã kề vai sát cánh trong một cộng đồng bình đẳng. Tất cả chúng ta đều có quyền truy cập thông tin theo những phương thức mà trước đây chưa bao giờ mơ đến.

Tuy nhiên, các nước đế quốc đã phản đòn. Rõ ràng quyền lực tập trung trong kinh tế và chính trị đã khiến kiến trúc dân chủ ban đầu của mạng Internet bị bóp méo theo ý muốn của họ.

Các ông lớn đang kiểm soát và sở hữu các tư liệu sản xuất, trong khi các phương thức tương tác xã hội – cốt lõi của chúng – lại đang dần lớn mạnh và phát triển nên một kho tàng dữ liệu. Các thuật toán ngày càng chi phối việc kinh doanh và cuộc sống hằng ngày nhiều hơn; thế giới ứng dụng tiềm ẩn những năng lực phi thường như máy móc có khả năng tự học hỏi và các phương tiện tự động vận hành. Từ Thung lũng Silicon và Phố Wall cho đến Thượng Hải và Seoul, tầng lớp quý tộc mới này đang tận dụng chính lợi ích của người trong cuộc để khai thác triệt để thứ công nghệ phi thường vô tiền khoáng hậu này, hòng trao quyền cho các chủ thể kinh tế để họ dựng nên những khối tài sản kếch xù, đồng thời củng cố quyền lực và chi phối nền kinh tế cũng như xã hội.

Các nhà tiên phong trong lĩnh vực số hóa đã sớm đưa ra những quan ngại về mặt tối của Internet. 17 Các nước phát triển có tổng sản phẩm quốc nội tăng nhưng lại không tạo ra được lượng việc làm tương xứng. Năng lực tạo ra của cải tăng lên đồng thời khoảng cách giàu nghèo trong xã hội cũng ngày một lớn. Các tập đoàn công nghệ lớn đã chuyển từ các hoạt động mở, phi tập trung, bình đẳng và trao quyền cho Internet sang các khu vườn trực tuyến khép kín hoặc độc quyền, những ứng dụng chỉ đọc* đang dần giết chết tương tác trong cộng đồng. Lực lượng của các tập đoàn này đã thâu tóm được hằng hà sa số những công nghệ mở mang tính ngang hàng và dân chủ, sau đó sử dụng chúng để thu lời bất chính.

[*]: Ứng dụng chỉ đọc: là các ứng dụng chỉ có thể đọc, nhưng không thể thao tác trên đó được.

Và hậu quả là sức mạnh kinh tế đã trở thành thứ công cụ xấu xa, quyền lực được tập trung nhiều hơn và ngày càng kiên cố. Dữ liệu không được phân phối rộng rãi theo chủ nghĩa dân chủ, thay vào đó chúng đang được tích trữ và khai thác bởi ngày càng ít chủ thể hơn, và họ thường sử dụng chúng để củng cố sức mạnh và tăng cường kiểm soát. Nếu bạn tích luỹ được nhiều dữ liệu và nắm rõ sức mạnh đi cùng với chúng, bạn thậm chí có thể tăng cường củng cố vị thế của bản thân bằng cách tạo ra kiến thức độc quyền. Đặc quyền này sẽ lấy đi công trạng của người sáng lập, bất kể nguồn gốc của nó là từ đâu.

Hơn nữa, các ông lớn công nghệ như Amazon, Google, Apple, và Facebook – tất cả đều khởi nghiệp bằng Internet – thường giấu kho báu dữ liệu mà các cá nhân và tổ chức khai báo trong những kho tàng dưới trạng thái thông tin bảo mật chứ không phát tán lên mạng. Mặc dù chúng khiến người dùng nhận được nhiều ích lợi, nhưng đồng thời cũng biến dữ liệu thành một loại tài sản mới có thể đè bẹp mọi loại tài sản trước đây. Thêm nữa, điều này đang phá hoại các khái niệm truyền thống về quyền riêng tư và tính tự chủ của cá nhân.

Mọi chính phủ đều sử dụng Internet để cải thiện hoạt động và dịch vụ, nhưng bây giờ họ cũng triển khai công nghệ để giám sát và thậm chí thao túng công dân. Ở nhiều nước dân chủ, chính phủ sử dụng thông tin và công nghệ truyền thông để theo dõi công dân, thay đổi tư tưởng cộng đồng của họ, tăng cường lợi ích bản thân, làm suy yếu nhân quyền và tự do của công dân, tất cả chỉ để giữ vững quyền lực của bản thân. Các chính phủ cực đoan như Trung Quốc và Iran tiến hành phong tỏa Internet, khai thác nó nhằm trấn áp những thế lực thù địch và vận động công dân xuôi theo mục tiêu của họ.

Nhưng như vậy không có nghĩa là Internet coi như đã chết. Các mạng lưới đã trở nên tối quan trọng đối với tương lai của thế giới số và tất cả chúng ta nên hỗ trợ những nỗ lực nhằm bảo vệ nó, chẳng hạn như nỗ lực của những người sáng lập ra mạng lưới nguồn thông tin World Wide Web, những người vẫn đang chiến đấu để giữ cho nó luôn mở, trung lập, và không ngừng phát triển.

Giờ đây, với công nghệ blockchain, một thế giới của những khả năng mới đã mở ra để tạo nên một cú lội ngược dòng ngoạn mục. Chúng ta đã thật sự có một nền tảng ngang hàng với nhiều điều thú vị mà chúng tôi sẽ bàn tới trong sách. Chúng ta sở hữu danh tính và dữ liệu cá nhân của chính mình. Chúng ta có thể tiến hành giao dịch, tạo lập và trao đổi mà không cần đến một trung gian quyền lực nào trong vai người phán xử các giá trị tiền tệ và thông tin. Hàng tỷ người bị lãng quên giờ đây đã có thể tham gia vào nền kinh tế toàn cầu. Chúng ta có thể bảo vệ quyền riêng tư và kiếm tiền từ thông tin của chính mình, có thể đảm bảo rằng những người tạo lập sẽ được đền đáp xứng đáng cho quyền sử hữu trí tuệ của họ. Thay vì cố gắng giải quyết vấn đề bất bình đẳng xã hội ngày một gia tăng thông qua việc phân phối lại của cải, chúng ta có thể bắt đầu thay đổi cách của cải được phân phối hay cách mà nó được tạo ra, đồng thời tất cả mọi người, từ nông dân cho đến nhạc sĩ, đều có thể chia sẻ đầy đủ hơn lượng của cải mà họ tạo ra. Bầu trời dường như đã trở nên nhỏ bé.

Giao thức này dường như lại giống Yoda* hơn là Chúa Trời! Nhưng nó đã cho phép sự hợp tác tin cậy được xảy ra trong một thế giới đang cần đến nó. Thật hào hứng biết bao!

[*]: Yoda: một nhân vật trong bộ phim Star War (Chiến tranh giữa các vì sao). Yoda là bậc thầy về khả năng linh cảm và giải quyết các vấn đề.

HIỆN THÂN CÁ NHÂN VÀ CHIẾC HỘP ĐEN DANH TÍNH

Trong suốt lịch sử, mỗi hình thức truyền thông mới lại giúp nhân loại có thể vượt qua thời gian, không gian và ngày tàn của vạn vật. Khả năng thần thánh ấy chắc chắn sẽ dấy lên một câu hỏi về danh tính và sự tồn tại của loài người: Chúng ta là ai? Ý nghĩa của việc làm người là gì? Làm thế nào để khái niệm hóa bản thân? Dưới góc nhìn của Marshall McLuhan, theo thời gian, phương tiện chính là thông điệp. Con người hình thành và được hình thành bởi phương tiện truyền thông. Bộ não của chúng ta dần thích nghi. Tổ chức của chúng ta dần thích nghi. Rồi cả xã hội thích nghi với nó.

“Ngày nay, ai cũng cần một tổ chức có thẩm quyền cung cấp cho mình một thông tin danh tính, chẳng hạn như thẻ ngân hàng, thẻ khách hàng thường xuyên hay thẻ tín dụng,” 18 Carlos Moreira đến từ WISeKey nói. Cha mẹ ban cho chúng ta một cái tên, bác sĩ sản khoa được cấp phép của tiểu bang hoặc bà mụ đến tận nhà lấy dấu chân chúng ta rồi xác nhận chiều dài cân nặng, sau đó họ kí vào tờ giấy khai sinh, thứ có thể chứng thực ngày giờ và nơi sinh của chúng ta. Giờ thì họ có thể ghi nhận giấy khai sinh trên blockchain, liên kết nó với một tuyên bố về ngày sinh và một quỹ quyên góp tiền học đại học. Bạn bè và gia đình có thể đóng góp bitcoin để bạn có thể tiếp tục học lên giáo dục bậc cao. Và đó là nơi bắt nguồn cho dòng chảy dữ liệu của chúng ta.

Trong những ngày đầu của Internet, Tom Peters* viết, “Bạn là dự án của chính bạn.” 19 Ông muốn nói rằng các mối quan hệ tập thể và nghề nghiệp không thể định nghĩa chúng ta được nữa. Nếu nói “bạn là dữ liệu của chính mình” thì cũng chẳng sai. Nhưng Moreira lại nói, “Thông tin danh tính đó bây giờ là của bạn, nhưng dữ liệu đến từ các tương tác trên thế giới lại do người khác sở hữu.” Đó là cách mà hầu hết các công ty và tổ chức nhìn nhận bạn, họ đánh giá qua những dữ liệu mà bạn để lại trên Internet. Họ tổng hợp những dữ liệu đó thành một đại diện ảo cho bạn, và họ cung cấp cho phần ảo đó những lợi ích mới phi thường, vượt xa cả những giấc mơ hạnh phúc nhất của cha mẹ chúng ta. 21 Nhưng tiện ích cũng có cái giá của nó: Bảo mật. Những kẻ cho rằng “bảo mật chết rồi, hãy quên nó đi” đã nhầm. 22 Bảo mật là nền tảng của xã hội tự do.

[*]: Tom Peters (1942-?): tác giả chuyên viết về quản trị kinh doanh.

“Mọi người nhìn nhận rất đơn giản về danh tính” 23 , nhà lý luận blockchain Andreas Antonopoulos nói. Chúng ta sử dụng từ danh tính để mô tả bản thân, tham chiếu cái tôi đó ra thế giới, và ta kết hợp tất cả những thuộc tính đó với cái tôi của mình hay hình chiếu của chính nó. Chúng có thể đến từ thiên nhiên, từ nhà nước, hay các tổ chức tư nhân. Chúng ta có thể có một hoặc nhiều vai trò với một loạt các chỉ số gắn liền với những vai trò đó. Mà vai trò thì có thể thay đổi. Hãy nhìn lại công việc trước đây của bạn. Vai trò của bạn có thay đổi một cách cơ hữu bởi bản thân bạn cảm thấy cần phải có những chuyển biến trong công việc hay không? Hay đó chỉ là do bạn đang xem xét lại bản mô tả công việc của mình?

Giá mà bạn sở hữu “phần ảo” – hiện thân của chính mình – và “sống” trong chiếc hộp đen danh tính, thì bạn có thể kiếm tiền từ dòng dữ liệu của bản thân và chỉ tiết lộ những gì bạn cần, khi đặt ra một quyền cụ thể. Tại sao giấy phép lái xe của bạn lại chứa nhiều thông tin thừa thãi, trong khi đáng lẽ nó chỉ cần cho thấy thực tế là bạn đã vượt qua kỳ thi lái xe và chứng minh khả năng lái xe của bạn? Hãy tưởng tượng một kỷ nguyên mới của Internet, nơi mà hiện thân cá nhân của bạn quản lý và bảo vệ nội dung chiếc hộp đen ấy. Phần mềm phục vụ này chỉ khai báo những thông tin hoặc số liệu bắt buộc trong từng hoàn cảnh, đồng thời phủi đi những mảnh vụn dữ liệu trong khi bạn đang lèo lái thế giới số.

Điều này có vẻ giống với những bộ phim khoa học viễn tưởng như The Matrix (Ma trận) hay Avatar.Nhưng ngày nay công nghệ blockchain đã biến nó thành một việc khả thi. Joe Lubin, Giám đốc Điều hành của Consensus Systems, đề cập đến khái niệm này như là một “danh tính số ổn định* và nhân cách con người” trên một blockchain. “Khi ở cùng các bạn đại học, tôi thể hiện một con người hoàn toàn khác với bản thân tôi khi đang phát biểu tại Cục Dự trữ Liên bang”, ông nói. “Trong nền kinh tế số trực tuyến, tôi sẽ bộc lộ những phương diện khác nhau của bản thân và tương tác trong thế giới đó dựa trên nền tảng những nhân cách khác nhau”. Lubin hy vọng sẽ có một “nhân cách kinh điển”, phiên bản mà ông sẽ dùng để trả thuế, đi vay, và xin bảo hiểm. “Có khi tôi sẽ có cả nhân cách gia đình và nhân cách đi làm để tách biệt khỏi nhân cách kinh điển kia, rồi một nhân cách game thủ không liên quan gì đến nhân cách đi làm, hay thậm chí là một nhân cách dark web[**] tuyệt nhiên không dính líu đến những nhân cách khác.” 24

[*]: Danh tính số ổn định: chỉ những nguồn tài liệu/chứng nhận tồn tại lâu bền dưới dạng văn bản, file lưu trữ, trang web,… và có thể truy cập được trên Internet.

[**]: Dark web: tồn tại trên dark net. Dark web là một phần được mã hóa trên Internet, không xuất hiện trên các công cụ tìm kiếm và đòi hỏi phần mềm, cấu hình hay sự ủy quyền đặc biệt để có thể truy cập.

Hộp đen của bạn có thể bao gồm các thông tin như các giấy phép do chính phủ ban hành. Danh tính, mã số An sinh Xã hội, thông tin y tế, tài khoản dịch vụ, tài khoản tài chính, bằng cấp, giấy chứng nhận, giấy khai sinh và những thông tin cá nhân bạn không muốn tiết lộ nhưng lại muốn kiếm tiền từ giá trị của nó, chẳng hạn như sở thích tình dục hoặc điều kiện y tế để phục vụ cho các cuộc thăm dò hoặc nghiên cứu. Bạn có thể cấp giấy phép cho các dữ liệu để phục vụ cho mục đích cụ thể và các thực thể cụ thể trong một khoảng thời gian nhất định. Bạn có thể gửi một tập hợp các thuộc tính của bạn cho bác sĩ mắt của mình và một tập con khác cho quỹ phòng hộ mà bạn muốn đầu tư vào. Hiện thân của bạn có thể trả lời Có-Không cho các câu hỏi mà không tiết lộ bạn là ai: “Bạn vừa đúng 21 tuổi hay hơn? Trong ba năm qua, bạn có kiếm được hơn 100.000 đô-la mỗi năm không? Bạn có chỉ số khối cơ thể trong phạm vi bình thường không?” 25

Trong thế giới vật chất, uy tín của bạn thuộc về một nơi cụ thể, và mọi người xung quanh đều có cái nhìn nhất định về bạn. Trong nền kinh tế số, uy tín của nhiều danh tính trong hiện thân của bạn sẽ dễ dàng được mang theo. Khả năng di chuyển sẽ giúp đưa con người ở mọi nơi đến với nền kinh tế số. Những người sở hữu ví điện tử và danh tính ở châu Phi vẫn có thể thiết lập những thông tin uy tín cần thiết để vay tiền và khởi nghiệp chẳng hạn: “Thấy không, tất cả những người này đều biết tôi rất rõ và chấp nhận tôi. Tôi là người đáng tin cậy trong các vấn đề tài chính. Tôi là một công dân đầy quyền lực trong nền kinh tế số toàn cầu.”

Danh tính chỉ là một phần nhỏ. Phần còn lại là đám mây – một đám mây danh tính liên kết linh hoạt khi lỏng khi chặt với danh tính của bạn. Nếu cố gắng ghi lại chúng trên blockchain, một cuốn sổ cái bất biến, chúng ta sẽ không chỉ mất đi một sắc thái tương tác xã hội mà còn đánh rơi món quà của sự quên lãng. Đừng bao giờ đánh giá con người qua những tháng ngày tồi tệ nhất của họ.

KẾ HOẠCH HƯỚNG ĐẾN SỰ THỊNH VƯỢNG

Trong cuốn sách này, bạn sẽ đọc được hàng chục câu chuyện về việc giao thức tín nhiệm đã tạo tiền đề cho nhiều phát kiến, tạo ra những cơ hội mới để hướng tới một thế giới thịnh vượng hơn. Sự thịnh vượng trước hết là về mức sống của một người. Để đạt được nó, con người phải có phương tiện, công cụ, và cơ hội để tạo ra của cải vật chất và phát triển kinh tế. Nhưng đối với chúng ta, nó còn chứa đựng nhiều hơn thế: tính bảo mật cá nhân, sự an toàn, sức khỏe, giáo dục, môi trường phát triển bền vững, các cơ hội để định hình đồng thời kiểm soát vận mệnh của một người và tham gia vào nền kinh tế xã hội. Để có được của cải, cá nhân ít nhất cũng phải sở hữu và tiếp cận được với một số hình thức dịch vụ tài chính cơ bản để có thể yên tâm dự trữ và di chuyển tài sản. Bên cạnh đó là truyền thông và các công cụ giao dịch để kết nối với nền kinh tế toàn cầu, an ninh, sự bảo hộ, quyền sở hữu đất đai và các tài sản hợp pháp khác. 26 Đây chính là lời hứa của công nghệ blockchain. Những câu chuyện bạn sắp đọc trong đây sẽ cho bạn cảm nhận về một tương lai, nơi mà ai ai cũng có thể đạt được thành công trong kinh tế, chứ không phải những người vốn giàu có và quyền lực sẽ ngày càng trở nên giàu có hơn. Có lẽ nó còn có thể tạo nên một thế giới nơi chúng ta sở hữu thông tin của chính mình và có thể tự bảo vệ quyền riêng tư cũng như sự an toàn của bản thân. Một thế giới mở nơi mọi người đều có thể đóng góp cho cơ sở hạ tầng công nghệ thay vào nơi có các khu vườn với tường rào khép kín bao quanh, nơi các công ty lớn cung cấp các ứng dụng độc quyền. Một thế giới mà hàng tỷ người từng bị gạt ra rìa có thể tham gia vào nền kinh tế toàn cầu và cùng đón nhận sự hào phóng của nó. Sau đây là phần tóm tắt những ý chính.

Tạo ra một nền kinh tế chia sẻ* ngang hàng thực sự

[*]: Nền kinh tế chia sẻ (sharing economy): là thuật ngữ đề cập đến mô hình kinh doanh khai thác các yếu tố tài nguyên sẵn có của người dùng cuối và kết hợp với các yếu tố công nghệ để hợp thành một mô hình kinh doanh. Mô hình này thường do các doanh nghiệp khởi nghiệp khởi xướng – đối tượng này không sở hữu bất kỳ một nhà máy hay một kho hàng nào nhưng lại có cả một kho tài nguyên sẵn có trên toàn cầu và luôn sẵn sàng gia nhập vào hệ thống.

Các chuyên gia thường đề cập đến Airbnb, Uber, Lyft, TaskRabbit, và nhiều cái tên khác như nền tảng của một nền kinh tế chia sẻ. Đó là một khái niệm tốt đẹp rằng những người có cùng vị trí sẽ san sẻ giá trị với nhau. Nhưng những doanh nghiệp này lại chỉ liên quan chút xíu đến việc chia sẻ. Trên thực tế, chính xác thì họ đã thành công bởi họ không chia sẻ mà là tổng hợp. Đó là một nền kinh tế tổng hợp. Uber là một tập đoàn tổng hợp dịch vụ vận tải trị giá 65 tỷ đô-la. Airbnb, đứa con cưng trị giá 25 tỷ đô-la của Thung lũng Silicon thì tổng hợp những căn hộ chưa có người ở. Hầu hết đều tổng hợp dịch vụ thông qua các nền tảng độc quyền tập trung, và sau đó bán lại cho người dùng. Trong quá trình đó, họ đi thu thập dữ liệu nhằm khai thác cho mục đích thương mại. Các công ty này đều ra đời trong khoảng mười năm đổ lại đây bởi trước đó không có đủ các điều kiện tiên quyết về công nghệ như điện thoại thông minh, đầy đủ GPS và hệ thống thanh toán tinh vi. Giờ đây với blockchain, công nghệ tồn tại là để tái phát minh các ngành công nghiệp này một lần nữa. Ngày nay, mọi hành vi phá rối đều đang bị ngăn chặn.

Hãy tưởng tượng thay vì công nghệ ứng dụng tập trung Airbnb, hãy gọi đó là blockchain Airbnb hoặc bAirbnb với bản chất là sự đồng sở hữu của các thành viên trong công ty. Khi người thuê nhà muốn có một danh sách, phần mềm bAirbnb sẽ quét qua các blockchain, tìm kiếm tất cả các danh sách và bộ lọc sau đó hiển thị những đối tượng đáp ứng được các tiêu chí của khách hàng. Bởi mạng tạo ra một hồ sơ giao dịch trên blockchain, một đánh giá người dùng tích cực sẽ cải thiện hình ảnh và thiết lập đặc tính cho chúng mà không cần đến bên trung gian. Vitalik Buterin, người sáng lập ra blockchain Ethereum, nói rằng: “Trong khi hầu hết các công nghệ có xu hướng tự động hóa công nhân ở ngoại vi để nó thực hiện nhiệm vụ quản lý thì blockchain lại tự động hóa chính vùng trung tâm. Thay vì gạt người lái xe ra khỏi công việc của mình, blockchain sẽ đẩy Uber ra ngoài và cho phép người lái xe làm việc trực tiếp với khách hàng của mình.” 27

Đổi mới hệ thống tài chính với tốc độ và sự bao quát

Ngành công nghiệp dịch vụ tài chính đang góp phần giúp cho nền kinh tế toàn cầu hoạt động mạnh mẽ, nhưng ngày nay hệ thống đó đầy rẫy các vấn đề. Có thể cho rằng đây là ngành công nghiệp tập trung nhất trên thế giới và cũng là ngành công nghiệp cuối cùng cảm nhận được hiệu quả biến đổi của cuộc cách mạng công nghệ. Những thành trì kiên cố của trật tự tài chính xã hội như ngân hàng đã dành rất nhiều thời gian cho việc bảo vệ sự độc quyền và tìm cách gây rối cản trở sự đổi mới. Hệ thống tài chính cũng đang vận hành dựa trên công nghệ lạc hậu và được quản lý bởi các quy định từ thế kỷ XIX. Nó đầy rẫy những mâu thuẫn và phát triển không đồng đều, khiến toàn hệ thống đôi khi trở nên chậm chạp, thường xuyên thiếu an toàn và mơ hồ đối với các bên liên quan.

Công nghệ sổ cái phi tập trung có thể giải phóng nhiều dịch vụ tài chính khỏi các quy chế cũ, thúc đẩy cạnh tranh và đổi mới. Suy cho cùng, nó rất tốt cho người sử dụng. Trước đây, ngay cả khi kết nối với Internet, hàng tỷ người vẫn bị loại khỏi nền kinh tế. Lý do đơn giản là các tổ chức tài chính không cung cấp các dịch vụ kinh tế (như ngân hàng) cho họ, bởi làm ăn với những khách hàng này thường không có lãi và ngập tràn rủi ro.

Bảo đảm quyền lợi về kinh tế cho toàn cầu

Quyền sở hữu tài sản luôn gắn bó mật thiết với cơ chế dân chủ của chủ nghĩa tư bản. Bản dự thảo đầu tiên của Jefferson về Tuyên ngôn Độc lập của Mỹ đã chỉ ra những quyền bất khả xâm phạm của con người là “quyền được sống, quyền được tự do và quyền mưu cầu của cải”, chứ không phải là “quyền mưu cầu hạnh phúc”. 28 Mặc dù những quyền lợi này đã đặt nền móng cho nền kinh tế hiện đại và xã hội ở hầu hết các nước phát triển, nhưng ngày nay phần lớn dân số thế giới lại không thu được lợi ích gì cho bản thân họ từ những quyền lợi đó. Cho dù các nhà lãnh đạo đã thực hiện nhiều cải cách để đảm bảo quyền được sống và quyền được tự do cho công dân nước mình, nhưng hầu như người nào có chút ít của cải cũng đều đứng trước nguy cơ bị đám quan chức tham nhũng của chính quyền cướp mất nhà cửa đất đai, khi chỉ cần một thao tác nhỏ là khối tài sản đó lập tức biến thành tài sản công trong cơ sở dữ liệu tập trung của chính phủ. Và một khi không có chứng nhận quyền sở hữu tài sản, chủ sở hữu đất không thể đem chúng đi thế chấp, đi vay, xin cấp phép xây dựng hay bán đất, và rất có khả năng tài sản đó sẽ bị chiếm đoạt, từ đó ảnh hưởng đến vấn đề tài chính của chủ sở hữu.

Ông Hernando de Soto là Chủ tịch của Học viện Tự do và Dân chủ, có trụ sở tại Lima. Người được đánh giá là một trong những bộ óc kinh tế lỗi lạc của thế giới này cho rằng khoảng 5 tỷ người trên thế giới đang bị lằn ranh mập mờ trong sở hữu đất đai đó cản đường và không thể hưởng đầy đủ những giá trị mà đáng lẽ họ phải nhận được từ công cuộc toàn cầu hóa. Sau đó ông kết luận rằng blockchain sẽ thay đổi tất cả. “Mục đích chính của blockchain là đưa ra các quyền lợi cho những hàng hoá có thể giao dịch, cho dù đó là tài chính, tài sản vật lý hay các ý tưởng. Mục tiêu đặt ra không chỉ dừng ở việc ghi chép các số liệu về đất đai, mà còn là ghi nhận những quyền liên quan để quyền chủ sở hữu trở thành bất khả xâm phạm.” 29 Quyền sở hữu chung có thể đặt nền móng cho một chương trình nghị sự mới về công bằng trên toàn thế giới, tăng trưởng kinh tế toàn cầu, sự thịnh vượng và nền hòa bình nhân loại. Với mô hình mới này, quyền lợi của chúng ta sẽ không còn phải nhờ đến sự đảm bảo của súng đạn hay lực lượng quân sự, mà chính công nghệ sẽ làm điều đó cho chúng ta. “Chuỗi blockchain không thuộc về thế giới thực, mà chúng được thực hiện trên thế giới ảo. Và tôi tin rằng như vậy là tốt., 30 ông Soto nói. Thế giới ảo chính là một thế giới phi tập trung vì nó không bị chi phối bởi bất kỳ tổ chức quyền lực nào, mọi người đều có thể biết chuyện gì đang xảy ra và những sự kiện đó sẽ được lưu trữ vĩnh viễn.

Vĩnh biệt phí giao dịch cắt cổ

Chúng ta có thể thấy hầu như trên mọi báo cáo, bài viết, hay các ghi chép khi phân tích lợi ích của tiền mã hóa đều đề cập đến vấn đề chi phí giao dịch. Và họ có lý do chính đáng để nói về khoản phí này. Có thể thấy rằng nguồn vốn lớn nhất rót vào các nước đang phát triển không đến từ viện trợ hay vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, mà chính là dòng tiền từ những công dân làm ăn xa xứ gửi về quê hương. Quá trình này ngốn rất nhiều thời gian, đòi hỏi tính kiên nhẫn và đôi khi là lòng dũng cảm để cứ mỗi tuần lại đến văn phòng giao dịch trong vùng, điền vào một đống giấy tờ và phải chịu đựng mức phí lên tới 7%. Vì thế một phương án đã được