Chương 2 NHỮNG NGÀY THƠ-ẤU--

THÁNH Cam-Địa thuộc giai-cấp Vaisyas, tức là giai-cấp thương nhân, giai-cấp đứng hàng ba trong hệ-thống xã-hội Ấn ngày xưa, dưới các giai-cấp Brahmanes tức là thượng-đẳng giai-cấp, và Kchatryias đứng hàng hai. Dưới các thương nhân là thợ-thuyền thuộc giai-cấp Soudras.

Như vậy là tổ-tiên Thánh Cam-Địa xưa kia chỉ là những người buôn bán. Trong Ấn-ngữ, chữ Cam-Địa có nghĩa là người bán hàng thực phẩm. Song đến khi cái hàng rào giai-cấp bắt đầu sụp đổ dần trước sự tiến hóa của dân tộc thì họ Cam-Địa bắt đầu đột khởi. Tổ phụ Thánh Cam-Địa được Tiểu-vương xứ Porbandar vời ra làm Thủ-tướng. Người truyền chức cho con là Karamchaud. Chính vị này là thân sinh của Mohandas Karamchand Gandhi, sau này được suy-tôn làm Thánh.

Vậy từ nay cho tới khi cái vận-mệnh siêu-phàm của Thánh bắt đầu định đoạt, chúng ta chỉ gọi người bằng tên tục là Mohandas Karamchand Gandhi.

Cậu bé Cam-Địa sinh ngày mồng 2 tháng 10 năm 1869 tại Porbandar. Cậu là con út của bà vợ thứ tư ông thân sinh. Sinh-trưởng trong một gia-đình phong-phú hào-hoa, cậu sớm được hưởng một nền giáo-dục dồi-dào và tinh-nhã. Ông thân sinh ra cậu có ba biệt thự. Anh em cậu vàng đeo ngọc dát đầy người. Tuy nhiên, ông sống một đời phóng-túng, ăn tiêu quá ư huy-hoắc, nên khi nằm xuống, gia sản cũng chẳng để lại được gì.

Người anh cả Cam-Địa là trạng-sư ở tỉnh Raikot. Người anh thứ hai làm phó thanh tra cảnh sát ở Porbandar. Cậu bé Cam-Địa là út nên được cả nhà chiều chuộng. Cậu quyến-luyến bà mẹ vô cùng. Sau này nhớn lên, cậu luôn luôn nhắc nhở lại bà mẹ thân yêu dưới hình ảnh một trang thiếu-phụ dịu-dàng và mộ đạo. Cậu còn nhớ cứ đến tuần chay thì bà chỉ ăn mỗi ngày một bữa. Nhiều ngày mưa, bà nguyện nhịn hẳn cho đến khi mặt trời xuất hiện.

Cậu bé Cam-Địa thủa nhỏ học không được thông minh lắm. Cậu ưa bày những trò chơi nghịch ngợm hơn là ngồi học thuộc bảng cửu chương. Năm sau, theo gia đình đến ở Raikot, cậu theo học trường mới, trở nên chăm chỉ hơn. Buổi sáng, có khi cậu bỏ cả bữa ăn, vì sợ chờ dọn điểm tâm thì đến lớp chậm giờ. Cậu không ưa đi xe đến trường vì sợ bè bạn chế. Cũng bởi tính rút rát ấy, nên cậu chẳng chơi với ai. Hết giờ học thì lầm-lũi trở về nhà ngay, chẳng lu-bù dong phố với chúng bạn bao giờ.

Đến năm 12 tuổi thì cậu bắt đầu tập hút thuốc lá. Cậu ham mê thú vui mới ấy đến nỗi ăn cắp cả tiền nhà để mua thuốc lá. Túng quá thì quấn lá cây mà hút. Bị người nhà ngăn cấm, cậu bực mình rủ một người anh họ nuốt cà độc dược để tự tử. Nhưng đến lúc cuối cùng thì hai cậu lại chùn.

Ít năm sau thì cậu Cam-Địa không còn nghĩ đến những trò chơi của tuổi thơ, mà theo đuổi những thú vui khác.

Năm 14 tuổi, cậu đang học năm thứ hai trường Trung-học thì vâng lệnh song thân thành hôn với cô Kastourbai, 13 tuổi, con gái một thương gia ở Porbandar. Hai vợ chồng cùng hãy còn trẻ con, nên luôn luôn giận dỗi nhau. Theo tục lệ, mỗi khi muốn đi chơi đâu, cô bé Kastourbai cũng phải được phép chồng cho đi. Cậu lại tính trẻ hay ghen, thường ngăn cấm. Cô bướng, nhất định không chịu. Thế là hai vợ chồng lại giận nhau, có khi hàng mấy ngày liền chẳng nói với nhau một lời.

Cậu Cam-Địa rất yêu vợ, nhất là khi ấy mới bắt đầu bước vào cái thế giới đầy xuân sắc ái-tình. Cậu thường thắc-mắc về sự đối đương giữa ái-tình và bổn-phận. Một việc đã xẩy ra, gây cho cậu một nỗi ân hận sâu xa mà năm tháng dù qua vẫn không sao xóa nhòa được trong tâm khảm. Năm ấy cậu 16 tuổi. Cô Kastourbai 15, và đã có mang gần tới ngày sinh. Bấy giờ ông thân sinh ra cậu đang bị bệnh nặng, và hàng ngày cậu vẫn chăm nom nâng giấc bên giường. Ban đêm cậu ngủ ngay dưới chân cha. Hễ người bệnh tỉnh giấc, thì cậu lại vỗ về xoa bóp, không quản ngại gì mệt nhọc. Nhưng dù chăm chú vào bổn phận, cậu vẫn không sao ngăn được ý nghĩ vấn vương bên cạnh người vợ yêu. Cậu rất phiền muộn về nỗi cha già ốm nặng mà người con phụng-dưỡng không giữ được trí-não trong-sạch khỏi mọi điều ham muốn về nhục dục. Cậu cho như thế là không tròn đạo hiếu.

Một đêm, về khuya nhân dịp con ông cậu đến thăm cha, cậu tất-tả lẻn về buồng vợ. Mấy phút sau, tên nữ tỳ hốt-hoảng đến đập cửa phòng. Cậu choàng khỏi giường vợ, chạy vội về phòng cha nằm, thì người đã mất. Bốn mươi năm sau, nhắc lại chuyện ấy, Thánh Gandhi vẫn ân hận thở than là chỉ vì một lúc mềm lòng mà không được vuốt mắt người thân trong giờ chót. Nhất là sau khi người con đầu lòng của hai vợ chồng cậu mất ngay ba hôm sau khi sinh, cậu lại càng tin là Trời Phật đã gia hình phạt người con bất hiếu.

Cô Kastourbai vốn sinh trưởng ở một gia đình buôn bán nên không biết chữ. Cô cũng không thích học lắm, mặc dầu ông chồng hết sức khuyến-khích cô về phương diện ấy. Loay hoay vì bà vợ, cậu Gandhi bỏ lãng mất gần một năm học. Sau này cậu tỏ ý tiếc rẻ thì đã mất, vì cậu hiếu học vô cùng. Mỗi lần bị thầy phạt là cậu băn khoăn khổ sở và hối hận về tội biếng nhác của mình.

Vốn người mảnh khảnh, cậu rất thèm khát có được thân hình to lớn khỏe mạnh như nhiều bạn đồng học. Trong số đó, cậu phục nhất là Mehtab, một anh Hồi Hồi có tài chạy đua và nhảy xa không ai sánh kịp. Cậu còn tự cho mình là rút rát. Sau này cậu thú thực trong cuốn nhật ký là ban đêm cậu không dám ra đến ngoài, vì sợ trộm cướp, rắn rết và ma quỷ. Mehtab biết thế lại còn trêu già. Y tự-phụ là tất cả những cái gì làm Cam-Địa sợ hãi, đối với y chỉ là trò trẻ. Trộm cướp gặp y thì có mà chạy thục mạng. Làm gì có ma quỷ ; còn rắn độc thì y cầm lên tay là sự thường. Vậy thì y khác Cam-Địa ở đâu mà có sức mạnh phi phàm như thế? Rồi thì y tự trả lời là vì y có ăn thịt, mà người Ấn chỉ ăn rau. Y thường bông đùa rằng người Anh cao lớn và lấn át người Ấn như thế là vì họ ăn thịt. Vậy thì muốn mạnh ngang người Anh để đuổi họ ra ngoài cõi, phải bỏ tục ăn rau mà theo người Hồi ăn thịt. Ngày ngày y cố tuyên-truyền cho Cam-Địa ăn thịt, nên dần dà cậu cũng xiêu lòng. Cậu Cam-Địa vốn theo đạo Bà-la-Môn, vả lại sống từ thuở bé trong một gia đình chỉ ăn rau, nên được Mehtab rủ đi ăn thịt, cậu coi là một sự quan trọng lắm. Cậu hẹn bạn buổi tối ở một nơi hẻo lánh ven sông. Anh này đem bánh và thịt dê ướp đến thì cậu lấy hết can đảm vồ lấy ăn ngay. Thịt dai như chão, và tanh lộn mửa, song vì đã nhất quyết phải ăn thịt để trở nên vạm-vỡ mà cứu nước nên cậu cố nuốt cho trôi. Đêm hôm đó, cậu đau bụng dữ dội. Chợt nhắm mắt mê sảng thấy dê mẹ dê con nhảy như choi choi trong bụng. Nhưng cậu không vì thế mà nản lòng. Suốt trong một năm, cậu luôn luôn đến chỗ hẹn để cùng Mehtab chia nhau những món thịt ngon lành. Cậu cũng không bao giờ tự hỏi Mehtab lấy tiền ở đâu mà thết bạn luôn như thế.

Rồi thì với thói quen ăn mặn, mà cậu coi như một tội lỗi, cậu lại mắc thêm tật nói dối. Vì cậu phải luôn luôn dấu diếm cha mẹ. Mãi đến khi song thân khuất núi, cậu mới dám công nhiên ăn mặn mà không bị lương-tâm dày-vò cắn dứt.

Mehtab sau khi làm cho cậu quen thói ăn mặn, lại dần dà rủ rê cậu đi tìm những thú vui mới lạ hơn. Rồi một hôm, Cam-Địa theo bạn xuống xóm tìm thú phong-lưu. Bạn cậu đã giàn xếp từ trước để một ả thanh lâu ra tiếp cậu. Về sau, cậu viết về cuộc gặp gỡ đó:

« Tôi bàng hoàng, ngớ ngẩn trong căn phòng sặc mùi nhục dục. Tôi ngồi trên mép giường, cạnh đứa gái chơi, chẳng biết nói gì với nó, mặt thì cúi gầm tay vẽ cuống chiếu. Thấy tôi quê mùa ngô nghệch, nó chán mớ đời. Nó chửi tôi như tát nước rồi tống tôi ra khỏi cửa ».

Từ khi chơi với Mehtab cậu Cam-Địa thường quên lãng sự đi lễ, cầu kinh. Cậu ít khi đặt chơn tới Đền. Lòng sùng đạo của cậu bị sút kém nhiều. Song thân cậu rất lấy thế làm phiền muộn. Nhưng lúc đó, hình như những đền miếu huy-hoàng không còn sức quyến-rũ đối với cậu như hồi thơ ấu. Trí khôn cậu bây giờ đã mở rộng. Cậu tự hỏi phải chăng tôn giáo chỉ thu vào mấy sự trói buộc phiền toái, như những tuần ăn chay, những ngày dâng hương, lễ bái. Cậu băn khoăn với ý nghĩ ai đã tạo nên trái đất, ai đã chỉ định sự sống của loài người. Các anh cậu không thể trả lời cậu rõ ràng về những câu hỏi đó. Các sách thánh cũng im lìm trong lời văn rậm-rạp và bí hiểm. Vì thế, mỗi ngày cậu càng khuynh về chủ-nghĩa vô thần.

Tuy nhiên, cậu vẫn không bỏ qua dịp nào mà không kính cẩn dự vào những cuộc đàm luận giữa ông thân cậu và các bạn giáo sĩ của người. Những vị này đã khiến cậu hiểu rõ được những sự tương biệt giữa Ấn-Độ giáo, Hồi-giáo và Bái-hỏa giáo. Nhân đó mà cậu biết được nhiều về một tôn giáo chủ trương hơi giống Phật giáo, gọi là Djainisme. Nhiều sư Djainas lui tới nhà cậu luôn, và thân mật nhận của gia đình cậu những thức ăn đưa tặng.

Đến khi ông thân sinh ra cậu mất, thì một người bạn của ông là thầy tăng Djaina Betcharyi Souami thường đi lại giúp đỡ gia đình cậu. Vốn người dễ ảnh hưởng, cậu Cam-Địa chịu rất nhiều cảm-hóa của môn phái Djainas. Môn phái này phát sinh từ thế-kỷ thứ 6 trước Thiên-chúa giáng-sinh, đồng thời với Ấn-Độ giáo ở miền Đông-Bắc Ấn-Độ, nơi bây giờ gọi là tỉnh Bihar. Môn phái này từ xưa vốn chủ trương cải cách Ấn-Độ giáo. Đặc tính của họ là tuyệt đối cấm sát sinh. Các tăng nhân không ra ngoài ban đêm, vì e không trông thấy mà dẫm phải một loài côn-trùng sâu bọ nào chăng.

Nhưng ảnh-hưởng trực tiếp của sự giao-thiệp giữa gia-đình cậu và chư tăng của phái Djainas là nhờ được sự can-thiệp của thầy Betcharyi Souami, mà cậu được tốt nghiệp ở trường Trung-học tỉnh nhà. Nguyên do là khi tốt nghiệp cậu Cam-Địa do dự không biết theo học về ngành nào? Ý cậu thích học về ngành thuốc. Song bà thân mẫu cùng các ông anh thì lại thích cho cậu học luật để thành trạng sư, ngõ hầu một ngày kia nối chức cha làm Thủ-tướng ở triều-đình tiểu vương Porbandar. Sau cậu Cam-Địa đành chịu theo ý-kiến gia-đình, miễn là được sang tòng học bên Anh-quốc. Lại một phen cậu vấp phải sức kháng cự của gia-đình. Bà mẹ cùng ông chú xưa nay vẫn có ác cảm với bọn thanh-niên ở các trường Đại-Học Tây-phương. Họ ăn mặc lố-lăng, nói năng lỗ-mãng, trên môi lúc nào cũng vểnh điếu xì-gà. Cậu Cam-Địa đã định đem cầm các đồ nữ trang của bà vợ để lấy tiền du học thì thầy Betcharyi Souami nói được với bà thân mẫu cậu bằng lòng, bằng cách bắt cậu phát thệ 3 điều trước khi xuất dương là không uống rượu, không ăn thịt, không chơi gái. Vì thế, ngày mồng 4 tháng 9, cậu xuống tàu.