Chương 3 DU HỌC TẠI ANH-QUỐC--

BÂY giờ cậu bé Cam-Địa đã thành một thanh niên.Trên bức ảnh cậu chụp năm 1888, ít lâu sau khi cậu tới Luân-Đôn, người ta nhận thấy một chàng thanh niên vẻ mặt hơi buồn, hình như sợ hãi lo âu trước quãng đường đời đầy chông gai phải vượt, nhưng tai to, trán vuông, mũi gô, cằm nở, tỏ ra vẻ không kém ý chí cương quyết hiên ngang.

Cam-Địa rất chăm chú đến sự ăn mặc. Chàng rẽ giữa, đường ngôi thẳng tắp, mái tóc chải bóng mượt. Áo quần lúc nào cũng đứng đắn, cổ cồn, măng-xét trắng tinh. Chàng học khiêu-vũ, phớt qua một chút âm-nhạc, và tập cách giao-thiệp, ăn nói, cùng khoa hùng biện.

Cam-Địa ưa sống trong sự tiện nghi, thoải mái. Tuy nhiên, chàng cương quyết giữ lời hứa đối với bà mẹ là không uống rượu, không ăn thịt. Chàng tìm được một tiệm bán toàn đồ rau ở Farrington Street, cạnh Fleet Street, không xa nơi chàng học lắm. Sự ăn uống thanh đạm làm cho chàng quen tính tằn tiện. Chàng có một quyển sổ ghi rõ những số tiền chi cho các khoản ăn, mặc, giải trí, xe pháo, v.v…

Rồi thì nhìn cảnh thiếu thốn của những người đồng hương nghèo cố gắng theo học ở Luân-Đôn, chàng thấy hối hận là đã tiêu huy-hoắc tiền nhà. Chàng liền trả tòa nhà mới thuê, dọn đến ở một căn buồng như mọi sinh-viên khác. Chàng viết thư về nhà xin đừng gửi hoa quả bánh trái nữa kẻo tốn. Trứng gà chàng cũng không ăn, không phải vì sợ tốn, nhưng vì chàng cho là trứng rồi cũng nở ra gà, ăn trứng tức cũng như ăn thịt vậy.

Năm 1890, Cam-Địa sang du lịch nước Pháp vào dịp hội chợ Ba-Lê. Việc trước tiên của chàng là tìm đến một tiệm ăn chay có tiếng ở tầng lầu thứ nhất của tháp Eiffel. Chàng không thưởng-thức cái công trình mỹ thuật này lắm. Chàng cho đó chỉ là một tòa tháp đồ sộ chứ chẳng đẹp đẽ gì. Gandhi cũng không chú ý nhiều đến những cảnh hoa-lệ của kinh đô Ánh Sáng huy hoàng. Nhưng chàng say mê nhìn ngắm những nhà thờ cổ ở Ba-Lê, nhất là Nhà Thờ Đức Bà « chạm trổ tinh vi như một công-trình điêu-khắc tuyệt-tác ».

Cam-Địa không tỏ ý-kiến gì về những ngôi nhà thờ Tân-giáo ở Anh-quốc. Đời sống của chàng có lẽ hơi trầm bế. Chàng cũng đánh bài, cũng giao-thiệp cũng hoạt động cho một vài hội ăn chay đấy, song không sao thắng được tính rút rát kỳ lạ của mình. Chàng không dám phát biểu thẳng ý kiến. Muốn tỏ bày quan điểm riêng của mình, chàng phải viết ra giấy rồi trình cử tọa, hoặc nhờ người khác đọc theo. Chàng viết thư cho bà mẹ phàn nàn rằng đến những nơi khách thính, phần nhiều chàng rụt rè chẳng nói được câu nào.

Cam-Địa không ghi chép kỷ niệm về việc học hành của chàng ở Luân-Đôn. Người ta chỉ biết rằng sau khi theo học lớp dự bị ở Inner Temple thì chàng ghi tên vào trường Đại-học Luân-Đôn. Ở đấy, ngoài các môn luật, chàng còn học thêm Pháp-văn, cổ văn cùng vài môn khoa học. Năm 1891, sau khi tốt nghiệp, chàng được tiếp nhận làm luật-sư, và trở về Ấn ngày 12 tháng 6 năm ấy.

Cam-Địa hình như tự thấy không thích hợp với đời sống ở Anh-quốc. Vì muốn được quyền cãi kiện thì phải sang học ở chính quốc, nên chàng không thể làm khác được mà thôi. Ở Anh, Cam-Địa chẳng giao thiệp thân thiết với ai. Bạn thâm giao của chàng không ngoài mấy ông già hội viên các hội ăn rau, mà câu chuyện bao giờ cũng chỉ vẩn vơ quanh việc ăn uống thế nào cho vừa lành. Vả lại, với bản tính lãnh-đạm, chàng cũng ít khi có bộ mặt hay câu chuyện niềm nở để người ngoài dễ làm thân.

Tóm lại, ở Anh, bao giờ Cam-Địa cũng tự coi là xa lạ. Về sau, được suy tôn làm thánh rồi, Người vẫn dạy rằng điều tối ư cần thiết đối với một dân tộc là được học hỏi đầy đủ trong tiếng mẹ đẻ của mình. Phải dùng tiếng nước ngoài mà học, đối với Thánh, là một điều khó nhọc khổ sở vô cùng.

Cam-Địa ở bên Anh cả thảy hai năm tám tháng. Nhưng đời sống sinh viên của chàng không có ảnh hưởng gì to tát với sự dưỡng thành cá tính của chàng về sau. Vì Cam-Địa không phải là kẻ chuyên tâm học hỏi trong sách. Cái gì cần cho chàng là đời sống, với sự hoạt động của con người. Vậy không thể nói là trường Đại-học Luân-Đôn đã cấu-tạo nên con người về sau gọi là Thánh Cam-Địa.

Từ nhà luật sư mới tốt nghiệp vụng về, kém cỏi và lu mờ, đến vị lãnh tụ muôn người sùng kính, chúng ta phải chờ cho đến khi cái chân giá trị của Gandhi nẩy nở hoàn toàn với tất cả những đức tính quý báu, như trực-giác tinh-tế, ý chí kiên-cường, lòng tự tin mãnh liệt, tiềm tàng trong người Thánh.

Vậy Cam-Địa đã nhờ hành động mà làm nên sự nghiệp. Nhưng chàng đã học hỏi được điều hay lẽ phải từ đâu? Đó là nhờ kinh Ghita, quyển thánh kinh của Ấn-Độ giáo mà sau này Cam-Địa tiếc rẻ xót xa là không biết đến ngay từ thuở thiếu thời.