khoảng vườn xuân 1.

“Ngày tươi đẹp” Không hiểu sao tôi thường nghĩ đến cụm từ đó vào mỗi sớm thức dậy, với tất cả cảm xúc và biểu hiện để khởi động một ngày. Đó cũng chẳng là điều ước hay phép tự kỷ ám thị, mà như một xác tín rằng đời sống, về cơ bản là tươi đẹp. Sẽ có một điều gì đó như là sự phản bội, nếu chúng ta cứ khăng khăng bảo đời là chán, nhưng lại cứ sống với mớ chán chường đó.

Trước tiên là nghĩ về những con đường, không phải trên ý niệm mà bằng thực tế. Từnhà đến trường mẫu giáo của thằng con tôi có mấy lối đi, ngắn dài, bằng phẳng hay quanh co khác nhau. Nếu là một buổi sớm mưa gió thì chúng tôi sẽ đi trên con đường lớn bằng phẳng. Nếu là một buổi sớm nắng đẹp thì sẽ tắt qua một vạt đồng để ngắm cỏ cây và hoa dại mọc đầy hay bên lối nhỏ. Có khi chúng tôi mạo hiểm chạy xe qua một đoạn đường ngập nước để bất ngờ thấy những con nhái bơi hay thấy một con rắn nghênh ngang ngạo nghễ.

Thằng nhóc của tôi thường thích ngắm những bông hoa hại ven đường. Khi gặp một cảnh đẹp, tự nó có thể nói lên cảm xúc của mình. Tôi hiểu, để có được những niềm vui nho nhỏ thầm lặng ấy là bởi chúng tôi đã cùng nhau đi trên những con đường khác nhau.

Trong khi, với những người khác, có thể họ chỉ đi đúng một con đường. Chẳng hạn như anh bạn của tôi, nhà cũng ở ngoại thành giống như tôi vậy, nhưng anh không hề biết rằng, cách nơi chúng tôi ở khoảng chừng mươi phút đi bộ là ra đến một con sông. Chúng tôi đã có mặt ở đó vào những buổi chiều lộng gió, tha thẩn cùng lau lách, ngồi xuống cùng cỏxanh. Những đêm trăng sáng, nước sông tràn bờ mát rượi, nếu đứng sát bên sông, chốc chốc ta sẽ thấy những làn hơi lạnh phả vào người như tuôn ra từ một chiếc máy lạnh khổng lồ. Anh bạn của tôi cũng không hề biết rằng, dọc theo đường ray xe lửa có những ngôi chùa nhỏ rất đẹp và có cả miếu thờ hoang sơ mà luôn sạch sẽ, luôn ấm cúng khói nhang.

Hai cha con tôi cũng thường hay đến đó. Và tôi cũng đã tình cơ được thấy một đêm trăng đẹp trên một ngôi miếu hoang, nước thủy triều dâng lên ngập mấp mé lư nhang. Tôi thấy ởđó có cả bóng tôi và ánh sáng, cảm nhận niềm vui và nỗi buồn cũng len nhẹ vào hồn mình.

2.

Nhưng đấy là những câu chuyện nhỏ của ngoại thành, còn nội thành, nơi đích thực của đô thị thì sao? Cũng xin bắt đầu bằng những con đường. Từ nhà tôi vào nội thành cũng có nhiều con đường để đi, lộ trình ngắn dài khác nhau. Nhưng nói chung là đi đường nào cũng bị… kẹt xe. Và đi đường nào cũng thấy những dòng xe cô đông nghẹt, sẽ thấy những gương mặt không có nụ cười, sẽ thấy những ánh mắt mệt mỏi. Và, sẽ thấy đào đường khắp nơi, lô cốt dựng ngổn ngang, nước ngập tràn lan, bụi bay mù mịt… Những khi phải chởcon đi vào nội thành, thằng bé thường có giọng điệu hệt như một ông cụ non: “Đào đường nữa, cứ đào hoài”, “Kẹt xe nữa, cứ kẹt hoài”, “Sao lâu tới quá vậy ba, sao đường nào cũng xa quá trời?” v.v… Thường thì hăng hái lúc đi và mệt mỏi lúc về, thằng bé ôm lấy lưng tôi ngủ gục trên xe.

Miên man ý nghĩ giữa bộn bề đô thị. Nhìn con ngồi ăn gà rán, uống Coca Cola ngon lành trong tiệm thức ăn nhanh, thì người cha là tôi lại nghĩ về an toàn vệ sinh thực phẩm, nghĩ về cái củ khoai lang nướng và gáo nước giếng làng. Khi thấy cầm hộp sữa uống mỗi sáng lại âu lo nghĩ đến cái chất melamine gì đó, và nghĩ về những ly bột sắn dây tinh khiết ngày xưa. Khi thấy con nhào lộn trong nhà banh, cùng những trái banh nhựa đủ sắc màu, lại nghĩ đến thứ nhựa độc hai từ Trung Quốc, và nghĩ về rơm rạ ấu thơ. Khi thấy con hào hứng hét khản giọng khi xem một vở kịch cổ tích nhiều màn gây cười, lại nhớ đến những đêm trăng lặng lẽ ngồi nghe bà kể chuyện trước sân nhà, nụ cười chỉ thầm hé trong hồn mình. Khi thấy con kinh hãi giữa những cung đường ngập nước, lại nghĩ về niềm vui dào dạt khi ngồi bè chuối bơi trên cánh đồng mùa lụt… Có lẽ chưa bao giờ tính chất nước đôi của thời đại lại biểu hiện rõ nét trong đời sống đô thị như thế.

Con tôi, đương nhiên là một thế hệ gắn với những đô thị từ đầu tiên và có thể là đến cuối cùng. Nhưng, đô thị với tốc độ phát triển để trở thành một siêu đô thị, lại ngổn ngang bế tắc như hiện nay, rồi thì đô thị sẽ về đâu? Những đứa trẻ đang lớn lên cùng với bao nhạy cảm tâm hồn sẽ ứng xử như thế nào với đô thị? Khi xây dựng cuốn tiểu thuyết Sự trở lại của vết xước, quả thực tôi đã nghĩ đến một cuộc chạy trốn đô thị cùng với đứa con trai bé bỏng của mình. Anh bạn tôi – nhà phê bình văn học Phạm Xuân Thạch trong trận ngập lụt lịch sử ở Hà Nôi vừa rồi cũng phải chạy ra đường mua thuốc cho đứa con bị bệnh như trong tiểu thuyết của tôi. Khi vào Sài Gòn, gặp tôi với thằng nhóc, anh rất cảm động, bởi khi đọc cuốn tiểu thuyết của tôi anh đã bị ám ảnh bởi hình ảnh hai cha con cùng dắt nhau đi trong đô thị ngộp thở như thế. Và, nổi ám ảnh đó không chỉ là trong tiểu thuyết.

3.

Đến bao giờ thì đô thị không còn là nỗi ám ảnh sợ hãi của chúng ta? Câu hỏi này đã nhiều lần chuyển vị trí thành điều ước. Tôi vẫn thường ước sao cho thế hệ trẻ hôm nay, khi trưởng thành sẽ không phải gánh chịu những dư chấn hay hệ lụy nào từ sự phát triển tàn bạo của đô thị. Cũng như tôi biết rằng, thành phố mà chúng ta đang sống là một thành phốtuyệt đẹp. Nhưng mỗi ngày chúng ta cứ phải tranh thủ vượt lên, mãi lướt qua. Khi mà sựchậm rãi cũng được xem là biểu hiện của sự sành điệu, thì tôi không tin là chúng ta chậm rãi thực tình. Và, như thế chậm rãi cũng chỉ là điều ước.

Tôi vẫn nhiều lần băn khoăn tự hỏi rằng, đối với những người trẻ thì ký ức về đô thị sẽnhư thế nào? Từ đó đã có những cuộc trò chuyện và tìm hiểu. Tôi biết, trong số đông những bạn trẻ hôm nay đều mộng ước những con đường thiên lý thênh thang. Nhiều bạn còn rất trẻ đã dám vác ba-lô lên đường đến những vùng đất xa lác. Nhiều bạn xem những chuyến lên đường là niềm vui sống. Đối với những du học sinh thì việc học đương nhiên là cái đích lớn, nhưng nhiều bạn cũng bày tỏ rằng, họ muốn đi không chỉ để học mà thêm những trải nghiệm sống. Khi đến một thành phố châu Âu xa hạ, nhiều bạn trẻ đã choáng ngợp, nhưng đồng thời lại có những cảm xúc thật đẹp. Trên blog của những bạn trẻ đang học tập ở nước ngoài, tôi thường thấy những bức ảnh thật đẹp chụp từ những óc sống xung quanh, và biết bao tâm trạng muốn giãi bày. Đó không chỉ là tâm trạng của những người xa xứ, mà rõ ràng chính bối cảnh sống đã xúc tác bao niềm vui sống. Sẽ là một sự khập khiễng khi so sánh những thành phố châu Âu hay Singapore, Hàn Quốc, Trung Quốc… với Việt Nam. Nhưng quả thật, đô thị của chúng ta vẫn chưa vẽ lên ký ức những người đang sống những gam màu tươi tắn, để mỗi sớm có thể nói lên rằng: “Ngày tươi đẹp”.

Và, sẽ đến một ngày, đứa con sẽ phải làm nhiệm vụ chở người cha là tôi mỗi khi đi vào phố. Ngày đó sẽ như thế nào nhỉ? Có lẽ không nên nghĩ về một tương lai ảm đạm, mà hãy mơ về những con đường rộng thênh thang, rợp mát bóng cây, không mảy may hạt bụi… Ngồi sau lưng người con, người cha sẽ mỉm cười, và sẽ thấy những nụ cười khác trên những con đường đô thị.

Làng Mai, cuối năm 2008