Chương 2 CỘI NGUỒN VĂN HÓA CỦA COLOMBO

Việc Colombo sinh tại Genova không phải là một thực tế không liên quan gì đến thành tựu của ông như ý kiến của một số người. Như chúng ta sẽ thấy, không có nghi ngờ gì là kế hoạch lớn của ông đến phương Đông bằng cách đi tàu biển về hướng Tây đã phát sinh trên Đại Tầy Dương, không phải ở Genova hay Liguria. Nhưng thiên tài đã sinh ra ở đâu để nghĩ ra và thực hiện kế hoạch lớn ấy? Nhân vật gần như siêu nhiên ấy, với tính bền bỉ lớn đến mức ám ảnh và tính kiên gan buớng bỉnh, sự kiên định không thể lay chuyển nổi ấy đã hình thành ở đâu? Những nguồn gốc của đặc tính đó ở đâu? Lòng tin của Colombo - không phải là sự mê tín, mà phần tinh túy của nó là luôn luôn quan tâm tới sự thần bí của Đấng Tối Thượng, của Kinh Thánh, một lòng tin dành cho những sự sùng bái cao quý nhất, sự sùng bái quan hệ đến nhu cầu của tinh thần con người, là sùng bái Đức Mẹ Đồng Trinh và Thánh Francesco. Lòng tin ấy đã bắt đầu nảy nở như thế nào? Khi còn là đứa trẻ, Colombo đã tiếp thu lòng tin đó ở đâu? Genova và Liguria là quan trọng trong những lĩnh vực này.

Samuel Eliot Morison, đô đốc hải quân Mỹ và là một trong những học giả lớn nhất về Colombo, viết: ‘‘Chắc chắn Genova là một nơi cho bất cứ chàng trai tích cực nào cứ lòng mong muốn mạnh mẽ về phiêu lưu trên biển cả’’. Người Anh Ernle Bradford một thủy thủ lão luyện nói thêm: ‘‘Một trong những thủy thủ vĩ đại nhất của thế giới đến từ Genova thì đó là một sự kiện hết sức tự nhiên’’.

Genova và Liguria là loại nơi chốn như thế nào? Đó là một dải đất hẹp nằm giữa núi và biển, một bờ biển liên tiếp những núi đá, những vịnh, những đảo con, những vịnh nhỏ, những chỗ tàu biển bốc đồ hàng, những cảng lớn cảng nhỏ, những bãi biển ngắn bao phủ bởi núi đá, hoặc cát vàng bị ngắt ra bởi những mũi đất nhô ra biển, một số đầy đá, một số có những cây thông tuyệt đẹp phủ kín. Sự độc đáo của Liguria bắt nguồn từ biển Liguria. Trong nhiều thiên niên kỷ, nền thương mại của Liguria chi bằng đường biển: từ Lerici (Le-ri-si) ở miền Đông đến Nice (Ni-xơ) ở miền tây, có một dòng liên tục người và hàng hóa đến bằng đường biển. Tất cả, hoặc gần như tất cả thương mại của Liguria đến bằng đường biển. Những mối quan hệ kinh tế, văn hóa và tình cảm giữa những gia đình thuộc các dân tộc khác nhau, những cuộc hôn nhân đã được thực hiện bằng đường biển và trong nhiều thế kỷ, những cuộc hôn nhân đó đã ràng buộc nhân dân Liguria với nhau, việc ngăn ngừa những cuộc hôn nhân gần gũi về huyết thống đã không thể tránh được tại những làng xa xôi hẻo lánh bên trong. Những mối quan hệ mạnh mẽ về kinh tế lẫn chính trị trong những mối liên hệ yếu ớt của nước Cộng hòa Genova được cấu trúc lỏng lẻo, đã phát triển bằng đường biển. Những quan hệ tôn giáo dọc theo miền Liguria hình lưỡi liềm, với Genova, nơi có trụ sở của Tòa Tổng giám mục, cũng đã hình thành bằng đường biển.

Quả thật tác động của biển đối với dân Liguria đã được kể lại trong lịch sử của mọi thế kỷ, trong biên niên sử của mọi năm và mọi mùa. Nói chung người ta cho rằng nhân cách Liguria chịu ảnh hưởng của sự hiếm đất và buộc phải dựa vào biển cả. Những người Liguria liên hệ việc hiếm đất đai này với tính khí hướng về nội tâm và sự tằn tiện đã thành ca dao của họ - thực sự đó chỉ là một sự đạm bạc thật thà. Ảnh hưởng của vùng biển không có bãi và những chổ nước nông, nhưng lại luôn luôn mở ra một chân trời rộng lớn, đã giúp hun đúc nên trí thông minh phân tích, tính nghiêm túc và sự tận tình về đạo đức.

Một ảnh hưởng lan tỏa về lịch sử và xã hội như thế được thấy rõ một cách kỳ diệu trong kinh tế, tài chính và thương mại; trong những lĩnh vực này hai đặc tính Genova thật hiển nhiên: trung thực, bao hàm sự tin cậy, và nghi ngờ, ngăn chặn sự lừa dối. Cũng có tính bền bỉ, con đẻ của tính điều độ, cũng không thể thiếu được như trí thông minh; ý thức tôn giáo sâu sắc của những người Liguria liên hệ cuộc sống với Chúa Trời, trong khi ý thức về tận tình đạo đức của họ bảo đảm sự thẳng thắn không bị đạo đức giả hoặc thỏa hiệp làm nhơ.

Kết quả trong những quan hệ xã hội và chính trị thì lại khác. Việc người Genova thiếu lòng tin, và có sự dè dặt, thậm chí đố kỵ, đối với chính trị xuất phát từ khả năng lớn lao của họ về đi biển và từ sự bất lực của họ theo đuổi nông nghiệp. Ở biển cả - từ những ngày đi thuyền buồm cho đến những ngày chạy tàu hơi nước, cho tới đầu thế kỳ này - thông qua sự dũng cảm của mình, một người chỉ huy giành được sự đánh giá cao, tôn trọng và dốc lòng phục vụ của những người dưới quyền mình. Người chỉ huy đó chọn hướng đi, tránh hàng nghìn trắc trở của thời tiết, sương mù, dòng nước và những bãi cạn, thoát khỏi những cơn bão, đi vào những con kênh không bị tổn thương, chạy dọc theo những kho bãi. Tất cả những điều này là khó, như bất cứ ai đã đi biển bằng thuyền buồm đều biết, vì phải luôn luôn chờ đợi sự hỏng tàu mỗi ngày, mỗi đêm, trong thực tế là mỗi giờ. Có sao đâu nếu người thuyền trưởng khắt khe, cứng cỏi, lạnh lùng, nếu người đó hay chê trách và không bao giờ hài lòng, không bao giờ ban cho bạn một lời khen? Bằng cách đưa tàu vào bến an toàn, ông ta bảo đảm cuộc sống của bạn. Một người thuyền trưởng trên biển không cần đến những thủ thuật của một nhà chính trị.

Sự tóm lược này về tính cách, thái độ, khuyết điểm và sự xuất sắc của những người Liguria là áp dụng được cho người con vĩ đại nhất của họ, Cristoforo Colombo. Colombo sinh ra và sống thời thanh niên của ông vào nửa sau thế kỷ XV, khi Genova trở thành như Fernand Braudel nói ‘‘trung tâm của chủ nghĩa tư bản châu Âu’’. Trong nhiều thế kỷ Genova đã là một trong những thủ đô hải quân của Địa Trung Hải. Từ Genova những đội quân và những hạm đội đã ra đi trong những cuộc Thập tự chinh đầu tiên. May mắn có được một hải cảng thiên nhiên hoàn hảo và ở vào một vị trí ở đầu của một vịnh sâu gần trung tâm Địa Trung Hải, Genova đã đoạt được sự kiểm soát biển Tirreno từ những người Saracen, Pisa, Provence và Catalogna. Tự do đi lại và kiểm soát những con đường hàng hải tới biển Liguria là tối quan

trọng đối với người và tàu biển để khảo sát Địa Trung Hải, tìm những nơi đổ bộ và những hải cảng phát triển nhất, và người Genova dùng những nơi và những hài cảng đó để thâm nhập vào đất liền, tìm hàng hóa và thị trường. Một nhà sử học đặc biệt giỏi tổng hợp, Giovanna Petti Balbi (Giô-van-na Pét-ti Ban-bi), nói với chúng ta rằng từ đầu thiên niên kỷ thú II người Genova đã ở Sardegna (Xác-đê-nha) và Corsica, rồi ở dọc bờ biển Tunisia và Tây Ban Nha, rồi miền tây Địa Trung Hải, trước khi kiểm soát miền đông, từ đây họ đã đến với cuộc Thập tự chinh thứ nhất. Họ đã tạo ra một đế quốc thực dân thực sự, về kinh tế hơn là về chính trị, vì những nhân vật như Zaccaria, Vignoso, Ghisolfi, Adorno, Lomellini và Centurione - đã kiểm soát việc triển khai vốn, tàu biển, người và những kinh doanh thương mại ở vùng này, hoặc vùng khác của Địa Trung Hải, nhiều khi làm trái với những chính sách và liên minh chính trị của quê hương họ. Những cộng đồng người Genova được thiết lập tại Tây Ban Nha, trên những đảo, tại Bắc Phi, trong biển Egeo, trong Hắc Hải, tạo ra một mạng lưới lớn bao gồm cả Đại Tây Dương (Bồ Đào Nha, Anh và Flandre) lẫn phương Đông (Ba Tư, Ấn Độ, và Trung Quốc).

Trong thế kỷ thứ XV, Genova đã được hưởng một chế độ kinh tế có thể gọi là mang tính chất thương mại. Genova đã vượt quá thời Trung cổ phong kiến, thời này không phải là thời tự do buôn bán, trừ buôn bán rải rác, lúc có, lúc không, và bí mật. Chính trong thế giới mang tính chất thương mại này, người thanh niên Colombo đã lớn lên: Bảy mươi bảy tài liệu đã được công chứng, trong đó cha ông là nhân vật trung tâm, hay được nói đến, là một chứng cớ rõ ràng. Mua và bán, lợi tức - những tỷ lệ phần trăm, những cổ phần và những lợi nhuận - đây là những thuật ngữ mà trong thời Trung Cổ người ta chưa hề biết. Thừa kế được nền văn hóa, kinh tế này, Colombo đã rời Genova, vượt hải phận nước Anh nhiều lần, buôn bán tại những đảo thuộc Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, ở Đại Tây Dương và châu Phi. Và sống tại Bồ Đào Nha, nơi đây ông đã thương lượng với nhà vua trước khi đến Seviglia và Cordova. Tại Tây Ban Nha ông thấy khu định cư người Genova rõ rệt nhất với những gia đình Adorno, Doria, Centurione, Grimaldi, Pinelli, Spinola, De Mari và Di Negro, những họ tên ưu việt nhất thuộc giai cấp thương nhân giàu có của một Genova trù phú. Và tại Andalusia này, trong thế giới những người Genova hoạt động ngân hàng, thương nhân, người buôn bán đồ phụ tùng tàu biển, Colombo đã phát triển sự nghiệp vĩ đại của ông.

Nguồn gốc văn hóa Genova của Colombo, hiển nhiên một cách rõ rệt và không thể nghi ngờ được trong thương mại và kinh tế, cũng hiển nhiên trong một lĩnh vực khác có liên quan: địa lý. Genova trong thế kỷ thứ XV đã là một trong những thủ đô của ngành vẽ bản đồ đi biển, có lẽ thủ đô quan trọng nhất, cạnh tranh với Venezia, Maiorca, và những trường phái A Rập. Là một cậu bé tại nhà trường thuộc Phường các nhà buôn len, Colombo đã học được những yếu tố đầu tiên về địa lý và đi biển tại trung tâm của Thế Giới Công Giáo với sự hiểu biết sâu sắc nhất về những môn học đó.

Kết luận: Genova không những là sinh quán của Nhà Phát hiện ra lục địa châu Mỹ, mà Genova còn có nhiều tài liệu lưu trữ về ông và là quê hương văn hóa của ông. Tại Genova Colombo đã thừa kế tinh chất cơ bản và lòng tin của ông, tích lũy kiến thức của ông vẽ biển cả, cũng như tính tò mò khoa học và sáng kiến kinh tế của ông.