Chương 3 CHIO (1) SỰ QUYẾN RŨ CỦA PHƯƠNG ĐÔNG

Năm 1459, khi Colombo tám hay chín tuổi, của cải của phái Fregoso đã bắt đầu suy sụp. Pietro Fregoso chết một cách bi thảm sau một cuộc xung đột nhỏ đầy bi kịch gần cổng thành phố của Thánh Andrea. Một người khác thuộc phái Fregoso, Tổng Giám mục Paolo, lãnh đạo phái ông trong cuộc nội chiến tiếp theo và đã giành được chức tổng trấn, nhưng năm 1464 bị lật đổ và phải trốn sang Corsica. Genova chuyển sang sự kiểm soát của phái Sforza Xphoóc-xa, những quận công Milano.

Từ 1466 đến 1470, vì của cải lớn hơn của phái Fregoso đã được định đoạt, của cải nhỏ của Colombo cũng được định đoạt, dẫn đến việc ông quyết định chuyển đến Savona (Xa-nô-va). Với việc phái của ông bị thất thế, hy vọng của ông về việc nhận được sự bảo trợ cũng hết và ông đã quyết định phải thay đổi nơi chốn mới có lợi hơn. Savona là một thành phố vẽ tranh của Genova và có nhiều cơ hội hoạt động thương mại hơn là những nhà sử học thường thừa nhận. Tuy nhiên, Savona bị Genova lợi dụng và khinh miệt, người ủng hộ các phái khác nhau và quân đội của một số nhà vua Angio, Pháp, Milano và Aragon - dùng Savona làm căn cứ tiền tiêu để tấn công Genova, hoặc làm nơi lánh nạn sau một cuộc tấn công thất bại, hay sau khi bị đuổi ra khỏi thành phố. Trong thời Colombo số phận của Savona vẫn còn bị cột chặt vào số phận của Genova như trong nhiều thế kỷ trước.

Tại Savona, Domenico theo đuổi nghề buôn len của ông, nhưng ông cũng điều hành một quán trọ. Còn Colombo thì sao? Lúc này mười lăm tuổi, cậu đã bắt đầu đi thuyền trong hải phận của Liguria, Provence, và Corsica. Giữa những cuộc đi biển, Colombo ở lại trên bờ, làm việc trong cửa hàng của cha tại Savona trên phố San Giuliano (Xan-giu-li-a-nô), ngày nay là phố Dei Cassari (Dây Xát-xa-ri). Giả thiết nếu ông đi biển liên tục, cuộc sống của một thủy thủ có thể đã không cho ông có thời gian mơ tưởng về những chân trời mới rộng hơn. Thay vào đó, trong những tháng ở trên bờ, niềm vui lớn lao mà ông đã trải qua trên biển cả đã thấm sâu vào tham vọng của ông, làm cho ông nhìn xa về tương lai, để cho ông mong mỏi ngày ông có thể lại chăm chú nhìn vào cõi vô tận.

Số phận đi biển của con người sẽ trở thành nhà phát hiện nổi tiếng nhất của tất cả các thời đại, như vậy là đã được hình thành lần đầu tiên ở Savona. Chúng ta không biết do sự tình cờ, hay do ý của Colombo muốn làm vinh dự cho Savona đã dẫn đến việc lấy tên thành phố này làm tên duy nhất của Liguria có trong vùng biển Caribe: ông đặt tên Savona cho một đảo nhỏ xinh đẹp ở tây nam Hispaniola, tên này đến nay vẫn còn.

Chuyến đi biển dài đầu tiên của Colombo chuyến đi quyết định cho tương lai của ông là tới đảo Chio, trong biển Egeo; từ Savona ông ra đi đến Chio ngày 25 tháng 5-1474. Từ thời Trung cổ cho đến thế kỷ XIX, người ta biết đảo này với cái tên do những người định cư Ionici cổ đại đặt cho nó: Chio. Đảo rộng 355 dặm vuông, hoặc gấp bốn lần đảo Elba, bằng một phần tư đảo Maiorca. Ngày nay đảo này có năm vạn dân, nhưng thời trưóc đã có lần đông dân cư hơn.

Chio là một bô phận của quân đảo Sporadi, một dãy đảo dọc theo cạnh phía tây của Tiểu Á. Một eo biển hẹp tách Chio khỏi bán đảo hình thành Vịnh Smirne (Xmia-nê). Tự hào về quá khứ vinh quang Chio tuyên bố là sinh quán của Omero (2); trong thời Colombo, Chio là một trong những cột trụ kháng cự của những tàn quân thế giới La Mã - Byzantine chống lại cuộc tiến quân quyết liệt của những người Thổ Nhĩ Kỳ. Genova và Venezia tranh giành hòn đảo này trong thời Trung cổ cho đến đầu thế kỷ thứ XIV, người Genova đã chiếm đảo này gần như liên tục, trước hết bởi gia đình Zaccaria (1304 - 1329) và rồi bởi Maona (1346 - 1566), một hội những người buôn bán đồ phụ tùng tàu biển mà những thành viên sau này mang họ Giustiniani.

Trên đảo Chio, Colombo đem lòng yêu Phương Đông. Đảo Chio là cửa ngõ đi vào Phương Đông, một thị trường giàu có, buôn bán nhộn nhịp. Hải cảng, khu buôn bán và những của hàng tấp nập những nhà buôn từ Phương Đông tới, với những bộ y phục nước ngoài, nhiều màu sắc, hòa trộn với những nhà buôn từ phương Tây, chuẩn bị ra đi tới những miền thần bí có lụa, có ngọc trai và đá quý.

Chio đã và hiện là hòn đảo rất đẹp. Những ngọn núi trơ trụi nhưng nguy nga và hùng vĩ, vì chúng cao và sát biển, như những ngọn núi Alpes (An-pờ) thuộc dãy Riviera (Ri-vi-ê-ra) -ở Liguria. Những sườn núi thấp hơn, những quả đồi và cánh đồng cỏ bao phủ bởi cây cỏ xanh tốt, cung cấp cho ta những viễn cảnh hoàn toàn khác những viễn cảnh của Liguria. Cây xô thơm, cỏ xạ hương và kinh giới tỏa đầy không khí mùi thơm sực nức, và bao trùm lên những mùi đó là mùi thơm cây nhũ hương. Dân đảo Chio gọi là Mirovolos, có nghĩa là ‘‘Một nghìn mùi thơm’’. Mùi tinh dầu nhũ hương, lấy từ cây nhũ hương, thấm vào mọi vật và không thể nhầm lẫn. Cây nhũ hương mà Colombo nói đến nhiều lần, khi ông nghĩ rằng ông đã tìm thấy cây đó tại Cuba, mọc khắp mọi nơi ở Địa Trung Hải, nhưng chỉ ở miền nam đảo Chio mới sản sinh ra tinh dầu nhũ hương quý và thơm. Là một loại nhựa, tinh dầu nhũ hương vẫn là chỗ dựa cho nền kinh tế của đảo Chio.

Trong thời Trung cổ người Venezia, rồi người Genova kiên quyết bảo vệ việc sản xuất tinh dầu nhũ hương không để cho người khác sản xuất. Vua Hồi giáo Thổ Nhĩ Kỳ sử dụng nhiều tinh dầu nhũ hương thỏa mãn thói kiêu căng của những phụ nữ mà ông ưa thích. Tinh dầu nhũ hương vẫn còn được dùng ở Trung Đông để làm nước hoa, đồ uống, kẹo, chất hàn răng và làm dể dàng việc tiêu hóa. Việc sản xuất tinh dầu nhũ hương và của cải do việc sản xuất đó sinh ra - năm mươi nghìn duca hàng năm - đã kích thích những ý nghĩ của Colombo. Xét sự thay đổi lớn trong tỷ lệ trao đổi tiền từ hồi đó, con số đó xấp xỉ tương đương 7 triệu đôla ngày nay.

Nhưng trước hết là những mùi thơm của đảo Chio đã kích thích Colombo. Khứu giác đặc biệt của ông đáng chú ý. Mọi người thừa nhận cảm quan của ông về biển, gần như giác quan thứ sáu. Có sự đồng ý chung là một điều kiện, chưa phải là đủ nhưng cần có để hiểu biển là khứu giác tốt, nó cho phép chúng ta cảm thụ được hoạt động của gió và những dòng nước. Mùi thơm của tinh dầu nhũ hương đề cao bản năng, thúc đẩy tưởng tượng và gây ra những giấc mơ. Những phụ nữ cấm cung Hồi giáo rất thích mùi thơm đó, mùi thơm nhũ hương rất gần với mùi trầm, mùi thơm đó kích thích những cảm giác thần bí và chuẩn bị cho người ta đi vào sự ngưỡng mộ tôn giáo. Những mùi thơm của đảo Chio đã bỏ bùa chàng thanh niên Cristoforo. Ông say sưa vì cảm giác này, một phần của ma thuật phương Đông, và sẽ say sưa như vậy trong phần còn lại của cuộc đời ông.

Chú thích:

(1). Chio (Ki-Ô): một đảo trong biển Egeo, phía tây bờ biển Thổ Nhĩ Kỳ, thời này thuộc Cộng hoà Genova.

(2) Omero: Nhà thơ Hy Lạp, theo truyền thuyết ông là tác già Hiade và Odissca. Từ thời cổ đại đã nẩy ra tranh cãi: ở đâu là quê hương của Omero. Nhiều thành phố đã tranh nhau vinh dự đó. Ý kiến của số đông đoán là Chio, hoặc Smirne.