Chương 33 MỘT TRỰC GIÁC HUYỀN BÍ

Đêm 16 tháng 8, Colombo đi từ Venezuela - chính xác là đảo Margarita, tới Hispaniola. Mặc dù trong hải phận mới đối với ông, với giác quan thứ sáu về những điều trên biển, Colombo đã tính chính xác con đường đúng đi đến miền Tây Bắc. Đêm đó những kim la bàn chệch đi một độ rưỡi về phía Tây một cách bất thình lình, một số kim chệch đi hai độ. La Casas viết, Colombo cũng nhận thấy rằng ở vĩ độ này, sao Bắc đẩu ở 14° trên chân trời, khi chòm sao Guards qua đầu 2 giờ rưỡi (1). Chòm sao tới điểm đó lúc 6 giờ 30 phút tối, hơi quá sớm để có thể quan sát, nhất là bởi một người đang mắc bệnh viêm mắt. Nếu chúng ta chấp nhận sự quan sát đó thì Colombo đã phải ở vĩ độ -15° Bắc. Đêm 16 tháng 8, đội tàu đã ở gần 13° Bắc. Do đó sai số của Colombo là nhỏ nhất, không qua hai độ, có lẽ ít hơn.

Tại sao cho đến lúc đó những kim la bàn không chệch sang hướng Tây Bắc? Colombo so sánh sự quan sát này với sự quan sát khi ông thấy kim lệch năm độ so với sao Bắc đẩu. Trong những chuyến đi trước, ở những vĩ độ xa hơn về phía Bắc, Colombo đã thấy kim lệch đi hai độ rưỡi. Kết quả của suy luận này là Colombo cho rằng quả đất không phải là một khối tròn hoàn hảo. Như ông đã viết cho Vua và Hoàng hậu:

"Tôi luôn luôn đọc thấy rằng thế giới, đất và nước là một khối tròn; kiến thức đặc biệt và kinh nghiệm của Tolemeo và tất cả những người khác chứng minh điều đó. Tuy nhiên bây giờ tôi đã thấy trái đất rất méo, tôi đã phát hiện ra rằng quả đất không tròn, như người ta đã viết, mà nó có hình giống một quả lê, rất tròn trừ đầu cuống hơi nhô lên, hoặc giống như một quả bóng, có một điểm giống như vú người phụ nữ. Đầu cuống đó cao nhất và gần bầu trời nhất và người ta thường thấy điểm đó ở dưới đường quân phân ở đại dương này ở giới hạn của phương Đông.

Khi vượt đường Bắc-Nam cách quần đảo Azzorre một trăm hải lý về phía Tây, những tàu biển được nâng lên một chút về phía bầu trời, và vì vậy khí hậu ôn hòa hơn. Kim la bàn chệch đi một điểm, do sự ôn hòa của khí hậu và càng đi xa hơn về phía Tây bắc, tàu biển càng được nâng lên. Càng đi gần tới đường quân phân người ta càng lên cao hơn và độ chênh lệch giữa sao Bắc đẩu và những sao Guards trong vòng tròn qũy đạo càng lớn".

Trong một thời gian dài những ý kiến này có vẻ kỳ quặc, kết quả của trí tưởng tượng thơ ngây, truyện viễn tưởng khoa học thời xa xưa. Chỉ trong thế kỷ thứ XX những công trình nghiên cứu về hình thể và bề mặt trái đất và chứng cớ từ những vệ tinh nhân tạo đã ủng hộ một cách bất ngờ ý kiến của Colombo.

Ngày 29 tháng 12 năm 1958, J. A. O’Keefe và A. Eckels, những nhà thiên văn tại Đài quan sát trường cao đẳng Harvard, đã tiết lộ rằng dưới ánh sáng thông tin nhận được từ vệ tinh nhân tạo Vanguard ở Trung tâm không gian Godard, khái niệm cổ truyền về hình thể trái đất phải được xem xét và sửa đổi lại: trái đất có hình như một quả lê, với những điểm cao ở đường xích đạo. Tin này được hoàn hảo khẳng định ngày 19 tháng 6 năm 1959 (2).

Làm sao Colombo nhận ra điều đó năm 1498 là một điều huyền bí làm cho người ta say mê. Trong thời Colombo còn có nhiều người tin quả đất đẹt, trong khi đó các nhà khoa học và những học giả tất cả đều cho rằng quả đất hoàn toàn tròn.

Không một người nào - có học thức, có văn hóa, hay mù chữ - nghi ngờ mặt trời xoay quanh trái đất. Có phải trực giác không? Sự tiên đoán? Tưởng tượng may mắn trùng hợp với thực tế, một thực tế chỉ được khoa học khẳng định nhiều thế kỷ về sau? Nói một cách chặt chẽ, chắc chắn rằng không thể gán cho Colombo một phát kiến khoa học. Chỉ có những đo đạc chính xác từ thời của ông mới cho ta chứng cứ là quả đất không hoàn toàn tròn và đường xích đạo không phải là một hình tròn mà là một hình bầu dục.

Độ đẹt ở cực rất ít (1/289/(3) mắt thường và thậm chí những dụng cụ đo thời Colombo không thể thấy được. Hai chi tiết khác thường về bề mặt của trái đất, cũng nhỏ và không thể xác định được cả bằng mắt lẫn dụng cụ do thời Colombo, hình quả lê của trái đất, hình bầu dục của đường xích đạo, làm sao Colombo đi tới sự hiểu biết sâu sắc này gần như không thể dò tìm được. Tương tự như vậy, Colombo là người đầu tiên nhận thấy rằng những dòng nước ở đại dương, chảy từ Đông sang Tây, làm mòn bờ biển phía Tây của đại dương, giải thích tại sao có nhiều đảo ở đó.

Colombo đã nhận thấy sức mạnh của những dòng nước và kết luận rằng một dòng nước mạnh từ Đông sang Tây đã cắt đảo Trinidad khỏi đại lục và hình thành nhiều đảo nhỏ mà thời xa xưa chỉ có những con lạch, hoặc chỉ là đã trồi ra ngoài cửa đại lục.

Colombo đã đi đến kết luận này khi thấy có nhiều đảo từ Vịnh Paria vào biển Ca-ri-bê. Ông đã viết: "Tôi chắc chắn rằng khối nước của biển đi từ Đông sang Tây, theo bầu trời, và trong vùng này, khi những khối nước đó đi qua, chúng có tốc độ lớn hơn." Colombo đã miêu tả hiện tượng một cách chính xác theo cách cổ sơ. Theo Tolemeo, Colombo đã cho rằng quán tính đã tạo ra hướng chảy và sức mạnh của dòng nước đó và quán tính do chuyển động biểu kiến của bầu trời mà có; ngày nay chúng ta cùng giải thích theo cách đó, thay bầu trời bằng chuyển động xoay quanh trục của trái đất.

Chú thích:

(1) Xem Samuel Eliot Morison, Đô đốc của đại dương, Boston 1942; tr 169 – 70 (T.G)

(2) Xem J. A. O’ Keefe A, Eckels và R. K. Squires, Trong trường của Trái đất, Tạp chí Thiên văn 64-1959, t 245-53 (TG)

(3). S = (a-b) a, trong đó a là nửa trục xích đạo và b là nửa trục cực của khối bầu dục (nửa trục cực ngắn hơn -TG).