Chương 2 Đoàn Thị Sát

Conakry, thủ đô của xứ Guinée thuộc Pháp, là một thành phố rất đáng yêu. Đó là khu dân cư lớn nhất trên bờ biển. Ở đấy có nhiều người da trắng, nhất là người Pháp và người Anh.

Nhưng vào lúc xảy ra các sự kiện làm nên cốt chuyện này, nơi ấy chưa đạt tới mức hưng thịnh và chỉ là một khu cư ngụ lớn mà thôi.

27 tháng Mười một là ngày hội ở Conakry. Theo lời mời của viên toàn quyền Henrry Valdonne, dân chúng đã tụ tập trên bờ biển, chuẩn bị chào đón nồng nhiệt các vị khách tiếng tăm sẽ vào bờ từ chiếc tàu Touat.

Các nhân vật có thế lực làm xôn xao cả thành phố Conakry là thành viên của đoàn thị sát được chính quyền trung ương cử đi nghiên cứu vùng Soudan, còn gọi là “Thòng lọng Niger”.

Mấy tháng trước, khi thảo luận về các vấn đề thuộc địa, Viện dân biểu đã chia thành hai phe bằng nhau về mặt số lượng, do hai đối thủ không khoan nhượng cầm đầu.

Một người tên là Barsac, một người tên là Baudrières. Barsac đẫy đà, bụng hơi phệ, có bộ râu dài đen mịn. Ông là người miền Nam, xứ Provence, vui tính, khả ái và có giọng nói oang oang. Ông được trời phú cho nếu như không phải là tài hùng biện thì ít ra cũng là thói dài dòng văn tự. Baudrières là đại biểu của một tỉnh ở miền Bắc, gầy gò, vụng về, có khuôn mặt khô khan và bộ râu mép thưa thớt điểm tô cho đôi môi mỏng. Ông kín đáo và trông có vẻ buồn.

Từ lâu cả hai vị dân biểu này đã hiến thân cho các vấn đề thuộc địa và cả hai đều rất có uy tín. Nhưng các lập luận kiên tâm của họ rất ít khi đưa đến những kết luận giống nhau. Nếu Barsac trình bày quan điểm của mình về một vấn đề nào đó thì Baudrières sẽ nói ngược lại là cái chắc.

Lần này Barsac và Baudrières không nhân nhượng nhau một ly và cuộc tranh luận của họ kéo dài không thôi. Cuộc tranh cãi bắt đầu khi Barsac đưa ra dự luật về việc cần tổ chức năm khu dân biểu cho Sénégambie, Thượng Guinée và phần Soudan thuộc Pháp nằm ở phía Tây sông Niger và về việc trao cho người da đen quyền bầu cử và ứng cử. Như mọi lần, Baudrières lập tức hăng hái chống lại đề nghị của Barsac và hai vị dân biểu đối lập đã dẫn ra cả lô những bằng chứng để chống lại nhau.

Dựa vào chứng cứ của các nhà thám hiểm quân sự và dân sự, Barsac tuyên bố rằng người da đen đã đạt tới một trình độ văn minh khá cao. Ông còn nói thêm rằng xóa bỏ chế độ nô lệ hẳn còn quá ít mà còn phải trao cho các dân tộc bị nô lệ các quyền như của những người đi chinh phục và giữa tiếng vỗ tay ầm ĩ của một nhóm dân biểu, ông đã nói những từ cao đẹp: “Tự do, bình đẳng và bác ái”.

Ngược lại, Baudrières bảo rằng dân da đen vẫn còn rất man rợ nên không thể trao quyền bầu cử cho họ được. Ông nói thêm: vô luận thế nào đi nữa cũng không thể tiến hành cuộc thí nghiệm nguy hiểm đó và nên tăng cường số quân chiếm đóng vì có dấu hiệu bất an, phải đề phòng phiến loạn ở các vùng ấy. Cũng như đối thủ, ông đã viện dẫn ý kiến của các nhà thám hiểm. Trong phần kết luận, ông yêu cầu phải có đội quân viễn chinh mới và với nhiệt tình yêu nước, ông tuyên bố rằng những phần đất chiếm được bằng xương máu của người Pháp là thiêng liêng và bất khả xâm phạm. Nhóm dân biểu khác lại vỗ tay phản đối ông.

Bộ trưởng thuộc địa không biết phải đứng về phía diễn giả nhiệt thành nào. Tin tức về làn sóng công phẫn và các vụ cướp bóc ở vùng Thòng lọng Niger và Sénégambie làm ông lo ngại. Không hiểu sao dân cư bỏ đi cả làng, đã xuất hiện những lời đồn đại khó hiểu về một quốc gia độc lập nào đó đang bắt đầu hình thành tại một vùng xa lạ ở châu Phi.

Cuộc tranh cãi đang tiếp tục thì có một dân biểu vì quá mệt mỏi đã kêu to lên giữa cảnh ồn ào:

— Nếu họ không thể thống nhất ý kiến với nhau được thì mặc cho họ tự đi xem xét lấy!

Lời đề nghị có kết quả. Người ta chấp thuận ngay và đề nghị Bộ thuộc địa tổ chức một đoàn đi nghiên cứu vùng Thòng lọng Niger. Căn cứ vào báo cáo của đoàn này, Viện dân biểu sẽ ra quyết định dứt khoát.

Việc bầu trưởng đoàn thị sát lại càng khó khăn hơn và cả hai lần bầu, Barsac và Baudrières đều có số phiếu ngang nhau. Phải chấm dứt cuộc bầu báng này thôi.

— Thây kệ, chúng ta cử cả hai! – Một dân biểu hay giễu cợt hét to.

Cả Viện dân biểu nhiệt liệt ủng hộ ý kiến này. Chắc Viện đã coi đây như là dịp để Viện khỏi phải nghe tranh luận về thuộc địa trong vài tháng. Barsac và Baudrières cùng được đắc cử và phải nhờ đến tuổi tác mới quyết định được ai trong số hai người đó sẽ cầm đầu đoàn thị sát. Ưu thế thuộc về Barsac. Ông lớn tuổi hơn Baudrières ba ngày. Baudrières rất bực mình nhưng phải cam chịu với vai trò trợ lý.

Chính phủ đưa thêm vào danh sách đoàn một số người nữa, tuy không nổi bằng nhưng có lẽ hữu ích hơn. Khi đến Conakry, đoàn đã có bảy thành viên, kể cả Barsac và Baudrières.

Bác sĩ Châtonnay, nhà y học trứ danh, nổi bật lên trong số người nọ. Ông cao hơn 1,7m. Mái tóc xoăn bạc tô điểm cho diện mạo vui tươi, dù ông mới năm mươi tuổi nhưng bộ ria mép rậm của ông đã trắng như tuyết. Bác sĩ Châtonnay là người tuyệt diệu, nhạy cảm, vui vẻ và cười nói ồn ào với bất kỳ nguyên cớ nào.

Còn có Isidore Tassin, phóng viên Hội địa lý, một con người nhỏ thó, khô khan, quyết đoán và say mê nghiên cứu địa lý.

Ba người còn lại của đoàn là Poncin, Quirieu và Heyrieux, quan chức của các bộ. Họ là những người hết sức bình thường.

Ngoài số thành viên chính thức đó ra, tham gia đoàn còn có người thứ tám, tóc vàng, trông có vẻ nhiệt tình và cương quyết, tên là Amédée Florence, phóng viên của báo Expansion française.

Đó là những người đã bước lên bờ từ chiếc tàu Touat vào ngày 27 tháng Mười một.

Tại bến cảng, ông toàn quyền Valdonne cùng với thị trưởng thành phố Conakry đã long trọng chào mừng các vị khách. Ông toàn quyền phát biểu ngắn gọn nhưng rất đạt. Barsac đáp từ. Sau đó họ cùng về phủ toàn quyền. Ở đấy, trong ba ngày, các thành viên của đoàn sẽ phải thảo cho xong lộ trình chi tiết.

Khu vực nằm trong dự luật của Barsac rộng hơn một triệu rưỡi km vuông, gần gấp ba lần diện tích nước Pháp. Trên đường đi, đoàn sẽ chia nhỏ để mở rộng phạm vi hoạt động của mình. Sau khi ra khỏi Conakry, trước tiên đoàn sẽ đến Kankan, băng qua Ouossou, Timbo – trung tâm quan trọng của Fouta-Djalon Nam và Kouroussa – một trạm phát điện ở Niger, gần nguồn của con sông ấy.

Từ Kankan, họ sẽ băng qua Forabokourou, Tiola, Ouassoulou và Kénédougou để đến Sikasso – thành phố chính của xứ có cùng tên.

Ở Sikasso, cách biển một nghìn một trăm km, đoàn sẽ chia làm hai. Một nhóm do Baudrières dẫn đầu sẽ đi về hướng Nam, đến Conggo và tới thủ đô Conggo sau khi đã vượt qua Sitardougou, Niambouambo và các khu dân cư lớn nhỏ khác. Từ Conggo họ sẽ tới Baoulé để cuối cùng, đến được bờ biển Ngà tại Gran – Batxan.

Nhóm kia sẽ cùng với Barsac tiếp tục đi về hướng đông, qua Ouagadougou đến Niger, tại Saye, sau đó họ đi dọc sông, cắt ngang Mossi và cuối cùng xuyên qua Gourma và Borgou kết thúc chuyến đi ở Cotonou trên bờ Dahomey.

Tính thêm những chặng đường vòng và số thời gian bắt buộc phải đi chậm thì thấy trước chuyến đi của nhóm một sẽ kéo dài không dưới tám tháng và chuyến đi của nhóm hai phải mất từ mười đến mười hai tháng. Cùng khởi hành từ Conakry vào ngày 1 tháng Mười hai, Baudrières sẽ không thể đến Gran – Batxan trước ngày 1 tháng Mười năm sau được.

Như vậy, chuyến đi sẽ dài ngày.

Ngày 30 tháng Mười một, trước khi lên đường, Barsac bị mệt vì đã dạo chơi dưới trời nắng gắt ở Conakry. Ông trở về phòng của mình. Khi ông đang ngồi quạt khoan khoái thì cậu cần vụ vào báo rằng có hai người xin gặp.

— Ai thế? – Barsac hỏi.

Cậu cần vụ làm cử chỉ tỏ ý không biết.

— Cho họ vào – Barsac nói.

Đồng hồ chỉ sáu giờ. Nếu để ý đến sự khác nhau về kinh độ, thì đó chính là thời điểm bắt đầu cuộc tấn công ăn cướp ở chi nhánh DK thuộc Ngân hàng Trung ương mà đã được miêu tả trong chương thứ nhất.

Khách là một người đàn ông trạc tuổi bốn mươi, đi cùng với một cô gái chừng hai mươi – hai lăm tuổi. Họ được đưa vào căn phòng, nơi Barsac đang tĩnh dưỡng.

Người đàn ông rất cao. Đôi chân dài thuỗng của ông đỡ lấy tấm thân ngắn, kết thúc ở chỗ có cái cổ cao giơ xương làm trụ cho cái đầu vươn thẳng. Ông ta có cặp mắt lanh lợi, cái mũi to và đôi môi dày, không hiểu thứ dao gì đã diệt sạch râu ria trên đôi môi ấy. Hai mai tóc và vành tóc quăn màu hung đỏ viền quanh phần dưới của chiếc sọ hói bóng. Bức chân dung này miễn cho chúng ta phải nói rằng ông ta không đẹp, nhưng cái mã xấu xí của ông ta thật dễ thương: những chiếc răng to lộ rõ tấm chân tình và trong đôi mắt thì ánh lên lòng nhân từ nhí nhảnh.

Theo sau ông ta là một cô gái có dáng người thanh cao, thắt đáy lưng ong, khuôn miệng xinh tươi, cái mũi dọc dừa, đôi mắt to và mái tóc đen mượt. Nàng là mỹ nhân tuyệt thế.

Barsac mời khách ngồi. Người đàn ông cất tiếng nói:

— Xin ngài dân biểu hãy thứ lỗi cho chúng tôi vì đã làm phiền ngài và cho phép chúng tôi được tự giới thiệu. Tôi tên là Agénor de Saint-Bérain, chủ nhà, độc thân và là công dân của thành phố Renno. – Sau khi kể xong địa vị xã hội của mình, Agénor de Saint-Bérain thoáng ngừng rồi tiếp tục giới thiệu: – Đây là cô Jane Mornas, dì của tôi.

— Dì của ông? – Barsac hỏi lại.

— Vâng, cô Mornas đúng thực là dì của tôi. – Agénor de Saint-Bérain xác nhận. Lúc ấy nụ cười vui vẻ hé nở trên đôi môi của cô gái...

Khuôn mặt tuyệt đẹp, chỉ có một nhược điểm duy nhất là hơi quá nghiêm nghị của nàng rạng rỡ lên ngay.

— Ông de Saint-Bérain. – nàng giải thích bằng giọng tiếng Anh thanh thoát, – tính theo dòng họ thì là cháu của tôi và không bao giờ bỏ lỡ cơ hội để giải thích thứ bậc trong dòng họ của chúng tôi.

— Điều đó làm cho tôi trẻ lại – ông cháu trai ngắt lời.

— Nhưng, – Jane Mornas nói tiếp – một khi đã gây được ấn tượng mạnh mẽ và quyền hợp pháp của mình đã được xác lập thì ông ta đồng ý đổi vai trở thành chú Agénor như trong gia đình chúng tôi vẫn gọi từ lúc tôi mới lọt lòng.

— Vì như vậy hợp với tuổi tác của tôi hơn, – ông vừa chú, vừa cháu giải thích. – Nhưng thưa ngài dân biểu, cho phép tôi được trình bày mục đích đến đây của chúng tôi. Cô Mornas và tôi là những nhà nghiên cứu. Bà dì cũng là cô cháu của tôi đây là nhà thám hiểm gan dạ, còn tôi là cậu cháu – ông chú tốt bụng đã bị cô ấy rủ rê đến cái xứ sở xa xôi này. Chúng tôi có ý định đi sâu vào nội địa để liều mình tìm kiếm những cảm xúc và cảnh tượng mới lạ. Công việc chuẩn bị của chúng tôi đã xong. Chúng tôi sắp sửa lên đường thì được biết là đoàn thị sát của ngài sẽ khởi hành theo đường chúng tôi đi. Tôi đã nói với cô Mornas rằng cho dù xứ sở này có yên ổn như thế nào đi chăng nữa thì tôi vẫn nghĩ là chúng tôi nên sát nhập với đoàn, nếu đoàn chấp thuận.

Chúng tôi đến đây xin ngài cho phép được đi cùng với các ngài.

— Về nguyên tắc, tôi không thấy có gì bất tiện cả – Barsac trả lời – nhưng ông và cô hiểu cho, tôi phải trao đổi với các đồng sự của tôi.

— Dĩ nhiên rồi. – Saint-Bérain tán thành.

— Có thể – Barsac nêu giả thiết – họ ngại sự có mặt của phụ nữ trong đoàn sẽ làm chậm bước tiến của chúng tôi và bất tiện cho việc thực hiện chương trình... Trong trường hợp này...

— Hãy bảo họ đừng ngại! – Agénor phản đối. – Cô Mornas là một thanh niên thực thụ. Chính cô ấy sẽ đề nghị các ngài hãy coi cô ấy như một đồng sự.

— Tất nhiên rồi – Jane Mornas xác nhận. – Tôi xin nói thêm, về mặt vật chất, chúng tôi sẽ không phải là gánh nặng cho các ngài đâu. Chúng tôi có ngựa, có phu khuân vác và thậm chí chúng tôi đã thuê được cả người dẫn đường và phiên dịch – hai người Bambara cựu xạ thủ Sénégal. Ngài thấy đấy, ngài có thể thu nhận chúng tôi mà không phải lo lắng gì.

— Nếu vậy, quả thật... - Barsac bộc bạch. – Tôi sẽ trao đổi với các đồng sự ngay tối nay và nếu họ đồng ý thì coi như xong. Tôi có thể trả lời dứt khoát cho ông và cô ở đâu?

— Ngày mai lúc khởi hành, vì bất luận thế nào chúng tôi cũng rời khỏi Conakry vào ngày mai.

Khách chia tay.

Barsac đã nói lại với các đồng sự của mình về lời đề nghị của họ. Nó được chấp nhận một cách suôn sẻ và đoàn thị sát Barsac có thêm hai thành viên mới. Giờ thì đoàn có mười người, không kể số phu khuân vác và đội hộ tống.