PHẦN THỨ HAI Chương I
Cách mạng như một cơn gió lớn, thổi tới tấp, tràn lan khắp cả miền Tây Nguyên bao la. Qua bao nhiêu ngọn núi, qua bao nhiêu con sông, hàng chục dân tộc đang không có con đường đi, đứng dậy một loạt, tưng bừng chào đón cách mạng như chào đón mặt trời.
Làng Kông-hoa biết tin cách mạng một buổi sáng tốt trời. Lúa vừa chín. Theo phong tục Ba-na, thanh niên, phụ nữ đi đốn tre, chẻ lạt, nối thành sợi dây dài, cột từ rẫy về tới làng để cho lúa biết đường đi về nhà. Hai vợ chồng Núp mới mùa đầu đi làm rẫy chung với nhau, đang cột dây lạt, thì nghe có tiếng chân người chạy sau lưng. Quay lại thấy Khưu, người làng Ba-lang.
- Chắc có Nhật đi bắt xâu rồi, phải không? Chạy làng nữa rồi, bỏ lúa rồi…
Từ tháng ba, thằng Nhật tới đánh thằng Pháp ở An-khê. Lúc đầu, người Ba-na tưởng Nhật tốt thật. Kông-hoa bỏ làng Pháp, chạy về chỗ cũ. Pháp chạy trốn tới làng Kông-hoa. Núp xuống An-khê kêu Nhật lên đánh Pháp. Pháp chạy Núp lấy được năm súng, nhiều thùng đạn chưa nổ. Mừng quá nhưng trong bụng còn nghi, nên đem giấu hết. Sau làng Đê-tùng nói Nhật biết lên đòi lại, phải trả năm súng, còn nói láo cái miệng với Nhật:
- Không có đạn.
Núp, bok Pa, bok Sung, Xíp đi một đêm vô rừng, giấu thùng đạn trong đó, gửi cho cái cây to, hòn đá nó giữ giùm.
Lâu lâu người làng đi coi thử Nhật có tốt thật không. Núp coi kỹ về nói:
- Nó không tốt thật, lũ làng ạ. Nhật không phải người đất nước mình, ở đất nước nào xa lắm. Nhật không bị Pháp bắt xâu, không nộp thuế cho Pháp, không đi làm rẫy mà ăn gạo của mình. Nhật ở lâu chắc cũng như Pháp.
Người Kông-hoa rất lo. Bữa nay thấy đê Khưu chạy lên, thở bằng cái miệng, kêu:
- Ơ, Núp ơi, Núp ơi!
Núp nghĩ: Nhật muốn như Pháp rồi…
Đê Khưu dừng lại trước mặt Núp và Liêu, tay nắm cái cây bên đường, mồ hôi chảy ròng ròng, miệng nói một nửa, thở một nửa:
- Không phải Nhật, không phải Nhật! Nghe tin… nghe tin có người đất nước mình… đánh Pháp, đánh Nhật hơn rồi… lấy Kon-tum, Pleiku, An-khê rồi…
Núp trố mắt, hỏi:
- Có thiệt không?
Rồi không đợi trả lời, bỏ gùi, bỏ rựa giữa đường chạy đi báo tin cho bok Pa:
- Ố! Ố! Pháp thua rồi, Nhật thua rồi! Có người đánh Pháp đánh Nhật thua rồi!
Người làng bỏ cả cột dây dẫn lúa, chạy vây quanh Núp hỏi ríu rít:
- Có trúng không?
- Có thiệt không?
- Miệng ai nói đó?
Bok Pa hỏi:
- Người đánh Pháp, Nhật tên chi?
Bok Sung hỏi:
- Có cái gươm không?
Đê Khưu cũng không biết. Chỉ nghe người làng Đê-tùng nói lại vậy thôi.
- Nghe nói người đánh hơn Pháp, Nhật cũng già rồi, có râu…
Làng Kông-hoa kẻ nghi người tin bàn tán xôn xao. Núp đêm nằm, tắt lửa, nhắm mắt là thấy một người già, có râu. Người này ở đâu? Làm sao đánh hơn được Pháp, Nhật hè? Sao giỏi thế? Trước chắc cũng phải đi xâu cho Pháp, Nhật, bây giờ có cái gì mà đánh hơn được Pháp, Nhật? Núp muốn hỏi quá, mà không biết hỏi ai.
Năm ngày sau có người Ba-lang lên nói:
- Người đánh Pháp, Nhật bây giờ ở An-khê. Kêu mỗi làng năm người xuống An-khê nói chuyện. Đường núi xa quá, người đó đi các làng nói không hết.
Làng Kông-hoa bàn tán:
- Chắc đi xuống gặp ông già có râu rồi đấy.
Và nói bok Pa cử người đi. Bok Pa đứng ra kêu tên năm người:
- Bok Sring…
Núp len trong đám đông, nhìn chăm chăm vào miệng bok Pa. Sợi râu mọc trên hột nốt ruồi ở cằm bok, gió thổi bay lất phất.
- Bok Sring đâu?
- Có, tôi đi đây!
- Mik Na, mai Khon, đê Nhung.
Núp bước tới một bước, cố nhón chân lên, đằng hắng. Nhưng bok Pa vẫn không ngó Núp. Bok vẫn vê sợi râu, cười:
- Bốn người rồi… và tôi. Đủ năm người.
Núp đỏ con mắt, lách đám đông, đi tìm bok Pa, hỏi:
- Sao không cho tôi đi?
Bok Pa hạ thấp giọng xuống:
- Chưa biết sao, Núp ạ. Núp chưa đi được đâu. Biết có phải người tốt thật không. Nó bắt Núp làm sao?
- Thế sao bok đi?
Ông già cười, nheo con mắt:
- À, tôi khác, tôi già rồi, phải đi coi trước. Nó có bắt lũ già, còn Núp coi làng…
Đi hai ngày, năm người đều về. Lũ làng xúm lại hỏi:
- Thấy ông già chưa?
- Chưa thấy ông già. Chỉ thấy người Kinh có, người Thượng có, đông lắm. Nói nhiều, chưa nghe rõ. Coi bộ chắc tốt. Mười ngày nữa mỗi làng cho hai người đi An-khê làm lễ.
Thế là Núp vẫn chưa biết gì cả. Nóng trong bụng quá. Mười ngày sau, làng cử Núp và bok Pa đi. Đi một ngày, ở một đêm, về một ngày. Lần này biết rõ rồi.
Núp leo lên trước sàn nhà rông, nói cho lũ làng nghe. Anh ở trần. Chị Liêu chen trong đám đông, thấy nắng chiếu từng lằn đậm trên ngực chồng. Nắng chói trong cặp mắt Núp, cặp lông mày đậm hơn, miệng cười. Núp to lớn và đẹp. Núp nói:
- Lúc trước chỉ có Kông-hoa đánh Pháp, phải thua miết[14]. Bây giờ người này biết nói tất cả đất nước, Ba-na, Ê-đê, Gia-rai, Kinh, M’nông… ai cũng đánh Pháp hết. Pháp thua rồi. Người đất nước mình lấy lại hết cả đất nước mình rồi. Độc lập rồi.
Lũ làng hỏi:
- Độc lập là sao?
Nắng lại cháy trong mắt Núp. Anh cười:
- Độc lập: không đi xâu, không nộp thuế cho Pháp, muốn làm rẫy, cứ làm, muốn đi săn, cứ đi, đi lấy mật lấy sáp con ong trong rừng, cứ đi. Đem xuống Kinh đổi lấy muối, vải, rìu rựa, được hết. Không phải đi lén trong rừng như trước nữa.
- Ô… sướng quá! Sướng quá!
Núp nói:
- Trước người Ba-na không có ai giúp đỡ đánh Pháp. Nay có Bok Hồ, có Chính phủ giúp đỡ.
Lũ làng hỏi:
- Còn ông già có râu gặp chưa?
- À, chưa gặp, ông già có râu là Bok Hồ đó!
Lũ làng lại hỏi:
- Bok Hồ người đất nước mình hay đất nước khác?
- Người đất nước mình.
- Chà tốt quá… Bok Hồ làm gì mà đánh giặc giỏi thế?
Núp và bok Pa đều không biết. Chỉ biết Bok Hồ người giỏi lắm, làm cái rẫy cũng giỏi, biết thương yêu người già, người trẻ, biết thương yêu đất nước.
- Bok Hồ ở An-khê hay ở đâu?
- Không ở An-khê. ở xa lắm. Nghe nói ở Hà Nội.
Không ai biết Hà Nội ở đâu cả, nhưng tất cả đều chặc lưỡi.
- Ồ! Xa quá, tiếc quá, không ở gần coi cái mặt thử.
- Còn bok Chính phủ nữa. Bok Chính phủ ở đâu? Có già không?
Bok Pa nói:
- Chính phủ không phải bok, không phải người đâu. Chính phủ to lắm.
Lũ làng vẫn không biết Chính phủ là gì. Núp nói:
- Chính phủ là nhiều người đất nước mình, Ba-na, Ê-đê, Kinh, M’nông, Xơ-đăng… đứng ra coi chung đất nước mình, không cho thằng Pháp, thằng Nhật coi nữa.
Đồng bào cười ồ:
- Thế thì tốt quá! Độc lập thiệt rồi!
Núp nói lũ làng đi vào trong núi lấy hết các đồ quý giấu ở hòn đá, ở gốc cây về. Ghíp lấy về một cái kèn đing-nam thổi “e… è… e… uập! uập! uập!…” Làng vui hơn ngày ăn cơm lúa mới, hơn năm được mùa to.
Núp không sao quên được bữa đi An-khê. Hôm đó có một người Kinh đứng ra nói, rồi có một người Thượng đứng ra nói. Sau lưng hai người có một lá cờ đỏ vẽ ông sao vàng…
Dưới phố An-khê đường nào người cũng đổ về chật ních. Núp chỉ thấy toàn đầu tóc đen lố nhố và cờ đỏ. Người Kinh cũng đông, người Thượng cũng đông, lần đầu tiên Núp thấy người Kinh người Thượng đi chung với nhau, nắm tay nhau, ào ào như nước sông Ba ở đoạn chảy qua thác. Người nào cũng nói, tiếng Ba-na, tiếng Ê-đê, tiếng Kinh, tiếng Xơ-đăng… nghe không hiểu gì cả, nhưng vui lắm, thích lắm…
Núp cố nghĩ mãi: Bok Hồ là người thế nào? Sao Bok Hồ giỏi thế. Trước nay làng Núp chống Pháp cũng như con suối nhỏ chảy giữa rừng già, chảy mãi không tới đâu. Núp tưởng càng ngày càng khô. Bữa nay nhờ có Bok Hồ mới biết đất nước mình rộng quá, có nhiều con suối quá, nhiều con suối nhỏ, có Bok Hồ khơi dòng cho, bây giờ đã chảy chung lại thành con suối lớn, càng ngày càng lớn. Pháp có như một trăm hòn đá lớn giữa dòng, sông cũng cứ chảy qua hết.
Núp không hình dung ra Bok Hồ được. Chắc, Bok Hồ cũng như ông Tú vậy.
༺༒༻
Nửa tháng sau, làng Kông-hoa được thấy Bok Hồ, nhưng không thấy người thiệt, chỉ thấy người trên tờ giấy. Được thấy cả người của Bok Hồ cho lên nói chuyện với đồng bào nữa. Đồng bào gọi anh là đê cán bộ. Đê cán bộ người Kinh, nói ít tiếng Ba-na lắm, nhưng anh nói bằng cái miệng, còn nói bằng cái tay, cái đầu, con mắt, hai cái chân nữa, nên người làng đều hiểu và cười rất nhiều. Núp muốn đi theo đê cán bộ lắm. Đê cán bộ nói gì, Núp hiểu trước, Núp nói lại tiếng Ba-na cho lũ làng nghe. Bữa đó đê cán bộ nói chuyện bầu một chủ tịch, một người chỉ huy đánh giặc. Mai mốt Pháp còn ưng lấy đất nước mình nữa, Pháp chưa muốn đi luôn đâu. Cũng như con cọp vô trong làng, đánh nó chạy rồi, sau nó còn tới nữa. Đồng bào không chịu:
- Ô, đánh giặc, đánh hết, làm rẫy, làm rẫy hết. Pháp đặt chủ làng để bắt xâu, bắt thuế cho Pháp, mình không ai bắt xâu, thuế đặt chủ tịch làm chi.
Đê cán bộ nói nhiều lắm, cũng không ai nghe. Núp cũng lắc đầu:
- Tôi cũng không cử đâu, anh cán bộ ạ. Người Kông-hoa bây giờ biết đánh hơn Pháp hơn Nhật là do mọi người đánh rồi, không ai muốn làm ông quan đâu.
Tối hôm đó, đê cán bộ nói riêng với Núp và bok Pa. Anh vấn điếu thuốc, thấm nước miếng, rồi cầm trên tay, nói miết, quên hút:
- Đánh Pháp, đánh hết, đúng. Làm rẫy, làm hết, đúng. Nhưng cũng phải có người coi nhiều người khác làm thì mới tốt, anh Núp ạ. Người mình đông, ai cũng ghét Pháp hết, nhưng không có người coi chung, tay người này đánh khác, tay người kia đánh khác, cũng thua Pháp đấy. Đặt ra người coi, không phải ông quan đâu. Ông quan không làm chi, chỉ sai, chỉ đánh. Cán bộ cũng làm, làm giỏi hơn, làm trước hơn, không đánh ai, chỉ nói cái miệng thôi…
Núp nghe đến khuya, hiểu rồi. Anh đi nói hết thảy lũ làng. Tất cả đều đồng ý bầu bok Pa làm chủ tịch. Còn Núp biết ghét Pháp, đánh Pháp được rồi, bầu làm chỉ huy đánh giặc. Đê cán bộ bày Núp thêm được nhiều lắm. Núp biết muốn đánh Pháp bụng đã giận Pháp rồi, nhưng còn phải biết nói cho mọi người cùng đánh Pháp nữa, phải có cán bộ đi nói. Núp muốn đi theo đê cán bộ nữa. Nhưng đê cán bộ về Kinh, nói “Bộ đội Bok Hồ sắp lên”. Đợi mãi, đợi mãi vẫn không thấy bộ đội đâu cả. Đê cán bộ cũng không thấy nữa. Sao he?…
Cho tới một bữa, nghe súng nổ phía Kon-tum, nổ tới Pleiku, rồi nổ tới Mang-giang. Núp, Xíp, Sríp đi ra đường 19 coi thử. Thấy Pháp đánh nhau với người mình rất đông. Chiều có người mình đi qua làng. Hỏi, biết là bộ đội Bok Hồ đó. Có khiêng người bị trúng đạn. Người đó không nói được, nhưng không khóc. Chỉ có các bà mẹ Kông-hoa khóc, sợ người đó đau. Gặp lúc lúa cũng chưa chín, không có chi ăn cả. Núp đem cho bộ đội một rổ bắp. Lũ làng bắt chước đem cho cũng nhiều. Bộ đội không ai biết nói tiếng Ba-na. Chỉ chào rồi đi ngay…
Ngày sau, súng nổ ít. Nghe nói Pháp lấy được An-khê rồi…
Từ đó không nghe tiếng súng nữa. Pháp ở An-khê, rồi Pháp đóng đồn Hà-tam, Mang-giang, Tô-nang, Pơ-le-bông… bốn phía, phía nào cũng có Pháp, Pháp kêu đi xâu. Dần dần Đê-pô, Đê-mô, Đê-ta, Ba-lang, Kông-mi, Kông-giàng, Kông-ma… chịu đi xâu hết… Chỉ còn Kông-hoa không chịu đi.
Bok Pa hỏi:
- Sao trước bốn chung quanh chịu đi xâu hết. Núp như hòn đá giữa suối nước, cũng phải chịu đi xâu. Bây giờ bốn chung quanh cũng chịu đi xâu. Núp lại không chịu đi?
Núp nói:
- Khi trước chưa biết. Bây giờ biết rồi: biết có Bok Hồ ở Hà Nội chỉ huy hết, biết không phải Kông-hoa đánh Pháp một mình, biết làm cán bộ đi nói lũ làng nghe theo rồi. Bok làm chủ tịch, tôi làm chỉ huy đánh giặc, làng Kông-hoa phải đánh Pháp, đánh được bok ạ. Đánh không lâu đâu… Đánh rồi đợi người Bok Hồ lên…
Đợi một, hai, ba, bốn tháng cũng không thấy gì. Núp bàn với già làng ở rẫy có chông chống heo rừng, bây giờ cắm thêm nhiều hơn nữa chống Pháp, Pháp nó cũng như con heo rừng phá rẫy thôi.
༺༒༻
Chờ hết một mùa lúa mới có người của Bok Hồ lên. Đê cán bộ lần này khác đê cán bộ lần trước. Anh mặc áo quần xám, người nhỏ, nói tiếng Kinh, tên là Cầm.
Cầm nói Bok Hồ hiện giờ cũng đang đánh Pháp ở gần Hà Nội. Ở Sài Gòn cũng có đánh Pháp. Ở khắp đất nước đâu đâu cũng có đánh Pháp.
Cầm về ở nhà Núp.
Đêm đó Cầm ngủ chung với Núp. Trời lạnh, gió thổi qua khe vách vi vu vi vút. Bà mẹ Núp lâu lâu lại trở dậy, ném thêm củi khô vào lửa, ngồi hơ hai bàn tay già. Bà nghe Núp và anh Cầm nói chuyện lầm rầm mãi đến con gà đầu tiên gáy mới thôi. Bà mẹ không biết anh Cầm người ở đâu, có cha mẹ không, nhà có rẫy, có con suối không, có phải con Bok Hồ không.
Núp cũng không ngủ được. Lần đầu tiên Núp nằm bên một người Kinh. Núp nghe anh Cầm thở, áo anh hơi chật, ngực anh căng ra. Núp nghĩ: người Kinh chắc đều được gặp Bok Hồ cả rồi, được Bok Hồ dạy nên tốt như thế này… Anh Cầm trước nay ở đâu? Sao biết nói tiếng Ba-na rõ thế? Núp hỏi:
- Anh Cầm à, người Kinh cũng có nói tiếng Ba-na sao?
Cầm cười:
- Không phải đâu, tôi học tiếng Ba-na ở Kon-tum đấy.
- Anh cũng có ở Kon-tum à?
- Có ở gần bốn năm. Trước tôi theo anh em làm chuyện chống Pháp, Pháp bắt tôi bỏ tù ở Kon-tum.
- Thế người Kinh trước cũng có chống Pháp sao?
- Có chứ, người Kinh nghèo chống Pháp mãi, lâu lắm. Người nghèo ở đâu, Kinh, Thượng cũng đều có chống Pháp cả. Nhưng khi đó chưa có Bok Hồ nên chống không nổi. Có Bok Hồ mới thắng Pháp đấy…
Núp mở mắt nhìn trong bóng tối. Lửa trong bếp âm ỉ, như đã tàn rụi hết cả. Tự nhiên một que củi khô cháy đến một cái mắt, nổ lên rẹt rẹt, một loạt tàn lửa đỏ bay lên loạn xạ, rồi thong thả rơi xuống từng cái một, tắt ngấm đi. Nhưng Núp vẫn thấy như vô số tàn lửa đỏ bay lên rộn ràng. Núp hỏi:
- Bok Hồ ở đâu thế, anh Cầm?
- Bok Hồ chống Pháp từ khi còn nhỏ, cũng bị Pháp bỏ tù. Sau trốn ra được, đi khắp đất nước, bày đất nước đứng lên chống Pháp, chống Nhật.
Núp nằm im rất lâu. Nghe anh Cầm thở đều, chắc anh ngủ rồi. Nhưng Núp không giữ được nữa. Núp lại hỏi:
- Anh ngủ chưa, anh Cầm? Anh Cầm này, anh lên đây Bok Hồ có nhắn gì người Ba-na không?
Cầm nói rất thong thả:
- Có chứ. Bok Hồ nhắn thăm người Ba-na. Nói người Ba-na biết thằng Pháp bây giờ muốn lấy hết cả đất nước mình như ngày trước. Nhưng bây giờ khác ngày trước rồi. Nhất định nó không lấy được đâu. Đất nước mình nhất định đứng lên hết, đánh chết nó. Nhưng, anh Núp ạ, đánh nó không phải dễ đâu. Bây giờ nó còn mạnh hơn, mình còn yếu hơn. Mình phải đánh lâu ngày, lâu tháng, lâu năm nữa. Nước mình ở đây, mình đánh lâu năm thì cái đất, cái nước của mình nó giúp mình càng mạnh. Nước của thằng Pháp ở xa, nó đánh lâu năm thì nó yếu dần, rồi nó thua. Đánh lâu năm thì chắc khổ nhiều. Pháp quen sướng, chịu khổ không nổi, mình phải chịu khổ, mình chịu được, mình nhất định hơn…
Anh Cầm dừng lại. Anh ngồi dậy. Núp cũng ngồi dậy. Một con gà gáy te te. Cầm nói tiếp:
- Anh Núp ạ, muốn đánh Pháp lâu năm thì phải thương yêu, không ghét nhau. Phải làm rẫy nhiều, lúa tốt, ăn no. Phải biết tổ chức lũ làng lại. Nhất định mình lấy độc lập lại được.
Hai anh em nói chuyện đến sáng. Đêm nay, Núp nhớ suốt đời…
*
* *
Từ ngày anh Cầm lên, Núp đi với anh mãi. Có ngày trưa không về, có ngày tối không về. Bà mẹ để phần cơm cho hai anh em, ngồi chờ. Núp và Cầm về. Cả hai đều mệt. Ăn cơm xong, chờ cho anh Cầm ngủ rồi, mẹ hỏi Núp:
- Con đi đâu?
- Đi Ba-lang, Ta-lung, Kông-ma, Đê-pu, Kông-giàng…
- Đi làm chi?
- Đi nói chuyện đánh Pháp.
Mẹ lo lắng:
- Con đánh Pháp trong làng, được. Con đi nói nhiều làng, cái miệng con còn nhỏ, nói chưa được đâu.
Núp cười nhìn mẹ:
- Có anh Cầm bày con, mẹ ạ. Con nói một lần, hai lần, bây giờ nói được nhiều rồi.
Núp nói được nhiều thật. Trong làng Kông-hoa thanh niên, phụ nữ đồng ý họp thành hàng ngũ thanh niên đánh Pháp. Núp được cử coi chung hết năm mươi người. Tất cả họp ở nhà rông, chia từng tổ mười người một người coi chín người. Núp coi chung năm mươi người. Xong đâu đấy cả làng kéo đi làm chông, làm mang cung[15]. Núp lại nói được các bếp làm chung một cái rẫy to nhất, lấy lúa để dành nuôi thanh niên ăn những ngày đánh Pháp. Anh Cầm cũng đóng khố, cầm rựa đi chặt cây, đốt rẫy, tỉa bắp. Vừa làm vừa hát, Ghíp thổi kèn. Anh Cầm cũng tập thổi kèn. Ghíp bày cho anh Cầm, anh Cầm lại bày cho Ghíp hát bài Kinh. Ghíp ưng đi theo anh Cầm lắm…
Tối về, mẹ Núp dọn cơm, ngồi nhìn anh Cầm ăn. Mẹ hỏi:
- Con có cái nhà không?
Cầm cười:
- Có chớ.
- Có cha, mẹ không?
- Có chớ.
- Cha có phải Bok Hồ không?
- Ở dưới Kinh, người già người trẻ, ai cũng gọi Bok Hồ bằng cha. Còn cha mẹ đẻ của con cũng là người Kinh, cũng già rồi.
Bà mẹ lại ngồi nhìn anh. Gió thổi tóc bạc bay lơ thơ trước lửa. Con mắt ướt.
- Tội nghiệp con người tốt, ở nhà tới đây chắc xa lắm, leo nhiều hòn núi cao, chắc đi qua con sông Ba có cá sấu, lên ở với người thượng du, làm cái rẫy cũng được, làm cái rổ cũng được, ăn cơm người Thượng cũng được. Con đi có nhớ cái rẫy, cái suối, có nhớ cha mẹ ở nhà không?
Cầm nhìn bà mẹ, vừa thương, vừa cảm động:
- Nhớ lắm! Nhưng nghe Bok Hồ dạy phải đi đánh Pháp, trong bụng muốn đi quá. Cha mẹ cũng nhớ lắm, nhưng nghe Bok Hồ dạy, cũng muốn cho đi. Thằng Tây ác lắm, không đánh nó đồng bào mình sống sao được.
Mẹ nhìn lại Núp. Con của mẹ bây giờ lớn hung rồi. Con mắt sáng hơn trước. Bàn tay gân guốc khi nói, cả khi nói với mẹ, đưa lên đưa xuống chắc chắn, mạnh như hòn đá sắc ném xuống mặt nước.
- “Núp muốn như anh Cầm, chắc nghe tiếng Bok Hồ kêu rồi”.
Mẹ vừa mừng vừa lo. Mẹ đi tìm Liêu… và càng thương Liêu hơn.
Mẹ giận Núp hai ngày. Chỉ vì một chuyện nhỏ. Bộ đội ông Dũng lên đông lắm, Núp dẫn bộ đội đi coi đồn Pơ-le-bông, rồi dẫn một lần nữa đi đánh hơn được cái đồn Pơ-le-bông. Núp mừng quá, chạy về, nói với mẹ:
- Mẹ ơi, Pháp chết mười lăm đứa…
Thế là mẹ giận:
- Mày thương Pháp lắm sao. Mẹ có hỏi mày Pháp chết mấy đứa đâu. Chết mấy đứa kệ Pháp, nó chết hết cũng được. Sao bộ đội chết mấy người mày không nói, mày thương Pháp hơn bộ đội rồi…
Núp nói gì mẹ cũng không nghe. Hết hai ngày, bộ đội ông Dũng kéo về làng, mẹ mới hết giận…
Ngày bộ đội về làng là ngày vui nhất của Kông-hoa. Khi đầu còn ngại, nhớ khi trước lính Pháp cũng có cái súng thế này, bắn người Ba-na. Trừ Núp, bok Pa, chưa ai dám tới gần. Sau có thằng bé Tun, con bok Pa, mon men tới coi cái súng. Năm nay nó gần mười hai tuổi, nó nghịch nhất trong làng. Con mắt nó giống mắt cha, màu nâu, hơi xếch, mũi hơi vênh lên. Bộ đội thấy nó rờ súng, kéo nó tới chơi, chỉ cho nó coi cái chỗ bắn, cái chỗ bỏ đạn. Nó quen anh bộ đội ngay. Lũ làng đứng ở xa nhìn nó, rồi dần dần cũng tới gần. Thằng Tun chạy đi đếm bộ đội, nó đếm chỉ được tới số mười. Nó tới cầm tay bok Pa:
- Cha à, bộ đội mười người.
Mọi người đều cười ồ. Bộ đội cũng cười. Thế là hết ngại bộ đội. Bộ đội ở trong làng, đi giã gạo, cho heo ăn, nấu nồi cơm, làm cái rổ, cái mủng cho đồng bào. Rồi bộ đội đi đánh Dak-pơ, Mang-giang, A-dưng. Đánh được đồn vui quá. Thanh niên đi theo bộ đội, tập ngắm cái súng. Ghíp, Xíp đi vô trong núi, lấy thùng đạn giấu từ khi thằng Nhật đánh thằng Pháp đem về cho bộ đội. Con nít đi với bộ đội, bốn, năm ngày biết hát bài “Hồ Chí Minh”. Đồng bào bỏ đi làm rẫy bảy ngày, vô núi xa, chặt cây to, cắt tranh về làm năm cái nhà dài cho bộ đội ở, năm cái nhà kín cho bộ đội làm kho. Cũng như hồi nhỏ trong làng có việc gì, Núp khi nào cũng đi trước. Lũ làng theo sau, làm rất vui.
- Ô, ô… làm một chục ngày, hai chục ngày cũng được mà!
Núp muốn sao bộ đội ở đây miết, đất nước mình mạnh thế này, tốt thế này, vui sướng quá!
… Nhưng ngày vui qua như nước chảy dưới suối Đất-hoa, mau lắm. Cuối năm 48, bộ đội rút về. Đồng bào đi ra núi, thấy năm cái nhà, không thấy bộ đội, thấy nhiều cái bếp, không thấy lửa, buồn lắm. Bok Sung nhận ông Dũng làm con nuôi. Bây giờ ông Dũng cũng về, bok Sung già thêm nữa. Lũ phụ nữ giã gạo, cứ đứng buông chày nhìn cái cối: anh bộ đội trước giã gạo cho đồng bào mòn tới chỗ cái vân tròn trong cối bằng gỗ. Bây giờ thấy vân gỗ, muốn chảy nước mắt.
Núp ngủ nửa đêm dậy sờ tay không thấy anh Cầm bên mình, lạnh quá, phải dậy đốt lửa hơ hai bàn tay. Ngó hai bàn tay, càng nhớ anh Cầm. Bữa đưa anh Cầm ra suối, anh nắm cái tay này đây, dặn:
- Anh Núp là cán bộ ở lại phải coi đồng bào đánh Pháp. Bok Hồ dạy rồi: làm rẫy nhiều, đoàn kết giỏi, đánh giặc lâu, thế nào bộ đội cũng trở lên, thế nào cũng thắng Pháp. Đất nước mình phải được độc lập…
Sáng bữa sau, như thường lệ, đồng bào họp ở nhà rông trước khi đi ra rẫy. Núp đứng ra nói:
- Càng anh Cầm về, càng bộ đội về, càng phải chuẩn bị đánh Pháp. Pháp nghe bộ đội về, chắc Pháp đi đánh mình đó. Từ nay, buổi sáng thanh niên có ná đi rẫy trước coi có Pháp không đã, lũ làng ra sau. Thế nào bộ đội cũng lên nữa. Muốn chờ bộ đội, phải cắm chông nhiều nữa…
Mọi người đi rồi, chỉ còn thằng bé Tun ở nhà. Nó ngồi trước nhà rông, giữa nắng. Con bồ hong bay qua bay lại trước mắt, Tun cũng không buồn đuổi. Nó nhớ bài hát có tên Bok Hồ.
[14] Miết: mãi.
[15] Một thứ bẫy dùng để phóng lao.