Chương IV

“Đến mai anh đi

Đường có hai dốc

Chị em tôi thương

Chỉ thấy dấu chân

Không thấy hình anh

Đợi ngày anh về

Để đón thăm anh…”

Tiếng hát của các chị phụ nữ trong như tiếng suối róc rách chảy qua khe đá. Các chị vừa hát vừa nghiêng đầu gục lên vai nhau, cười, nhưng con mắt ngó anh Thế, anh Núp cứ nhòe đi, không thấy gì nữa. Ghíp ngồi thổi kèn đing-nam cũng líu lưỡi, lộn ngón tay, nước mắt chảy dài theo má, chảy xuống đến cái kèn…

Núp ngồi nghe tiếng kèn của Ghíp, trong bụng anh nghĩ không biết bao nhiêu chuyện. Thằng Hờ Ru đứng bên anh, một tay ngậm vào miệng, một tay vịn lên vai anh. Nó nhìn quanh, thấy mắt ai cũng khóc, cha nó cũng khóc, nó không hiểu gì cả, hai con mắt nó sáng, ngơ ngác.

Núp ngồi yên. Bàn tay của Hờ Ru đặt trên vai anh nhỏ xíu và mát, năm ngón bám vào vai anh, rồi nó quàng chặt lấy cổ anh. Núp không giữ được nữa. Hai dòng nước mắt chảy quanh trên má. “Hờ Ru, con ạ, từ bữa nay con không có mẹ nữa rồi. Con còn nhỏ quá, con chưa biết. Mả mẹ con chôn dưới gốc cây tùng ở bờ suối đấy, mẹ con bây giờ ngủ dưới đó rồi. Con lớn lên, con không biết mặt mẹ nữa…” Núp ôm con vào lòng. Hờ Ru không hiểu gì, ấp mặt vào lòng cha, nằm im.

Chị Liêu mới chết cách đây sáu ngày. Ốm có ba ngày. Anh Thế chạy đủ đường, huyện gởi cho đủ thứ thuốc, cũng không hết. Núp còn lo đi nói lũ làng nộp súng cho Bok Hồ. Khi về Liêu chỉ còn nắm được tay Núp, miệng không biết nói nữa, nước mắt chảy ra, rồi không biết thở nữa…

Mẹ không khóc, nằm luôn hai ngày không dậy.

Ai cắt trong ruột Núp thế này? Đau lắm, nói không được. Sao Liêu không biết sống nữa, Liêu ơi! Mặt nước suối Thi-om nó không còn thấy mặt Liêu đi làm rẫy về soi xuống nữa rồi. Con chim trong rừng nó không nghe tiếng Liêu hát nữa rồi. Tháng trước mới hoà bình, anh Thế nói với Núp:

- Núp ạ, Núp coi thử Liêu có thể vào “đồng chí” được chưa?

Núp nghĩ được rồi, Núp định ít tháng nữa, Núp nói Liêu biết thêm về Đảng rồi Núp lên báo cáo huyện…

Núp biết Liêu người căm thù Pháp nhiều, miệng ít biết nói, nhưng bụng tốt hơn hết lũ phụ nữ trong làng. Núp nhớ Liêu nhanh như con sóc, leo lên cây cao, chặt cành, hạ cây, đến tối về, Núp cầm tay Liêu thấy cả hai bàn tay rìu rựa ăn chảy máu hết, Liêu chỉ cười. Con người vợ đẹp thế, tốt thế, bây giờ ngủ luôn dưới đất rồi…

Liêu chết được hai ngày thì anh Thế về đưa cho Núp một miếng giấy. Núp chưa biết đọc, đưa lại cho anh Thế đọc giùm. Anh Thế cầm giấy, phân vân mãi. Núp nói:

- Anh cứ đọc đi, anh Thế ạ. Giấy của Đảng đấy, sao anh không đọc?

Thế đọc: giấy ấy nói Đảng kêu Núp đi tập kết ra Bắc, xây dựng bộ đội mạnh, tổng tuyển cử trở về. Mẹ Núp đứng một bên, mẹ nghe rồi. Mẹ nhìn Núp không nói gì cả. Tóc mẹ năm nay đã bạc hết rồi. Mẹ càng ngày càng thấp xuống, lưng càng còng thêm. Từ bữa Liêu chết mẹ phải chống một cây gậy mới đi được. Mẹ mới mất Liêu, hai chân đã không biết đi. Bây giờ Núp đi, Hờ Ru cũng đi theo Núp, mẹ còn biết sống được hay không. Núp đi, rừng đó, núi đó, trước chỉ có thằng Pháp, bây giờ thêm thằng Mỹ, thằng Diệm, ai coi lũ làng đấu tranh? Núp nằm đêm, không tài nào ngủ được. Con chim pơ-rơ-tơk nó kêu ngoài trời đầy sao. Núp trở dậy, đi lấy cái gùi bỏ áo quần của Núp và Hờ Ru vào. Mẹ cũng trở dậy từ lúc nào. Mẹ hỏi:

- Con đi thiệt à Núp?

Núp không biết trả lời sao. Mẹ ngồi xuống trước đống lửa. Từ bữa Liêu chết đến nay, mẹ không hề khóc nữa. Núp tới bên mẹ:

- Mẹ ạ, con có ở nhà cũng không được đâu. Con ở nhà thì mai mốt, thì suốt đời mẹ, đời con, đời Hờ Ru cũng khổ mãi như đời Liêu thế, không hết được đâu. Thằng Diệm, thằng Mỹ còn ác hơn thằng Pháp nhiều. Lũ con không đi ra học Bok Hồ, không mạnh hơn nữa, thì nó còn ở miết nước mình…

Bà mẹ vẫn không nói gì cả. Mẹ vẫn ngồi yên, mẹ cũng không khóc, tóc bạc phơ để xuống trán nhăn nheo. Núp xích tới gần mẹ hơn nữa:

- Mẹ ạ, con đi ở nhà có lũ làng lo cho mẹ đấy…

Mẹ vẫn ngồi im. Không, mẹ có nói gì đâu mà Núp nói thế. Mấy ngày nay, mẹ chỉ im lặng, mẹ có nói gì đâu.

Mãi lâu lắm, mẹ mới cầm lên một cái que, khơi lửa lên nói:

- Con lấy một chai mật mang ra cho Bok Hồ…

… Hôm nay ngồi trong nhà rông, lũ làng vui một bữa tiễn Núp và Thế. Ngày mai sớm hai người đi rồi. Núp muốn nói chuyện nhiều nhưng không biết nói gì. Anh Thế cũng vậy. Núp nhìn Ghíp, bok Pa, Xíp, Du, bok Sung, bok Sring… Xá, Khíp ở Ba-lang, Đê-ta cũng tới tiễn Núp và Thế. Núp nhìn tất cả lũ làng. Lửa cháy bập bùng soi mặt mọi người, khi sáng khi tối. Lửa soi mái tóc quăn của Ghíp, lửa soi cái cằm vuông và cặp mắt sáng bok Pa, lửa soi cánh tay Khíp to chắc và đen, cặp mắt Khíp hiền lành, im lặng… Mười năm qua, những người Ba-na đó ăn tro tranh, mặc áo vỏ cây kơ-đôn, giặc Pháp cố hết sức vùi dập xuống bùn, nhưng không một ai chịu ngã vùi xuống. Ai nấy đều đứng lên cả rồi.

Bok Pa lưng không còng xuống. Từ ngày Tun chết, một mình bok vừa làm ba rẫy lúa tốt nhất làng vừa làm cán bộ xã. Bok Sung bây giờ người đồng chí, bok ít cúng nhất trong làng, bok chỉ còn kể chuyện xưa cho lũ thanh niên nghe. Cứ mười ngày, mười lăm ngày, bok lại kể chuyện gươm ông Tú một lần. Lần nào người nghe cũng đông, càng ngày càng đông. Bây giờ kể xong, bok kéo một hơi thuốc dài, phà khói dày đặc, rồi thong thả nói: “Lũ làng ạ, ngày nay gươm ông Tú đã tìm được lưỡi, gươm đã chắp cán rồi đấy. Gươm ông Tú lũ làng có biết là cái gì không? Gươm ông Tú là đoàn kết đấy, người Kinh đoàn kết với người Thượng, tất cả đất nước đoàn kết lại lại hết. Ngày trước không có ai tìm được cái lưỡi, lắp được cái cán. Bây giờ làm được rồi. Làm được là do Đảng đấy, do Bok Hồ dạy cho đấy…”

Núp lại nhìn Xá. Xá đi học ở dưới Kinh tám tháng về, làm cán bộ, viết được cái chữ, đọc được giấy, bây giờ Xá đang dạy cho lũ thiếu nhi trong xã… Còn bao nhiêu người nữa, tất cả người Ba-na đều đứng lên được hết rồi. Người Ê-đê, Gia-rai, Kinh, M’nông… Khắp nơi cũng đều đứng lên hết. Núp đi, núi rừng Tây Nguyên còn có hàng trăm, hàng ngàn người thay Núp…

- Anh Núp ạ, anh ra Hà Nội chắc gặp Bok Hồ. Anh đừng nói Bok Hồ người Kông-hoa bữa nay khóc nhé. Chỉ thương anh, thương anh Thế quá, cái bụng không muốn khóc mà con mắt nó cứ khóc bậy đấy. Anh nói giùm người Kông-hoa gởi lời thăm Bok Hồ mạnh khỏe như núi rừng như sông suối, không khi nào hết. Anh nói lũ người Ba-na biết ăn tro tranh trên núi, biết mặc vỏ cây, biết làm cho hòn đá, cho trái núi nó cũng giận Pháp, đánh Pháp; thằng Mỹ, thằng Diệm cũng không làm chi được người Ba-na đâu.

2-12-1955

Hết