CON NƯỚC MIỀN QUÊ
Phải ai giao hợp vợ chồng
Phải ngày con nước khó lòng nuôi con...
(Ca dao)
❖ 1 ❖Hai Xệ ngồi chò hỏ canh con nước dưới gốc bằng lăng già mọc ven rạch Bắc Chang. Một con rạch thông nước từ sông Vàm Cỏ Tây chảy qua làng mạc tới ngã tư Bào Môn, tạo cánh đồng phía Tây gò Ông Giáo bạt ngàn ruộng lúa. Lắm người phương xa quá bước, thắc mắc: “Sao lại phải canh ngày con nước?”. Thôn dân vốn gốc gò Bắc Chiêng thời đàng cựu tới giờ, chỉ cười trừ chớ không giải thích bởi có giải thích, chắc chi người phương xa đã hiểu.
– Xế rồi, mình! Vô nhà ăn cơm cái đã!
Nghe vợ gọi cơm, Hai nói vói theo:
– Thì, mình với sắp nhỏ cứ ăn cơm trước đi!
Ngoài rạch, nắng táp nước dội ngược bóng treo nắng lơ lửng lên từng chòm cây, nách lá!
❖ ❖ ❖
Tía thằng Hai dặn con:
– Mình sống được là nhờ nước và muốn được sống, phải biết giữ nước ngọt, rồi nhẫn nhục mà gạn đục khơi trong. Nước có con chớ tuyệt nhiên không có thằng, thiên hạ gọi là con nước. Con nhớ lấy nếu thiệt lòng ham mần ruộng và mong mỏi trở thành thôn dân thứ thiệt.
Hai ngại hỏi vần lân với tía dù những lời tía dặn nó không rõ, nói chi đến thông để hiểu.
Một hôm, chú Năm Tâm chèo ghe tam bản từ Mộc Hóa vô gò Năm Chiêm thăm ruộng. Chú cháu gặp nhau ở cống Biện Minh. Rít mấy hơi thuốc rê, chú Năm lau mồ hôi ướt mặt, hỏi nó:
– Lóng rày, tía má con khỏe không? Tía con, tính đã dễ chưa?
Tháng Chạp tiết trời trở lạnh trong cái nắng thiếu gắt, thừa gay, khiến mình mẩy bứt rứt khó chịu. Nó bập bập điếu thuốc để xua bớt phần bứt rứt nhưng vì chưa quen khói nên ho sặc sụa.
– Dạ! Mọi thứ tía con đều dễ, chỉ trừ...
– Chỉ trừ má con, phải hôn?
Chú Năm ngắt ngang lời nó và đế câu kết chắc nụi. Nó nguẩy người không chịu.
– Tía con khó, rất khó chuyện nước nôi!
Năm Tâm nghe thằng nhỏ nói hơi lạ nếu không muốn nói là kỳ cục! Thuở đời nay, đất Bắc Chiêng thuộc xứ Đồng Tháp Mười “nước tới mùa, nước nổi tràn bản họng”. Rồi bất chợt, ông ngẫm và nghĩ ra cái sự đời “con nước” ở miền đất “sáu tháng đi chưn, sáu tháng đi tay” [6] .
Dân Bắc Chiêng hồi trước lúc có Thiên hộ Dương khởi cuộc chống Tây, họ bấm lóng tay tính con nước như là, lực tương tác của ba cái mặt: Trăng – Trời – Đất. Và cũng từ đó, họ tính chuyện may rủi trong cuộc sống thường ngày. Con nước lên tự nó không xấu, nói chi tới hổ thẹn. Điều xấu và hổ thẹn cốt ở “Ngày con nước lên”.
Ngày con nước lên chính là, hành động của Tạo hóa!
– Chú Năm ơi, chú nghĩ gì mà sắc mặt nghiêm trọng giống “Bao Công xử án Quách Hòe” do gánh hát bội “Sóng Vang” hát, hôm cúng kỳ yên ở đình làng, vậy chú?
Thằng Hai vô tình phá đám làm đứt khúc dòng suy nghĩ của Năm Tâm, đương ngon trớn chảy băng băng về phía trước.
❖ 2 ❖Cột xong dây vàm mũi ghe tam bản vô gốc tràm, Năm Tâm bước qua cầu nước rửa chưn, rồi theo Hai Xệ leo lên cái nhà nửa dính liền đất, nửa chồm ra mé rạch.
– Chú Năm mầy, tới chơi!
Ông Chín Cứng, tía thằng Hai, đánh tiếng chào rôm rả.
Gió lùa nắng nhảy xổm vào nhà khua lụp cụp, lạc cạc hệt tiếng nước cơm sôi, tai ai nghe mà cầm đặng lòng không đói bụng.
– Mình ơi! Lo cơm trưa cho chú Năm, thằng Hai, nha!
Đoạn ông bước tréo mở cửa hông tủ thờ, lôi hũ rượu ngâm bìm bịp.
– Chú Năm mầy, khởi động đi!
– “Tiên chủ hậu khách”, chớ anh!
Một người cao niên đương “gần đất xa trời”, một kẻ trung niên đương “lưng chừng trời đất” cùng phá lên cười, tiếng cười dội vách nẹp tre gây thanh âm rộn ràng phải lẽ tình thâm.
Thằng Hai lực tráng niên, lui cui lo phụ má dưới bếp.
– Má! Hồi ban sớm, con nghe lén chú Năm nói lầm thầm ba cái mặt: “Trăng – Trời – Đất”. Vậy, ba cái mặt là mặt sao, hả má?
Bà Chín cười, nụ cười hiền như cục đất.
Thời gian trôi qua gần bằng thời gian củi thành than tàn lửa, bà chậm rãi nói với con:
– Trời có cái mặt thì, Trăng và Đất tại sao không? Trăng – Trời – Đất ở thế chưn vạc, kiềng ba chưn. Nếu là “Bửu”, hẳn là “Tam Bửu”; nếu là “Ngôi”, hẳn là “Ba Ngôi”; nếu là “Nước”, hẳn là “Tam quốc”... Khi Trời – Trăng kết hợp và nhất là, lúc Trời chìu lòng Trăng thì, Đất hoàn toàn bị Trăng khống chế bằng lực hút. Nước từ Đất trồi lên.
Có tiếng hối thúc dọn cơm của ông Chín, bà ngưng ngang câu chuyện đương nói với thằng con.
❖ ❖ ❖
– Mình sống vùng sông rạch nhờ nước, phải hiểu con nước mới sống được, nha chú Năm!
Rượu vào lời ra, ông Chín Cứng nhắc người bạn trung niên của mình. Thằng Hai đứng xớ rớ hóng chuyện và chờ tía sai vặt.
– Hồi nãy, má con mầy thì thầm chuyện gì mà xem ra tương đắc?
Ông bỏ bộ xoay qua hỏi thằng Hai. Nó thuật lại chuyện Trời – Trăng – Đất của má nó nói nhưng, chỉ nói nửa chừng... không phải “để cho thằng dại nửa mừng nửa lo”, chỉ là, vì tía hối dọn cơm.
Ông cười banh càng tấm lá chằm thảo bạt chống cửa. Ông ngộ ra: Má thằng Hai tuy dốt chữ nhưng sáng dạ, những gì ông nói bà nghe và thuộc lòng. Hễ thuộc cũng có nghĩa nhuyễn nhừ, chẳng thể nào quên!
– Nước lên từ những ngày Trăng non và Trăng tròn. Nước có lên thì, tất nhiên phải có xuống và nước xuống, thường rơi vào thứ bảy của tuần Trăng.
Năm Tâm góp chuyện theo kinh nghiệm nhà nông theo dõi con nước. Ông Chín tiếp lời:
– Đất chẳng hề thụ động chịu trận cho Trăng chủ động hút. Trăng – Đất tương tác cùng hút lẫn nhau và chỉ có vậy, nước trào lên... Sống trên mặt Đất, Người tránh sao khỏi tương tác, tránh sao khỏi liên lụy.
Bà Chín réo thằng Hai xuống bếp, giúp một tay bưng thêm thức ăn.
– Mời chị Chín cùng ăn cơm luôn thể!
– Chú ăn cơm với tía thằng Hai. Lát nữa, má con tui ăn sau.
Bà nói lời thiệt tình và nhắc chồng: “Rót tiếp rượu cho chú Năm, đi ông!”. Bầu không khí vui và ấm, ngập căn nhà đơn sơ ngó ra cánh đồng tràn nắng. Bà muốn nói với tía thằng Hai và chú Năm, rằng: “Trăng – Đất càng gần nhau, sức hút càng mãnh liệt. Sức hút càng mãnh liệt thì, với thể trạng con người hầu hết tám mươi phần trăm là nước, tránh sao thoát khỏi sự kích động và chao đảo!”.
Ngồi nép mé bộ ván, bà suy nghĩ mông lung về điều kỳ diệu có khi đưa đến sự mê diệu do Thượng đế tạo ra. Trong lúc đó, trên mâm cơm ông Chín đương cắt nghĩa: Trăng non, Trăng chín, Trăng già hoặc giả Trăng đầu, Trăng rằm, Trăng cuối. Trăng gần Đất hơn Trời, lợi thế đó khiến Trăng hấp lực Đất kinh động; đồng thời đè nặng Tâm – Sinh – Lý con người.
Nghe ông nói, bà đỏ mặt thầm. Bởi, những đêm trăng non, trăng tròn lòng bà luôn luôn rạo rực... Tâm tính thay đổi, lời suồng sã, hành vi thiếu kiểm soát; may là tía thằng Hai cũng vậy. Nếu không, qua đêm trăng chắc bà mắc cỡ chết!
Năm Tâm hỏi ông Chín:
– Rõ là, “Con nước” vốn riêng có của thôn dân xứ mình?
– Phải đó, chú!
Dân gian xứ nước nổi của tụi mình lưu truyền: Ngày con nước lên là ngày cực xấu, mần chi cũng chẳng đặng. Vì vậy, mới có câu “Dù ai buôn bán trăm nghề/ Phải ngày con nước đi về tay không” (Ca dao). Con nước có lúc thịnh lúc suy, lúc lớn lúc ròng, lúc ươn lúc nhửn, lúc giáp lúc chia... Thời Trăng, tùy Đất mà sinh Âm – Dương (?).
– Trăng xoay con nước, trăng tác động con người. Chẳng ngẫu nhiên mà ông bà mình dặn: “Trai mùng một, gái hôm rằm/ Nuôi thì nuôi vậy, nhưng căm dạ nầy” (Ca dao), trong việc sinh con đẻ cái.
Lý cùng lẽ tận, nước là sự sống nhưng, con nước mới là cách sống trong sự sống. Bà muốn nói điều đó, sợ e rằng, tía thằng Hai và chú Năm cho bà lên đời dạy đạo, nên thôi!