- XI -
Đến nơi Nam gặp Kế đương ngồi ở cái phản thấp kê sau hai dẫy quả sơn đựng hàng. Những quả ấy đã cũ lắm, cái thì dóc lần sơn đỏ, lộ từng mảng nền đen, cái thì để trơ cả cốt gỗ nhem nhuội.
Kế đứng dậy mỉm cười ngượng ngùng chào:
– Bonjour anh Nam!
Rồi ngần ngừ không biết nên tiếp khách ở ngay cái phản bán hàng, hay bỏ hàng, mời khách vào trong nhà. Kế bẽn lẽn nói:
– Tôi sại cháu đi đằng kia một lát, thành thử phải coi hàng hộ nó.
Sự thực thì Kế nhàn rỗi quá, thường ngồi coi hàng cho con, dù con đi vắng hay có nhà. Nam chữa thẹn cho bạn, đáp:
– Coi hàng hộ các cháu cũng đỡ buồn. Thôi, anh cứ để tôi ngồi chơi ngay đây cũng được.
Kế giọng rụt rè:
– Ấy!… mời anh vào.. trong này.
Nhưng giữa lúc ấy một người đàn bà nhà quê đứng lại hỏi:
– Ở đây, ông có bán miến không?
Kế đáp, mắt liếc nhìn Nam:
– Có.
– Vậy cho tôi mua một cân.
Trong khi hai người định đoạt về giá cả Nam lẳng lặng ngắm nghía trong những quả sơn đậy lồng bàn thép lác đác thủng một vài chỗ những đống đường cát cao có ngọn trên đó mấy con ong mật thong dong bò lên bò xuống: chàng tưởng ngay tới những người Mèo đeo lẵng thoăn thắt lên trên sườn đồi cỏ cháy. Bên cạnh là những quả đựng nấm, mộc nhỉ, măng, bóng, vây, mực, với những màu chen lộn hay hay. Chàng chỉ để ý tới màu: màu mực loãng của mộc nhỉ, màu nâu khác nhau của măng và nấm, màu nâu Vandick của mực khô, màu bạc cũ của những quả mứt hồng rắc bột.
Quên rằng bạn đương bận bán hàng, Nam cười, hỏi:
– Anh bán cả tranh?
Kế cũng cười đáp:
– Không, cháu nó treo lên đấy.
Đó là những bức tranh sơn mà Kế đã trưng bày hai ba lần tại phòng triển lãm của hội Mỹ-thuật và công nghệ.
Chờ người đàn bà ra rồi, Nam hỏi cho có chuyện:
– Lâu nay anh có tác phẩm nào khá không?
– Anh tính còn vẽ vờn gì được nữa, những bận …
Kế chưa nói dứt câu thì người đàn bà nhà quê đã trở lại:
– Hai hào sáu đấy, ông có bán, tôi lấy hai cân.
– Không được đâu, bà mua đâu được hai hào sáu thì tôi xin biếu không.
Đó là câu ngày xưa vợ Kế và ngày nay con gái Kế luôn miệng đáp lại khách mua hàng. Nó đã, sau gần hai mươi năm, khắc sâu vào trực giác của chàng, khiến mỗi khi chàng ngồi coi hàng giúp con gái và gặp người mua trả hạ thì chàng lại thốt nhiên nhắc tới như đọc một câu thuộc lòng.
– Thôi, hai hào bảy, nhất định hai hào bảy. Tôi không trả hơn một trinh nào nữa.
Vừa nói người kia vừa làm bộ bước đi vội vàng. Kế gọi:
– Này hai hào tám đấy.
Thấy người nhà quê vẫn lùi lũi đi, không quay đầu lại, Kế chạy ra hè, và hầu như gào thét:
– Này, lại mà lấy!
Đó cũng là một dáng bộ và một câu nói đã có do thói quen. Mãi lúc bán xong hàng và khách hàng đi khỏi, Kế mới kịp suy nghĩ và lấy làm thẹn với bạn. Chàng cười ngượng nghịu bảo Nam:
– Khổ quá! mỗi lần cháu đi vắng…
Nam ngắt lời hỏi:
– Chị Trinh phải không?
– Phải, còn cháu Thục thì đi học.
Rồi đổi sang chuyện khác, Kế hỏi Nam:
– Nghe nói độ này anh phát tài lắm…
– Có gì mà phát tài. Buôn bán như anh thì mới phát tài được chứ.
– Anh nhận được nhiều “ com măng ” lắm cơ mà!
– Cũng khá, nhưng có lời lãi gì mấy đâu! Chẳng qua chỉ nhận làm cho đỡ buồn; cũng như anh bán hàng đồ nấu cho đỡ buồn ấy mà!
Kế bẽn lẽn cười, hỏi lảng:
– Anh sắp có tin mừng, phải không?
– Vâng… nhưng cũng còn lâu.
Kế cười:
– Thôi mau lên cho chúng tôi ăn cỗ. Anh coi, tôi hơn anh… có lẽ chỉ ba, bốn tuổi thôi mà… một đàn sáu con.. Còn anh… gần nửa đời người rồi, mà vẫn chưa vợ. Không biết xấu hổ!
Dứt lời, Kế khoái trí, nhe lợi cười ha hả. Nam mơ mộng hồi tưởng đến thời học trường Bảo-hộ. Và chàng tư lự bảo bạn:
– Chóng thực nhỉ! Mới ngày nào Trinh còn khóc i ỉ cả ngày.Thế mà nay đã là một thiếu nữ.
– Cháu mười tám rồi đấy, anh ạ. Đừng tưởng cháu còn bé.
Không. Nam không hề tưởng Trinh còn bé, và mới hôm qua gặp Trinh, chàng đã không thể làm ngơ không ngắm nghía cái thân hình nở nang và cái dung nhan tươi tắn của Trinh. Kế nói luôn như kể lể:
– Con Thục mười sáu, thằng Cần mười lăm, con Thanh mười bốn, con Thiện mười ba và con Phượng mười hai. Mợ cháu sinh cháu Phượng được ba tháng thì mất.
Nam như thấy hiện ra người đàn bà xinh đẹp và đảm đang và oai quyền ấy. Cả một quãng thời ký vãng của chàng như vụt sống lại.
Thời ấy, khi Nam bắt đầu quen biết Kế thi Kế đã có hai con gái đầu lòng và đương học lại năm thứ tư. Chủ nhật Nam ra phố thường đến chơi nhà Kế. Và mỗi lần chàng dừng lại trước cửa hàng, ngập ngừng bẽn lẽn hỏi:“ Có phải nhà anh Kế đây không ạ? ” thì bao giờ cũng theo liền câu trả lời của người đàn bà xinh đẹp ngồi trên phản và hầu bị che lấp hẳn giữa đám quả đầy hàng ngổn ngang: “ Phải đấy ạ, nhà tôi ở trên gác, mời ông lên chơi. ” Về sau người đàn bà không để Nam kịp hỏi nữa, nói ngay, khi nhác thấy ông khách trẻ đến: “Nhà tôi ở trên gác, mời ông lên chơi.”
Rồi trong lúc Nam bước lên thang, tiếng người đàn bà sang sảng gọi đầy tớ: “Nhỏ, có khách, đun nước mau lên! ”
Ngày nay lờ mờ nhớ lại, Nam không biết rằng mình năng ra chơi với Kế là vì đã bị cặp mắt nhung của vợ bạn thôi miên, hay vì quá yêu cái tài hội họa của Kế. Có lẽ vì cả hai.
Kế rất sớm có khiếu hội họa. Ngay thời còn học năm thứ nhất, chàng đã vẽ những bức già giặn hoặc bằng mực tàu hoặc bằng các màu rẻ tiền.Và tuần lễ nào tranh của chàng cũng được trưng bày trong lớp. Chàng lấy thế làm một hãnh diện đối với anh em bạn học.
Tài hội họa của chàng mỗi ngày một tiến, nhất chàng lại được ông giáo dốc lòng dạy bảo.
Đến năm thứ tư thì chàng vẽ sơn thành thạo, và đã được mấy họa sĩ nổi tiếng thời bấy giờ tìm đến làm quen. Có lẽ cũng chỉ vì quá chuyên theo một môn hội họa mà Kế đã rớt bằng thành chung liền hai năm.
Mỗi lần thi trượt, chàng lại bị vợ trách móc về cái tính lười biếng và cái tội ham mê về tranh. Lần hỏng thi thứ hai, nàng cầm dao rạch ngang một bức tranh sơn của Kế, bức họa cảnh mặt trời lặn trên bãi biển mà Kế rất thích và vẫn treo ngay bên bàn học. Nhưng năm ấy chàng nhận được một chút an ủi: trong nhiều bức tranh chàng gửi đi “ đấu xảo ” Hội chợ, một bức được tặng lời khen.
Nam phục tài Kế lắm. Nhiều lần chàng nhịn thở đứng ngắm tay bạn nhanh nhẹn, mềm mại và thuộc lòng đưa ngòi bút lông chấm màu trên giấy trắng. Chỉ thoăn thoắt một lát đã xong một bức thủy họa rất tinh vi. Kế không phải là thầy dạy vẽ của Nam, nhưng chính nhờ chàng mà Nam đã làm quen rồi ham thích hội họa. Vì thế, nay đối với chàng, Nam vẫn có cảm tình đặc biệt tuy không ưa những tác phẩm khéo tay và đẹp đẽ của chàng.
Nam đậu thành chung rồi, vẫn thấy Kế còn tiếc rẻ theo đuổi thi cử và vẽ tranh ở cái gác hẹp trên cửa hàng bán đồ nấu của người vợ kém tươi nhan sắc vì đã sinh nở nhiều lần kém cả vẻ dễ dàng, ngoan ngoãn, hiền từ đối với chồng con.
Bẵng đi ít lâu, Nam lại gặp Kế ở trường Mỹ thuật. Kế khoe với bạn rằng hai năm trước chàng thi vào đỗ đầu. Nhưng cái khéo léo của Kế hình như đã già cỗi như cái thân thể già cỗi của Kế, nên đều đều mỗi năm Kế thụt xuống một bậc cho tới năm thi ra Kế đậu cuối bảng.
Kế ở trường Cao-đẳng Mỹ-thuật ra với một nghệ thuật cao quý trong tay, và trên vai một gánh gia đình nặng trĩu. Ba năm trước vợ chàng đã từ trần để lại cho chàng sáu đứa con và một cái cửa hàng nhỏ. Trong tình cảnh ấy, Kế theo học được cho tới khi tốt nghiệp kể cũng đã can đảm lắm rồi, còn tâm lực đâu mà tìm tòi về nghệ thuật? Vì thế, khi chàng từ giã trường về nhà, mẹ vợ chàng giao trả lại chàng cái cửa hàng bụi bậm, chàng lặng lẽ nhận lấy vậy.
Từ hôm ấy chàng thản nhiên ngồi trông coi cho vú già bán bóng, mực, miến, đường để chờ con gái lớn lên trông coi thay mình và để đợi nha học-chính bổ mình vào một chức giáo sư ở một trường nào đó.
Còn vẽ? Thời giờ đâu mà vẽ? Mấy bức tranh sơn họa khi hãy còn theo học năm thứ năm, thỉnh thoảng Kế lại đem trưng bày tại phòng triển lãm, nhưng mãi chẳng ai chịu mua cho, nên nay cô con gái đem treo cả lên bức tường ván ngăn cửa hàng với gian nhà trong.
Nam lơ đãng ngắm tranh, và cái đời buồn tẻ của người bạn lần lần vẽ ra trên bức tranh tưởng tượng. Đó là một đời nghệ sĩ? Không, đó chỉ là một đời, một đời tầm thường nữa. Có một gia đình, đông đúc mà người ta phải làm việc vất vả để nuôi sống thì người ta còn mơ tưởng theo đuổi nghệ thuật sao được?
Nam âm thầm lo ỉắng. Bao lâu nay chàng đã tận tụy hy sinh cho nghệ thuật. Nhưng liệu sau này chàng có thể, chàng còn có quyền hy sinh mãi như thế không? Biết đâu năm sáu năm sau khi cưới, chàng lại không có một đàn con như Kế? Vậy lúc đó cái nghệ thuật thuần túy có khỏi đi ngược với bổn phận người chồng, người cha không
Một cái xe kéo đỗ trước cửa hàng. Trinh bước xuống xe tha thướt đi vào. Một chút tia sáng chiếu rọi vào tâm hồn đương ủ dột của Nam. Và chàng quên hẳn cái đời buồn tẻ và cái gia đình đông con của bạn. Chàng chỉ thấy hiện tại và tương lai đẹp rực rỡ, đẹp êm đềm. Và chàng hy vọng …
Tiếng Kế như đánh thức chàng:
– Trinh! không chào bác à?
Trinh chắp tay ngả đầu:
– Lạy bác ạ,
– Tôi không dám.
Nam nhìn Trinh nghĩ thầm: “ Nếu Trinh chào mình là chú như Lan…”
Lần đầu Nam ngắm nghía kỹ thân thể và dung nhan Trinh. Và chàng nói đùa:
– Chị về bán hàng cho cậu chẳng cậu chả biết đằng nào mà lần.
Kế mỉm cười, cái mỉm cười tự hào có cô con gái đẹp:
– Bác trông, có phải cháu giống mợ cháu không?
Rồi không chờ câu trả lời của bạn, Kế hỏi luôn con:
– Các em chưa đi học về à?
– Thưa cậu, chưa ạ.
Chàng quay lại như phân trần với Nam:
– Năm con đi học, anh tính…
Câu chuyện trở nên vơ vẩn, nhạt nhẽo, Nam cảm thấy ngường ngượng. Chàng liền bắt tay bạn, rồi không quay lại nhìn Trinh, chàng trở về…