- 5 -

Dù sao thì cuộc ‘‘cách mạng’’ cũng đã xáo trộn nếp sống của dân làng. Cách mạng thật! Vì nếu cái việc uất ức của con người có phát khởi và bị lợi dụng chăng nữa, thì ít ra nỗi uất ức cũng hả được đôi phần. Những đổ vỡ đâu có đáng kể, vì thiết thực ra, người dân còn có gì để mà mất? Nhưng dù sao thì họ cũng ngạc nhiên; ngạc nhiên vì không biết sẽ tới đâu, và vì nếp sống hằng ngày bỗng lỏng lẻo. Con thuyền đương ở trong sông ngòi, đem đẩy ra biển cả để mất tay lái, biết hướng về đâu?

Người dân nơi thôn ồ ngạc nhiên, rồi ngỡ ngàng ; ngỡ ngàng trước lớp thanh thiếu niên vụt thay đổi. Cô gái quê mộc mạc, mà hốm hỉnh chua ngoa đanh đá, xưa nay chỉ biết cần cù, tháo vát tận tụy hi sinh, phố mặc cho chồng con về việc làng việc xóm... thì bỗng dưng tự đâu lớp con gái của ngày tháng tám này lại nảy sinh ra được những cô thôn nữ lao đầu vào một nếp sinh hoạt hoàn toàn khác lạ. Đã hẳn là chưa phải đa số; song đối với đa số thụ động thì cái thiểu số cuồng động ầm ĩ ấy choán hết cả. Người dân quê đã chịu đựng nhiều, nên sẵn sàng chịu đựng nữa. Chịu đựng cái cũ, cũng như chịu đựng cái mới. Chịu đựng những áp bức đe dọa cũ; mà cũng sẵn sàng chịu đựng những áp bức đe dọa mới.

Cuộc biểu tình tuần hành tại tỉnh lỵ Hà Đông đã kết thúc. Đoàn đại biểu các đoàn thể ‘‘Cứu quốc’’ của làng Thụy cũng lên đường trở về. Con đường đá mặt đê chạy ven sông Hồng, Thọ thấy nó dài như vô tận! Thọ đâu có quen đi bộ hằng mấy chục cây số như vậy? Đôi dép cao su cọ mãi vào chân làm phồng đau và mỏi rời; Thọ thấm mệt. Buổi đi nô nức, nay trở về Thọ chợt thấy quá ư trống rỗng... Mồ hôi thấm qua áo, những sợi tóc mai dài dán chặt trên đôi má bắt đầu xạm nắng, Thọ thẫn thờ bước, bước, bước mãi... Không thể cố gượng cười nói như bữa qua nữa. Mỗi bước, chân lại đau nhói; Thọ cắn răng cố chịu. Thì Thọ há đã chẳng lớn tiếng hô hào, hăng hái quyết tham gia cuộc biểu tình hoan hô ‘‘Cách mạng thành công’’, quyết tẩy sạch phong kiến tư bản ư?... Bỗng Thọ ngã chúi về phía trước. Nàng vừa vấp phải mô đá, lạng người đi, may níu vội được người đi trước. Tiếng cười vang lên.

- Hoan hô! Hai đồng chí đẹp đôi lắm. Xung phong kết hôn đời sống mới đi!

Thọ vừa níu được cánh tay Minh; má Thọ ứng hồng. Mà cũng không thấy Minh trả lời câu bông đùa ấy. Minh có nghĩ gì về Thọ không? ít ra thì câu bông đùa cũng nói hộ cho Thọ điều mà Thọ vẫn ủ ấp không thể nói ra được.

Từ ngày cách mạng tháng tám vọng tới lũy tre làng Thụy, Thọ đã từ bỏ lối sống bình thản quá phẳng lặng sau ngưỡng cửa, mà bước đại vào đời sống ồn ào. Cũng chẳng biết tại sao nữa? Cái bực tức lớp người tản cư chạy bom đạn hồi nọ tha thướt huênh hoang áo màu quần trắng vung tiền tiêu phí ư? - Có lẽ. Người ta thúc đẩy Thọ, khiến Thọ lây cái cuồng nhiệt từ đâu tới, rồi tưởng như mình đã giác ngộ, đã tự giải phóng rồi ư? - Có lẽ. Thấy họ khen, thấy các anh cán bộ thôi thúc, Thọ cảm thấy sao hăng hái thế. Thọ mơ hồ thích thú, tưởng chừng cuộc đời khoái hoạt trở lại và cuốn tiểu thuyết đời mình đã bắt đầu.

Thọ hô hào mươi lăm phụ nữ học tập, hô khẩu hiệu, tập hát, đàn đúm hội nghị...Ít ra thì cũng tự do, buông thả. Rồi được các đồng chí cán bộ phủ, cán bộ tỉnh đi về xây dựng. Thọ vui vẻ, ham mê nhất nhất xung phong. Bây giờ không phải là lớp những áo quần tha thướt màu sắc kia nữa, Thọ phải bước lên, giẫm lên trên. Nhưng phần nào, Thọ còn thấy kích thích vì nét mặt rắn rỏi của Minh chăm chú theo dõi mình. Cặp mắt sắc ấy, miệng cười tươi ấy, không hiểu sao cứ ám ảnh đầu óc Thọ. Minh, bây giờ là đồng chí Minh, chứ không còn là xã Minh nữa. Nhưng vẫn là Minh, con dì Mơ. Đành rằng dì Mơ cũng là con ông phó lý, đành rằng xã Minh cũng là cháu ngoại ông đồ... nhưng cái đó đã xa quá, xa quá rồi, và dù sao thì Minh vẫn chỉ là một nông dân chân lấm tay bùn... và Thọ cảm thấy ngại ngùng. Thọ có cảm tình với Minh từ cái buổi ban mai xếp mâm ngũ quả kia rồi ; và ở vào cái tuổi lớn lên giữa không khí ‘‘sinh hoạt cách mạng’’ đảo ngược mọi nề nếp, còn sợ gì trói buộc? Vậy mà không hiểu sao, Thọ vẫn ngại ngùng. Thọ vẫn là cô gái miền thôn dã. Cái táo bạo nhất thời để a dua chưa thể giết chết hẳn bản chất người con gái quê làng Thụy. Cái chút tây học vỡ lòng vẫn chưa chìm ngập dưới bóng tre âm u. Nên Thọ vẫn ngượng ngùng, chơi vơi e ấp...

Mặt đê lởm chởm đá. Từ hồi chiến tranh, chính phủ bảo hộ có tu bổ gì cái mặt đê này đâu! Con đê lượn khúc theo dòng nước đục ngầu của sông Hồng, lúc thì bỏ cách cả xóm làng, vườn tược, lúc thì sát gần chỉ cách có khoảng bãi hẹp trồng ít luống ngô, khoai. Con đường quá quen thuộc với người dân làng Thụy, dù cho có dài biết mấy đi nữa thì họ cũng chẳng hề nghĩ tới. Họ đi là đi đôi chân giẵm trên các ngõ mòn năm này qua năm khác đâu còn biết ngại. Đối với bộ óc bình dị thì cứ đi là sẽ tới nơi. Nhưng Thọ không thế. Sinh trưởng ở sau lũy tre thật, song cô Thọ đã sống bao năm êm ả, mưa chẳng đến mặt, nắng chẳng đến mày, thì con đường quả đã quá dài. Nhất là sau giờ háo hức, sau cả buổi tuần hành qua các đường tỉnh lỵ, chân Thọ không còn muốn cất lên nữa; Thọ lầm lũi, như trong cơn mơ ngủ, cố bước theo đoàn người không ngớt chuyện vang. Đột nhiên có tiếng hỏi khẽ bên tai:

- Đồng chí có mỏi lắm không? Cố lên một thôi nữa là về tới.

Thọ choàng tỉnh, gặp cặp mắt ái ngại của Minh, nên gượng cười:

- Vâng; vì đôi quai dép chật nên đau chân quá!

Nói vậy, chứ giá có bỏ đôi dép ra, có lẽ Thọ không đi nổi một quãng. Những mảnh đá dăm rải rác kia sẽ cứa nát gan bàn chân chưa quen thuộc ấy.

Đoàn người lặng lẽ trôi xuôi, cuốn Thọ theo mau. Về đến đầu tổng thì trời tối mịt. Vào buổi tháng chín, qua bãi gió từ sông thổi mát dượi. Qua quãng trống không có vườn tược, Thọ cảm thấy lành lạnh. Không ai bảo ai mà bước chân rộn rịp bỗng thấy nhanh hơn. Thọ cố theo, lồng ngực như bị đè nặng vì hơi thở rồn rập, hai bắp chân mỏi như dần, bàn chân tê buốt, Thọ rũ người, muốn tụt lại sau mà không dám. Chốc chốc vấp phải bíu cỏ, mô đất, lại lạng cả người; bất giác Thọ khẽ thở dài. Cũng chẳng biết tại sao mà thở dài nữa... Một bàn tay rắn chắc khẽ nắm lấy cánh tay Thọ như muốn đỡ. Thọ thừa đoán được là ai. Như mất hồn, Thọ vịn vào vai bóng người đó và thất thểu bước theo...

Cho tới khi ngừng lại, tiếng Minh khẽ ngập ngừng bên tai:

- Tới đằng nhà rồi. Về khuya như vậy, bà mắng chết!

Thọ giật mình, thấy đã đứng trước cổng nhà.

- Mắng! chịu vậy, biết làm sao? Biểu tình tận tỉnh, đi mất mặt từ sáng hôm qua bây giờ mới về, thì thế nào mẹ em chẳng giận.

Trong đêm tối, Minh không rõ nét mặt Thọ, nhưng có lẽ không khác tâm tư mình. Nghe Thọ xưng em tự nhiên quá, Minh thấy bối rối. Cái tuổi hai mươi của người trai chất phác nơi đồng ruộng thật rộng mở như cánh đồng bao la, nên hồn nhiên quá đi thôi! Minh thấy lo âu, lo âu cho Thọ như cho chính bản thân. Thọ vẫn đứng yên bên Minh, chưa lên tiếng gọi cổng.

- Hay Thọ về đằng nhà; mai sớm dì tôi đưa Thọ về, chắc bà chẳng nỡ mắng đâu.

Thọ thấy tiếng Minh run run như bàn tay Minh đang nắm lấy tay mình.

Tiếng chẫu chuộc dưới ao đều đều gióng nhịp. Ngõ xóm hẹp, về khuya tối như hũ nút.

Thọ khẽ thở ra:

- Chết! Ai lại thế. Thôi, từ giờ em chẳng đi biểu tình nữa đâu.

Dứt lời, Thọ đấm cổng, lên tiếng gọi.

- Thọ!

Minh khẽ nói, song nghẹn lời.

Có tiếng thưa, cổng kẹt mở. Tiếng Sơn hỏi:

- Chị Thọ đấy à? Sao về khuya thế! Chị về một mình ư?

- Biểu tình đến tận một giờ trưa mới xong. Đi bộ một hơi từ tỉnh về, vội bằng chết; nếu không, sáng mới tới nhà ấy. Tất cả đoàn đại biểu làng ta cùng về, vừa giải tán ở dốc ngõ nhà đây này.

Bóng Thọ khuất sau cánh cổng. Minh thẫn thờ trổ ngược ngõ xóm.

* * *

Minh khẽ nhắc tấm liếp cửa, nhè nhẹ bước vào nhà. Con Mực quen hơi chủ, chạy lại vẫy đuôi và đánh hơi phì phì. Dì Mơ đã ngủ. Tối như bưng. Minh quen lắm rồi, nó chẳng cần đèn đóm; còn có xó nào trong nhà này là nó không thuộc? Không phải là sợ dì nó mắng nó đi về khuya đâu, mà là sợ dì thức giấc. Nó thương và quí dì Mơ lắm.

Ban nãy đã ghé cầu ao rửa mặt mũi chân tay rồi, chỉ còn việc đặt mình xuống tấm phản là sẽ ngủ ngay như mọi khi. Nhưng lạ! chẳng hiểu sao mà nó cứ trằn trọc không tài nào nhắm mắt được, cứ thao thức, thắc mắc mãi... Giờ đây, có lẽ Thọ đang bị bà giáo mắng nhiếc. Nghĩ cho cùng, cũng phải. Ai lại con gái mà đi biền biệt hai ngày giời! Nhưng Minh vội xua đuổi ngay ý nghĩ ấy. Đồng chí cán bộ phủ đã giải thích phải giải phóng, phải phá bỏ cùm xích của nếp sống lạc hậu đi cơ mà! Minh chặc lưỡi. Nghĩ quanh quẩn vậy thôi, chứ mắng hay không mắng, giải phóng hay phong kiến, Minh cũng chỉ thoáng nghĩ qua; Minh có thao thức cũng là vì nét mặt bầu bĩnh ửng hồng với đôi mắt đen láy kia cứ nhìn Minh, làm cho Minh bồn chồn cả lòng cả dạ. Trong đêm tối mà khuôn mặt ấy, và cho đến cả những hàng lông tơ mịn màng phơ phất trên gò má cũng cứ rõ mồn một trước mắt Minh. Cả cái cảm giác khi bàn tay nhỏ nhắn kia mềm mại và mát dượi nằm yên trong tay Minh ; cái bàn tay ấy vịn vào vai Minh suốt chặng đường dài, đôi lúc như tì mạnh chĩu nặng, Minh phải cố nín thở không dám bước mạnh, chỉ sợ bàn tay ấy buột rơi mất. Cũng bàn tay ấy, ngày nào trong đám hơi chõ xôi nóng, tay Minh chụp phải, đã làm Minh ngây ngất nhớ tới mấy ngày... Khuôn mặt, đôi mắt, gò má ửng hồng phơ phất lông tơ, bàn tay mát dượi... Óc Minh miên man, khiến Minh thao thức mường tượng, cho tới khi Minh mơ hồ chợp ngủ quên đi.

Cả tuần nay Minh không gặp Thọ trong các buổi họp tại trụ sở ‘‘Ủy Ban Nhân Dân”, xưa kia là đình làng. Mà cũng không thấy Thọ hoạt động trong mọi công tác. Xóm làng vắng bóng Thọ. Không đâu mà Minh cứ cảm thấy bồn chồn, nóng lòng quá đỗi; nhiều lúc muốn lại thẳng nhà bà giáo, song hễ gần tới ngõ xóm bà giáo là y như lại tần ngần ngược đường trở lại, hoặc rẽ ngang sang xóm khác. Trước đây vẫn chạy đi chạy lại luôn nào có sao? Bây giờ thì ngại ngùng! Không biết Thọ có giận gì nó không? Thọ có thắc mắc như nó không? Bà giáo chắc đã rõ chuyện. Chuyện gì? - Nào đã có chuyện gì? Song chúng bạn thường bông đùa chế riễu, nhỡ ra đến tai bà giáo?

Đã đến tai bà giáo thật. Cũng lại đến cả tai dì Mơ nữa.

Kể ra đến tai bà giáo thì đã sao? Miễn là Thọ cũng mến Minh như Minh mến Thọ. Cái đó tưởng chẳng còn nghi ngờ gì nữa! Hai đứa có lấy nhau, thật cũng chẳng khó. Ủy Ban Nhân Dân xã đã chẳng được chỉ thị từ phủ bộ ra lệnh cố gắng phát động và khuyến khích gây đời sống mới để phá vỡ tàn tích phong kiến hủ bại ư? Chỉ việc đưa ra Ủy Ban Xã tuyên bố là xong. Ai cản nổi? Phải xung phong dứt khoát nếp sống cũ đi chứ!... Chẳng biết Thọ nghĩ thế nào? Chứ Minh, thì cứ nghĩ đến u Trà và nhất là nghĩ đến dì Mơ là Minh lại thấy nao nao cả lòng, mà vội xua đuổi ngay ý tưởng táo tợn ấy đi.

Muốn sao đi nữa, Minh vẫn là thăng cu Minh mà u Trà cho dì Mơ nhận làm con. Cu Minh đã lớn lên trong tình thương mộc mạc, trong không khí hy sinh cần cù và chân thật mà dì Mơ đã đem trút tất cả vào nó ngay từ buổi tấm bé. Những ý kiến mới mẻ mà các đồng chí phủ bộ hăm hở đề nghị, thúc giục xung phong, Minh vẫn chưa thể nghe xuôi tai. À, ví thử nó là con dì Mơ đẻ ra, mà dì Mơ vẫn là con dâu cụ Chánh Bá, thì có lẽ khác đấy! Chứ đây, cái gia đình nhỏ bé bao năm heo hút sống một mẹ một con, cởi mở trong tình yêu chân thành đầy tin cậy... thì việc gì mà Minh thù ghét? Dì Mơ bao giờ cũng thương Minh; làm sao nó có thể nỡ làm cho dì phải buồn khổ? Minh có lấy Thọ thì ít ra cũng phải xem dì Mơ có thuận không đã chứ?

Cái tin Minh và Thọ phải lòng nhau làm bà giáo đau khổ biết mấy. Bà biết xã Minh lắm. Kể thì hắn ta hiền lành, chịu thương chịu khó, ngoan thật, nhưng... Ở làng Thụy này, từ việc to đến viện nhỏ nào bà có lạ gì? Thông gia với dì Mơ ư? Không thể được. Dì Mơ phúc hậu, dì Mơ tử tế; nhưng muốn thế nào thì dì Mơ cũng vẫn là mợ cả Thành mà cụ Chánh Bá đã cho ra, dù rằng dì Mơ chẳng có tội tình gì, dù là hiển nhiên nhà cụ Chánh Bá phụ bạc. Và muốn thế nào thì xã Minh cũng vẫn là con nuôi dì Mơ, vẫn chỉ là một anh tráng đinh. Còn Thọ, chẳng gì nó cũng là con ông giáo, nó chưa hề phải chân lấm tay bùn... Không, bà không thể chịu thế. Thà là con Thọ đổ đốn theo không xã Minh ; thà là chúng nó cách mạng lấy nhau lối đời sống mới hay gì đi nữa, thì bà mặc xác!

Ngay từ cái ngày cách mạng lây về đến làng Thụy mà Thọ bắt chước đua đòi học tập và tấp tểnh hoạt động, bà giáo đã nhiều lần khẽ bảo con gái. Ngọt có, xẵng có, nhưng nào có được. Mỗi lần bà đem điều hơn lẽ thiệt ra bảo là y như Thọ thuyết lại bằng những lời, những tiếng bà nghe trái cả tai. Thọ có nể sợ bà nữa đâu? Bà giáo mơ hồ có cảm giác là bất lực, khác nào món đồ dùng cũ kỹ bị bỏ xó vậy. Nhưng đến cái chuyện Minh và Thọ phải lòng nhau, thì người mẹ tuyệt vọng cố đem hết sức làm con đê ngăn làn nước lụt đang cuồn cuộn dâng. Nhất là sau cái ngày Thọ cùng đoàn thể lên tận tỉnh biểu tinh, bỏ cả một đêm không ngủ nhà thì thật quá lắm, bà không muốn nhìn mặt con nữa. Tại sao lại thế được nhỉ? Mặt trơ mày trẽn, biểu tình hò hét chưa đủ dơ đời ư? Vắng nhà một đêm... À, cái đó người ta cười cho mục xương. Bà giáo xấu hổ lắm. Mấy ngày chết cay chết đắng, bà không thèm hỏi Thọ lấy một lời. Nhưng giận thì giận, bà lo lắng cho con gái mình, và tìm hết cách để giữ riệt Thọ ở trong nhà.

Thọ cũng biết vậy; và ở lì nhà không ra khỏi ngõ. Không hẳn vì Thọ sợ mẹ. Mà Thọ cũng không quên được Minh. Chỉ là vì Thọ đã mất cái hăng hái buổi đầu. Hơi men hoạt động chính trị dễ bốc mà cũng dễ sớm tan ở lòng người con gái tưởng đời mình là một cuốn tiểu thuyết. Hội họp, biểu tình, hoan hô... nay đã nhạt, mà cũng chẳng thấy đem lại chút thú vị của hơi men buổi ban đầu. Những ấm ức bực tức của cô gái phong lưu êm ả dưới bóng tre xanh khi cảm thấy tầm thường thua kém bọn người tản cư hào nháng, trước đây thúc đẩy Thọ làm cách mạng, thì nay cũng chẳng còn đối tượng nữa! Bọn người ở tỉnh tản cư về làng đã đi hết từ lâu rồi. Cách mạng nào có đem lại cho Thọ được cái gì, ngoài mối tình của Minh? Cho nên Thọ lầm lũi rút lui khỏi mọi công tác cách mạng, vì tình của Minh thì đâu cần tới cách mạng nữa? Thọ chờ đợi, như nhiều cô gái trong tiểu thuyết chờ đợi. Thế thôi!