Lời bạt

Diêm Liên Khoa, sinh năm 1958, người làng Dao Câu, trấn Điền Hồ, huyện Tung, thành Lạc Dương, tỉnh Hà Nam, Trung Quốc, được coi là một nhà văn xuất sắc của văn học Trung Quốc hiện nay. Ông được mệnh danh là đại sư của chủ nghĩa hiện thực hoang đường, là một nhà văn đầy lương tâm và trách nhiệm khi dùng văn chương để đối diện với những mặt trái của xã hội, mặt tối của lòng người. Tác phẩm của Diêm Liên Khoa thường gây tranh luận, mỗi khi ông cho xuất bản một tác phẩm mới là một lần dấy lên dư luận và chấn động văn đàn. Sức hấp dẫn trong tác phẩm của Diêm Liên Khoa nằm ở khả năng xử lí và đi đến tận cùng nhiều vấn đề nhức nhối, uẩn khúc của lịch sử và hiện thực, sự giễu nhại thâm thúy cùng khả năng tưởng tượng văn học đáng kinh ngạc. Diêm Liên Khoa thường viết về bóng tối, cái chết và sự băng hoại của nhân phẩm nhưng lại hướng con người đến ánh sáng, sự sống và nhân tính.

2. Đinh Trang mộng có thể coi là một trong những tiểu thuyết quan trọng nhất trong sự nghiệp sáng tác của Diêm Liên Khoa, một tác phẩm mà ông viết bằng tất cả sự thống khổ đau đớn và lương tâm trách nhiệm của một nhà văn coi ngòi bút như sinh mệnh và cầm bút với tâm thế “sống là không thể không viết và tất yếu phải viết”. Tác phẩm viết về một thôn làng khuất sâu trong bình nguyên xa xôi bên cổ đạo Hoàng Hà, ở đó, cuộc sống vốn khốn cùng của người dân giàu lên nhanh chóng nhờ những cuộc bán máu phi pháp. Hệ lụy của nó là bệnh AIDS lan tràn, sự giàu có phồn hoa qua nhanh như một giấc mộng, và con người ngay lập tức phải đối diện với những bi kịch thê thảm nhất của nhân sinh. Diêm Liên Khoa đã viết một cách đầy ám ảnh về giấc mộng “lòng đất kết vàng, mặt đất nở hoa”, mà theo quan niệm của ông là giấc mộng phổ biến của con người đương đại và cái giá phải trả bằng máu cho những ảo mộng phồn hoa đó. Mộng và máu, vì thế trở thành những biểu tượng ám ảnh nhất trong tác phẩm. Màu đỏ của máu và màu đen của sự chết chóc u tối vì thế là hai gam màu trội nhất trong tác phẩm.

Khác với nhiều tiểu thuyết của Diêm Liên Khoa, thường dùng tưởng tượng như một cây cầu để bước vào hiện thực, ở Đinh Trang mộng, ông đã thực hiện cuộc hành trình ngược lại khi để hiện thực trở thành cây cầu nối đến bờ tưởng tượng, là mảnh đất để tưởng tượng thăng hoa.

Bệnh AIDS lan tràn chóng mặt vào khoảng giữa thập niên 90 và bùng nổ khoảng đầu thế kỉ XXI ở Trung Quốc, theo những điều tra xã hội học, con đường lan truyền nhanh nhất không phải là tệ nạn xã hội hay quan hệ tình dục, mà là con đường bán máu của nông dân nghèo, Đinh Trang mộng được xây dựng dựa trên bối cảnh đó. Tuy tiểu thuyết được viết và hoàn thành năm 2006, nhưng khởi nguyên ý tưởng của Diêm Liên Khoa được manh nha từ năm 1995, khi ông gặp gỡ bác sĩ Cao Diệu Khiết, người được dân gian truyền tụng là bác sĩ xuất sắc nhất trong phòng chống AIDS ở Trung Quốc. Tại nhà bác sĩ Cao, Diêm Liên Khoa đã gặp hai cha con bệnh nhân bệnh AIDS, từ đó, tìm hiểu về việc đi học của trẻ con mắc AIDS. Sau cuộc gặp gỡ, Diêm Liên Khoa và bạn bè đã quyết định cùng trợ cấp tiền học phí cho bốn đứa trẻ học tiểu học, nhưng sau một năm, có tin báo ông không cần gửi tiền đến nữa, vì những đứa trẻ đã chết cả rồi. Sự kiện này khiến Diêm Liên Khoa xúc động mạnh mẽ. Ông nói, là một người viết, nhất định phải tìm hiểu xem mọi người ở đó đối diện với nghèo đói và cái chết thế nào, và nhất định phải ghi lại những trải nghiệm cảm xúc của mình.

Khi bệnh AIDS bùng nổ, Diêm Liên Khoa đã quyết định chọn một thôn có nhiều người bệnh AIDS để điều tra thực địa. Trong vai trợ lí của một bác sĩ nhân chủng học, ông cùng với nhóm hoạt động đến thôn để tìm hiểu ngọn nguồn lạch sông đằng sau sự bạo phát của căn bệnh thế kỷ. Trong vòng 3 năm, từ 2003 đến 2006, tổng cộng Diêm Liên Khoa đã 7 lần đến thôn bệnh AIDS, mỗi lần ít thì 4, 5 ngày, nhiều thì 20 ngày. Tại đây, công việc chủ yếu của họ một là dạy học cho bệnh nhân những tri thức căn bản về bệnh AIDS; hai là giúp người bệnh khai thông tư tưởng, bởi các bệnh nhân hoặc nhiều hoặc ít đều có vấn đề tâm lí; ba là giúp người bệnh trong thôn giải quyết vấn đề tưới tiêu, bởi nơi thực địa là một thôn trang nằm bên dải đất nghèo pha cát của sông Hoàng Hà, họ phải kéo dây điện cao áp từ mấy dặm bên ngoài vào trong thôn để bơm nước. Diêm Liên Khoa không biết chữa bệnh, ông chủ yếu làm công tác tâm lí tư tưởng, ông nói “về phương diện này tôi làm cũng khá, nên làm nhiều một chút”. Thôn bệnh AIDS rất hoan nghênh nhóm của họ, mỗi lần họ đến, đều có mấy chục người bệnh vây quanh. Ngoài điều tra thực địa, Diêm Liên Khoa còn quyết định làm một điều gì thực tế giúp đỡ những người dân nghèo không thể làm ruộng vì bệnh tật. Ông đã dành hơn 15 vạn nhân dân tệ để hỗ trợ bệnh nhân bệnh AIDS, trong đó ngoài phần lớn là tiền của cá nhân ông thì có một phần được huy động từ bạn bè giúp đỡ. Chính trong quá trình thực địa này, Diêm Liên Khoa hiểu ra những bí ẩn đằng sau sự bùng nổ kinh hoàng của bệnh AIDS và bắt tay viết tiểu thuyết Đinh Trang mộng.

Đinh Trang mộng được viết dựa trên một câu chuyện có thật ở thôn có nhiều người bệnh AIDS mà Diêm Liên Khoa đi thực địa đó. Đầu nậu máu lớn nhất của thôn khi ấy là đương kim trưởng thôn, còn người kéo ra bức màn che giấu tình hình bệnh tật là cựu trưởng thôn. Cựu trưởng thôn có ba người con trai, con cả là trưởng thôn bây giờ, nhưng người con thứ hai của ông và một người con trai khác của nhà anh trai ông vì bán máu mà mắc AIDS, đều qua đời trong cùng một tháng, người con thứ ba cũng là người mắc AIDS. Vì vậy, cựu trưởng thôn đã vượt qua sự mạo hiểm rất lớn để tố cáo với chính phủ tình hình lây nhiễm bị bưng bít trong một thời gian dài ở nông thôn. Nhưng khi sắp quyết định kéo ra bức màn này, cựu trưởng thôn lại rơi vào do dự, vì làm như vậy một trong những hậu quả trực tiếp là đẩy người con cả của ông vào tù. Đầu mối quan trọng của tiểu thuyết chính là mối quan hệ đối kháng căng thẳng giữa trưởng thôn đầu nậu máu và cha đẻ của mình. Câu chuyện thực này đã giúp Diêm Liên Khoa hình thành bộ khung tác phẩm.

Diêm Liên Khoa từng chia sẻ với truyền thông Trung Quốc, khi bước vào thôn bệnh AIDS, ấn tượng ám ảnh nhất với ông chính là cái lều cỏ chuyên bán quan tài được dựng lên ở đầu thôn, trên đó dùng đá viết vẻn vẹn ba chữ “bán quan tài”, thợ mộc làm việc luôn tay ở bên trong. Và việc bán máu ở đây được mua bán dễ dàng như mua bán giấy vụn. Những đầu nậu máu trong thôn đi xe ba bánh, trên xe chất đầy dụng cụ hút máu, bình đựng máu, kim tiêm, đến từng nhà từng nhà trong thôn thu mua máu như thu mua đồng nát. Có người đang tưới nước trong ruộng, nậu máu đến tận ruộng hỏi “bán máu không”, có nông dân bán máu xong cảm thấy váng đầu, nậu máu liền dốc đầu anh ta xuống đất, chân chổng lên trời, lắc mạnh mấy cái để máu tuần hoàn. Cứ thế, nông dân bán máu xong cảm thấy không sao, tiếp tục đi cuốc đất, tưới ruộng, cần làm gì thì làm cái đó. Những chi tiết thực này được đưa vào tác phẩm, trở thành những điểm nhấn nhức nhối trong tiểu thuyết.

3. Đinh Trang mộng là câu chuyện về bệnh AIDS, nhưng điều Diêm Liên Khoa quan tâm không phải là bệnh AIDS trên thân thể mà là bệnh AIDS trong tâm hồn con người. Tuy không khí truyện đặc quánh mùi tử khí, nhưng điều ông quan tâm nhiều hơn không phải là cái chết, mà là tình yêu và cách yêu độc nhất vô nhị của con người trong khoảng thời gian chót cùng bĩ cực của cuộc đời. Để thể hiện điều đó, ông đã mượn mộng như một đường kênh đặc thù để đưa người đọc vào câu chuyện. Mở đầu truyện là mộng, kết thúc truyện cũng là mộng, và xuyên suốt trong hơn 15 vạn chữ của tác phẩm, mộng ken dày. Đó có thể là những giấc mộng thực sự trong đêm, cũng có thể là những huyễn mộng hoang tưởng ban ngày. Có những giấc mộng mang ý nghĩa hồi tưởng, có những giấc mộng mang chức năng dự báo, có những giấc mộng xuất hiện như một kí hiệu tượng trưng để gửi gắm quan niệm của nhà văn về hiện thực, có những giấc mộng được Diêm Liên Khoa tưởng tượng, và cũng có những giấc mộng được mượn nguyên mẫu từ Kinh thánh và Thần thoại Trung Hoa… Phần lớn các giấc mộng đều chiếu ứng với thực tại, vì vậy, mộng là con đường để bước vào hiện thực, còn hiện thực lại trần trụi hiện ra trong mộng. Mộng là thực và thực cũng chính là mộng. Mộng là hiện thực hoang đường và thực là một cơn ác mộng.

Diêm Liên Khoa luôn ý thức mỗi tác phẩm mới của mình phải là một sự cách tân trong phương thức sáng tạo văn bản. Cũng như nhiều tác phẩm nặng kí khác của ông, Đinh Trang mộng đem đến cho bạn đọc nhiều thể nghiệm mới về nghệ thuật tự sự. Mộng vừa là nội dung, vừa là phương thức kiến tạo nên kết cấu đặc thù của tác phẩm. Hai dòng mạch thực và mộng đan xen tạo nên một thế giới trùng phức đa tầng. Ngòi bút của tác giả không chỉ bóc tách bề mặt ý thức tâm lí phức tạp của con người mà còn khoan sâu vào tầng sâu tâm thức… Truyện được kể bằng lời của một thiếu niên đã chết, về những việc sau khi chết. Từ lời kể của người chết này, những ân oán giữa ba thế hệ của một gia đình, những tàn khốc lạnh gáy, những sự thực hết sức hoang đường, những vấn đề nhức nhối của môi sinh, chất thơ của tình yêu, những phức cảm, ẩn ức sâu trong tiềm thức, vô thức của con người dần được hé lộ. Dù văn học Trung Quốc đương đại đã đi vào khám phá nhiều vấn đề ngõ ngách của đời sống, nhưng Đinh Trang mộng là tác phẩm đầu tiên viết về chủ đề bệnh AIDS của văn học Trung Quốc. Từ giấc mộng Trang Chu hóa bướm đến danh tác Hồng lâu mộng, Diêm Liên Khoa đã hấp thu dưỡng chất của truyền thống để viết nên giấc mộng chấn động lòng người của thời hiện đại, giấc mộng hé lộ những thực tại khuất lấp, gửi gắm những day dứt về sinh mệnh, bằng một lối kể chuyện và văn chương đầy ám ảnh, mang phong cách không thể trộn lẫn của Diêm Liên Khoa.

Đinh Trang mộng là sự kết hợp của lối văn lạnh, câu văn ngắn, giàu nhịp điệu được thể hiện trong những chùm, chuỗi câu văn dài, dày đặc ẩn dụ, so sánh. Mặc dù đã hết sức cố gắng, nhưng bản dịch khó tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót. Người dịch mong nhận được sự góp ý và chỉ giáo từ bạn đọc.

Xuân Kỷ Hợi, 2019

Minh Thương