(7)

Khán giả đang xôn xao hỗn loạn vì việc vừa xảy ra, chưa biết nhận định thế nào cho đúng thì một hồi chuông vang lên. Sân khấu lại mở màn. Ông giám đốc lớp học cũng là một cốt cán vừa được đề bạt lên còn trẻ măng, xuất hiện. Mọi người hồi hộp chờ đợi ý kiến của ông. Tất nhiên không phải là những lời phân tích phải trái mà là những lời giáo dục lại đám đông, chấn chỉnh lại lập trường của họ. Những lời chụp mũ thô bạo và kiêu hãnh của ông vang lên trong máy phóng thanh, những lời nói như ném sỏi vào tai người nghe: “…

Những người đả kích vào thái độ của đồng chí Hùng lúc nãy là thiếu lập trường! Người đó không thông cảm nỗi khổ của nông dân. Vì cuộc đời quá khổ, bị địa chủ cường hào áp bức đến cùng cực, nên đồng chí Hùng căm thù sâu sắc, nói đến tội ác của địa chủ là đồng chí ấy phản ứng rất mạnh, chúng ta nên thông cảm. Đả kích vào lòng căm thù đó là muốn làm nhụt khí thế đấu tranh của nông dân!...”. Khổ cho Trần Sơn, hễ cứ nghe những kiểu lý luận ấy là anh lại thấy sức phản ứng trong người mình nổi dậy. Sơn đã nghe khá nhiều lời bàn tán thì thầm về ông giám đốc trẻ tuổi. Chắc hẳn ông cũng được học hành khá nên mới nói năng lưu loát như thế. Nhưng hôm đầu Học ủy nhà trường giới thiệu ông là cố nông, suốt đời đi làm thuê cho địa chủ! Quê ông ở tận miền Nam, ông tập kết ra Bắc, nên chỉ những người cùng quê với ông mới hiểu được đúng sai. Nghe nói có một cán bộ miền Nam gặp ông đã hỏi: “Thời nhỏ anh đi học với tôi, anh chuyên vào hàng phở ở cổng huyện buổi trưa mà bây giờ lại khai là cố nông!”. Ông đã cãi lại: “Anh không được nói bậy. Có vài lần tôi đói quá nên cô tôi đã cho tiền ăn phở sau buổi học, chứ tôi đã học hết Certificat như anh đâu!”. Chắc hẳn ông cũng là kiểu người như Hùng. Người ta bảo ông tố khổ hay lắm, nghe thảm thiết nhiều người muốn rơi nước mắt! Có thế Học ủy và cấp dưới mới tin, mới thương xót anh, đưa anh lên địa vị lãnh đạo lớp học sáu ngàn người, bao gồm cả những cán bộ cấp tỉnh, cấp trung ương về học. Người ta còn đồn là ông giám đốc trẻ đó sắp được bồi dưỡng để thành “anh hùng chống phong kiến” vì ông đã tham gia cải cách ruộng đất từ đợt đầu. Ông tuy trẻ nhưng nói lý luận trôi chảy, dĩ nhiên là thứ lý luận sách vở ông vừa đọc được hoặc vừa nghe người khác nói, một thứ lý luận không có sinh khí luôn luôn muốn gói ghém cuộc sống phức tạp vào khuôn khổ của sự suy đoán chủ quan cứng nhắc. Từ trong máy phóng thanh, giọng ông giám đốc trẻ vẫn oang oang lan ra bốn phía! Ông đang hăng hái diễn thuyết, những câu sau đã kéo nhằng sang một vấn đề khác, chẳng ăn khớp gì với tình thế trước mắt “… Đường lối phát động quần chúng của Đảng là dựa hẳn vào bần cố nông, đoàn kết chặt chẽ với trung nông…, đánh đổ toàn bộ giai cấp địa chủ… Con đường tiến lên xã hội chủ nghĩa của nông dân sau cải cách ruộng đất phải qua ba giai đoạn gọi là “tam đại hồng kỳ”… Rõ ràng là một sự lạc đề lố bịch và dở hơi. Có lẽ anh ta vừa nghe được một ông cấp trên nào nói, hoặc mới vớ được một tài liệu nào đó dịch từ tiếng Trung Quốc sang! Anh ta vừa dứt lời thì ông phó bí thư Học ủy tóm ngay lấy chiếc micrô ca ngợi: “Đồng chí giám đốc tuy mới hai mươi tư tuổi đời nhưng đồng chí là một quyển tự vị sống về cải cách ruộng đất ở Việt Nam vì đồng chí đã tham gia ngay từ đợt đầu tiên, lăn lộn trong phong trào chống phong kiến suốt miền Bắc đến miền Trung, đi khắp khu Ba, khu Bốn. Đồng chí am hiểu tường tận nông thôn Việt Nam. Đây là một chiến sĩ kiên cường trên mặt trận phản phong, một nhân tài được đào luyện trong phong trào đấu tranh sôi sục của quần chúng!”. Ông tâng bốc giám đốc hết lời, nghe mà sướng cả tai. Trần Sơn đang cố lắng nghe những lời răn dạy của ông thì có tiếng kêu giữa đám đông: “Tổ 41! Tổ 41! Anh em trong tổ 41 tập trung phía sau hội trường để đưa đồng chí Hùng về!”. Sơn lách đám đông ra ngoài làm nhiệm vụ. Người ta đặt Hùng lên chiếc băng ca bốn người xúm quanh lại khiêng, sáu người đỡ xung quanh để Hùng khỏi giãy. Vừa đi Sơn vừa sờ chân tay Hùng, thấy toàn thân y ta vẫn nóng đều. Anh lại thử bắt mạch xem sao, thấy mạch cổ tay nhịp nhàng không nhanh không chậm. Muốn chắc chắn, anh lại đưa tay véo nhẹ vào đùi Hùng. Hùng vội vàng co chân lại rồi kêu rống lên “hớớ… hớớ… ớ… ựcực!...”. Sơn biết là cảm giác ngoài da của Hùng vẫn nhạy. Cái anh chàng Sơn thật tinh quái! Vì cuộc sống trong kháng chiến lăn lộn nhiều nơi, anh đã học lỏm được ít nhiều điều cần thiết về y học của một đồng chí y tá, bữa nay lại hóa ra tác dụng.

Sơn nói với mọi người: “Các đồng chí cứ bình tĩnh, không có gì quan trọng lắm đâu!”. Anh bị ngay tổ phó Đỗ Ngẫu phản đối: “Còn không quan trọng! Người ta chết ngất thế này còn không quan trọng! Tôi chán cho ông quá!”.

Về đến nhà, anh em đặt Hùng lên giường, tìm hết lời an ủi y. Đồng chí y tá cuống cuồng tiêm cho y một phát “hồi dương sinh mạch”. Người thì xoa dầu cù là vào thái dương, vào trán y. Người thì bóp tay, bóp chân cho y. Ai lay gọi, y cũng không trả lời, cứ ngất lịm. Đỗ Ngẫu lại ra sức xoa bóp cho y để tỏ rõ tinh thần thương yêu giai cấp. Nhiều anh em lại làm theo Đỗ Ngẫu. Họ ra sức vuốt ve Hùng. Y càng được vuốt ve lại tưởng mình đã căm thù địa chủ đến ngất lịm đi thật. Hùng lại thở rống lên, rồi trằn trọc, rồi giãy dụa, rồi nuốt nước bọt ừng ực như người nuốt nỗi uất hận xuống đáy lòng. Rồi Hùng rên rỉ cho đến lúc đã mệt nhoài, y nằm quay ra ngủ, đánh một giấc cho đến sáng. Có người sẽ mắc màn cho Hùng. Có người sẽ nâng đầu Hùng lên để đặt một chiếc gối. Y cứ việc nhắm nghiền mắt, đang thức rõ ràng y cũng không cựa quậy. Hùng nghe bên tai ai đó đang ca ngợi mình: “Phải công nhận là đồng chí Hùng lập trường vững vàng hơn chúng ta! Đồng chí ấy dễ cảm xúc!...”. “Đúng như thế!” - Hùng nghĩ thầm. Hồi còn ở nhà đi buôn, y đã vững, từ khi đi cải cách đóng vai vô sản Hùng càng vững vàng hơn. Lúc nào Hùng cũng muốn tỏ ra là mình vững lập trường. Hùng muốn bắt bẻ hết thảy những ai nói trái ý nghĩ trong tổ học tập. Có cán bộ bực mình về kiểu cách của Hùng đã đặt ngầm cho y cái biệt hiệu là “Hùng lập trường”. Y nghe loáng thoáng bên tai lại tưởng anh em khen mình, y càng phồng mũi tự hào, càng chui sâu vào vỏ ốc của chính mình.

Không may cho Trần Sơn. Anh vốn đã mâu thuẫn với Hùng trong lớp học, đã bị Hùng thành kiến nặng, lúc phân xuống xã anh lại ở cùng đội với Hùng. Dù trình độ anh có hơn hẳn Hùng đến bao nhiêu lần chăng nữa, dù kinh nghiệm công tác và cả kinh nghiệm cuộc đời anh có là bậc thầy những người như Hùng chăng nữa thì thời gian cải cách ruộng đất người ta cũng chả bao giờ giao chức đội trưởng cho những người như anh, mà người ta giao cái đội có quyền “nhất đội nhì trời” đó cho những người như Hùng, những người được mệnh danh là bần cố nông, cốt cán đánh phong kiến. Hùng là đội trưởng và Sơn là đội viên, dưới sự chỉ đạo của Hùng. Họ cùng về xã Hồng Thái vùng Thanh Miện này. Thế là tư tưởng của họ đã như mặt trăng mặt trời trong khi học tập, nay trong thực tế công tác lại mâu thuẫn nhau kịch liệt như nước với lửa. Trong thực tế họ đụng nhau nhiều nhất về “lập trường”, về “liên quan địa chủ”, về thế nào là “lịch sử không trong sạch”. Nếu nó chỉ nằm trong phạm vi suy nghĩ của mỗi người thì chẳng sao, nhưng ngày nay nó phải thể hiện ra trong công tác thực tế. Sơn phải tuân theo chỉ thị của Hùng về lập trường, về liên quan, về lịch sử không trong sạch để tìm ra càng nhiều phần tử xấu càng tốt, càng nhiều kẻ địch lọt lưới càng hay. Sơn phải tìm từ chân tơ kẽ tóc trong lịch sử của mỗi người cán bộ địa phương, mỗi người đảng viên dưới xã cho ra được nhiều kẻ “liên quan”, ra được nhiều “phần tử không trong sạch” để không bỏ sót địch và tay chân của chúng! Sơn trở thành một cán bộ hay thắc mắc thay cho địa chủ, một anh tiểu tư sản trí thức chưa dứt khoát lập trường, một cán bộ còn nghi ngờ chính sách của Đảng và Chính phủ! Rồi trí tuệ và tình cảm của Sơn bị xáo động bởi nhiều điều vô lý dồn dập. “Hùng lập trường” thì luôn luôn đả kích anh vì những lý do nhỏ nhặt. Anh đã chịu nhẫn nhục, nhưng lương tâm anh bị dày vò một cách mạnh mẽ. Dù sao thì Sơn vẫn thấy mình còn khối óc để suy nghĩ, còn biết thương xót cho số phận những người dân thường bị oan đang phải tái xanh mặt trước những anh đội. Anh quyết định phải đấu tranh lại, không thể theo cái lý luận của “Hùng lập trường”. Cố nhiên anh bị yếu thế vì đã không theo thời. Anh bị gọi lên văn phòng đội để kiểm thảo vì cái tội hữu khuynh đối với địa chủ. Theo chỉ đạo của Đoàn ủy thì địa chủ phải chiếm năm phần trăm dân số, tại sao ở cái xóm Thống Nhất làng Hoành do Sơn phụ trách này lại chỉ tìm thấy hai tên! So với dân số trong xóm thì mới hơn một phần trăm. Rõ ràng là bỏ sót địch. Anh bị gọi lên đội kiểm thảo lần thứ nhất, vừa kiểm điểm sâu sắc vừa để lãnh đạo đội bồi dưỡng thêm lập trường giai cấp. Địch vẫn chẳng tìm ra được thêm. Anh bị gọi lên đội kiểm điểm lần thứ hai, rồi lần thứ ba! Đến lần thứ ba thì Sơn đã cãi lại Hùng đội trưởng và đoàn ủy Lê Phú. Nhân dân trong xóm biết tin buồn lây cho gia đình trung nông và mấy đảng viên lớn tuổi. Anh đội khác về xóm lại cứ cái kiểu truy địch lọt lưới để cho đủ số phần trăm địa chủ rồi mấy gia đình trung nông tất có người bị đẩy lên địa chủ, mấy đảng viên lớn tuổi tất có người bị quy là “liên quan”, là “tổ chức cũ”, cuộc đời họ đang trắng sẽ hóa ra đen. Họ đã coi anh đội Sơn là một cán bộ đúng mực, hơn nữa đối với họ như một ân nhân. Anh đội Sơn đã không căng cái lưới “liên quan” lên thôn xóm, không bôi lên cuộc đời bình dị và cần cù của những người nông dân lao động vết dơ “lịch sử không trong sạch”. Địa chủ trong xóm chỉ có thế, làm sao mà có đủ năm phần trăm như Đoàn ủy chỉ thị. Đội Sơn mắc tiếng oan là hữu khuynh. Mà cái tội hữu khuynh lúc này là to lắm. Kẻ phạm tội ấy sẽ chẳng ra gì trước con mắt của toàn đội, toàn dân. Người ta sẽ ghi vào lý lịch anh đội một vết nhơ. Người ta sẽ trả anh về cơ quan hay nặng hơn thì đề nghị thải anh về xã. Sơn còn nhớ rõ lắm, cái hôm anh bị gọi lần thứ ba lên Đội. Hôm ấy có cả mặt đoàn ủy Lê Phú xuống dự. Người ta phê bình anh gay gắt về tội hữu khuynh đến nỗi không tìm ra địch, cả cái xóm to như thế mà chỉ có hai tên địa chủ. Rồi “Hùng lập trường” kết luận: “Anh không tìm ra địa chủ là do cái rễ anh bắt phải, nó che mắt anh. Nó là cháu địa chủ Cờ. Anh phải thay ngay cái rễ ấy!”. Cái rễ mà Sơn tìm chỗ dựa là Tùng, một cố nông chất phác, lại là một du kích có thành tích chống càn cũ. Trước đây thì đội trưởng Hùng cũng khen ngợi người cốt cán đó, nhưng từ hôm họp Đội để sơ kết tình hình bước một, Tùng đã phê bình anh đội trưởng là “không sát tình hình địa phương nên có nhiều kết luận oan cho các đảng viên ở xóm”. Từ đó, Hùng ghét Tùng ra mặt. Anh ta nghĩ: “Cứ để thằng này là rễ để nó phê bình công khai trước toàn Đội như thế, làm mất uy tín mình là không thể được!”. Hùng nhớ ra là Tùng có họ ngoại với tên địa chủ Cờ trong xã. Thế là bữa nay anh ta có đủ lý do để loại cái rễ “láo lếu” này. Sơn có tài thánh cũng chả bảo vệ nổi! Y làm ra vẻ mình vững lập trường, giải thích cho Sơn: -“Lịch sử của người này như thế là không trong sạch, lúc đầu ta không tin, ta chưa đi sâu đi sát nên không phát hiện ra. Anh phải thay rễ ngay, không thể để nó làm chỗ dựa được! Lập trường của ta bây giờ là phải dứt khoát!”. Sơn cãi lại: -“Lúc đầu tôi đã báo cáo với anh, chứ không phải là phát hiện ra như anh nói. Tùng là cháu ngoại địa chủ Cờ, nhưng anh ta là cố nông thực sự, chẳng liên quan gì đến địa chủ Cờ cả!”. Hùng cau mặt khó chịu: -“Đã là cháu địa chủ mà lại còn không liên quan. Lập trường của anh thật... mơ hồ…”. Y liếc mắt thăm dò đoàn ủy viên Lê Phú, thấy Phú gật gù có vẻ đồng ý, Hùng mạnh dạn lên giọng chỉ huy: -“Tôi ra lệnh cho anh, ngày mai phải thay rễ, loại thằng ấy ra, không cho nó sinh hoạt cốt cán nữa!”.

Đoàn ủy viên Lê Phú nổi tiếng trong toàn cụm là giỏi quy kết “liên quan” nên nhiều anh em đặt cho cái tên là “Phú liên quan”, thấy tác phong làm việc của Hùng hợp với mình, khen ngay: “Hay! Đồng chí làm việc dứt khoát lắm! Thấy “liên quan” là phải loại ngay! Cẩn tắc vô ưu!”. Phú vốn là cán bộ văn thư của Nông hội tỉnh cũng nhờ cái mác “thành phần bần cố” mà được đề bạt lên làm Đoàn ủy phụ trách cả cụm gồm nhiều xã vùng này. Tiếng là lãnh đạo nhưng anh ta chẳng nắm sát được thực tế sai đúng ra sao. Vốn trình độ thấp, óc phán đoán kém, tác phong lại đại khái, nhưng anh ta khéo lựa gió phất cờ nên được lòng nhiều người cấp trên. Đối với cấp dưới, nhiều khi nghe anh em phản ảnh trái ngược nhau, Phú chẳng biết phân xử thế nào cho phải, Phú cứ để anh em nói chán rồi Phú nhắc: “Về phải đi sâu hơn nữa!” và “Các đồng chí phải cảnh giác hơn nữa!”. Phú đắc chí cho thế là thượng sách vì đã luôn luôn nhắc nhở cấp dưới những cái cốt lõi của vấn đề là “đi sâu” và “cảnh giác”. Phú tự tin mình đã vận dụng tài tình nghệ thuật lãnh đạo hàng ngàn cán bộ lúc này. Do nghệ thuật đó mà Phú cho mình là không thể mắc sai lầm nghiêm trọng nào. Mỗi khi có cán bộ lên Đoàn ủy thỉnh thị vấn đề gì mà Phú không biết cách giải quyết ra sao thì anh ta đều dùng đến phép nhắc nhở: “về đi sâu hơn nữa!” và “phải cảnh giác với âm mưu địch!”.

Nếu câu chuyện giữa Sơn và đội trưởng Hùng chỉ có thế thì cũng không đến nỗi rắc rối. Ba hôm sau, xóm Sơn phụ trách lại xảy ra việc ông Lai, một bần nông, ốm chết. “Hùng lập trường” vốn đã mang sẵn những thành kiến lệch lạc về “địch phá hoại” nên vừa nghe báo cáo, y đã khẳng định: “Dứt khoát là bị địch giết! Dứt khoát là giai cấp địa chủ giết người để bịt đầu mối!”. Trong khối óc đơn giản chưa được ai truyền đạt cho những hiểu biết tối thiểu thì những lý luận của cải cách ruộng đất nó mới hấp dẫn và mới lạ làm sao. Hùng tin những điều được phổ biến như những công thức tuyệt đối, nhất là những ý nghĩ của y lại được cấp trên khen ngợi và khuyến khích. Hùng sẽ trổ tài phát động quần chúng truy địch đến cùng, mà địch sẽ ra rất nhiều cho mà xem! Lòng tin mù quáng cùng với đầu óc địa vị đánh địch của Hùng phen này thì không thể ai còn chối cãi được. Chức đoàn ủy viên đang chờ Hùng. Phút chốc y thấy lời ca ngợi từ Đội lên Đoàn rồi lên Khu. Đầu óc Hùng quay cuồng những quyền lợi tương lai và bước đường thăng tiến thênh thang trước mặt. Hùng lơ đãng nghe Sơn nói:

- Tôi đã điều tra rất kỹ về vụ ông Lai chết. Ông ta đã ốm dai dẳng hàng tháng nay. Mới ngồi dậy được vài hôm, ông ta lại tham công tiếc việc đi lội ao vớt bèo cho lợn đỡ vợ, không may bị cảm lạnh nên chết đột tử đấy thôi. Không phải bị ai giết cả!

“Hùng lập trường” xì một tiếng khinh bỉ ra mặt rồi chỉnh cho Sơn về lập trường không vững vàng của anh. “Phú liên quan” lúc đó cũng đang có mặt tại Đội để kiểm tra tình hình, đồng tình với Hùng, nói:

- Đang trong cải cách ruộng đất mà lại có một nông dân bị chết tất có “liên quan” đến âm mưu địa chủ. Điều đó ta phải nghĩ đến trước!

Khổ cho anh chàng Sơn, đáng lẽ nên nhịn đi thì anh lại không nhịn. Anh vốn là con người thiên về lý trí, không có sức thuyết phục đối với anh, anh không thể nào chịu được. Nó cứ bật lên lời phản ứng. Anh nhìn thẳng vào mặt Phú, nói:

- Thế anh cấm nông dân không được ốm chết trong cải cách ruộng đất à?

Phú chột dạ vì một anh cán bộ tiểu tư sản trí thức thiếu lập trường được đi cải cách ruộng đất để cải tạo tư tưởng này lại dám cãi lại Đoàn ủy một cách trắng trợn. Phú liền phê phán nghiêm khắc:

- Anh thật thiếu “đi sâu đi sát”, “thiếu cảnh giác” hạng nặng! Tôi với đồng chí Hùng sẽ xuống ngay tận nơi xem lại với anh.