- 3 -

Tình bạn giữa Narziss và Goldmund thật là kỳ lạ. Ít ai lại muốn có tình bạn như thế và thỉnh thoảng người ta có cảm tưởng như chính hai người cũng không thích như vậy.

Narziss – nhà tư tưởng – là người khổ tâm vì tình bạn ấy trước tiên. Ðối với anh cái gì cũng phải có suy tưởng, kể cả tình yêu nữa. Anh không được cái sung sướng nghe theo tâm tình mà không suy nghĩ đắn đo. Trong tình bạn này anh là người chủ động, từ lâu chỉ có mình anh ý thức được tình bạn đó sẽ đi đến đâu, có tầm mức quan trọng thế nào, có ý nghĩa gì. Từ lâu anh vẫn thấy cô đơn trong tình bạn, anh biết rõ bạn anh chỉ thực là bạn anh khi anh bộc lộ cho y biết bản chất thâm sâu của y thế nào. Goldmund thản nhiên và cởi mở, y thân mật sốt sắng với cuộc đời mới, không nghĩ gì sâu xa. Narziss tiếp nhận cuộc gặp gỡ may mắn với một ý thức trách nhiệm đầy đủ.

Đối với Goldmund, trước hết là sự giải thoát, sự thư thái. Gặp gỡ một người con gái, nhận cái hôn của nó, sự kiện ấy khơi dậy đồng thời dập tắt nhu cầu thương yêu của tuổi xuân không hy vọng tìm thấy lại. Trong thâm tâm y cảm thấy thế, cuộc đời bấy lâu nay y thường mơ tưởng, tất cả cái gì y tin tưởng, tất cả cái gì sẽ là mục đích để mình hiến dâng đời mình, tất cả đã bị đào bẩy đến gốc rễ vì cái hôn của đứa con gái bên cửa sổ, vì khóe mắt trầm ngâm của nó. Cha y đã dành cho y một đời sống nhà tu, y cương quyết theo hướng ấy, y hướng tất cả nhiệt tâm của sự hứng khởi ban đầu về một lý tưởng khổ hạnh và hào hùng, bởi vậy y cảm thấy rõ đàn bà nguy hiểm cho y, kẻ thù và con quỷ hãm hại y là ở người đàn bà; từ khi y thoáng gặp đàn bà, y thấy tiếng gọi của xác thịt thứ nhất, y nhận tiếng chào đón của người đàn bà muôn thuở. Bây giờ trời đã ném cho y miếng ván để y bám lấy mà thoát, trong lúc tuyệt vọng sâu xa nhất, tình bạn đã đến với y để mở ra một vườn hoa tươi thắm cho y ước muốn, một bàn thờ cho y sùng bái. Y có thể yêu mến không tội lỗi, hiến dâng trọn thân mình, cởi mở trái tim mình cho một người bạn hơn tuổi, khôn ngoan hơn, thay thế sự ham muốn xác thịt bùng cháy nguy hiểm bằng ngọn lửa hy sinh cao quý để siêu hóa tình thương.

Tuy nhiên, ngay từ buổi mới thân nhau, y đã phải kinh ngạc hết sức khi bước vào những lãnh vực băng giá, y vấp phải những cản trở kỳ dị, nhận thấy những bó buộc bí hiểm ghê gớm. Sở dĩ như vậy là vì y không thể nghĩ rằng bạn y trái ngược hẳn với y, bạn y như một thái cực khác đối với y. Y tưởng rằng chỉ cần có thương yêu, cần thành thực hết lòng với bạn là đủ làm cho hai lòng như một, xóa bỏ những dị biệt, dung hòa những trái ngược. Nhưng anh chàng Narziss này cứng rắn, tự tin, sáng suốt quá đỗi! Cởi mở lòng ra với chúng bạn cùng đi chơi xuống làng không có gì là thú vị với anh, những chuyện ấy hình như không dính dáng gì đến tình thân hữu. Người ta có cảm tưởng như anh ta không biết tới những con đường không đưa đến đâu, không chấp nhận những cái lan man mơ mộng. Đành rằng anh ta cũng ấy náy khi Goldmund có vẻ yếu mệt, đành rằng anh ta thành tâm khuyên bảo bạn, giúp đỡ y học hành, cắt nghĩa những đoạn văn khó hiểu, khai tâm cho y bước vào thế giới văn phạm, luận lý và thần học, nhưng chưa bao giờ anh tỏ ra thỏa mãn thực sự về bạn, chưa bao giờ anh ta đồng ý với bạn, mà thường khi anh ta chế giễu bạn, không chấp lời bạn. Goldmund hiểu rằng đó không phải là thái độ thầy học, không phải là cách cục tự quan trọng hóa của người anh hay người giỏi hơn mình; y trông thấy còn có cái gì khác nữa, cái gì sâu xa, quan trọng hơn. Nhưng y không thể biết được đó là cái gì, vì thế tình thân hữu với Narziss thường làm cho y buồn rầu hoang mang.

Thực ra Narziss không lạ gì bạn, anh ta không phải là không nhận thấy bạn tươi đẹp tuổi hoa niên, sinh lực hướng về thiên nhiên, nhiều điểm ưu tú đang triển khai. Anh không chỉ là một ông thầy học nhồi tiếng Hy Lạp cho một tâm hồn hăng hái, đánh đổi luận lý lấy chút thương mến ngây thơ. Trái lại anh còn thương yêu cậu bé tóc vàng ấy nồng nhiệt, chính vì thế mà nguy hiểm cho anh, bởi vì yêu mến đối với anh không phải là điều tự nhiên mà là một phép lạ. Anh không được phép yêu mến Goldmund, ngắm hai mắt đẹp đẽ của nó, mớ tóc vàng lộng lẫy của nó. Anh không thể để tình yêu của anh ảnh hưởng đến vật chất dù chỉ trong chốc lát. Bởi vì anh đã nguyện dâng cả cuộc đời anh cho cuộc sống khắc khổ của thầy tu, nguyện vươn mình tới thánh đức, anh cảm thấy anh hợp với cuộc đời ấy. Anh chỉ cho phép có một tình yêu, tình yêu cao cả nhất. Nhưng anh không tin rằng Goldmund có khuynh hướng sống cuộc đời khắc khổ. Anh biết đọc rõ trong tim người đời, vì yêu bạn, anh càng thấy rõ tâm tình bạn một cách sáng sủa hơn. Anh biết rõ bản chất thâm sâu của Goldmund và hiểu y đến nơi đến chốn, vì Goldmund chính là một nửa bản chất mà anh đã bỏ mất. Anh hiểu rõ, mặc dù bản chất của y phủ kín một lớp ảo tưởng kết quả của nền giáo dục không thích hợp và lời răn bảo của người cha. Đã từ lâu, anh nghi ngờ đời Goldmund có sự bí mật, anh muốn cho y thấy sự thật, loại trừ cho y rác rưởi, đem lại bản chất chân thực của y. Thật là một công việc khó khăn, và khổ tâm cho anh, vì anh có thể mất một người bạn.

Anh tiến tới đích rất rất chậm chạp. Phải để nhiều tháng trôi qua trước khi khơi động mạnh mẽ và tiến sâu vào lòng sự vật. Hai người còn ở xa nhau tuy thân thiết với nhau, giữa hai người vẫn còn sợi dây cung căng thẳng. Họ tiến dần lại gần nhau, một người thông suốt tất cả, một người mù tịt không biết gì; Narziss đỡ bận tâm vì Goldmund là kẻ đui mù mà không biết mình đui mù.

Narziss mở lối vào thứ nhất bằng cách rọi ánh sáng vào câu chuyện ngày trước, cậu bé trong phút xúc động và mềm yếu đã hướng về anh. Cuộc thăm dò không đến nỗi khó như anh tưởng. Đã từ lâu Goldmund thấy cần phải kể lể chuyện đi chơi đêm ấy, nhưng không có ai, trừ viện trưởng mà y có thể tin cẩn được, nhưng viện trưởng không phải là cha rửa tội của y. Narziss chọn lúc thuận tiện nhắc lại kỷ niệm lúc ban đầu kết bạn với y và dần dần nói chuyện bí mật của y, y trả lời không e lệ: đáng tiếc là chưa có lệnh cho anh nghe tôi xưng tội, tôi vẫn muốn trút gánh nặng này đi và chịu hình phạt để chuộc tội. Nhưng tôi không thể nói điều ấy với cha rửa tội.

Narziss thận trọng và tiến sâu thêm. Anh đã tìm ra vết tích. “Chú có nhớ cái ngày chú yếu mệt không, chúng ta chơi thân nhau từ ngày ấy. Tôi thường nghĩ đến luôn, có lẽ chú không nhận thấy chứ lúc ấy tôi rất hoang mang.”

“Trời! Anh mà hoang mang à! Tưởng chỉ có tôi bối rối, tôi đứng ì ra đó, nghẹn ngào, không nói được gì, rồi sau đó òa khóc như một đứa con nít. Trời ơi! Bây giờ tôi cũng còn xấu hổ tưởng rằng không có mặt mũi nào trông thấy mặt anh nữa. Anh đã trông thấy tôi hèn nhát đến thế!”

Narziss cẩn thận tiến tới:

“Chú cũng biết như thế cũng khó chịu thật. Con trai mạnh dạn và cản đảm như chú mà đứng khóc trước mặt người lạ, người ấy lại là thầy học, điều đó không hợp tính tình của chú thật. Nhưng thiết nghĩ khi đã cảm sốt thì đến như Aristote cũng phải có điệu bộ lố lăng. Thế mà tôi cứ tưởng chú bị bệnh thật. Té ra chú chẳng có bệnh gì cả, phòng phải bệnh sốt rét, vì thế mà chú xấu hổ phải không. Chú xấu hổ vì cái gì khác, tôi không biết cái gì ám ảnh chú. Thế có điều gì khác thường không?”

Goldmund ngập ngừng một chút rồi thong thả nói:

“Có, có một truyện khác thường, thí dụ như anh là Cha giải tội cho tôi, và lại, dù sao cũng phải có ngày tôi phải xưng tôi.”

Y cúi mặt xuống, kể lại chuyện đêm ấy. Narziss mỉm cười trả lời:

“Xuống làng chơi là điều nghiêm cấm thật, nhưng có nhiều việc nghiêm cấm người ta vẫn vi phạm mà chỉ mỉm cười; cùng lắm người ta xưng tội thế là xong, khỏi phải bận tâm đến nữa. Tại sao chú lại không thể có những lúc điên rồ như những bạn trẻ khác? Việc nghiêm trọng đến thế kia ư?”

Goldmund không nhịn nổi được nữa; y nổi nóng: “Anh nói như một ông thầy học, anh biết rõ ông thầy học nói gì. Đã đành là tôi không thấy có gì là nặng tội khi mình trái phép nhà trường theo học trò bậy bạ một chút, tuy rằng làm như vậy không phải mình tập tành vào sống trong nhà tu…”

Narziss vội cắt lời:

“Thôi chú! Chú không biết rằng đối với nhiều thầy tu kính tín, đó cũng là một thử thách rất cần ư? Chú không biết rằng một trong còn đường ngắn nhất để tiến tới thánh đức là sống trụy lạc ư?”

“Đừng nói như thế! Tôi muốn nói rằng lương tâm không đến nỗi cắn rứt tôi vì một chuyện nhỏ không vâng lời như thế. Còn truyện khác. Truyện đàn bà. Tôi không thể nói rõ cảm tưởng của tôi. Tôi có cảm tưởng rằng nếu tôi không dằn được lòng, nếu tôi chỉ đưa tay ra nắm lấy tay nó là tôi không thể nào lùi lại được: tội lỗi sẽ hành hạ tôi như vào cửa địa ngục mà không bao giờ thoát ra được. Thế là hết mộng đẹp, còn gì là đạo đức, tình yêu Thương Đế và yêu điều thiện.”

Narziss trầm ngâm suy nghĩ và gật đầu, rồi thong thả nói như tìm từng chữ: “Tình yêu Thượng Đế khác, lòng yêu điều thiện khác. Trời ơi! Nếu cuộc đời cũng giản dị như thế, cái gì là tốt chúng ta đều biết; đã nói trong các điều răn. Điều răn chỉ là một phần nhỏ của Thượng Đế. Thượng Đế không chỉ ở trong các điều răn. Chỉ có thể giữ đúng các điều răn khi ở xa Thượng Đế!”

“Thế anh không hiểu tôi à?”

“Hiểu chứ, tôi hiểu chú lắm. Chú cảm thấy trong con người đàn bà có cái tinh túy mà chú gọi là “đời”, là “tội lỗi”. Hình như chú cho rằng tất cả những tội lỗi khác chú không thể nào mắc phải được, hay chú có phạm vào chăng nữa cũng chẳng sao. Chú có thể xưng tội và chuộc tội. Nhưng còn tội kia thì không thể nào tha thứ được.”

“Quả vậy, tôi cũng nghĩ vậy.”

“Đó, tôi cũng hiểu chú đấy nhé. Chú cũng không đến nỗi lầm lỗi nặng. Chuyện Eva và con rắn không phải chuyện hoang đường vô bổ. Tuy nhiên, không phải là chú có lý đâu. Nghĩ như vậy chú sẽ có lý nếu chú là viện trưởng Daniel hay cha Chrysostome, nếu chú là một giám mục, một cha giảng đạo, hay là một thằng nhỏ, nhưng chú chẳng là một ai cả. Chú chỉ là một cậu học trò, chú có trí ở lại tu viện mãi mãi, hay ông cụ muốn cho chú ở lại đây, nhưng chú không cam kết điều gì cả, chú cũng không có mệnh lệnh ông cụ. Nếu ngày nay hay ngày mai chú mê một người con gái nào và bị cám dỗ chú cũng không làm trái lời cam kết, không nuốt lời thề.”

Glodmund rất cảm động mà rằng: “Không cam kết trên giấy tờ thật, chỉ là lời hứa miệng; nhưng tôi coi lời hứa đó là cái gì thiêng liêng. Anh có nhận thấy nhiều cái đối với người khác thật quan trọng mà đối với tôi không có nghĩa lý gì không? Anh cũng không nhận lệnh của ai, anh không hứa hẹn gì mà anh cũng không cho phép anh đụng đến đàn bà. Hay là tôi lầm? Có phải anh là người đúng như tôi nghĩ không? Có phải tự lòng anh đã có lời nguyền mà anh không hề nói với người trên và anh coi như phải giữ suốt đời không? Có phải anh cũng như tôi không?”

“Không, tôi không như chú đâu. Đành là tôi có giữ một lời hứa mà tôi không nói ra, chú nói đúng. Nhưng tôi không giống chú chút nào. Bây giờ tôi nói với chú điều này, chắc rồi sẽ có ngày chú nghĩ tới: “Tôi chơi thân với chú không có mục đích gì khác, không có ý nghĩa gì khác, mà chỉ để nói ra cho chú biết rằng chú khác hẳn tôi.”

Goldmund kinh ngạc. Narziss nói một giọng không để cho ai phản đối. Y ngồi yên lặng. Nhưng tại sao bạn y lại nói thế? Tại sao lời nguyền câm lặng của Narziss lại thiêng liêng hơn lời nguyền của y? Hay anh cho y chỉ là đứa trẻ, anh coi thường y? Y lại bắt đầu chán nản, y thấy tình bạn kỳ dị này rắc rối quá. Narziss đã biết rõ sự bí mật này của y. Trong người y ẩn nấu chân tướng bà Eva, người mẹ đầu tiên của loài người. Nhưng tại sao trong người thiếu niên tươi đẹp và khỏe mạnh này dục tình lại bị ngăn cản bởi một sức mạnh ghê gớm ngay từ buổi đầu? Có phải một con quỷ, một kẻ thù bí hiểm đã phân tán con người tươi đẹp ấy ra làm hai mảnh làm cho y chống lại những bản năng chính yếu của y. Như vậy phải lùng bắt con quỷ, lột trần nó ra mới có thể đánh bại nó được.

Trong khoảng thời gian ấy, bạn bè của Goldmund lánh mặt y thêm, không để ý tới y, hay đúng ra họ cảm thấy y không để ý đến họ: theo một nghĩa nào đấy, họ làm cho y phản bội. Không ai thích cho y thân thiết với Narziss. Người có ác ý lấy làm bất bình và cho rằng thân thiết như thế là trái lẽ - nhất là những người say mê một trong hai gã thanh niên ấy. Những người biết rõ sự giao du của hai người bạn ấy không có gì là xấu xa cũng lắc đầu. Không ai thấy hai người thân nhau mà vui vẻ cả. Hình như hai người thân nhau đã tách rời ra khỏi cộng đồng trường học, hai người có vẻ tự cao tự đại khinh miệt cộng đồng. Như thế không phải là sống hòa đồng, không phải tinh thần thiên chúa giáo, như thế là trái nghịch trong một tu viện.

Tiếng xì xào, nói xấu, vu cáo, đến tai viện trưởng Daniel. Bốn mươi năm ở tu viện này ông đã thấy nhiều chuyện thân thiết giữa hai thanh niên. Đó là một khía cạnh của sinh hoạt tu viện, có khi làm nên vẻ tươi đẹp của tu viện, có khi là một tai họa. Ông định tâm không can thiệp vào làm gì, ông vẫn để ý coi chừng nhưng không đả động gì đến cả. Một tình bạn lửa lắn và xa lánh tất cả như thế rất hiếm, hẳn là không tránh được nguy hiểm; nhưng không khi nào ông nghi ngờ sự trong sạch bởi vậy ông cứ để cho mọi việc trôi qua. Nếu Narziss không được các giáo sư và học trò trọng đãi đặc biệt, thì viện trưởng đã chẳng ngần ngại mà nghiêm cấm họ gần nhau như thế. Goldmund xa cách chúng bạn và chỉ có một giáo sư hơn tuổi thân thiết với mình như thế thì không hay gì. Nhưng sao lại nỡ ngăn trở bước tiến trong nghề dạy học là sở vọng của Narziss, khi anh là người ưu tú có nhiều phú tính và được các thầy học coi là ngang hàng hay hơn mình? Nếu anh không xứng với chức vụ, nếu vì tình bạn mà anh thiên vị hay lười biếng thì ông đã cách chức anh ngay. Nhưng không có gì để buộc tội anh, chỉ có tiếng đồn và lời ta thán của những người ghen tị.

Ngoài ra viện trưởng biết rõ những ưu điểm của Narziss, anh biết người một cách sâu sắc và như thế cũng có cái đáng ngại. Ông không muốn đánh giá quá cao ưu điểm của anh nhưng ông muốn anh có những ưu điểm khác.

Ông không ngờ rằng Narziss đã khám phá ra nét độc đáo trong cá tính của Goldmund có cái gì khác ngoài hình ảnh một đứa trẻ dĩnh ngộ ai cũng phải yêu, y mới là học sinh trọ học ở tu viện có lòng sốt sắng - có vẻ hơi già - muốn tự coi mình là người của tu viện, gần như huynh đệ trong tôn giáo. Ông không sợ Narziss khơi động hay khích lệ lòng nhiệt thành đó, đáng cảm động nhưng chưa được chín chắn. Điều đáng sợ cho Goldmund là bạn y có thể truyền cho y tính tự phụ của người trí thức, tính kiêu ngạo của người có học uyên bác. Nhưng ông cho rằng đối với người học trò ấy sự nguy hiểm không đến nỗi to tát, có thể để cho y chịu sự thử thách. Ông nghĩ rằng một vị quản đốc điều khiển những người tầm thường sẽ được rảnh rang, dễ chịu, dễ xử trí hơn là chỉ huy những người tài trí và dũng mãnh, nghĩ thế ông không khỏi thở dài và mỉm cười. Nhưng ông không muốn để cho sự ngờ vực xâm nhập vào người ông, ông không muốn bạc nghĩa với Thượng Đế vì Thượng Đế đã cho ông hai nhân vật ưu tú.

Narziss nghĩ rất nhiều về trường hợp bạn anh. Đã từ lâu, anh hiểu bạn anh vì anh có khiếu đặc biệt về linh cảm và thấu đáo tính tình và xu hướng của người khác. Cứ xem sức sống tỏa ra từ người thanh niên ấy thì biết: y có đủ tất cả dấu hiệu một người có cảm giác tinh vi, linh hồn phong phú, có thể là một nghệ sĩ, dù sao thì cũng là một người có tình cảm mạnh mẽ, số mệnh và hạnh phúc của họ ở điểm nóng nảy, dễ bùng nổ và hiến dâng trọn lòng mình. Tại sao một người đa cảm, một người có cảm giác tinh vi và phong phú, có thể cảm thấy mãnh liệt vẻ đẹp của một bông hoa, của lúc rạng đông, của một con ngựa, của chim bay, của âm nhạc, có thể yêu mến những cái đó; một người như thế lại có sức làm một người trí thức, một nhà tu khổ hạnh chăng? Narziss nghĩ rất nhiều về trường hợp ấy. Anh không biết người cha đã thuận tình để cho con phát triển theo khuynh hướng ấy hay khuyến khích con ông đi theo con đường khác? Ông đã dùng phương pháp mầu nhiệm nào làm mê muội con mình khiến cho nó lầm tưởng con đường khổ hạnh là xu hướng và bổn phận của nó? Người cha này là người thế nào? Đã nhiều lần anh đưa câu chuyện đến chỗ ấy và Goldmund cũng có nói đến cha mình, nhưng anh không thể nào hình dung ra được, không thấy được chân tướng người cha. Như thế có lạ lùng và đáng ngờ vực không? Khi Goldmund nói đến một con cá rô câu được hồi còn bé, khi y mô tả con bướm, bắt chước tiếng chim hát, kể chuyện gì về bạn bè, về một con chó, một người ăn mày thì các hình ảnh đều trở nên linh động, người ta trông thấy những vật ấy. Khi y nói đến cha mình, người ta không trông thấy gì cả. Không, nếu người cha ấy thực sự hiện diện trong tâm khảm Goldmund như một khuôn mặt quan trọng mãnh liệt ngự trị trên hết thì y đã mô tả khác, khơi lại những hình ảnh khác về cha mình. Narziss không lấy làm trọng vọng người cha, anh không thích ông cụ, có khi anh tự hỏi ông ta có phải là cha của Goldmund không. Đó là một vật tôn thờ không có thực. Nhưng tại sao người cha ấy có uy lực đến như vậy? Tại sao ông ta làm cho tâm hôn y mơ mộng đến với những điều trái với thể chất y như vậy?

Goldmund cũng bận tâm suy nghĩ, mặc dù y biết chắc vẫn khổ tâm vì ý kiến của mình không được bạn xem trọng, bạn vẫn cho mình là trẻ con. Và Narziss muốn nói gì khi anh cứ luôn luôn bảo rằng y không giống anh?

Nhưng y không thể nghĩ đến những điều ấy suốt ngày. Y không thể suy tư lâu được. Y có nhiều việc để làm cho hết ngày. Y thường hay xuống nhà bác gác cửa và ý hợp tâm đầu với bác lắm. Y không ngừng xin phép hoặc tìm mưu kế để cưỡi con ngựa Bless, y được lòng những người làm ở tu viện, nhất là người thợ xay bột; người này thường cùng tên đầy tớ săn bắt cầy hay chiên bánh bột ngọt, Goldmund chỉ ngửi mùi thơm là nhắm mắt cũng biết. Dù rằng y thường chơi với Narziss, nhưng y cũng còn nhiều giờ để làm những việc theo thói quen và tìm những thú vui ngày trước. Những buổi lễ cũng là dịp cho y tìm thấy khoan khoái. Y thích cùng chúng bạn hát thánh ca, cầu nguyện trước một bàn thờ, nghe kinh bằng tiếng La Tinh trịnh trọng, y thích ngắm qua làn khói nhang các đồ thờ óng ánh vàng son, khuôn mặt thư thái đáng kinh ngạc của các tượng thánh trên cột trụ, các vị thánh trong Phúc Âm với những con vật tượng trưng, Thánh Jacques với cái bị và cái mũ hành hương.

Y quyến luyến những khuôn mặt bằng đá hay bằng gỗ đó. Y lấy làm thích thú mà tưởng tượng ra những đồ vật ấy với mình có liên lạc bí hiểm; y nhìn ra những người cha đỡ đầu, những người che chở cho mình, dẫn dắt mình trên đường đời, những người toàn tri toàn thức, trường tồn bất diệt. Y cũng cảm thấy sự đồng thanh đồng khí kín đáo vỗ về giữa tâm hồn ngây thơ dễ cảm của y với hàng cột trụ, khung cửa bàn thờ, tượng và mũ, đường nét xinh xắn, hoa lá cây cỏ ở phiến đá chân cột uốn cong lại rất gợi cảm và làm rung động trái tim. Sống bên cạnh một thế giới cây cỏ và súc vật câm lặng do bàn tay người tạo ra, sự hiện diện của những nhân vật, súc vật, và cỏ cây bằng đá và bằng gỗ với y hình như là một cái bí hiểm quí giá và sâu sắc. Thường thường y để ra một giờ để vẽ lại những khuôn mặt, những con vật, những khóm hoa ấy, y cũng thử vẽ lại những bông hoa thật, những con ngựa thật, những mặt người thật.

Y cũng yêu những bài hát trong nhà thờ, nhất là những bài ca Thánh Mẫu. Y thích những âm điệu bất di bất dịch và đúng nhịp luôn luôn lặp lại những lời ca ngợi và cầu xin. Y có thể thành tâm mặc niệm và dõi theo ý nghĩa bài hát, y cũng có thể quên ý nghĩa đi, chỉ thưởng thức nhịp điệu trịnh trọng của câu thơ, để cho mình thấm nhập âm hưởng sâu xa và ngân nga, những tiếng âm rậm rạp và vang dội trong câu thơ nhắc đi nhắc lại một cách kính cẩn. Trong thâm tâm y không ưa thích khoa học, văn phạm và luân lý, tuy rằng những môn ấy cũng có vẻ đẹp của chúng, y thích thế giới hình ảnh và âm thanh của lễ tiết.

Luôn luôn, y có lúc thoát ra khỏi sự cô đơn cách biệt với chúng bạn. Rồi sau, y thấy khổ tâm và buồn nản khi xa cách chúng bạn, quanh mình chỉ có sự lạnh lùng. Bao giờ y cũng tìm được cách làm cho một người bạn cau có ngồi bên cạnh phải bật cười, làm cho một người nằm giường bên phải tán chuyện với y. Y cố sức làm việc độ một giờ, nghỉ ngơi cho thoải mái và tỏ vẻ dễ thương làm cho chúng bạn để ý, để tâm đến mình chốc lát. Vì cố gắng gần gũi bạn bè như thế, hai lần nữa họ lại mời y xuống làng tuy y không muốn đi. Thế là y sợ hãi và rùng mình lánh xa. Không, y không xuống làng nữa. y đã quên được đứa con gái tóc bện, không bao giờ nghĩ đến nữa, hay gần như không bao giờ nghĩ đến nữa.