TRẠI GIAM THÁI NGUYÊN

Trên một khu đất rộng ước độ một sào tây, ngục Thái Nguyên kiên cố và đồ sộ, ngạo nghễ soi bóng xuống dòng sông Thái, lượn lờ, uốn khúc qua những bụi cây rậm rạp mọc rải rác trên các ngọn đồi. Một dãy tường đá cao độ 6, 7 thước chạy theo một hình vuông che kín mấy khu nhà gạch, mái ngói phủ rêu xanh lẩn dưới những lùm cây um tùm. Ở bốn chiếc chòi canh nhô lên trên bốn góc tường trông rờn rợn, ghê người, thỉnh thoảng lại ném ra vài tiếng “kẻng” rầu rĩ khô khan, khiến cho ta có cảm tưởng như đó là những tiếng báo hiệu một tấn thảm kịch sắp xảy ra trong cái cảnh sống tối tăm nhục nbã.

Ngục Thái Nguyên! Mồ chôn sống hàng nghìn nghĩa sĩ ái quốc Việt Nam.

Ngục Thái Nguyên! Một hình ảnh rùng rợn: đau xót của cuộc sống nô lệ.

Ngục Thái Nguyên! một chính sách tàn bạo của chủ nghĩa đế quốc thực dân.

Đó là một nơi để giam giữ những tù chính trị đã được toà Đại hình kết án khổ sai chung thân. Phạm nhân phần nhiều là những đảng viên của các đoàn thể ái quốc hoặc công khai hoặc bí mật chống Pháp. Họ đông có tới mấy ngàn người, chen chúc nhau trong những căn nhà ẩm thấp, chật hẹp, dẫm chân lên nhau, đè lên nhau tranh nhau từng tấc từng viên gạch. Những buổi chiều, khi mà hoàng hôn đã sầm sập đổ xuống, cánh cửa sắt khép lại chia đôi hai thế giới thì cảnh hỗn độn trong nhà giam lại bày ra muôn vàn cơ cực. Thỉnh thoảng, viên cai ngục ở đâu rẽ vào, đưa mắt nhìn ba cánh cửa song sắt, quát mấy tiếng làm oai, rồi lại lủi thủi đi. Cái thân hình cao lênh khênh vừa biến vào trong bóng tối, thì tiếng ồn ào của phạm nhân lại nổi lên, trước còn nhỏ, sau to dần, pha lẫn cả những câu nguyền rủa bằng tiếng Pháp tiếng Tàu, tiếng Thổ.

Cho tới khuya, thì im hẳn, dưới ánh sáng vàng vọt của mấy chiếc đèn dầu tây, những thân người nằm ngổn ngang phơi cặp giò đen thủi cho đàn muỗi tha hồ đốt. Ngày nào cũng vậy hai buổi đi làm xong, họ lại bị xua vào những căn nhà nhỏ hẹp và ẩm thấp, sau những bữa cơm lúc đói, lúc no. Cuộc đời tối đen ấy cứ kéo dài.

Viên Công sứ Thái Nguyên hồi bấy giờ là Darles, một kẻ thù kinh khủng nhất của các chính trị phạm. Dưới quyền cai trị của Darles, một kỷ luật sắt đã được đem áp dạng ở các trại giam. Những binh lính trông nom tù nhân, tuy vất vả mà vẫn không làm đầy đủ nhiệm vụ, cho nên nhiều khi bị khiển trách và đánh đập nữa. Muốn hiểu rõ ta phải biết thành phần của những phạm nhân này:

Họ chia ra làm 3 hạng:

1) Những chính trị phạm, cựu đảng viên của các đoàn thể ái quốc (Phan đình Phùng, Đề Thám).

2) Những người bị tình nghi dính líu đến các cuộc biểu tình chống thuế.

3) Những phần tử của Đảng Cộng Sản Đông Dương mới thành lập.

Từ trại giam đến các nơi làm việc hằng ngày đâu đâu cũng có người tổ chức quấy rối: tuyệt thực, đánh nhau với lính canh, phá cửa số, đục tường.

Viên Công sứ Darles ra lệnh khủng bố. Lính canh cắm cổ làm việc, nhưng trật tự vẫn không sao vãn hồi được Thơ nặc danh gửi về Hà Nội như bươm bướm. Tình hình cực kỳ nghiêm trọng.

Toàn quyền Albert Sarraut triệu tập một hội nghị bất thường có Công sứ các tỉnh, các quan lại cao cấp Việt, các sĩ quan cao cấp Pháp và mấy nghị sĩ Pháp trong số có De Monpezat đại biểu cho hai xứ Bắc, Trung kỳ.

Nhưng đến phút cuối cùng thì Albert Sarraut phải cấp tốc vào Nam có việc cần, giao công việc cho viên Phó Toàn quyền B. Saint Chatfray, và Trung tướng Lombard tổng tư lệnh đạo quân Pháp ở Đông Dương.

Mở đầu cuộc hội nghị, Phó toàn quyền Chaffray báo cáo tình hình khẩn trương ở trại giam Thái Nguyên và yêu cầu tìm một giải pháp thích ứng để đối phó. Sau đó nghị sĩ De Monpezat đã kích chính sách cai trị của Sarraut bên Đông Dương, nó là nguyên nhân những cuộc nối loạn liên tiếp mấy năm nay. Tay phải giữ chặt lấy mép bàn. De Monpezat quắc mắt nhìn cử tọa rồi tiếp: “Ở đây (Đông Dương) chúng ta có nhiệm vụ thì hành các hiệp ước mà “đại diện của hai nước đã ký kết trên một nguyên tắc bình đẳng và nhân đạo. Các ông đã hiểu hai chữ “bảo hộ” theo “một ý nghĩa khác hẳn với ý nghĩa thông thường của nó. Các ông đã cố tình xuyên tạc tinh thần cao cả, đẹp đẽ của những sắc lệnh do đệ tam cộng hòa Pháp ban hành để làm sáng tỏ của nền văn minh của nước Pháp trên đất này. Các ông đã dùng sức mạnh để xâm chiếm lãnh thổ của người ta, rồi lại cấm người ta không được yêu tổ quốc và áp dụng một chính sách đô hộ giống hệt như bọn quan lại phong kiến Trung Hoa cách đây mấy ngàn năm.’’

Có tiếng xì xào, nhưng De Monpezat giơ tay làm hiệu rồi tiếp:

- ‘‘Phải lắm, các ông sắp phản đối tôi, vì tôi đã đi ngược “quyền lợi của các ông. Tôi xin nói trắng ngay. Quyền lợi của một nhóm tư bản đế quốc mà các ông đại diện đã đẻ ra những cuộc rối loạn ở các thuộc địa. Những cuộc rối loạn hiện nay tuy nhỏ mọn nhưng sau này tiếp diễn trên một quy mô rộng lớn rất nguy hiểm cho thanh danh của nước Pháp tự do bình đẳng và bác ái.’’

Trung tướng Lombard cong ngón tay gõ se sẽ lên mặt bàn, mỉm cười nhìn ông Pasquier hồi ấy còn giữ chức Đổng Lý Văn Phòng ở Phủ Toàn quyền. De Monpezat lại tiếp:

- ‘‘Dân Việt Nam cũng như dân Pháp, dân Anh hay bất cứ một dân tộc nào khác, đều tha thiết với mảnh đất tiền nhân để lại. Họ đã từng chiến đấu với người Trung Hoa để giành quyền độc lập thì họ cũng có thể nổi lên chống chúng ta để giữ non sông. Họ đã viết những trang sử đẫm máu thì họ cũng thừa năng lực tái hồi đất nước. Chúng ta chỉ nên hợp tác với họ về phương diện văn hóa và kinh tế để một ngày kia hai dân tộc có thể tiến tới một đời sống cộng đồng không phân biệt màu da và dòng máu.

- ‘‘Các ông đã thi hành ở đây một chính sách sai lầm, một chế độ cai trị thực dân hà khắc có hại hơn là có lợi vì chính sách này sẽ đem lại cho chúng ta một kẻ thù vô cùng nguy hiểm, là cái khối hai chục triệu dân Nam kia chỉ đợi thời cơ thuận tiện vùng chỗi dậy tống cổ chúng ta khỏi bao lơn Thái Bình Dương.’’

Quyền Thống sứ Bắc Kỳ Le Gallen dứng dậy ngắt lời:

- Ông nên rút ngắn lại thì hơn.

De Monpezat mỉm cười:

- ‘‘Thực ra tôi cũng không muốn nhiều lời khi mà tôi cảm thấy mình đang đứng ở bãi sa mạc. Sở dĩ, tôi muốn gặp các ông ở cuộc hội nghị bất thường này, là vì tôi thấy thanh danh Tổ quốc của chúng ta đã bị các ông bôi nhọ nhiều lần rồi, nên cũng muốn lấy lại thanh danh cho nước Pháp mà tôi phải can đảm vạch hết tội lỗi của các ông. Từ Ba Lê công xã (commune de Paris) đến cách mệnh 1789, nước Pháp đứng vào hàng tiền tuyến các nước Dân Chủ, và rất hãnh diện đẻ ra những đứa con như Rousseau, Montesquieu khiến cho thế giới phải khâm phục, vì tư tưởng nhân quần bác ái tràn ngập trong những tác phẩm bất hủ. Tiếng cười ra nước mắt của Fontaine, những thiêng anh hùng ca của Bossuet, Corneille, Racine chắc các ông không bao giờ quên? Các ông đã lĩnh hội được trong những trang sách của Victor Hugo, Alfret de Vigny, một tư tưởng bình đẳng, tự do, bác ái, thì sao các ông còn giữ mãi thái độ đê hèn, bóc lột, phân chia và chỉ thích lấy xương máu người để xây dựng bức thang danh vọng? Hiện nay Tổ quốc chúng ta đang bị bọn lính Đức dày xéo, dân chúng Pháp đã vùng dậy đứng dậy cầm súng giết quân xâm lăng để tỏ cho thế giới biết là chúng ta không bao giờ chịu sống dưới vòng nô lệ. Trở lại vấn đề Đông Dương: Từ cuộc khởi nghĩa của Phan Đình Phùng, Trương Công Định, Phong trào bài Thực dân của Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Đinh Công Tráng, dân Nam đã tỏ ra ý chí cương quyết đòi quyền tự chủ, thì những vụ lộn xộn ở ngục Thái Nguyên không phải là những sự trạng lạ lùng đâu. Ngày nay các ông muốn tìm một giải pháp để đối phó với tình thế ở Thái Nguyên, tôi xin hiến một giải pháp này: các ông hãy trả lại tự do cho các chính trị phạm, rồi thi hành một chính sách hoàn toàn bình đẳng đối với dân thuộc địa, thực thà cộng tác với họ trên mọi lĩnh vực, văn hóa, chính trị và kinh tế. Đúng như vậy, các ông mới có hy vọng sống ở giải đất này và giữ vững được thế lực ở Viễn Đông. Hay nếu muốn, sau đây vài chục năm, nhận lấy những hậu quả tai hại do chính sách cai trị hiện thời gây ra, thì sẵn súng đạn đấy, các ông cứ việc bắn vào đám người ái quốc kia, hà tất phải phí nước bọt thảo luận một vấn đề mà các ông có thể giải quyết ngay được.’’

Người ta không biết kết quả cuộc hội nghị này ra sao, vì De Monpezat bỏ ra về sau mấy việc cãi vã sôi nổi nữa.

Ngày hôm ấy Darles lại trở về về Thái Nguyên mang theo một Huấn lệnh mới: những vụ khủng bố các phạm nhân chính trị vẫn tiếp tục, và mạnh mẽ thêm lên, Darles cho Lương Ngọc Quyến chủ mưu những cuộc rối loạn, nên ghét lắm

Lương Ngọc Quyến là con trai của nhà chí sĩ Lương Ngọc Can, đã từng sang Nhật hồi phong trào Đông Du do cụ Phan Bội Châu đề xướng, Quyến học trường võ bị Đông Kinh rồi về Trung Hoa hoạt động

Năm 1917, Quyến đáp tàu về Hương Cảng bị mật thám Anh bắt giao cho Pháp rồi đưa về Cao Bằng xét xử. Vài tháng sau. Quyến bị giải về giam ở Đề Lao Thái Nguyên.

Công sứ Darles muốn thị uy với các tù nhân, lại vì việc rối loạn vừa qua, thi hành một chính sách rất tàn ác. Hắn sai dùi thủng hai bàn chân của Quyến, rồi bỏ xích vào để ngồi một chỗ. Thương thay!

Cũng như mọi buổi sáng, sau khi đã kiểm điểm xong các tù nhân rồi, phân phát đi làm, viện cai ngục Lương Tèo quay về căn nhà xinh xinh của hắn, giáp với buồng giấy của lão Ách “gà chọi” có tiếng là ác nhất ở ngục Thái Nguyên. Ách “gà chọi” là tay chân của Công sứ Darles, nên mới được giữ chức chúa ngục. Dưới quyền hắn, một bọn thuộc hạ đắc lực có nhiệm vụ thi hành triệt để các chỉ thị của Darles về phương pháp đối xử với tù nhân, trong số đó có Lương Tèo.

Tèo là người Thổ, quê ở bản “Tôm Cô” thuộc huyện Đại Từ, một nông dân thuần túy, an phận với đời sống mộc mạc nơi đồng ruộng. Thời cuộc biến chuyển, giữa đêm 3-5-1916, sau việc vua Duy Tân xuất cung theo nghĩa quân, thì ở vùng Đại Từ một vài cuộc bạo động đột khởi nhưng lại bị dập tắt, Lương Tèo bỏ nhà ra tỉnh và được giới thiệu vào làm môn hạ cho Ách gà chọi. Từ khi đổi nghề, hắn đổi cả tâm tính và lại biết dùng thủ đoạn trong mọi trường hợp. Vợ hắn, một me Tây đã rạc rầy trong nghề, rất thạo về mánh khóe làm tiền và làm tình.

Lương Tèo về đến nhà, ngồi xuống bàn, mở chiếc lồng bàn đưa mắt nhìn một lát, rồi cau mặt gắt.

- Có bánh không thì ai nuốt được.

Vợ hắn đang nằm ở trong màn, ngồi nhỏm vậy vén màn thò cái mặt phấn loang lổ chỗ trắng, chỗ đen:

- Ăn tạm vậy.

- Từ sáng đến giờ, làm gì mà không mua được vài xu chả quế ăn kèm với bánh.

Chị vợ nguýt chồng một cái dài, đoạn xỏ chân vào guốc đứng dậy, vươn vai đáp:

- Còn ngủ chứ sao?

- Thức suốt đêm đánh bạc, chẳng lo ốm chết à?

- Anh rủa ai?

- Rủa người hai tai một đầu.

Chị vợ ngoắt tay lấy cái khăn mặt ướt, lau qua mắt rồi bĩu môi nói:

- Gái này mà chết thì cũng có đứa hết sống.

Tèo trợn mắt hỏi:

- Đứa nào?

Chị vợ cũng không vừa, cho ra một hồi tiếng tây:

- Moa điếc toa. Toa phét cứt sốt? Tăng sương moa điếc ách chi đằng, lúy cô vê toa (Tao nói mày mày làm gì tao? Liệu hồn, tao nói với lão Ách bắt phạt mày). Tèo rất hung hăng với tù nhân, nhưng lại rất sợ vợ, nên dịu giọng ngay:

- Chỉ được cái mồm loa mép giảỉ.

Đoạn hắn cầm chiếc bánh tây bẻ đôi, đút vào miệng nhai nhồm nhoàm. Chị vợ thấy chồng xử nhũn cũng hả giận, nhưng nghĩ đến số tiền thua hôm qua ở canh chắn, tiếc đứt ruột, nên tìm cách làm tiền chồng. Chị thoa thêm ít phấn vào hai má, bôi tí son vào môi, rồi ưỡn ẹo ôm cổ chồng thỏ thẻ:

- Để cho mình ăn thế này, em nghĩ hối hận quẩ.

Anh chồng nuốt đánh ực một cái, thản nhiên đáp:

- Cũng chẳng sao!

Chị điềm đạm nước mắt:

- Em đã không làm đủ bổn phận của người vợ để cho gia đình phải thiếu thốn khi biết hối thì đã muộn rồi.

Tèo ăn nốt mẩu bánh cuối cùng, rồi tợp một hớp nước đứng dậy toan đi, chị vợ níu lại:

- Mình tha thứ cho em nhé!

Cái trò này đã diễn đi diễn lại mãi, nên anh chồng cũng thừa hiểu là vợ mình muốn gì rồi. Hắn nhìn đôi mắt hùm hụp của vợ đầy những giọt lệ cá sấu, rồi hỏi:

- Hôm qua thua hết rồi chứ?

Chị vợ nấc lên mấy cái, gục đầu vào vai chồng:

- Sạch nhẵn cả ạ.

- Hết cả chục bạc lương?

- Chỉ còn vài cắc đem về.

Tèo hất đầu vợ ra, săm săm toan đi, thì chị giữ lại phân trần:

- Em xuất hành phải giờ xúi quẩy, toàn bị ù tay trên. Thôi mình quen nhiều, vay tạm ít tiền để tiêu tới cuối tháng. Từ giờ em xin chừa.

- Đâu có phải một lần này.

- Lỗi tại em cả. Tình chồng nghĩa vợ, chả lẽ lại vì đồng tiền mà ghét bỏ nhau ư!

Tèo thở dài, quay đi. Hắn ra đến sân thì thấy hai tên lính dẫn một người bị trói vừa ở phòng lão Ách đi ra.

Hắn mỉm cười, lẩm bẩm:

- Đã có món này bù vào chỗ hổng kia. Một tên lính đưa cho Tèo một tờ đóng dấu:

- Ông Ách bảo giam tên này lại.

- Trại số mấy?

- Số một

- Theo tôi.

Bốn người đi hết cái sân rộng, thì đến trại giam. Vừa tới cửa sắt, Tèo quay lại giang thẳng cánh tát phạm nhân một cái làm cho hắn chúi vào chân tường. Người khốn nạn chưa kịp ngồi dậy, Tèo đã bồi thêm một cái đá vào giữa ngực rồi dằn từng tiếng hỏi:

- Mày.... tên là gì?

Một tên lính nói luôn:

- Trần Lập Thành

- Tội gì?

- Hắn là em Trần Cao Vân,

Tèo đấm vào mặt phạm nhân:

- Trần Cao Vân là thằng nào?

Tên lính vội nói:

- Đảng Việt Nam Quang Phục Hội.

Tèo khà khà cười:

- Boong... moa con nết (Được.. tôi biết) Đoạn hắn chỉ tay tiếp:

- Đi tắm bể “Măng”

Trần Lập Thành còn đang ngơ ngác chưa hiểu thì cai Tèo đã nắm cổ đẩy:

- A lê hấp.

Danh từ bể Măng (Manche) rất thông thường cả trại giam không tù nhân nào không biết. Đó là cái hầm đựng phân cách trại giam độ vài chục thước. Tội nhân nào mới bước vào, mà không có chè lá đấm mõm cho cai Tèo đều bị phạt lội xuống hầm phân ngâm mình ở đó nửa giờ. Vài ngày sau, trò chơi đó lại được tiếp diễn cho đến khi nào tù nhân chịu dâng “Kiến diện” mới thôi.

Trần Lập Thành vì chưa rõ cái luật lệ quái ác đó nên cúi đầu toan đi.

Vừa hay Đội Giá ở đâu đến vỗ vai cai Tèo hỏi:

- Thế nào phát tài chứ?

Cai Tèo xịu mặt:

- Có đồng nào bị “nó” nướng hết cả.

Đội Giá trông trước trông sau như sợ có người nhìn trộm, rồi dúi vào tay cai Tèo 2 tờ giấy 5 đồng:

- Bác cầm lấy mà tiêu.

Cai Tèo trố mắt nhìn bạn:

- Sao hôm nay bác “sộp” thế?

Đội Giá chỉ Lập Thành, khẽ nói:

- Chẳng nói giấu gì bác, tôi có thằng em vợ bị nghi oan là đảng Trần Cao Vân nên có trát tống giam ở ngục Thái Nguyên. Chỗ bạn bè với nhau, xin bác trông nom cậu nó, đệ thật cảm tạ vô cùng.

- Có thật không?

- Nếu nó không phải là em vợ tôi, thì hơi đâu mà nhúng tay vào?

Cai Tèo ngẫm nghĩ một lát rồi đáp:

- Nếu thực là oan thì làm sao bác không bẩm với quan sứ ngài liệu cách cứu cho.

Đội Giá giả vờ buồn rầu:

- Tình ngay mà lý gian. Vả lại nó chưa thành án cơ mà.

- Chưa thành án mà lại giam ở đây?

- Vì tôi xin đổi được về tỉnh, nên nhờ quan can thiệp cho tạm giữ ở đây để tôi tiện việc trông nom. Thôi chào bác tôi phải đi ngay bây giờ.

- Đi đâu?

- Về Đồn Ấp.

Cai Tèo tay cầm hai tờ giấy bạc năm đồng đã thích mê đi rồi nhưng còn giả vờ từ chối:

- Chỗ tôi với bác, em bác cũng như em tôi, việc gì phải vẽ vời thế.

- Thì cứ cầm mà. Bạn bè chơi với nhau là quý, chứ tiền bạc thì làm quái gì?

Nói đoạn Đội Giá bắt tay bạn hấp tấp đi.

Cai Tèo đút tiền vào túi, mỉm cười nhìn Lập Thành nói:

- Thôi trở về.

Tối hôm giải Trần Lập Thành về Đồn Ấp, Nguyễn Văn Giá tức Đội Giá hỏi dò đã biết cả những biến cố chính trị xảy ra ở trong Triều. Nguyên chàng có quen biết Trần Cao Vân, nên lập tâm cứu Lập Thành. Vốn là người có tâm huyết Đội Giá đã chán với cảnh sống nô lệ, và nhiều phen thường tỏ ra một tinh thần bất khuất đối với những sĩ quan Pháp. Tuy vậỵ, viên trưởng đồn rất mến Giá vì Giá thông minh và rất thạo việc. Giá lại được lòng các binh lính không hay thù vặt, sẵn sàng giúp đỡ mọi người.

Về tới nơi, Đội Giá nghĩ được một mẹo, lên nói với viên đồn Vélasque:

- Thưa ông, tôi xin thành thực trình ông một việc này:

Vélasque tươi cười đáp:

- Tôi sẵn sàng nghe anh.

Đội Giá làm ra vẻ sợ hãi, ngập ngừng một lát rồi tiếp:

- Tôi có một thằng em vợ vì quá dại dột đã đi theo Trần Cao Vân, phản đối Chính phủ Bảo Hộ và tham dự vào cuộc nổi loạn đêm hôm mùng 3 tháng năm.

Như chiếc lò xo, Vélasque nhổm người lên quắc mắt nhìn, ngắt lời:

- Thằng ấy đâu?

- Thưa ông, tôi đã hợp lực với tên Trưởng Phố Trại Cơ bắt nó đem nộp cho ông.

Vélasque thở dài một cách khoan khoái:

- Anh đáng khen lắm.

- Tuy nó là em vợ tôi, nhưng tôi không thể nhắm mắt để nó tự do làm bậy được. Tôi rất ghét những kẻ có tư tưởng phản đối Chính phủ Bảo Hộ hoặc hành động phá hoại công cuộc bình trị của nước Pháp ở xứ này. Tôi tuy ít học, nhưng không đến nổi ngu muội như nhiều đồng bào tôi đã bị ám ảnh vì một tư trào quá khích, chỉ tìm cách reo rắc mầm phiến loạn trong đám dân chúng quê mùa.

Vélasque tỏ vẻ cảm động:

- Thế mà họ cứ bảo anh có tư tưởng bài Pháp thật là nhầm to.

- Tôi không bài toàn thể dân Pháp, mà chỉ phản đối một số người Pháp ở đây đã quá ư hà khắc đối với dân thuộc địa. Nếu tất cả những quan cai trị Pháp do Chính phủ Pháp cử sang đây đều được như ông thì....

Velasque hỏi luôn:

- Thì sao?

Đội Giá tỏ vẻ kính cẩn thưa:

- Thì làm gì có phong trào chống Pháp lan tràn khắp Trung, Nam, Bắc và dân chúng đâu có phải chịu những cảnh loạn ly đau khổ.

Viên đồn đứng dậy tiến lại chỗ Đội Giá đứng, thân mật vỗ vai:

- Anh xứng đáng lòng tin cậy của tôi. Vậy đối với em vợ anh ta nên xử thế nào?

Đội Giá làm ra vẻ tức giận:

- Kẻ nào làm bậy thì phải tội. Luật pháp không tư vị ai?

Đoạn Đội Giá cúi chào viên đồn, thản nhiên đi ra. Nhưng đến cửa buồng, đột nhiên chàng dừng bước cúi đầu ngẫm nghĩ. Vélasque như đoán được một vài phần tâm trạng của Đội Giá nên nói ngay:

- Tôi có thể giúp được anh. Tùy theo trường hợp, luật pháp cũng phải nhượng bộ ít nhiều tình cảm vì xã hội loài người đâu có phải hoàn toàn xây dựng trên nền tảng đá sỏi?

Đội Giá thở dài:

- Vâng. Quả như lời ông nói: một trận bão lòng tàn phá tâm hồn tôi. Lúc này một hành động cương quyết tuy rất cần cho sự trị an, nhưng hoàn cảnh trớ trêu của gia đình đã khiến tôi phải suy nghĩ đôi chút. Vợ tôi chỉ có một mình nó là em trai, giọt máu duy nhất của nhạc gia tôi. Nếu chẳng may nó bị phạm tội, sống chết thế nào chưa biết, nhưng khỏi sao gây một dư luận không hay cho vợ chồng tôi.

Vélasque trầm ngâm một lát rồi hỏi:

- Anh xem tính nết nó thế nào?

- Nó ngờ nghệch, dốt nát, bị người ta xúi giục mà làm bậy chứ thực ra, nó chưa đủ trí óc để phân biệt cái hay, cái dở. Tôi sẽ nhận trách nhiệm để dạy bảo nó sau này.

- Được tôi sẽ tha cho nó.

Đội Giá vui mừng, chào rồi đi thẳng. Sáng hôm sau, đang lúc viên đồn Vélasque ngồi ở bàn giấy, thì Cai Lục khẽ mở cửa vào, đứng chào theo kiểu nhà binh. Vélasque hỏi:

- Có việc gì không?

- Bẩm có việc rất cần!

Vélasque mỉm cười hỏi luôn:

- Loạn chắc?

- Chính thế!

Vélasque buông bút xuống.

- Loạn ở đâu?

- Loạn ở trong đồn.

Vélasque tái mặt đứng phắt dậy:

- Lính đồn nỗi loạn phải không?

Vẫn giữ vẻ thản nhiên, Cai Lục tiếp:

- Lính đồn không nổi loạn, nhưng chính ông nổi loạn.

Vélasque quắc mắt:

- Tôi nói đùa với anh đấy à, anh Lục?

- Ông không nói đùa với tôi, nhưng ông đùa với pháp luật.

Vélasque bỗng nhiên thay đổi cử chỉ, ôn tồn nói:

- Anh nói gì tôi thật không hiểu?

Cai Lục đứng thẳng người, hai tay buông thõng xuống hỏi:

- Có phải ông định tha bổng cho một tên phiến loạn không?

Vélasque lúc bấy giờ mới hiểu câu chuyện, bất giác phì cười tiếp:

- Tha bổng thì có làm sao?

- Việc Trần Lập Thành bị bắt, dân chúng huyện Đức Thắng ai cũng biết. Chắc chắn là quan huyện đã lập biên bản trình quan sứ Bắc Giang rồi. Nếu ông vô cớ tha hắn, sau này cấp trên hỏi đến, ông trả lời thế nào?

- Nó là em vợ Đội Giá bắt lúc nào chả được?

- Đành là thế, nhưng đối với pháp luật ông vẫn là người có tội vì đã vượt quyền người trên.

- Anh nói cũng phải. Nhưng tôi đã chót hứa với Đội Giá rồi.

- Ông tốt với Đội Giá nhưng quan sứ Darles không tốt với ông thì sao?

Vélasque gật đầu:

- Theo ý anh thì nên xử thế nào?

- Ông không nên vội tha Trần Lập Thành, hãy giữ lại đây ít lâu rồi sai giải về Thái Nguyên trình quan sứ. Trong biên bản ông liệu gỡ tội cho hắn, như thế ông vẫn giữ đủ lý lẽ không sợ liên lụy.

- Anh nói phải tôi sẽ làm theo ý anh.

Cai Lục chào rồi ra đi.

Nguyên Đội Giá, sau khi lập kế đánh lừa được viên đồn trong bụng rất mừng đi tìm Cai Lục báo tin. Nghe xong câu chuyện, Cai Lục bỗng thừ mặt ra một lúc rồi nói:

- Anh làm hỏng các việc.

- Sao lại hỏng?

- Việc đến tai Công sứ Darles thì tù cả nút.

Đội Giá chợt nghĩ ra:

- Thôi thế là bỏ mẹ.

Cai Lục tiếp:

- Theo ý tôi, thì việc tha hay giam Trần Lập Thành không can hệ lắm. Dù hắn có bị giam ở đây hay ở Thái Nguyên cũng vẫn ung dung như ở nhà, nhưng để hắn ở Thái Nguyền thì hơn.

- Sao lại ở Thái Nguyên?

Cai Lục ghé vào tai bạn thì thầm:

- Nếu chúng ta muốn việc kia, thì phải có người bắt liên lạc với bọn tù ở Thái Nguyên. Đồn khố xanh có Đội Cấn, Bếp Đen. Dân phố có Tám giò, Lang Trung, duy chỉ có trại giam Thái Nguyên là chưa có tay chân của mình lọt vào. Tôi xem Thành rất lanh lợi, có thể giao cho công tác này được.

Đội Giá gật gù:

- Phải đấy.

- Vả lại trong bọn tù chính trị ở Thái Nguyên, có Lương Ngọc Quyến vừa bị Công sứ Darles xỏ chân cần phải chữa ngay đi. Nếu không có Thành làm tay trong thì Lang Trung khó lòng mà đưa thuốc vào được.

Hai người bàn bạc thật lâu, nghe chừng đã xuôi tai, thì hôm sau Cai Lục lên tìm Vélasque đánh lừa một lần nữa. Quả nhiên Vélasque bị trúng kế, sai Đội Giá giải Thành lên Thái Nguyên. Nửa tháng sau, Đội Giá nói với viên Đồn xin đổi lên làm việc ở Sở Giám binh Thái Nguyên để luôn luôn được gặp Đội Cấn.