ĐOẠN KẾT -

Sau khi nghĩa quân thất trận tản mát chạy trốn, Đại tá Maillard còn đóng ở núi Phao hai hôm nữa để hoàn tất công việc tảo thanh. Những ổ kháng chiến bị phá tan tành, nhiều nghĩa quân bị thương được băng bó và đưa về Hà Nội. Ngoài ra còn bắt thêm được một số tù binh và hai trăm khẩu súng trường đạn dược và một chiếc xe vận tải của nhà binh Pháp đã hư hỏng.

Biết chắc là Đội Cấn đã thoát khỏi vòng vây, Đại tá báo tin cho các đồn ở Đông Triều, Chi Ngãi biết đề phòng. Đoạn rút quân về đóng ở đồn Phao.

Sau trận ấy, các báo đều đăng ở trang đầu những tin tức chiến sự thắng lợi và quả quyết là Đội Cấn đã chết rồi. Một nhà phóng viên dám tuyên bố chính mắt mình đã trông thấy Đội Cấn nằm giữa vũng máu, và in cả bức ảnh lên báo. Dân chúng yên trí là thực không sợ chiến sự tái diễn nữa nhưng cũng không khỏi phàn nàn cho cuộc cách mạng mới thoát thai đã bị bóp chết sau một thời gian ngắn ngủi. Trong khi ấy, ba người vẫn phải lẩn lút trong rừng, vừa đói vừa rét, cái cảnh anh hùng mạt lộ nghĩ thật muôn vàn cơ cực.

Ngày l tháng 1 năm 1918, Đội Cấn kiệt sức quá, ngồi nghỉ dưới gốc cây. Máu ở vết thương vẫn chảy hoài, hai bàn chân bị sưng lên đau khó chịu. Đội Cấn tựa lưng vào gốc cây mắt nhắm nghiền. Thành và Trà ngồi hai bên, thỉnh thoảng lại nhìn Cấn mà thở dài.

Thốt nhiên, Cấn mở mắt, kêu khát nước. Thành đứng dậy cầm cái mũ sắt của Cấn đi ra suối lấy nước. Uống xong. Cấn đã thấy hơi tỉnh táo, cầm tay Thành nói:

- Chúng ta hội họp nhau có lẽ là lần cuối cùng. Một sự thất bại đau đớn đã làm cho tôi không muốn sống nữa...

Thành và Trà cảm động quá cúi mặt xuống, Cấn tiếp:

- Tôi chết giữa lúc đất nước còn đang cần nhiều những cánh tay khoẻ mạnh những khối óc sáng suốt để dẫn đạo quốc dân trên con đường giải phóng giang sơn khỏi vòng xiềng xích nô lệ.

Thành và Trà gục đầu vào vai Cấn nức nở khóc. Cấn mỉm cười, nói:

- Khóc lúc này là tỏ ra hèn yếu quá nhưng cũng nên khóc đôi chút để trút hết mối căm hờn đã chứa chất trong lòng. Khi anh chết rồi, các em hãy luôn nhớ đến câu: “Cái vinh dự của con người không phải ở mảnh bằng cao mà ở tư tưởng cao vậy” Anh chỉ tiếc rằng không nói được nhiều nữa vì sức lực đã kiệt rồi.

Đội Cấn nghỉ một lát rồi thốt nhiên trợn mắt hét to

“Các bạn ơi! Hãy chờ đợi ta ở bên kia thế giới”.

Thành nắm chặt lấy tay Cấn lúc buông ra thì chỉ thấy cái xác vô hồn. Trà gục đầu xuống thây Cấn khóc nức nở.

Thành ủ rũ xé vạt áo đắp lên mặt Cấn rồi cùng ôm mặt khóc.

Họ khóc vì quá thương cảm Cấn đã chết một cách đau đớn. Họ khóc vì thấy sự nghiệp đã tan tành... vì tuyệt vọng, vì bất lực trước sự biến chuyển mau lẹ của thời cuộc.

Cho đến chiều họ mới lo liệu chôn cất cho người bạn bất hạnh. Đám tang hai người không kèn không trống, cử hành trong cảnh âm thầm của núi rừng.

Hôm sau hai người bàn nhau rời Chí Linh tìm đường về Móng Cái để sang Tàu. Khi còn cách biên thùy vài chục thước Trà nói với Thành.

- Trước khi vượt biên thùy: chúng ta hãy dừng lại vài phút để vĩnh biệt quê hương lần cuối cùng.

Thành tiếp:

- Em nói phải. Dù ở đâu, chúng ta cũng không quên được mảnh đất yêu quý này.

Hai người đứng trên sườn núi nhìn về rặng tre xanh ở đằng xa xa. Nước mắt trào ra ướt đẩm cả gò má.

Thành rầu rĩ nói:

- Chúng ta sang nơi khách địa sướng khổ chưa biết thế nào nhưng chỉ thương hại cho những người ở lại.

Trà tiếp:

- Đáng thương thực, nhưng họ còn được sống ở quê hương. Còn chúng ta, dấn mình vào con đường phiêu lưu, biết có được ngày nào trở về không?

Đoạn nàng vịn vào vai Thành đọc mấy câu

Đôi chim vổ cảnh tung bay,

Lước theo chiều gió, rẽ mây xem trời.

Hẹn hò sông núi mấy lời,

Quê hương chốn cũ biết đời nào quê!

Thành cũng đọc tiếp:

Nam nhi đâu chịu phận hèn,

Nợ non sông sẽ báo đền mai sau.

Ngày về cũng chẳng xa đâu

Kìa đoàn chiến sĩ vó câu bụi mù.

Hai người nhìn nhau mỉm cười.

HẾT