ĐONG TẤM LÒNG

Bà mẹ kể hồi xưa dì Chín nghèo nhứt gánh mình. Áng chừng còn ba tháng nữa tới đám giỗ bên nhà ngoại, Chín đi mua chục vịt con về nuôi. Vịt của Chín lớn lên không nhờ hột lúa nào (thứ đó dành cho bốn miệng người trong nhà còn không đủ), dì nuôi chúng bằng cám trộn bèo, cuối chiều có thêm mớ ốc bươu vàng tách vỏ bằm nhỏ. Đúng giỗ dì bắt cặp vịt xách về, cúng ông ngoại cái món ông ưa nhứt hồi còn sống: vịt luộc chấm mắm gừng. Có năm vịt còi vì ăn không đủ sức, lườn bén lẹm tóp khô. Có năm gió độc làm cả bầy lăn ra chết hết, Chín đi câu cá lóc mang về cúng. Và những gì Chín đem qua làm giỗ, ai cũng nâng niu cảm động. Con cá lóc với cái măng tre ấy cũng có giá trị ngang bằng với con heo quay cậu Hai chở từ ngoài chợ vô. Với một gia đình đông con, tứ tán khắp nơi, đám giỗ ông ngoại là bữa tiệc huy hoàng. Hình dung linh hồn ông ăn hết từng ấy món, chắc lặc lè bay không nổi. Dọn mâm cúng đã thấy chóng mặt, ai cũng đem theo những thứ ngon nhất trong vườn nhà mình. Biết Chín có măng tre đầu mùa, mẹ mua giò heo, vậy là thành một món ngon. Không ai, kể cả Chín phải thấy tủi thân vì đã cúng ông già bằng những thứ còm nhom rẻ rề. Chẳng ai so đo chuyện nhiều ít, mà cũng không so đo được. Như Chín, làm sao tính được công đi bắt ốc vớt bèo nụm nịu nuôi bầy vịt, công xa xót khi chuột cống xông vào chuồng cắn cổ chết mấy con, công dầm mình đi cắm câu, đặt trúm. Bà mẹ nói hồi xưa đám giỗ vui, giàu nghèo đề huề không khoảng cách. Ai đem gì về cúng cũng không quan trọng bằng đủ mặt. Đám giỗ giữa năm nhưng ngay từ Tết đã hẹn nhau về. Diễn ra chỉ hai ngày, nhưng giỗ đã được nhen lên trong mỗi đứa con từ vài ba tháng trước. Người này trồng khóm, gieo cải sao cho ngay dịp giỗ đó là có rau trái lứa đầu, người kia để dành thứ nếp dẻo thơm gói bánh, cậu Út thì tự mình làm men, nấu rượu, cái thứ rượu trắng chưng đi cất lại để đám đàn ông uống không nhức đầu. Hồi xưa đám giỗ vui, bà mẹ bần thần nói hoài. Khi đó Chín đã ra về. Nhắn Chín qua nhà là để cho dì ít tiền về đám giỗ ngoại. Bây giờ không cần nuôi vịt xách qua vì cậu nói không cần. Xóm mình đám giỗ, thôi nôi hay đầy tháng cũng bằng tiền tuốt. Đi bằng tiền gọn gàng và dễ dàng để nấu nướng những món đã tính trước. Nhưng tiền thì đong đo được, bằng mắt thường. Nó làm tổn thương Chín, người sớm mai oằn vai gánh rau đi chợ, gánh thêm ông chồng hen suyễn với bầy con đông. Giỗ năm ngoái Chín líu ríu đưa cậu em năm chục ngàn, sau nghe mợ bĩu môi, thời buổi tiền mất giá chỉ nhiêu đó có mua được gì, không thấm tháp vô đâu. Ngoài chợ người ta đi đám cưới nhà hàng tệ lắm cũng phải ba trăm rồi. Đám tiệc hiển nhiên là không nói tới, dân xóm Chiếc thăm bệnh, cúng chùa cũng bằng tiền, chẳng cần bày vẽ bỏ bao thơ. Lì xì tết trẻ con so đo ngay lộc người này nhiều hơn người trước. Dúi cho Chín ít tiền, bà mẹ biết không có nghĩa là đứa em gái mình không tổn thương. Bồn chồn rờ nắn cái túi áo bà ba mỏng dính, Chín nói giỗ năm sau có khi em không về.

Bạn chở mình, hai thằng đi đám cưới cách thành phố một buổi sáng đi đường. Tám mươi cây số không phải là xa đến mức tốn cả buổi, nhưng phải lụy mấy cái phà, phải dừng lại chụp ảnh, phải ngó nghiêng ngắm cảnh, mà quà quê bán bên đường hay đưa tay ngoắc mình ghé lại, nào cà na ngào đường, cốm dẹp, chuối nếp nướng. Trưa nay ăn cưới xong đi tới nhà thằng bạn ruột nhậu chơi, bạn nói vậy. Theo mô tả thì anh bạn kia cũng dân giang hồ hào sảng, kiểu “chí cốt cầm ra chai rượu cốt”. Mình chẳng phải người xứ này cũng không liên quan gì tới đám cưới trưa nay, chỉ đeo theo để ngắm cảnh bên đường người bên đường nắng gió bên đường, một bằng hữu kiểu vậy ngu sao mình bỏ qua. Mình cười bảo với bạn, “anh sao em vậy, đi đâu cũng được, miễn có người hay hay”. Sau này mình nghĩ là do mấy chữ “hay hay” kia mà hôm đó bọn mình đi một bữa đã đời, mỏi rã. Bạn bảo lần đầu tiên đi xe máy hai trăm năm mươi cây số chỉ trong một ngày, bởi đời bạn chẳng cớ gì mà phải gấp gáp vội vàng vậy. Bạn bè ở rải rác khắp nơi, đi tới đâu cũng hội hè, tấp vào chơi chán thì xách xe đi tiếp. Nhưng hôm đó mình là khách, như thường lệ, chủ muốn đãi khách cảnh đẹp món ngon, và những người tử tế nhất. Nhưng nhà cái anh lãng tử vườn cách đám cưới hai mươi cây số đóng cửa, gọi điện thì một chị giọng Hà Nội lịch sự trả lời xin vui lòng gọi lại sau. Bạn mình không hề nao núng chút nào, đi thêm vài chục cây số nữa lại có một thằng lãng tử khác. Và bọn mình đi miết đến chạng vạng, chỉ vì những tay chơi miệt ruộng miệt núi người thì đã say mèm, người bận chở vợ đi chùa người đã đi qua biên giới nhậu bò cạp núi rang. Những lời mời mọc réo gọi suốt dọc đường thì lại làm bạn trù trừ, “cha nội đó nhậu say hay chửi bới chính quyền”, “thằng này dân chính trị nòi tâm hồn khô queo ngồi lâu chán thấy mồ tổ”, “nhà đó thằng chồng thì được nhưng con vợ thích đọc thơ, sợ ngộ độc”. Ý bạn nói họ không phải là những người hay hay. Ngồi mỏi thấy mụ nội, cứ tưởng thấp thoáng trước mặt là bến cuối rồi, sắp được tắm táp sắp nằm dài trên giường để cho lưng thẳng lại thì nghe tin báo não nề, 79 nhà thơ núi đã say lay không dậy. Không lẽ chỉ bọn mình hai đứa ngồi nhìn nhau chán ói, không lẽ chỉ một đứa uống còn đứa kia ăn rồi tiu nghỉu chia nhau đi ngủ? Vì những sự “không lẽ” đó, nên cố đi thêm vài chục cây số nữa, với cái lưng rã rượi, mặt mũi đầy bụi và mắt cay xè, đi với một nỗi sợ, bến cuối (thật sự là cuối) của ngày hôm nay có còn ai? Đường sao mà dài khi mưa bắt đầu giăng, bánh xe chạm vào lổn nhổn ổ voi ổ lạc đà, chìm lút trong bóng tối. Tự dưng thấy tiếc, bọn mình đã bỏ lỡ một dặm dài hơn hai trăm cây số. Bạn nói xế này đi ngang qua một mâm nhậu của mấy ông già trải đệm ngồi xếp bằng ở một cái sân gạch gần đầu cầu, bạn ham ghé chơi muốn chết mà không dám nói. Mình cũng vỗ tay kêu, lúc đó em cũng thèm nhểu nước miếng được sà vào ngồi cùng với họ. Cái đất miền Tây này đâu có sá gì chuyện lạ quen. Uống vài ba ly rượu là thành người trong nhà, là mở lòng mở dạ, là vui hết cỡ. Mình muốn ngồi đó, hít thở cho đã cái dân dã của họ, từ mùi thuốc gò se giữa đôi tay chai, mùi mồ hôi trên những nếp khăn bâu áo, mùi phèn trên những bàn chân - tất cả đang cất tiếng kể những câu chuyện mùa màng đồng bãi. Là đà trong một tầm rất thấp, vẳng lại mùi lá ủ, mùi tấm đệm ẩm, mùi sình non mấy con trùn cơm đùn lên len qua những khe gạch vỡ làm năm ba mảnh. Và rượu nếp cay tê đầu lưỡi đã được làm dịu lại bởi vị chua mặn của món cá linh dầm me non, đói thì cơm cháy bùi ngùi với ơ kho quẹt, ngon thấu trời mà chủ nhà cứ áy náy “đạm bạc qua bữa vậy”. Bụng no, lo chi không kiếm được một chỗ nằm trên sàn nhà mát rượi, gió cắt ngọt lưng mình. Và hôm đó không chỉ có mấy ông già ấy tụm năm tụm bảy kiếm cớ nhậu tiễn chiều, hội hè dân dã bày ra ở bên đường nhiều lắm. Bọn mình không hiểu nhau, lúc ngang qua họ cả hai đều ém nhẹm những trùng trình xáo động ở trong lòng, mải miết tìm người mịt mù ở đâu đằng trước. Mà chỉ cần dừng chân lại, sẽ thấy người.