TRƯỚC HÀNH TRÌNH Khi lỗi không thuộc về những vì sao

“Ước mơ về một thế giới không rác thải nhựa, chính ước mơ ấy đã thôi thúc tôi lên đường đi xuyên Việt. Dùng sức mạnh của nhiếp ảnh góp phần thay đổi thực trạng Việt Nam đứng thứ tư trên thế giới về rác nhựa thải ra đại dương…”

Tôi là một nhiếp ảnh gia, một giáo viên dạy chụp ảnh song lại thích tham gia các hoạt động xã hội như một tình nguyện viên. Tôi luôn nghĩ các hoạt động xã hội sẽ cho tôi đi nhiều nơi, gặp nhiều người và nhờ thế sẽ có cơ hội được sử dụng ống kính máy ảnh của mình ghi lại nhiều việc có ích. Có một thời gian tôi phụ trách chương trình Help Portrait Hà Nội, chương trình chụp ảnh chân dung miễn phí cho những người có hoàn cảnh khó khăn, các bệnh nhân ung thư ở Hà Nội.

Cùng thời điểm đó, các hoạt động xã hội hướng tới bệnh nhân ung thư đang được cộng đồng chú ý, quan tâm. Trong đó, ngày hội Hoa Hướng Dương “Vì bệnh nhi ung thư” do báo Tuổi trẻ tổ chức là một hoạt động xã hội có ý nghĩa. Trước ngày diễn ra ngày hội Hoa Hướng Dương, tôi nhận được giấy mời tham dự. Thế là Hội nhiếp ảnh Ánh sáng chúng tôi sẵn sàng máy móc, tinh thần mong ghi lại những hình ảnh đẹp nhất về ngày hội. Sự kiện này thu hút đông đảo người tham gia. Tôi cầm máy đi quanh một lượt, các em nhỏ, bệnh nhi ung thư, tuy chịu tác dụng phụ của xạ trị, hóa trị, các loại thuốc khiến nét mặt xanh xao, gầy xọm nhưng ánh mắt của các em đều ánh lên niềm hi vọng, tin yêu cuộc đời. Tôi ngồi xuống cạnh bé L., hỏi han trò chuyện. L. kể cho tôi nghe về bệnh tình, về các bạn của em và giới thiệu với tôi cuốn sách Khi lỗi thuộc về những vì sao: “Đây là cuốn sách mà cháu rất thích, chú tìm đọc nhé”.

Tôi nhớ lời dặn của cô bé và đi hiệu sách tìm mua cuốn tiểu thuyết Khi lỗi thuộc về những vì sao (The fault in our stars) của John Green. Tác phẩm đã được chuyển thể thành phim điện ảnh. Hẳn phải là một tác phẩm thú vị mới được các đạo diễn phim chú ý. Cầm cuốn tiểu thuyết trên tay, tôi đọc những trang đầu tiên và nhanh chóng bị cuốn vào những tình tiết hấp dẫn của câu chuyện.

Tác phẩm mở đầu bằng cuộc sống vô vị, tẻ nhạt trong chuỗi ngày chờ chết của một cô bé tên Hazel bị mắc bệnh ung thư phổi. Cô được mẹ mình đưa tới Hội Tương trợ dành cho bệnh nhân ung thư để chấm dứt cuộc sống mỗi ngày chỉ loanh quanh với bốn bức tường. Tại đây, Hazel gặp Augustus – người con trai đã làm thay đổi cuộc đời cô mãi mãi.

Sâu sắc, thương tâm lẫn táo bạo, ngang tàng, tôi đã đọc cuốn tiểu thuyết liền một mạch và khi kết thúc những dòng cuối cùng cũng là lúc đồng hồ điểm 2 giờ sáng. Tôi để cuốn tiểu thuyết trên giá, tắt đèn và nhắm mắt lại. Những nhân vật, những ám ảnh về căn bệnh ung thư cứ chờn vờn trong đầu tôi.

Xin hỏi ai là người nhà của bác H. mời vào gặp bác sĩ.

Mẹ của anh bị ung thư... đã có dấu hiệu di căn, đây là các xét nghiệm và chỉ số kiểm tra của bà – Bác sĩ từ tốn nói rồi đưa cho tôi phim chụp X-quang, một tệp giấy xét nghiệm với những con số loằng ngoằng.

Tai tôi ù đi. Phải mất mười phút sau, tôi mới trấn tĩnh lại và hỏi bác sĩ: “Mẹ tôi bị ung thư giai đoạn cuối và có dấu hiệu di căn thật sao?”. Bác sĩ nhìn tôi cảm thông và tôi hiểu những gì tôi nghe không sai. Căn bệnh ung thư, tôi chưa bao giờ nghĩ đến nó. Mẹ tôi bị ngã và sau đó có những biểu hiện quên quên, nhớ nhớ, mẹ cũng thi thoảng bị ho… Bác sĩ nói mẹ tôi chỉ sống được khoảng một năm nữa. Tôi cầm kết quả đi ra, dù cố thật bình tĩnh để gặp mẹ nhưng tay tôi vẫn run lên.

Mẹ tôi, người đã vất vả cả đời, người mà tôi yêu thương nhất giờ đang có u di căn, tôi có thể làm gì giúp mẹ? Tôi thương mẹ, sợ một ngày nào đó mẹ sẽ rời xa tôi mãi mãi. Tôi nghĩ mình không thể ngồi một chỗ để buồn thương dằn vặt vô ích. Tôi cố gắng bình tĩnh để suy nghĩ nhiều hơn, tự thấy bản thân mình từ trước tới giờ đã không dành nhiều thời gian cho mẹ.

Lần đầu tiên, tôi bỏ sở thích, bỏ máy ảnh, dành hết thời gian để tìm hiểu về bệnh ung thư, về những ai đã qua khỏi, những ai không chữa được, nguyên nhân do đâu, những việc cần làm… Tôi muốn làm một điều gì đó cho mẹ.

Tôi bắt đầu tìm hiểu từ nguyên nhân của bệnh. Có rất nhiều nguyên nhân do gene, do dinh dưỡng, nhưng trong hàng ngàn lý do có lý do về môi trường sống, thói quen trong sinh hoạt. Và rất nhiều tài liệu đều chỉ ra nhựa, rác thải nhựa, đặc biệt là đồ nhựa sử dụng một lần có nguy cơ gây ung thư cao. Tôi đọc được những thông tin này trên một bài báo về ô nhiễm trắng, về các hạt vi nhựa. Tiện tay tôi lấy chai nước Lavie vừa uống đang để trên bàn. Dưới đáy chai in nổi dòng chữ PET (viết tắt của polyethylene terephthalate), một trong số những loại nhựa được sử dụng phổ biến để sản xuất các sản phẩm gia dụng. Tôi đi xuống bếp, chai dầu ăn, chai nước muối sinh lý dùng để súc miệng hằng ngày, hộp nhựa mẹ tôi vẫn muối dưa cà… tất cả đều có dòng chữ PET hoặc PETE dưới đáy chai. Do tính chống thấm rất cao nên PET được dùng làm chai, bình đựng nước tinh khiết, nước giải khát có gas. Ngoài ra, trong sản xuất nhựa định hình, PET cũng được sử dụng rộng rãi trong sản xuất khay nhựa đựng thực phẩm nhờ vào tính thấm khí và an toàn khi ở nhiệt độ cao.

Đây là ký hiệu chỉ loại nhựa sử dụng duy nhất một lần, nên nếu dùng đi dùng lại có thể gia tăng nguy cơ hòa tan các kim loại nặng và hóa chất cấu tạo nên chúng. Các chất này ảnh hưởng đến sự cân bằng hoóc-môn trong cơ thể. Nhựa PET rất khó để làm sạch, vì vậy tốt nhất dùng xong hãy bỏ chúng đi, không sử dụng lâu dài. Bài báo tiếp tục phân tích những thói quen hằng ngày của gia đình chúng ta, của mẹ tôi, của tôi khi thường giữ những chai nhựa lại để tái sử dụng. Hằng ngày, mẹ tôi đi chợ đựng thức ăn bằng túi ni-lông, mẹ tôi muối dưa, cà vào những hộp nhựa, thỉnh thoảng vẫn ăn cơm suất đựng trong những hộp xốp… Trời ơi, những thói quen bình thường hằng ngày đang ẩn chứa những mầm bệnh chết người! Tôi rời bàn làm việc, nằm vật ra giường... Phải làm gì đó để cảnh báo về mối nguy hại này.

Tôi lên internet tìm thông tin về rác thải nhựa. “Rác thải nhựa không chỉ là mối nguy hại của quốc gia mà đã trở thành mối nguy hại hàng đầu của Trái đất, của nhân loại. Những rác thải nhựa ở bãi biển dưới tác động của tia cực tím từ ánh nắng... sẽ phân hủy thành những hạt vi nhựa. Trên thế giới có hơn 600 loài sống ở biển bị ảnh hưởng bởi rác thải nhựa. 15% các loài bị vướng vào hay nuốt phải rác thải nhựa có nguy cơ tuyệt chủng. Và điều đáng báo động là đến năm 2050 dự báo 99% các loài sẽ bị ảnh hưởng bởi rác thải nhựa. Độc tố từ nhựa nhiễm vào mô mỡ của các loài động vật mà chúng ta ăn hằng ngày nên đương nhiên con người cũng chịu ảnh hưởng tương tự”. Đọc đến đây tôi mới nhớ, do đặc thù công việc là chụp ảnh, săn những bức ảnh đẹp, tôi đã đi khắp các tỉnh thành của đất nước, núi có, biển có. Và quả thật, những năm gần đây, tôi đã rất khó khăn mới chụp được một bức ảnh biển hoàn hảo bởi trên bãi cát đâu đâu cũng có rác thải. Phải làm gì đó để cảnh báo về ẩn họa này. Phải làm sao để những người không có điều kiện đi nhiều như tôi cũng biết được thực trạng rác thải ở bờ biển đáng báo động như thế nào. Ý nghĩ đó cứ ở mãi trong đầu tôi.

*

Học viện nhiếp ảnh Ánh sáng của tôi thường tổ chức các chuyến đi thực tế cả trong và ngoài nước để chụp ảnh. Năm 2017, tôi tổ chức một chuyến đi như thế cho các học viên đến đất nước Phật giáo Bhutan. Ở Bhutan, tôi biết tới chương trình “Bhutan vì cuộc sống”. Tôi đã rất xúc động, trong lòng chỉ mong sao cũng có một chương trình tương tự tại Việt Nam. Khi mà con người khắp nơi đang tự hủy hoại mình qua việc hủy hoại thiên nhiên, khi mà ô nhiễm không khí đã trở thành vấn nạn đe dọa sức khỏe người dân ở rất nhiều quốc gia, thì Bhutan là đất nước duy nhất trên thế giới có chất lượng không khí vào loại “siêu sạch” với chỉ số carbon âm. Điều đó có nghĩa là lượng khí carbon hấp thụ nhiều hơn lượng carbon thải ra không khí. “Hãy cùng nhau mơ một giấc mơ!” là câu nói của thủ tướng Bhutan trong bài phát biểu tuyệt vời trên diễn đàn Ted Talk liên quan đến chiến lược quốc gia về môi trường của Bhutan. Sau chuyến đi, tôi càng quyết tâm về việc mình sẽ phải làm điều gì đó để góp phần cải thiện tình trạng ô nhiễm môi trường ở đất nước mình. Tôi lấy bản đồ Việt Nam, dải đất hình chữ S hiện ra cong cong thật đẹp. 3.260km đường bờ biển – tôi đọc con số trên bản đồ. “Biển – cảnh đẹp – rác thải – ung thư…”, “Việt Nam đứng thứ tư trên thế giới về ô nhiễm biển”, những từ khóa cứ lần lượt lướt qua trong đầu tôi. Bhutan có tới 72% diện tích được che phủ bởi rừng, chính việc trồng rừng đã biến một đất nước có đặc điểm địa lý toàn núi non thành một lá phổi xanh khổng lồ như thế. Họ đã biến yếu thế thành lợi thế. Còn chúng ta, 3.260km đường bờ biển chẳng phải là một lợi thế quá lớn hay sao? Vậy nhưng lợi thế ấy không những chưa được phát huy hết mà còn bị đe dọa bởi ô nhiễm trắng. “Tại sao không thực hiện một chuyến “phototour” ở chính đất nước mình, đi dọc bờ biển, nhưng lần này không chụp cảnh đẹp, mà chụp RÁC – RÁC THẢI NHỰA ở biển nhỉ?” – Ý tưởng ấy lóe lên trong đầu tôi và không lâu sau đó, tôi lên kế hoạch cho chuyến đi để đời này.