- 2 - Ðứa con muộn
1
Người ta đã chờ đợi tôi mười sáu năm trời…
Thật kinh khủng khi phải là đứa con muộn màng! Tôi đã biết rõ điều đó! Những đứa con ra đời sớm xuất hiện nhanh chóng, tự mình xuất hiện, giống như những điểm số trong sổ liên lạc khi bạn đi học ở trường. Còn đứa con ra đời muộn, người ta mong mãi đợi hoài, và đến khi cuối cùng có được nó, thì họ bắt đầu thể hiện một tình yêu, một sự quan tâm khiến cho đứa bé đó muốn chạy trốn đến tận cùng thế giới, hay còn xa hơn thế nữa.
Bố mẹ nói với nó: “Bố mẹ đã chờ con! Chờ đợi đến thế nào!...” – cứ như là nó ở rạp hát hay ngoài đường lâu chưa về vậy.
Tôi là đứa con muộn màng. Bố mẹ tôi ngay từ đầu đã muốn có con trai, nhưng lại có Ludmila… đó là chị gái tôi. Rồi họ cùng với Ludmila, cả ba người cùng mong mỏi tôi ra đời. Và cuối cùng sau mười sáu năm, ước mong của họ thành hiện thực! Quả là muộn màng, tất nhiên rồi. Nhưng tôi nào có thể làm gì được?
Tôi không nhớ từ tuổi nào mình bắt đầu nhớ được. Nhưng vào lúc mà tôi bắt đầu nhớ được, tôi thường nghe thấy câu: “Con là điều kỳ diệu! Con là món quà vô cùng quý giá!”. Bây giờ bố mẹ tôi ngại nói những lời to lớn. Có thể trước kia họ cũng không nói chính xác những lời đó. Nhưng là những lời tương tự như thế… Tôi trở thành món quà quý giá, giống như cái tách kiểu đẹp đẽ và sạch bóng nằm trong tủ nhưng người ta không bao giờ dùng để uống trà.
Cả nhà nâng niu tôi! Tất nhiên, mỗi người theo cách của mình, bởi vì mỗi người lớn trong nhà tôi có một tính cách riêng.
Chẳng hạn như tôi chuẩn bị đi trượt tuyết ở đâu đó, cả ba người đều ngăn cấm tôi. Nhưng ngăn cấm theo các cách khác nhau.
Trước tiên tất nhiên là bố. Bố là một người to lớn vạm vỡ. Trông giống như Hemingway trong bức ảnh treo phía trên bàn chị Ludmila. Chỉ thiếu bộ râu, nhưng cũng bạc trắng và đầy nếp nhăn như thế.
Cuộc đời bố tôi rất vất vả, bởi vậy ông muốn tôi phải được sung sướng mọi đường. Không, ông không từ chối thẳng thừng: Ông cố làm sao cho tôi cảm thấy dễ chịu – ngay cả khi bị từ chối.
– Theo những con đường mòn và theo những sườn núi ư? – Ông cất giọng hát đến nỗi dưới nhà, ngoài sân ai cũng nghe thấy. Bố có một cái giọng rền vang. Và ông thích trích dẫn các bài hát. Không phải trích thơ, tục ngữ, mà là bài hát. – Luôn chuyển động, người chủ cối xay để cuộc đời mình luôn chuyển động!...
Bố nhất định phải hát cái gì đó phù hợp với đề tài. Vào những giây phút đó, tôi cảm tưởng bố đang ra sức suy tính: Từ chối sao cho không làm tôi buồn, mà ngược lại còn khiến tôi vui vẻ. Vì căng thẳng nên mặt ông đỏ lựng lên. Màu đỏ lan đến tai, tràn đầy cả cổ, trông càng rõ dưới mái tóc bạc trắng.
Bố nói to như đang tuyên bố trên sân khấu:
– Còn bố lại muốn cùng con sáng mai đi xem phim! Con cũng thích phải không?
Tôi đồng ý. Mặc dù chuyến đi trượt tuyết hấp dẫn tôi nhiều hơn. Tôi không cãi lại bố. Vô ích thôi: Tôi là đứa con muộn màng, mọi người nâng niu tôi.
– Nếu muốn thì cái nào cũng được, con trai, tùy con chọn lựa! – Bố hát bằng cái giọng sang sảng của Conchak trong vở opera Quốc vương Igor. Đôi khi ông đổi lời trong các khúc aria hay các bài hát theo ý mình, để chúng phù hợp với đề tài đang nói. – Cái nào cũng được, con trai, tùy con chọn lựa!... Nhưng nếu con muốn đi xem phim thì bố vui sướng hơn.
Bố còn vui sướng rất lâu. Dưới nhà, ngoài đường cũng có thể nghe thấy.
Nói đúng ra, không chỉ bố, mà mọi người trong nhà tôi đều nói to, bởi vì mẹ tôi nghe kém. Điều này xảy ra khi mẹ sinh tôi. Nghĩa là, những đứa trẻ muộn màng mà người ta mong đợi không chỉ mang đến niềm vui… Mọi người không nói với tôi, đó là vì tôi, để tôi không buồn tủi. Nhưng tôi biết! Có lần tôi nghe thấy bác sĩ nói: “Đó là hậu quả của việc sinh nở. Khó có thể khỏi được”. Giá đừng sinh ra tôi thì tốt hơn!
Nhưng bản thân mẹ lại nói rất nhỏ. Đôi khi mẹ cũng đùa, nhưng với nụ cười buồn buồn làm sao ấy. Bất cứ cái gì xảy ra trong nhà, bà luôn cho rằng đó là điều tốt. Không hiểu bà có nói nghiêm túc không.
– Thậm chí là tốt rằng mẹ bỏ ngoài tai được nhiều điều: Người ta chả nói lắm những thứ vớ vẩn đấy sao! – Bà bảo.
“Thậm chí là tốt…” – Mẹ thường mở đầu như vậy.
– Thậm chí là tốt nếu như con muốn đi trượt tuyết: Nghĩa là con không sợ!
Nhưng sau đó bà nhất định sẽ tìm ra lý do mà theo đó tôi tốt hơn nên ở nhà: Tôi – đứa con muộn màng, mọi người nâng niu tôi.
Cả chị Ludmila cũng nâng niu tôi… Chị ấy là kiến trúc sư. Nghệ nhân của những đường kẻ thẳng – bố gọi chị như vậy. Và chị tôi cũng nói năng rõ ràng và thẳng thắn, chị không biết cải biên các khúc aria.
– Nếu như em tập thể thao một cách nghiêm túc và trượt tuyết giỏi thì chị ủng hộ em, nhưng thế này thì không thể được. – Chị ấy sẽ nói thế.
Nhưng dù tôi có học trượt tuyết giỏi như các nhà vô địch thể thao thì họ vẫn tìm ra được lý do để không cho tôi đi. Đó là sự thực.
Khi trong nhà có chuyện gì đó không vui, mọi người đều giấu tôi. Tôi lập tức cảm thấy ngay, nhưng mọi người lại bảo: “Con (hay em) là trẻ con, chưa hiểu được đâu”. Mọi người chờ đợi một đứa trẻ, và họ vui sướng vì đã có nó. Còn tôi cũng rất vui sướng khi thấy họ được vui sướng như thế, nếu như đứa trẻ đó là ai chứ không phải tôi.
Tôi không thích nghe lén. Và tôi sẽ không bao giờ nghe, nhưng một khi mọi người giấu tôi, mà biết đâu tôi lại có thể giúp đỡ được trong việc đó, thì tôi buộc phải nghe. Hơn nữa bố nói rất to cả những điều bí mật, nên dù muốn hay không cũng vẫn biết được.
Một lần tôi nghe được câu chuyện này, một chuyện bí mật… Mẹ nói gì thì tôi không nghe rõ, còn bố đáp lại mẹ bằng một câu trong Evgeny Onegin:
– Trời cho ta thói quen là trên hết!
Tôi vốn không giỏi âm nhạc đến độ có thể đoán ngay ra câu nói từ vở nhạc kịch nào. Nhưng thậm chí bất kỳ ca sĩ nổi tiếng nào cũng đều có một chương trình đặc biệt của riêng mình có thể làm người ta phát thuộc.
– Trời cho ta thói quen là trên hết! – Bố nhắc lại, rồi nói thêm. – Sau từng đó năm ư?... Tìm một công việc khác ư? Không, tôi không thể!
Sau đó mẹ nói cái gì đó, rồi bố lại cất giọng, nhưng đã là bản giao hưởng số chín của Beethoven. Đó là một bản giao hưởng kỳ lạ: người ta hát nó.
– Ôi anh em ơi, buồn đã đủ rồi! – Bố hát. Và thêm một câu bình thường, như mọi người: Hai trăm hai mươi trên một trăm – còn chưa chết được.
2
Tôi từ lâu đã nhận thấy rằng mình thích gặp những người già trên đường phố. Người đó càng già tôi càng sung sướng. “Nghĩa là có thể sống thật lâu, thật lâu trên đời này”, tôi thầm nghĩ.
Có lần tôi đọc trên tạp chí nói rằng ở một làng trên núi có năm người đã sống đến một trăm ba mươi tuổi. Và họ vẫn đang tiếp tục sống… Tôi khoe với mọi người mẩu tin đó.
– Đấy là ở trên núi, – mọi người nói với tôi – còn cậu sống trong ngõ cụt Xí nghiệp lắp máy số ba.
Chúng tôi đúng là sống ở một ngõ cụt có cái tên dài loằng ngoằng như thế.
Khi trên báo đăng những tin đặt trong khung đen, tôi luôn đọc chúng. Tôi đặc biệt quan tâm xem người chết bao nhiêu tuổi. Hay như người ta viết “hưởng thọ bao nhiêu tuổi”. Nếu như người đó tám mươi hay chín mươi tuổi, tôi cảm thấy vui mừng. Không phải vì người đó đã chết, tất nhiên rồi, mà là vì người đó đã sống được rất lâu.
Những đứa trẻ khác không bao giờ nghĩ về điều đó. Chúng có bố mẹ còn trẻ…
Tôi đặc biệt lo lắng cho mẹ. Bởi mẹ nghe kém…
Nếu như mẹ đi đâu muộn chưa về, suốt thời gian đó tôi ngó qua ô cửa sổ trông ra đường, sau đó chạy xuống dưới đi đi lại lại ở lối ra vào. Tôi tưởng tượng ra những tai nạn ngoài đường. Đôi tay tôi trở nên ướt đẫm, tôi quên cả chào hỏi với những người quen hay hàng xóm.
– Thậm chí là tốt rằng mẹ nghe kém, – mẹ nói – nếu không con chẳng ra đón mẹ!
Tôi túm lấy túi xách của mẹ.
– Con không nên xách nặng! – Mẹ bảo.
Nghĩa là, mẹ thì được xách nặng, còn tôi thì không! Lại còn nữa: Tôi là trẻ con – tôi không nhấc nổi, không xách nổi, tôi không thể!...
Sau đó, lúc lên nhà, mẹ an ủi tôi:
– Thính giác kém làm người ta chú ý hơn. Người ta sẽ nhìn rõ hơn! Con cứ hỏi bất cứ bác sĩ nào mà xem. Con đừng lo. Con không nên lo lắng quá.
Tại sao tôi lại không nên lo lắng?
Cái hôm tôi nghe được câu chuyện trên, mẹ gần như nói thì thầm, bởi tôi không nên lo lắng mà. May là bố không biết nói nhỏ! Điều này đã giúp tôi.
Khi cuộc trò chuyện của họ kết thúc, bố bước vào phòng nơi tôi đang cúi đầu, hay như người ta nói, đang vùi đầu vào cuốn sách giáo khoa mà tôi hôm đó hoàn toàn không cần học đến.
– Ôi niềm vui! Ta biết, ta đã biết trước rồi! – Bố hát đoạn trong Ruslan và Ludmila – Con trai tôi đang làm bài tập!
– Thậm chí là tốt rằng các nhạc sĩ viết những bài mà ông hát đã chết cả rồi. – Mẹ bảo.
– Tại sao vậy? – Bố ngạc nhiên.
– Họ còn sống thì sẽ xé xác ông! Mà tôi thì không muốn thành bà góa. Tôi không muốn!
Những lời cuối cùng mẹ nói hoàn toàn không cười. Và tôi sợ hãi. Bây giờ là sợ cho bố.
Chiều hôm đó tôi lén xuống nhà Leonid Mironych.
Leonid Mironych ở dưới nhà tôi, ở tầng hai. Chú là bác sĩ. Đúng ra là bác sĩ chữa răng. Nhưng cả khu nhà tôi đều quên mất điều đó và gọi chú ấy đến nhà vì bất cứ bệnh gì. Mà ngôi nhà của chúng tôi rất lớn, những bảy tầng lầu. Luôn luôn có người ốm: người đau tim, người viêm họng, người viêm phổi. Và tất cả đều chạy đến chú Lyonya[10]. Chú ấy có biệt hiệu là: chú Lyonya – “không một”. Thực ra số điện thoại “không một” không phải để gọi cấp cứu, mà là đội cứu hỏa. Nhưng mọi người lại đặt cho chú Lyonya đúng biệt hiệu đó…
Chú ấy rất tốt bụng. Và thậm chí còn rụt rè nữa. “Bác thấy đấy, tôi chỉ là nha sĩ…” – Chú luôn bắt đầu như vậy. Nha sĩ tức là bác sĩ chữa răng thôi. Nhưng chú Lyonya luôn gọi mình bằng cái từ nha sĩ đẹp đẽ đó. Còn thì chú là người rất khiêm tốn và thậm chí còn rụt rè nữa…
Chú Lyonya mở cửa cho tôi với cái tạp dề của phụ nữ trước ngực và cái chảo trên tay. Trong chảo món trứng đang sôi xèo xèo. Trước kia tôi nghĩ chú Lyonya là người quá quan tâm đến chuyện ăn uống: Tôi luôn gặp chú với những cái túi bám đầy dầu mỡ trên tay. Nhưng mẹ giải thích cho tôi, rằng những người độc thân luôn bận rộn với thức ăn, nhưng lại ăn ít hơn người có vợ rất nhiều: Đơn giản là vì họ không biết cách sắp xếp việc nhà. Thì cũng như một số học trò ngồi hàng giờ ở nhà với tập vở và sách giáo khoa để gạo bài, nhưng lại trả bài với điểm Hai, bởi vì chúng không có khả năng học.
– A a, anh bạn cùng tên! – Chú Lyonya “không một” thốt lên có vẻ bối rối, thậm chí hoảng sợ.
Tôi cũng tên là Leonid. Hay đúng hơn là Lenka… Và tôi cũng có biệt hiệu. Chỉ có điều nó xấu hơn biệt hiệu của chú Lyonya. Một biệt hiệu nghe không hay chút nào! Thậm chí không muốn nhớ tới.
– Cậu xuống một mình à? – Chú Lyonya hỏi vẫn với vẻ sợ hãi đó. Và chuyển vội cái chảo sang tay kia, có lẽ nó đang rất nóng.
– Cháu… một mình. Cháu có việc.
Nhưng chú Lyonya ngó ra cầu thang, cứ như đằng sau tôi có ai đó đang nấp. Sau đó chú mời tôi vào nhà. Không hiểu sao bát đĩa lại nằm trên bậu cửa sổ, còn trong chạn, nơi lẽ ra để bát đĩa lại là những cuốn sách. Tôi quyết định sẽ không đời nào làm kẻ độc thân.
– Chú Lyonya, cháu chỉ ghé một phút thôi.
– Cậu có muốn ăn không? Tôi có món trứng. Món ốp-la, hai tròng đỏ. Có thể chia cho cậu…
Tôi hiểu: Do lòng tốt mà chú mời tôi thứ mà chú hết sức vất vả mới làm được – món trứng ốp-la. Và tôi từ chối.
– Cháu chỉ cần nói hai câu thôi. Cháu cần biết… Không, cháu cần được chú cho lời khuyên, về bố cháu. Hôm nay cháu nghe được rằng bố cháu hai trăm hai mươi trên một trăm…
Tôi mở đầu câu chuyện đại khái như thế, làm ra vẻ như tôi đã biết hai trăm hai mươi trên một trăm là gì.
– Cậu biết đấy, – chú Lyonya nói – tôi chỉ là bác sĩ chữa răng…
“Luôn gọi mình là nha sĩ”, – tôi nghĩ – “thế mà giờ lại gọi là bác sĩ chữa răng… Sợ rằng mình không hiểu nha sĩ là gì ấy mà. Chú ấy cho mình là đồ ngốc! Hay nói đúng hơn là trẻ con. Đối với người lớn đó chỉ là một thôi”.
– Chú Lyonya, chú bảo như thế có nguy hiểm không: Hai trăm hai mươi trên một trăm ấy? Chú biết cơ mà.
Chú kéo cặp kính ra khỏi mũi và đút hai đầu gọng kính bằng nhựa vào miệng. Như thế chú luôn có thể nghĩ được dễ hơn.
– Giải thích với cậu thế nào đây nhỉ? – Chú lầu bầu không rõ lắm, vì gọng kính đang ở trong miệng.
Tại sao cứ phải gi-ả-i-th-í-ch, mà không đơn giản chỉ là n-ó-i với tôi?
– Giải thích thế nào cho cậu hiểu được nhỉ?
Ừ, tất nhiên rồi, vì tôi là trẻ con, tức là đồ ngốc!
– Bố cháu trông hoàn toàn khỏe mạnh! – Tôi nói – Khi cười, thậm chí còn rất hồng hào.
– Tôi rất sẵn lòng ghé vào khám cho bố cậu, nhưng tốt hơn nên mời một chuyên gia. Hơn nữa Ludmila không mời tôi. Tự tôi đến không tiện lắm…
– Nhưng có nguy hiểm không?
– Giải thích với cậu thế nào nhỉ? Đó là huyết áp cao. Cần phải hạ nó xuống! Các bác sĩ sẽ ghi toa thuốc: thuốc bột, thuốc tiêm, thuốc viên. Nhưng quan trọng là phải giữ trạng thái tinh thần tốt! Cậu hiểu không?
– Đương nhiên rồi! – Tôi nói dối. Và nghĩ thầm: “Giá mà chú ấy không tin mình, và giải thích cho mình”.
Chú ấy không tin, hay là bỏ ngoài tai lời nói của tôi.
– Trạng thái tinh thần tốt – có nghĩa là vui vẻ, sung sướng, hy vọng… Bởi cái quan trọng là thần kinh. Thần kinh cần được bồi bổ.
Tôi liếc nhìn món trứng, chú ấy mỉm cười.
– Phải, phải! Thần kinh cần đến những vitamin tinh thần. Chúng thích thứ đó, các dây thần kinh ấy. Bố cậu làm việc ở công trường phải không? Cả cuộc đời đi theo các công trình! Công việc này, thứ lỗi cho tôi, không phải dành cho ông ấy: những kỳ hạn, nhiệm vụ, kế hoạch. Lại còn… Có thể, có điều gì làm ông ấy khổ tâm, căng thẳng chăng? Cái này phải dứt khoát vứt bỏ!
Tôi nghĩ ngợi giây lát.
– Không, không có gì làm bố cháu phiền muộn cả. Ở nhà mọi việc đều tốt đẹp. Và ở cơ quan mọi người đều kính trọng bố. Bố không muốn rời nơi đó… Trời cho ta thói quen là trên hết. Chính chú cũng biết đấy!
– Có thể cậu nói đúng. Thế Ludmila nói sao, về chuyện công việc của bố cậu ấy?
– Cháu không biết. Cháu chưa hỏi chị ấy. Nhưng không ai làm bố căng thẳng cả… Không ai cả! Cháu tin thế.
– Thế thì tốt! Đó là điều quan trọng! Nếu như Ludmila muốn, tôi sẽ ghé khám…
Bây giờ thì tôi hiểu vì sao chú ấy ngó ra cầu thang: Chú không muốn chị Ludmila trông thấy chú đeo tạp dề của phụ nữ.
Họ học chung với nhau ở trường phổ thông. Người ta còn xem họ là cô dâu chú rể. Thật là tốt nếu như họ lấy nhau. Ludmila sẽ ở lại trong ngôi nhà này, chỉ cần xuống một tầng. Còn nhà chú ấy, sách sẽ không nằm ở nơi lẽ ra để đựng bát đĩa…
Nhưng Ludmila không muốn. Chị ấy nói chung không nghĩ đến chuyện lấy chồng: Chị ấy không quan tâm. Ở nhà tôi chị ấy là nghệ nhân của những đường kẻ thẳng và chỉ nghĩ về các bản vẽ của mình.
Có lần tôi nói:
– Giá mà chị lấy chú Lyonya!
– Hai cặp kính trong một gia đình trẻ thì quá nhiều. – Chị Ludmila trả lời tôi. Chị ấy đùa, mặc dù vốn là người không thích đùa.
Còn mẹ và bố im lặng, nhìn tôi dịu dàng kèm lẫn thương xót, như nhìn một thằng ngốc yêu mến – Con còn bé lắm, chưa hiểu được đâu!...
Thật là kỳ lạ: Họ không quan tâm đến tương lai của con gái! Có lẽ vì chị ấy là đứa con ra đời sớm. Nhưng chẳng lẽ chị ấy có lỗi? Sao mà bất công thế!
Cả ba người họ quan tâm đến tôi – đã đủ hết cả sức lực rồi.
3
Tôi thường nghe một vài người lớn nói: “Tôi là bà mẹ điên rồ! Tôi là ông bố điên rồ!...” Và dường như luôn tự hào về sự điên rồ đó của mình.
Bố mẹ tôi không giống những người đó. Họ hoàn toàn bình thường. Họ thậm chí còn ngượng ngùng vì lo sợ cho từng bước chân của tôi nữa. Bởi vậy họ lo sợ cứ như đùa chứ không phải lo nghiêm túc. Và do đó, tôi nghĩ, đôi khi bố thành ra hơi thô lỗ. Đơn giản vì bố mẹ đợi tôi lâu quá. Đấy, chuyện là như thế!
Mặc dù tôi, tất nhiên, không cảm thấy như vậy là nhẹ nhàng hơn chút nào.
Họ chẳng bao giờ quan tâm đến bản thân mình. Đối với tôi họ biết tất cả: cái gì có hại, cái gì không nên, thậm chí cái bổ ích họ cũng cảm thấy có hại cho tôi. Còn cho bản thân mình thì phủi tay không để ý.
“Mình không bao giờ để điều này tiếp tục nữa!... Bắt đầu từ bố. Mình sẽ luôn tạo cho bố trạng thái tinh thần tốt!” – Tôi trở về nhà với quyết tâm chắc chắn như vậy.
Trước đây mọi người thường trách tôi luôn buồn bã. Mẹ yên lặng chăm chú nhìn vào mắt tôi. Bố cất tiếng hát: “Tại sao chàng chẳng được vui, hỡi chàng dũng sĩ? Tại sao chàng hôm nay buồn chán chẳng yêu đời?”, “Con trầm tư điều gì vậy hỡi con yêu?...” hay những câu gì đó đại loại như thế.
Còn chị Ludmila thì hỏi thẳng:
– Em chuẩn bị nói cho cả nhà điều gì tồi tệ đấy hả? Chuyện gì xảy ra ở trường vậy? Hay là ở dưới sân? Cứ nói thẳng ra đi. Sự thẳng thắn chuộc được nhiều lỗi lầm đấy.
Bản thân là người thẳng thắn, nghệ nhân của những đường kẻ thẳng, Ludmila đòi hỏi mọi người xung quanh đều phải chính xác và thẳng thắn.
Còn tôi, cũng như mọi lần, không chuẩn bị nói gì đặc biệt với cả nhà cả… Tôi chỉ đơn giản muốn xin cái mà thay vào đó, tôi tin rằng mọi người sẽ đề nghị mọi thứ quý giá trên thế giới này: viện bảo tàng, rạp chiếu phim, thậm chí cả nhà hát. Nhưng tôi lại muốn đi cùng các bạn ra ngoại ô, đến hồ Bezdonka (hồ Không đáy), nơi tất cả mọi người đến để tắm và phơi nắng từ sáng đến tối, chứ không phải chỉ để chết đuối như những người thân của tôi nghĩ.
Nhưng vào ngày hôm đó, tôi mỉm cười với tất cả mọi người. Và không ngớt nhắc đi nhắc lại:
– Bố đừng lo lắng bố ạ! Đừng lo lắng, con xin bố đừng lo lắng!
Mẹ yên lặng chăm chú nhìn vào mắt tôi.
– Con lo lắng điều gì vậy hỡi con yêu? – Bố lại cải biên lời bài hát, mặc dù trên mặt tôi không hề có vẻ lo lắng nào cả: Tôi đang mỉm cười.
– Em đang chuẩn bị nói với cả nhà cái gì đấy? – Chị Ludmila hỏi thẳng.
Tìm được trạng thái tinh thần tốt ở nhà, nơi bạn được yêu quý, thật chẳng dễ dàng như chú Lyonya nghĩ.
Bố thích nghe đài, đặc biệt là các chương trình âm nhạc. Nhưng hiếm khi ông được nghe thỏa mãn: Khi thì tôi đang làm bài tập, hoặc đang đọc sách (khi đó cả nhà đều đi nhón chân), khi thì Ludmila đang phải hoàn tất công việc gần đến hạn nộp, hay chuẩn bị cho kỳ kiểm tra nào đó. Chị ấy luôn học cái gì đó: khi ở các lớp buổi tối, khi ở trường đại học văn hóa hoặc ở đâu khác nữa. Nhưng vào tối hôm đó, tôi ngồi bên chiếc đài, dò tìm các chương trình ca nhạc và làm ra vẻ như vô cùng vui thích.
– Bố biết là cuối cùng âm nhạc sẽ chinh phục con. Con là con trai của bố mà!
– Của bố, của bố! – Tôi nói với bố.
Bố nở một nụ cười đầy hạnh phúc và tự hào: Đấy, chúng ta đã chờ đợi con rất lâu, nhưng một đứa bé như thế đợi cũng đáng lắm!...
Trạng thái tinh thần tốt từng phút lại đến thêm.
Khi mẹ về, tôi vặn đài to hơn, để bà cũng có thể thưởng thức âm nhạc.
Từ căn hộ bên cạnh người ta gõ vào tường.
Trong khu nhà của chúng tôi có những bức tường rất dày và trần nhà rất cao. Mẹ tôi có khi nói:
– Thật tốt là ngôi nhà của chúng ta được xây vào thời mà kiến trúc chưa có được những thành tựu lớn. Những bức tường cứ như để dành riêng cho những người như mẹ, những người nghe kém…
Mẹ thường đùa giễu cái mà người ta gọi là khiếm khuyết cơ thể của mình.
– Kiến trúc hiện đại không phải chia cắt mà là giúp gắn bó các gia đình sống trong những căn hộ khác nhau! – Bố nói.
– Theo những chuẩn mực cũ thì khối người muốn sống trong các căn hộ cũ kỹ. – Chị Ludmila bình tĩnh giải thích.
– Chỉ có điều có thể nghe được đâu đó sau những bức tường… – Bố khẽ hát.
Sau những bức tường nhà tôi khó có thể nghe thấy được gì. Nhưng ông hàng xóm, tôi tin rằng cố ý áp tai vào tường, để vừa có dịp là lập tức gõ. Nếu như chúng tôi nói chuyện to để mẹ có thể nghe thấy, ông ta luôn tức giận. Và giờ thì âm nhạc làm phiền ông ta! Có những người mà mọi thứ trên đời đều gây phiền hà. Đặc biệt nếu như ai đó ở bên cạnh lại có được trạng thái tinh thần tốt.
– Hôm nay thế đủ rồi! – Bố nói – Con đi chơi đi, con cần phải hít thở không khí trong lành nhiều hơn!
Tại sao chính tôi phải hít thở không khí trong lành nhiều hơn? Cứ như là tôi bị hai trăm hai mươi trên một trăm vậy! Nhưng tôi quyết định không phá hủy trạng thái tinh thần tốt và không cãi lại bố. Tôi đi hít thở khí trời.
Lát sau Kostik cũng ra sân. Nó cao hơn tôi hẳn nửa cái đầu, mặc dù học chung lớp với tôi. Đừng nghĩ rằng nó là đứa cao lớn. Đơn giản là tôi thấp bé. Có lẽ những đứa trẻ ra đời muộn thường chậm lớn chăng? Còn Kostik không phải là đứa trẻ muộn, nó là một đứa hoàn toàn bình thường. Và bố mẹ nó còn trẻ. Nhưng rất đáng ghét! Bố nó chính là người gõ vào tường lúc nãy. Và mẹ nó cũng hay gõ…
Kostik có một thói quen thế này: Nếu như nó nhìn thấy lũ bạn đang chơi hay đang thỏa thuận cái gì đó, nhất định nó sẽ lén đến gần và hét tướng lên: “A a, bắt quả tang, bắt quả tang nhé! Tao nhìn thấy hết rồi, nhìn thấy hết rồi! Tao nghe thấy hết rồi, nghe thấy hết rồi!”, rồi bỏ đi. Mặc dù chẳng ai mời nó nhìn hay nghe cả.
Tôi từ lâu đã rất muốn cho Kostik một trận. Tống cho nó ba quả và nói khẽ: “Quả này cho bố mày! Quả này cho mẹ mày! Còn quả này cho mày!” – như người ta thường nói với những đứa bé lười ăn.
Kostik từ lâu đã gây sự. Tôi cảnh cáo nó: “Đừng có gây sự! Đừng có gây sự!…”, nhưng nó vẫn cứ tiếp tục.
Kostik ra sân, và lập tức đến chỗ tôi:
– A a, bắt quả tang nhé! Tao nghe thấy hết rồi, nghe thấy hết rồi: Bố tao vừa gõ một cái là nhà mày lập tức tắt đài ngay. Sợ rồi mà! Giờ thì hết la hét nhé! Có chuyện gì bên nhà mày vậy, có con gà mái điếc nào hả?
– Mày bảo sao cơ? – Tôi hỏi Kostik.
Và sợ rằng nó sẽ nhắc lại câu nói của mình to hơn làm mọi người nghe thấy, tôi nhanh chóng tống cho nó một quả. Tôi phải nhón chân lên, bởi vì Kostik cao hơn tôi hẳn nửa cái đầu. Nó lập tức chạy vào cầu thang…
Tôi có lẽ đã quá hồi hộp và không làm đúng như tôi muốn: Tôi tống cho nó không phải ba mà chỉ một quả. Và cũng không tuyên bố với nó: “Cho bố mày! Cho mẹ mày!”. Tôi quá hồi hộp, nên đã quên hết! Tôi không ngờ nó lại nói những lời đó…
“Có nên đánh nó lại từ đầu không nhỉ?” – Tôi nghĩ vậy nhưng không đuổi theo nó.
Mười phút sau chị Ludmila thò đầu ra ngoài cửa sổ:
– Lyonya, đi về nhà!
Tôi đi về… Từ tầng một tôi đã nghe tiếng bố của Kostik la ầm ĩ trên tầng ba:
– Nó đánh thằng bé! Nó đánh thằng bé!... Đồ lưu manh! Các người gọi nó về mà dạy bảo! Hay là để tôi… Chẳng phải tự dưng mà người ta gọi nó như thế! Không phải tự dưng mà người ta đặt biệt hiệu đó cho nó! – Ông ta gào to biệt hiệu của tôi – Đáng lắm!
Tôi không lên gác khi chưa nghe tiếng bố Kostik đóng sầm cửa.
Sau đó tôi mới lên.
Ở nhà mọi người đang rối cả lên. Mẹ liếc nhìn bố. Tôi biết cái nhìn đó, nó như nói với bố: “Hãy nhớ rằng chúng ta đã đợi nó rất lâu! Đừng la mắng nó!”. Bố cũng nhìn mẹ và cũng yêu cầu mẹ đúng điều đó. Họ luôn trao đổi bằng mắt như vậy mỗi khi tôi phạm lỗi. Dường như họ kiềm chế nhau.
– Vì sao em đánh nó? – Ludmila hỏi.
– Thì… không vì cái gì cả. Em từ lâu muốn đánh nó rồi.
– Em muốn đánh à? – Chị Ludmila căng thẳng vẽ gì đó trên tờ giấy to. Chị ấy có thói quen khi nào có cuộc trò chuyện khó chịu là không ngừng làm việc, không ngừng vạch bút chì hay bút kẻ trên mặt giấy.
Tôi im lặng.
– Vì sao mà em đánh nó? Có lẽ phải có lý do chứ? Hãy nói cho cả nhà đi. Nói thẳng thắn sẽ chuộc được nhiều lỗi.
– Không… Đơn giản là thế. Nó rất đáng ghét.
– Trên đời này thiếu gì người đáng ghét! Thế em sẽ đánh tất cả họ à?
Tôi nhún vai:
– Em không biết.
– Nếu như có lý do, thì chị còn có thể hiểu…
Chị ấy thích suy luận: “Nếu như… thì…”
– Không có. Không!...
– Tàn bạo đã là tồi tệ, – tay không ngừng kẻ, Ludmila nói – nhưng tàn bạo mà không có lý do thì còn tệ gấp đôi. Không, gấp hàng ngàn lần.
Chị ấy lại làm tính…
4
Nếu như nói cho đúng, thì niềm tự hào của gia đình tôi phải là chị Ludmila. Chị ấy là phó tiến sĩ khoa học, làm việc ở văn phòng kiến trúc. Thế nhưng mọi người lại tự hào vì tôi. Điều này không công bằng. Nhưng biết làm thế nào được?
Thậm chí mọi người cũng không mắng khi tôi bị điểm Ba.
– Đấy, nó thật là có khả năng, thằng quỷ sứ này! Hôm qua nó hoàn toàn không học bài, chỉ ngồi xem ti vi, thế mà trả lời được ba điểm! – Bố nhất định thể hiện niềm vui sướng của mình bằng những câu hát. Vừa nhìn tôi, ông vừa hát một câu gì đó đặc biệt ưa thích. – Trong nước chàng không chết chìm, trong lửa chàng không chết cháy! – hay là cái gì tương tự như thế.
Bố thường nhờ tôi nhắc lại nội dung của một bộ phim hay cuốn sách nào mà chúng tôi đã cùng xem.
– Nó có trí nhớ tốt làm sao, thằng quỷ sứ này! Nhớ được mọi thứ, cứ như mới đọc hôm qua vậy… – và bố vui sướng thốt lên – Tôi thì quên hết, lẫn lộn hết cả!
Tôi có cảm tưởng như bố vui sướng chỉ vì mình đã quên và lẫn lộn.
Ngày tiếp theo hôm tôi tống vào mặt Kostik một quả như vậy, bố không kìm được, nói:
– Đánh nhau tất nhiên là không tốt rồi. Nhưng dù sao nó cũng dũng cảm làm sao, thằng quỷ sứ! Thấp hơn thằng kia đến hai cái đầu, mà dám tấn công nó. Thấp hơn đến hai cái đầu cơ đấy.
Sau đó ông mãi vẫn chưa hết hào hứng, cứ nhắc đi nhắc lại:
– Thật dũng cảm, thằng quỷ sứ!
Cái từ “thằng quỷ sứ” bố luôn nói với giọng âu yếm, thậm chí dịu dàng. Nhưng tôi tất nhiên không cảm thấy dễ chịu hơn, bởi vì chính từ đó mà thành biệt hiệu của tôi. “Lenka – thằng quỷ sứ” – dưới sân người ta gọi tôi như vậy.
Tình yêu có thể dẫn đến cơ sự như thế đấy!
Và nói chung tôi không thích khi ở nhà tất cả mọi người đều ca ngợi tôi như vậy. Chẳng lẽ khó lắm sao khi trả lời được điểm Ba, hay nhớ được nội dung của một cuốn sách? Tôi là thằng ngốc hay sao? Và tại sao lại phải vui sướng khi tôi thấp hơn Kostik đến hai cái đầu? (Mặc dù thực ra tôi chỉ thấp hơn nó nửa cái đầu thôi).
Tôi cảm tưởng như bố và mẹ rất hài lòng vì tôi không cao. Có lẽ họ muốn tôi không bao giờ lớn: Họ chờ đợi một đứa bé và muốn tôi cả đời vẫn là đứa bé ấy. Nhưng tôi không muốn!
Tôi có lần nghe đài nói rằng nếu trong gia đình có vài đứa con, thì không nên làm nổi trội riêng đứa nào trong chúng. Đó là xét từ quan điểm giáo dục. Tôi nói điều này với bố mẹ.
– Đứa khác thì tự hào vì mình được nổi trội, còn con mình lại lo lắng cho chị nó! – Bố thốt lên – Thật tốt bụng, thằng quỷ sứ!
– Thậm chí là tốt rằng con đã nhắc cho bố mẹ, – mẹ đồng tình – nghĩa là tình yêu thương và sự quan tâm không biến con thành kẻ ích kỷ. Bố mẹ rất mừng.
Và thế là hết! Họ rất mừng. Thế còn tôi?...
Và việc chị Ludmila đến nay vẫn chưa lấy chồng, tôi cảm tưởng như không làm bố mẹ lo lắng. Như khi tôi nói về bác sĩ chữa răng Lyonya, thì họ lại im lặng. “Nếu như lúc đó bố mẹ ủng hộ mình”, – tôi suy nghĩ nhiều lần – “biết đâu chị Ludmila của chúng ta bây giờ đã sống ở tầng hai, ngay dưới nhà mình. Chúng ta có thể đến thăm nhau. Và chị ấy đã có một gia đình… Trong sách người ta viết rằng người phụ nữ nào cũng mong muốn có gia đình. Có thể Ludmila không hiểu điều đó, và bố mẹ lại không giải thích cho chị ấy chăng? Bởi vì tôi đã lấn át chị Ludmila rồi, tôi là đứa con muộn màng… Nhưng thế thật không công bằng…”
Bố khen tôi về chuyện đánh nhau khi chị Ludmila chưa đi làm về. Ở nhà ai cũng sợ Ludmila, vì chị ấy, như bố nói, là con người không có khuyết điểm.
Nhưng chị ấy vẫn có một khuyết điểm. Đó là tôi! Biết làm sao được, lại là tôi…
Không, Ludmila không khen tôi vì được điểm Ba hay đánh nhau. Chị ấy nhận xét, kiểm điểm tôi. Nhưng hai hay ba ngày sau mang cho tôi một món quà, chừng như để xin lỗi. Hầu như bao giờ cũng vậy.
Lần này cũng như vậy.
Đi làm về, chị làm như không để ý đến tôi. Khi nào chị ấy cáu giận tôi, chị ấy liền tìm ra hàng ngàn công việc: vẽ, tẩy xóa, chép lại bài giảng nào đó. Chị ấy làm tất cả những công việc ấy cốt chỉ để không bắt gặp ánh mắt tôi, không trò chuyện với tôi.
Và lần ấy chị cũng làm việc suốt buổi tối. Nhưng trước lúc đi ngủ bỗng nói:
– Ngày mai đừng có mà nằm dài trên giường đấy!
– Nhưng mai là chủ nhật. – Tôi lí nhí.
– Chúng ta sẽ đến nhà hát. – Chị nói với cái giọng như chuẩn bị đưa tôi đến đồn công an.
– Vâng, – tôi nói – thế thì đi.
Không thể cảm ơn chị ấy vào lúc đó.
Tôi không biết mình chờ đợi đến buổi sáng như thế nào. Thậm chí tôi không hỏi chị Ludmila rằng sẽ xem vở kịch nào. Điều đó không quan trọng. Quan trọng là tôi được đến nhà hát.
Những người lớn hay hỏi: “Vở kịch đó như thế nào? Liệu chúng ta có phải phí thời gian vì nó không? Nó viết về cái gì? Có hay hay không?”. Họ có thể làm bộ làm tịch như vậy bởi vì họ muốn đi lúc nào thì đi, muốn đi đâu thì đi. Đơn giản là người lớn được nuông chiều quá. Còn bố mẹ tôi lại vẫn chưa muốn tôi lớn lên, chưa muốn tôi thành người lớn!...
Cuối cùng thì chúng tôi đi. Bố quyết định tiễn tôi đến tận nhà hát. Bố cầm tay tôi, ông thích dắt tôi như trước kia ông đến đón tôi ở nhà trẻ khi tôi còn bé. Thường thì tôi giằng tay ra (thật buồn cười khi phải dắt một “chàng trai” mười ba tuổi), nhưng bây giờ tôi không cho phép mình giằng tay ra vì bố bị hai trăm hai mươi trên một trăm. Tôi không có quyền lấy đi của bố trạng thái tinh thần tốt!
Chị Ludmila đã hơi dịu lại, nhưng vẫn chưa tha thứ hoàn toàn cho tôi. Bây giờ tuy không giống như chị ấy quyết định dẫn tôi đến đồn công an như tối hôm trước nữa, nhưng vẫn như là đến một chỗ nào đó không thú vị lắm, ví như đến lớp học chẳng hạn, mặc dù hôm nay là ngày nghỉ đối với tất cả, ngày Chủ nhật. Nhìn vẻ nghiêm khắc của chị ấy không thể đoán ra được là chúng tôi đang đi đến nhà hát.
Tôi kín đáo ngắm nhìn chị Ludmila.
“Dù sao vẫn thật bất công làm sao”, – tôi nghĩ – “chị Ludmila là phụ nữ nhưng cao lớn, như người ta nói là có thân hình thể thao, trong khi mình là đàn ông lại bé nhỏ, thấp hơn bình thường. Bố phải nghiêng cả người để nắm lấy tay mình. Không, mình không muốn tranh mất dáng của chị Ludmila đâu, nhưng giá mà mình cũng cao lớn thì sẽ không đến nỗi tệ!”
Chị Ludmila không chỉ có thân hình thể thao, chị ấy thực sự chơi thể thao: đánh tennis và chơi bóng chuyền. Nói chung, theo tôi, chị ấy là người thú vị. Cặp kính không hề ảnh hưởng đến chị ấy, thậm chí còn làm đẹp thêm một chút: khuôn mặt trông có vẻ nghiêm nghị, thông minh. Chỉ có điều không biết đàn ông có thích những phụ nữ nghiêm nghị và thông minh không.
Tôi thấy những thanh niên đi ngược chiều với chúng tôi không để ý đến chị Ludmila. Điều này thật bực mình. Có thể họ đoán được qua nét mặt chị, rằng chị không muốn lập gia đình, điều mà như tôi đã đọc trong sách, người phụ nữ bình thường nào cũng muốn.
Tôi đã nghĩ như thế khi lén nhìn ngắm chị gái.
Có những người phụ nữ khoác tay chồng đi ngược lại. Có thể nhận ra ngay: là chồng hay không phải là chồng. Một số người đẩy xe nôi, còn chồng họ đi bên cạnh. Hoặc thậm chí chính các ông chồng đẩy xe nôi…
Tôi muốn hỏi tất cả những người phụ nữ tôi gặp: “Cô có là phó tiến sĩ không? Còn chị là phó tiến sĩ ư?”
Tôi tin rằng sẽ không ai trả lời: “Phải”. Còn chị gái tôi là phó tiến sĩ. Tại sao chỉ mỗi chị ấy đi một mình. Nghĩa là đi với tôi và bố, nhưng thế không tính. Tất cả chỉ vì chị ấy không muốn lấy chồng!
Ở cửa nhà hát chúng tôi gặp những người quen cũ của Ludmila.
– Hai mươi năm không gặp nhau! – Người đàn ông và người phụ nữ reo lên gần như đồng thanh – Gần như hai mươi năm! Chúng tớ ở lớp Năm B, cậu nhớ không? Sau chúng tớ bị chuyển sang trường mới, và bọn mình chia tay nhau. Bao nhiêu năm rồi! Chúng mình sống cùng một thành phố, thế mà không gặp nhau lần nào. Không thể tưởng tượng nổi! Thế mà giờ nhận ra ngay… Không thể tưởng tượng nổi! Bọn tớ cưới nhau lâu rồi! Đã lâu lắm rồi. Không còn nhớ nổi mình hồi chưa có gia đình như thế nào nữa! Không thể tưởng tượng nổi! Đơn giản là không nhớ nổi…
Có thể nghĩ rằng họ lấy nhau từ hồi học lớp Năm B. Họ ngắt lời nhau. Và sẵn sàng thốt lên “Không thể tưởng tượng nổi!” vì mọi chuyện – cả chuyện tốt lẫn chuyện xấu.
– Đây là con trai cậu à? – Người phụ nữ thốt lên – Giống y như đúc! Hoàn toàn cùng một khuôn mặt!
– Cháu ngoại bác phải không ạ? – Cô ta quay sang bố – Giống ông ngoại lắm! Rất giống! Không thể tưởng tượng nổi! Xin chúc mừng. Một cậu cháu tuyệt vời!
“Chẳng lẽ trông tôi nhỏ hơn tuổi nhiều đến nỗi người ta có thể tưởng là con chị Ludmila sao?” – Tôi đau khổ suy nghĩ – “Hay là Ludmila trông già hơn tuổi? Không, họ biết chị ấy bao nhiêu tuổi, họ học chung lớp mà. Nghĩa là lỗi tại tôi!”
Nhưng làm tôi ngạc nhiên hơn là bố tôi lặng im khi họ chúc mừng bố có đứa cháu ngoại tuyệt vời như thế. Chỉ có điều bố chưa bao giờ đỏ mặt như lúc này: Cả tai, cả cổ, thậm chí cả gáy (có thể nhìn thấy qua lớp tóc trắng) đều đỏ dừ cả lên.
Tôi sực nhớ đến lời chú Lyonya ở tầng dưới: “Có thể có điều gì đó làm bác ấy buồn khổ chăng?”
Hay có thể bố đúng là có điều buồn phiền? Và chỉ không tỏ ra ngoài thôi? Tôi cảm tưởng rằng bố muốn những người bạn lớp Năm tiếp tục tưởng tôi là con trai của chị Ludmila. Phải, bố muốn thế… Tôi thấy rõ điều đó.
Tôi nắm lấy tay chị tôi, mặc dù chị chưa hoàn toàn thứ lỗi cho tôi, và nép sát cả người vào tay chị.
Những người bạn lớp Năm hình như sẵn sàng nhớ lại mọi chuyện đã xảy ra với họ trong suốt hai mươi năm qua. Có những người như vậy đấy: Họ nghĩ rằng ai cũng thú vị với mọi thứ lặt vặt vớ vẩn trong cuộc sống của họ, cứ như họ là các nhà soạn nhạc hay nhà văn vĩ đại không bằng vậy.
– Chúng ta muộn mất. – Chị Ludmila nói.
– Các bạn ngồi chỗ nào vậy? Ngồi chỗ nào vậy? – Người đàn ông và người phụ nữ ở lớp Năm B lại ồn ĩ
lên – Ôi, ở hàng thứ mười à? Thật không thể tưởng tượng nổi! Chúng tớ hầu như ngồi ngay bên cạnh. Thật là tuyệt vời. Chúng tớ sẽ giới thiệu con cậu với hai đứa con gái nhà tớ. Chúng nó đã vào ngồi trong đó rồi. Ngồi đó gần như là từ hôm qua đến giờ. Chúng nó cũng học lớp Bốn. Hai đứa sinh đôi. Con cậu chắc cũng học lớp Bốn chứ?
– Vâng, lớp Bốn. – Tôi đáp, mặc dù thực ra tôi học lớp Sáu.
– Ừ... ừ… – Chị tôi khẽ nói. Và tôi cảm thấy chị nhìn tôi với vẻ biết ơn.
Tôi đã không buông tay chị ra.
Khi chúng tôi bước vào đại sảnh, Ludmila thì thào:
– Này… gọi chị là mẹ nhé. Một khi họ đã muốn như thế!
Tôi vẫn còn chưa biết chúng tôi sẽ xem vở kịch gì cho đến khi mua tờ chương trình. Bởi vì suốt thời gian đó tôi mải nghĩ, cả trong đại sảnh cũng như lúc đi lên cầu thang…
– Em có muốn vào quầy giải khát không? – Chị tôi hỏi bằng một giọng lạ lùng nào đó, cứ như đang ngắc ngứ. Thà chị ấy cứ cáu giận còn hơn!
Tôi đồng ý… Tôi ưa thích hưởng mọi thú vui ở nhà hát: Uống nước ở quầy giải khát, ăn bánh nướng, mua tờ chương trình và đọc nó từ đầu đến cuối, đi ra hành lang ngắm những bức chân dung của các nghệ sĩ… Và, tất nhiên là xem kịch nữa. Suýt nữa thì quên!
5
Người ta thường gọi điện cho chị tôi. Nếu chị đi khỏi nhà, bao giờ cũng để lại cuốn sổ nhỏ và cây bút chì vót rất kỹ lưỡng (“Đồ lề của tôi đấy!” – chị ấy nói). Chị yêu cầu chúng tôi ghi thật cẩn thận: Ai gọi cho chị, gọi từ đâu, vì việc gì.
Khi thực hiện yêu cầu của Ludmila, bố thường nhắc đi nhắc lại:
– Lúc nào cũng công việc! Chỉ toàn là công việc! –
và bố hát từ nhạc kịch Quốc vương Igor mà bố yêu
thích – Không nghỉ ngơi, không cả giấc ngủ dành cho tâm hồn khổ đau!...
Trước kia tôi cho rằng bố vui mừng vì con gái bố là con người bận rộn như vậy. Còn bây giờ tôi lại nghĩ: “Làm sao mà vui mừng được? Quốc vương hát khúc aria đó khi bị quân Polovets bắt làm tù binh!... Đúng là đôi khi bố cải biên bài hát theo ý mình. Nhưng đây thì hình như bố không cải biên gì, mà hát đúng như vị quốc vương nhất thời bại trận đó: buồn bã, ấm ức… Tại sao trước kia mình không để ý điều này nhỉ?”
Một lần, khoảng mười ngày sau khi chúng tôi đi nhà hát, vang lên tiếng chuông điện thoại lạ lùng. Đúng hơn là tiếng chuông vẫn bình thường, nhưng cuộc điện thoại ngay từ đầu đã không bình thường… Một giọng đàn ông gọi Ludmila. Người ta luôn gọi chị tôi theo tên và tên bố[11]. Thậm chí cả những người già trong khu nhà chúng tôi, những người biết chị tôi khi còn là cô bé con, cũng gọi chị mà không quên ông bố, như bố nói. Tôi luôn tin rằng bố tự hào về điều này: Nếu như một phụ nữ trẻ được gọi theo tên và tên bố, nghĩa là người ta tôn trọng cô ấy. “Hay là không còn xem cô ấy là trẻ nữa?” – Tôi bất chợt nghĩ sau khi ở nhà hát về – “Tại sao mà mình lại nghĩ là bố thích điều đó?...”
Tôi trả lời người đàn ông là Ludmila không có nhà, và như mọi khi hỏi anh ta từ đâu gọi đến và cần nói lại gì không.
– Thế ai đang nói đầu dây đấy? – Anh ta hỏi thay cho câu trả lời.
Trước kia cũng chưa bao giờ có ai hỏi như vậy cả. “Gọi chị mình bằng tên, quan tâm đến mình”, – tôi nghĩ – “quan tâm như mấy người hôm ở nhà hát… Có lẽ cũng là
bạn hồi lớp Năm nào đó của chị Ludmila. Tất nhiên rồi!… Còn ai mà có thể gọi cho chị ấy mà không có công chuyện gì cơ chứ?”. Tôi cảm thấy người đàn ông này không muốn nói điều gì có thể ghi lại vào trong cuốn sổ tay của chị Ludmila.
Tôi chợt nhớ lúc ở nhà hát, chị tôi thì thầm: “Gọi chị là mẹ…”
“Chị ấy thích bạn bè, những người không gặp lại hàng hai chục năm rồi và bản thân họ từ lâu đã tái hôn, nghĩ rằng chị ấy cũng đã có chồng… và có con rồi!” Tôi suy luận. Tất cả những suy luận đó diễn ra chỉ trong một giây. Và chưa kịp quyết định gì, tôi hét vào trong máy:
– Đây là con trai…
– Con trai nào? – Giọng đàn ông hỏi.
– Con trai nào ư? – Tôi đáp – Của cuộc hôn nhân đầu tiên!
Bản thân tôi cũng không biết mình nói thế để làm gì. Chắc là tôi muốn người bạn phổ thông của chị Ludmila nghĩ: “Mình lấy vợ mới có một lần, thế mà cô ấy đã kịp kết hôn những hai lần! Mà có khi còn nhiều hơn… Nghĩa là được ái mộ!”
Không, đúng ra vào giây phút đó tôi chẳng kịp muốn cái gì tương tự như vậy. Đơn giản là chẳng có thời gian… Nhưng điều mà tôi thời gian gần đây mơ ước, tự nó buột ra đầu lưỡi tôi.
– Cảm ơn – Người đàn ông nói. Và lập tức bên tai tôi là những tiếng tút tút ngắn.
“Phải, không sao đâu”, – tôi nghĩ – “không có chuyện gì xảy ra đâu… Chỉ có những người phụ nữ đẹp mới lấy chồng mấy lần thôi! Nghĩa là mình không hạ thấp chị mình. Mà thậm chí còn ngược lại. Cứ để họ ghen tị với chị ấy! Mọi chuyện đều đúng, mọi chuyện đều tốt đẹp cả!”
Tôi đã nghĩ như thế cho đến khi chị Ludmila về nhà. Chị ấy thậm chí không thèm nhìn tôi, mặc nguyên áo khoác đi thẳng sang phòng bên cạnh nơi mẹ đang ngồi đọc sách. Và đóng sầm cửa lại.
Ludmila luôn bình tĩnh và cẩn thận, thế mà lại quên cởi áo khoác ngoài hành lang: Xảy ra chuyện gì kinh khủng rồi!
Sau đó tôi biết được vì sao chị tôi lo lắng như vậy. Tôi không muốn nghe lén. Nhưng lại lén nghe… Hay đúng hơn là nghe được. Chị Ludmila, cũng như bố và tôi, nói rất to để cho mẹ nghe được. Bởi vậy ở phòng bên cạnh dù muốn hay không cũng biết hết.
– Con phải chia sẻ với mẹ, – chị Ludmila nói – chỉ có điều mẹ đừng lo lắng.
Có lẽ mẹ lập tức lo lắng, vì thấy chị tôi nói:
– Không, không, không có gì đặc biệt đâu!
Mẹ trả lời gì đó. Nhưng lời của mẹ ở lại trong phòng bên đó, tôi không nghe thấy.
– Có ai đó nói với Ivan là con đã lấy chồng rồi. Thậm chí là hai lần… Rằng con có con trai lớn rồi.
Sau đó là im lặng – mẹ nói cái gì đó. Còn trong lúc đó tôi kịp nghĩ: “Chị ấy có anh Ivan nào đó mà mọi người đều giấu mình. Phải, vì mình là trẻ con mà!...”
– Thực ra thì chẳng có chuyện gì… – Chị Ludmila tiếp tục – Chỉ là chuyện ngồi lê đôi mách. Hay là một trò đùa ngốc nghếch mà thôi.
Mẹ hỏi cái gì đó.
– Không, ai thì anh ấy không nói. Nhưng anh ấy tin! Lại còn lục vấn nữa chứ, mẹ hiểu không?
Câu tiếp theo của mẹ tôi đoán được qua câu trả lời của chị Ludmila. Mẹ có lẽ đã nói: “Thậm chí là tốt: Con có thể kiểm tra tình cảm bây giờ của anh ta”. Tôi nghĩ là mẹ nói thế vì chị Ludmila đáp:
– Thậm chí là tốt ư? Con không cho là như thế! Và con cũng không định kiểm tra tình cảm của anh ấy. Còn phản ứng của anh ấy thì không chịu nổi: Anh ấy không kiềm chế được, anh ấy xử sự rất thô lỗ. Thậm chí còn hét tướng lên… Mẹ hiểu không?
Tôi sợ bố về… và sẽ nghe thấy hết. Sau đó cổ, gáy và tai bố sẽ lại đỏ lựng lên, giống như hôm ở nhà hát.
Tôi đã gây nên sự gì vậy?!
– Nếu như anh ấy yêu cầu con giải thích, thì con còn có thể hiểu…
Chị tôi thích suy luận: Nếu như… thì… Cứ như không thể nào tha thứ được!
Mẹ nói gì đó.
– Không, mọi chuyện kết thúc rồi!
Mẹ lại nói gì đó.
– Tại sao lại sẽ khó chịu khi phải gặp nhau hàng ngày? Con có ý thức về lẽ phải.
Tôi cảm thấy chị Ludmila cố tình trả lời bằng những câu gay gắt như vậy để khỏi bật khóc. Tôi thấy thương chị. Đồng thời cũng bực bội: Chẳng lẽ không thể nào tha thứ?
Nghĩa là họ làm việc cùng nhau: “gặp nhau hàng ngày”...
– Không, không đời nào! – Chị Ludmila nói – Có thể cố thử hiểu mọi thứ, nhưng khi người ta hạ thấp phẩm giá của mình… Phải, mẹ nói đúng; thậm chí là tốt rằng anh ta đã bộc lộ ra như vậy. Con đã dừng lại đúng lúc!
Chị ấy dừng lại ở đâu? Với nghĩa như thế nào? Không đi lấy chồng ư?... Tôi phải không cho chị ấy dừng lại! Không thì chị ấy, nghệ nhân của những đường kẻ thẳng, đã nói là làm đấy.
Chị tôi bước ra khỏi phòng mẹ. Tôi cắm cúi làm bài…
Chiếc áo khoác vắt trên tay: Chị ấy đang nóng.
Chị mỉm cười, nhưng thân hình chị không còn có vẻ thể thao như mọi khi. Chị hơi chúi xuống, cứ như trên vai là cả gánh nặng. Tôi lại thấy thương chị quá… Tôi muốn giúp chị.
– Ludmila, – tôi nói khẽ – em đã nghe được đôi chút…
– Em nghe à?
– Em không thể bịt tai lại được! Em muốn chạy ra ngoài đường để không phải nghe… Nhưng còn bài tập! Chị cũng hiểu đấy…
– Em phải vào trong phòng và nói với chị và mẹ là em đang nghe thấy, thế mới trung thực.
– Em nghĩ rằng em sẽ không hiểu gì, nên em không vào. Nhưng sau thì em vẫn hiểu được. Đến khi hiểu là mình hiểu được, thì đã muộn không vào nói được rồi.
– Thế em hiểu cái gì?
– Chị biết không, Ludmila, khi người ta la hét, tức là người ta lo lắng. Mà nếu như lo lắng, thì tức là người ta đau khổ… Chẳng lẽ chị không để ý ư?
– Chuyện vớ vẩn! – Chị Ludmila nói, nhưng vẫn tiếp tục nghe.
– Khi người ta lo lắng thì có thể nói bất cứ cái gì! Đấy như mẹ đôi khi nói: “Mày đi đâu cho khuất mắt tao đi!”. Đấy là mẹ nói em. Nhưng chẳng lẽ mẹ lại muốn em biến mất đi thật sao?
– Thế thôi à? – Chị tôi hỏi.
“Thế thôi à?” – Cô giáo dạy toán của chúng tôi cũng hỏi thế khi bọn học trò lên bảng nói linh tinh. Nhưng không cho điểm Hai ngay tức khắc, mà cau mày chờ đợi: Biết đâu vẫn còn có thể nghe được cái gì đó thông minh hơn chăng?
Và Ludmila cũng chờ đợi.
– Một khi anh ấy la hét, tức là anh ấy lo lắng… Mà nếu anh ấy lo lắng, tức là anh ấy đau khổ. Mà nếu như đau khổ…
– Chị đã nghe câu đó rồi!
Cô giáo dạy toán của chúng tôi cũng nói vậy: “Tôi đã nghe câu đó rồi!”. Và sau đó lập tức cho điểm Hai.
– Câu đó chị đã nghe rồi! – Chị tôi nhắc lại dứt khoát.
Rõ rồi: cho điểm Hai.
Chị ấy nghe tôi như nghe một học sinh lớp Sáu đi thi vào đại học.
– Em chẳng hiểu gì hết, – Ludmila nói – và em không thể hiểu đâu!
Chứ còn gì nữa: Tôi là trẻ con mà! Tại sao chị ấy không nói thêm như thế! Quên mất, đơn giản là chị ấy quên mất.
Ludmila ra ngoài hành lang để treo áo khoác. Còn tôi lại chúi đầu vào cuốn sách, nhưng toàn nghĩ về chuyện khác. “Mình phải giúp chị ấy!” – Tôi đã quyết định như thế.
6
Tôi đã kể rằng nếu như chị tôi kiểm điểm tôi, nghĩa là làm tôi mất vui, thì hai hay ba ngày sau nhất định sẽ xin lỗi. Chị ấy không thừa nhận điều đó, tất nhiên rồi, nhưng vẫn là xin lỗi: Mua vé vào nhà hát, hay đưa tôi đến sân vận động, nơi chị ấy chơi tennis và bóng chuyền, hoặc là mang một món quà về nhà.
Trong những trường hợp như vậy, chị ấy không gọi nó là món quà, mà nói với tôi đại loại như thế này:
– Đã đến lúc em phải chơi thể thao rồi đấy. Trước tiên phải xem người khác chơi thế nào đã. Hôm nay đi với chị đến sân vận động.
Hay là thế này:
– Em không có vẻ thích thú với môn toán lắm. Thế thì em định sẽ làm nghề gì trong tương lai? Chẳng lẽ lại có thể không nghĩ về điều đó sao? Hãy thử sức mình trong lĩnh vực nghệ thuật xem sao. Đầu tiên thử chụp ảnh xem sao. Chị mua cho cái máy ảnh đấy…
Chị nói với giọng rất nghiêm khắc, cứ như không phải đang làm hòa, mà là đang dạy dỗ tôi. Nhưng món quà vẫn là món quà.
Tôi cũng làm chị tôi mất vui. Thậm chí còn tệ hơn: Tôi đã làm chị phải đau khổ! Chị càng tỏ ra dũng cảm (ví dụ chị mặc chiếc váy mà trước kia tôi thậm chí chưa từng trông thấy), tôi càng thấy rõ là chị bây giờ chẳng tâm trí nào nghĩ đến váy áo.
Vào cái hôm tôi tình cờ nghe được câu chuyện của chị với mẹ, đến tối trước khi đi ngủ, tôi đã không kìm được và thú nhận:
– Ludmila, đó là em nói với Ivan là chị có con trai lần kết hôn đầu tiên đấy. Nói qua điện thoại… Anh ấy gọi điện thoại và hỏi: “Ai đang nói đầu dây đấy?”. Tự nhiên cái gì xui em không biết… em trả lời: “Đây là con trai”. Anh ấy hỏi: “Con trai nào?”, còn em bảo: “Của cuộc hôn nhân đầu tiên!...” Em đùa ấy mà, chị hiểu không?
Tôi nói vậy và hoảng sợ: “Chẳng lẽ chị ấy lại nghĩ là mình hoàn toàn không đùa, mà là nói nghiêm chỉnh? Vì chị ấy đã yêu cầu… ở nhà hát…”
Nhưng chị tôi có lẽ đã không nghĩ thế. Và thậm chí không nổi giận. Chị ấy không nổi giận!...
– Chuyện không phải ở đó, chuyện là ở phản ứng của anh ấy… Vả lại, em không hiểu đâu!
– Nhưng nếu như người ta la hét, tức là anh ấy lo lắng, mà nếu như lo lắng…
– Chị đã nghe câu đó rồi!
Tôi không đưa thêm được lời khuyên nào nữa.
Tôi hiểu rõ mọi chuyện, nhưng theo chị Ludmila, tôi không cần phải hiểu rõ. Tôi không có quyền! Và không thể giúp chị một cách công khai. “Tại sao vậy?”, tôi phát cáu, “Tại sao?”.
Tôi phải hành động bí mật không cho mẹ và chị Ludmila biết. Bố không biết chuyện gì: Bố bị hai trăm hai mươi trên một trăm…
Và thế là tôi bắt đầu sửa chữa tình hình.
Tôi biết số điện thoại cơ quan của Ludmila, và khi không ai ở nhà, tôi gọi điện.
– Có thể gặp Ivan không ạ?
– Ivan nào? – Một giọng con gái vừa cười vừa trả lời.
– Em không biết…
– Thế họ là gì?
Tôi im lặng.
Điều này hoàn toàn làm cô gái vui thích:
– Có đứa bé nào đó, – cô ta giải thích cho đồng nghiệp – chú bé hay cô bé nào đó…
Lại là đứa bé! Và c