MỞ CHUYỆN
Sông Thiên Đức (sông Đuống) nối từ sông Hồng ngay chỗ Ngã ba Dâu, đối diện với Hồ Tây chảy thẳng xuống Vạn Kiếp, hòa nước với năm con sông khác thành Lục Đầu Giang mênh mang sóng nước. Nơi sáu con sông hợp lưu thành sông Phù Lan (sông Thái Bình) xuôi về phía Bể Đông cũng là nơi lúc sinh thời Đức Ngài Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn trú ngụ và sau đó Ngài hiển thánh tại đây. Con sông Thiên Đức chính là con đường thủy mỗi khi Trần Quốc Tuấn về triều hội họp. Bến Bình Than cách Lục Đầu Giang không xa trên bờ sông Thiên Đức, cũng là nơi vua quan nhà Trần đã họp bàn mưu kế đánh quân Nguyên Mông lần thứ hai. Tại đây, dũng tướng trẻ tuổi Trần Quốc Toản đã bắt đầu trang sử võ công chói lọi của đời mình. Nhưng chuyện Trần Quốc Toản ta hãy đề cập vào một dịp khác, bây giờ ta sẽ cùng nhau xem lại chuyện đời và sự nghiệp lẫy lừng của Trần Quốc Tuấn - Đức ông Hưng Đạo Đại Vương - Quốc Công Tiết Chế - và rất nhiều mỹ tự các triều vua khác nhau đã ban. Nhưng dân gian chỉ gọi đơn giản là Đức Thánh Trần. Một vị thánh duy nhất trong tâm thức của dân tộc Việt, được đạo Mẫu thờ là Cha, là một con người bằng xương bằng thịt hiển linh oai thánh.
Đại Việt sử ký toàn thư viết:
Năm Nguyên Phong thứ 7 (năm 1257) quân Mông Thát do Ngột Lương Hợp Đài dẫn đầu xâm lược Đại Việt. Vua Trần Thái Tông xuống chiếu sai Trần Quốc Tuấn đem tướng sĩ cùng quân thủy bộ ra biên giới đánh giặc, toàn quyền tiết chế. Năm đó, Trần Quốc Tuấn chưa tròn ba mươi tuổi.
Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai, trước thế giặc mạnh, vua Trần hỏi nên đánh hay nên hàng, Trần Quốc Tuấn khảng khái: “Nếu bệ hạ muốn hàng, hãy chém đầu thần đi đã.”
Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ ba, vua Trần lại hỏi Quốc Công Tiết Chế xem năm nay đánh giặc thế nào, thì Đức ông Trần Quốc Tuấn vuốt râu nói: “Năm nay đánh giặc nhàn.”
Khi Trần Quốc Tuấn sắp mất, vua Trần đến hỏi kế giữ nước, Ngài nói: “Khoan thư sức dân để làm kế sâu rễ bền gốc, đó là thượng sách giữ nước vậy.”
Sử gia Ngô Sĩ Liên đời Lê, sau này soạn lại bộ Đại Việt sử ký toàn thư (do sử quan triều Trần - Lê Văn Hưu biên đầu tiên, năm 1272.) Dưới nhãn quan của một người theo chủ nghĩa Nho gia, Khổng giáo đang thời cực thịnh ở nước ta khi ấy, Ngô Sĩ Liên đã dùng những lời lẽ khá nặng nề để phê phán nhiều hành động của vua quan triều Trần. Nhưng hầu như ông không có lời nào bình xét chê bai Trần Quốc Tuấn mà ngược lại, đó là nhân vật lịch sử được ông ghi chép đầy đủ nhất của triều đình nhà Trần, gồm cả nguyên bản hùng văn HỊCH TƯỚNG SĨ lừng danh.
Dân gian thì truyền tụng:
Truyền rằng tháng Tám giỗ cha
Tháng Ba giỗ mẹ gần xa nức lòng…
Cha, đây là Đức Thánh - Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Ngôi đền Kiếp Bạc bên Lục Đầu Giang nổi tiếng linh thiêng, dân cả nước vẫn truyền là, nhà ai hiếm hoi, nhà nào vận hạn, bị ma tà quỷ ác quấy nhiễu, thành tâm xuống cầu xin Đức Thánh Trần đều được Ngài hiển linh giúp cho tai qua nạn khỏi. Ngày hai mươi tháng Tám âm lịch hằng năm là ngày giỗ Ngài, dân quanh vùng, dân mạn bể lên làm giỗ, thuyền đỗ chật cả Lục Đầu Giang. Ngàn ngạt thuyền. Cờ xí tung bay rầm rập, tưởng chừng Đức ông hiển linh về duyệt quân chuẩn bị đánh trận Bạch Đằng…
Dân quanh vùng sáu con sông, dân vùng mạn bể Hải Đông vẫn kể là cái thằng giặc Phạm Nhan ấy, rất kinh khiếp! Chém đầu nào nó mọc ra đầu ấy, quân sĩ Đại Việt chém mỏi tay không giết được nó. Vừa chém đầu nó rơi lăn lông lốc xuống đất thì cái đầu mới của nó đã lại mọc lên nhe nhởn. Sau Đức ông Trần Quốc Tuấn xuống, Ngài chỉ đưa một gươm, thế là cái thằng giặc ấy xuống thủy phủ vĩnh viễn làm kiếp con đỉa hút máu người.
Dân ven sông Thiên Đức nói rằng, vào những đêm trăng thanh gió mát, lúc rạng sáng, khi mấy tay đánh cá đang gà gật nửa thức nửa ngủ bỗng thấy gió nổi lên ào ào. Sóng sông đẩy thuyền dềnh lên cao rồi lại thỏm xuống đáy, tưởng chết chìm. Thế nhưng lát sau, mặt sông lại yên như tờ. Chỉ thấy phía xa xa, bóng một đoàn thuyền lao vun vút, như lướt trên mặt sóng. Nhanh còn hơn gió. Trên lâu thuyền, một thần nhân vận áo tía, râu tóc bạc trắng bay ngược về phía sau. Một tay Ngài chống nạnh, một tay chống gươm. Đứng nhìn đăm đăm không chớp mắt… Các cụ cao tuổi dạy rằng, đó là Đức Thánh Trần, Ngài về kinh đô hội họp bàn việc nước. Đoàn thuyền của Ngài khuất dạng đã lâu. Sông Thiên Đức lại lặng lẽ trôi. Những làn hơi sương bốc lên mờ mịt mặt sông mát lạnh. Cả dòng sông dường như tỏa ngào ngạt một mùi hương thơm lạ lùng. Người ta nói rằng, mùi hương ấy giống hệt như mùi hương thơm vừa thanh tao, vừa nồng nàn vẫn tỏa ra từ đền thờ Đức Thánh Trần dưới Kiếp Bạc từ mấy trăm năm nay.