2. Nổi loạn Indiana

Người ta đã cho đây là phản ảnh của tấn bi kịch vợ chống; bao giờ ta cũng có khuynh hướng đọc cuốn tiểu thuyết đầu tiên của người phụ nữ như một tự truyện. Không đơn giản đến thế. Trên thực tế, nhân vật chính, Indiana, được ba người đàn ông yêu, mỗi người theo cách của mình. Người chồng tàn bạo và chiếm hữu (người ta nghĩ đấy là Casimir ); Raymon, người tình (người ta muốn thấy đây là Aurélien de Sèze); Ralph, người anh họ của Indiana, người bạn thủy chung như nhất, thần hộ mệnh . Họ cũng đại diện cho ba chế độ, chính trị. Người chồng là nhà binh, sĩ quan hưởng nửa lương của nền Đế chế, luôn nhớ nhung chế độ quân sự; Raymon, người tình, quý tộc, là biểu tượng của chế độ phong kiến và thời Trung Hưng, tuy nhiên cũng ít nhiều dung hòa với chế độ Lập hiến; Ralph biểu hiện giấc mơ Cộng hòa nẩy sinh từ Khế ước xã hội; không ai trong ba người này khiến nhân vật chính ưng ý. Người tình cũng đáng thất vọng như người chồng : vô ý thức, anh ta quan tâm đến sự nghiệp hơn là tới Indiana, và bỏ nàng để đi đến một hôn nhân truyền thống. Còn Ralph, anh không thực sự khiến Indiana ham muốn, nhưng anh sẽ đón nhận người phụ nữ bị bỏ rơi, nàng rất biết ơn và hai người sẽ cùng sống một cuộc đời không tưởng ngoài đảo. Lấy nguồn cảm hứng ở Bernardin de Saint – Pierre và các truyện kể của Jules Néraud, « người xứ Madagascar”, ông này đã giao lại cho nữ văn sĩ trẻ tuổi các ghi chép về du lịch của ông; George Sand đặt một phần tiểu thuyết của mình, nhất là đoạn cuối, trong khung cảnh đảo Réunion. Sau khi chỉ tìm thấy một nước Pháp đáng thất vọng ở Lagny, Paris, Bordeaux, Indiana cùng với Ralph đã có một hạnh phúc êm đềm, trong đoạn kết cuốn sách đã khiến nhiều người đọc ngạc nhiên, nhất là Sainte – Beuve. Đoạn kết này là một phụ bản, đọc đến đấy, ta thay đổi phong cách: cuốn tiểu thuyết có vẻ như muốn là một biểu hiện thực tại, lại kết thúc với một khúc điền viên vĩnh hằng. Đó là thuận theo hay tố cáo chính thể không tưởng. Phải chăng có lẽ đấy là một cách chỉ ra rang hạnh phúc tất yếu chỉ là không tưởng, khi số phận người phụ nữ chưa thayd dổi? Cuốn tiểu thuyết kể lại bất hạnh của hai người phụ nữ: một là của Indiana, một nửa là của Noun, ngưòi em sữa, còn bi kịch hơn – trong nhiều tiểu thuyết khác của George Sand, ta sẽ tìm thấy cái ám ảnh về người kép ấy. Noun đã bị Raymon quyến rũ; cô có mang và nhảy xuống nước tự vẫn, hậu quả gây ra do cách sống vô ý thức của người tình và sự kết án đạo đức giả của xã hội. Có lẽ tác phẩm không tưởng này còn có một ý nghĩa chính trị rộng hơn. Ralph biết rằng xã hội mà anh mơ tưởng hiện nay vẫn không sao trở thành hiện thực được. Cách mạng 1830, Indiana đã nhìn thấy nó dưới trạng thái tiêu cực nhất ở Bordeaux. Cảnh điền viên cuối cùng như vậy chắc là hệ quả của niềm thất vọng của George Sand và nhiều trí thức thời đại bà đã cảm thấy sau thất bại tiếp theo. Ba ngày Vinh quang. Cách lý giải tác phẩm rất đa dạng, điều đó chứng tỏ sự phong phú của nó. Người đương thời chủ yếu nhìn thấy trong tác phẩm sự nổi loạn của một phụ nữ. Bản thân Sand cũng đã phân tích nó một cách khác nhau theo từng giai đoạn trong cuộc đời bà, dẫn chứng là ba bài Tựa bà đã viết cách nhau khoảng mười năm. Chịu ảnh hưởng Balzac, trước tiên bà nhấn mạnh tới quan niệm tiểu thuyết, “tấm gương” của thực tại. Thực sự, có cả một khía cạnh hiện thực trong Indiana, miêu tả tình hình kinh tế và chính trị của nước Pháp đầu thế kỷ XIX. Tiếp đó, năm 1842; sau Thư gửi Marcie và sau cuộc tình với Michel de Bourges, trong một thời điểm dấn than, bà đã thấy hiều chất đấu tranh hơn trong cuốn sách. Indiana bảo vệ quyền của người phụ nữ: “Đó là quyền của một nửa nhân loại, của cả nhân loại nữa, bởi bất hạnh của người đàn bà kéo theo bất hạnh người đàn ông , cũng như bất hạnh của nô lệ kéo theo bất hạnh của chủ nô”. Cuối cùng năm 1852, bà phán xét cuốn sách này một cách thận trọng hơn. Giải phóng người phụ nữ? Đúng, nhưng người phụ nữ phải tự giải thoát khỏi cả bạo quyền của chồng và của người tình. Phê phán xã hội ư, đúng, nhưng không phải là khước từ hôn nhân. Cho nên cùng, Goerge Sand yêu cầu không phải tự do giới tính hoàn toàn, mà khả năng ly hôn, cả khả năng có độc lập về kinh tế cho phép độc lập về tình cảm. Indiana, cắt đứt với chồng, bị nhân tình ruồng bỏ, phải chịu cảnh nghèo đói, ốm đau, và đã đi đến chỗ tự vẫn nếu Ralph, người ân nhân cứu mạng, không can thiệp đúng lúc. Tuy nhiên người ta không nên quên rằng câu truyện là do một nam giới kể, điều đó bao hàm một khoảng cách nhất định; hơn nữa, không nhập hoàn toàn vào nữ nhân vật của mình, nhà tiểu thuyết vạch ra sự yếu đuối, hèn nhát của nàng. Indian không phải là một chiến sĩ, nàng vừa bị thúc đẩy bởi nguyện vọng muốn được tự do, vừa bị ám ảnh bởi những ảo ảnh nô lệ. Cuốn tiểu thuyết thành công rực rỡ. Nhiều năm sau Truyện đời tôi tóm lược một cách hóm hỉnh việc tiếp nhận cuốn sách, rất khác nhau tùy theo việc người ta cho tác giả vô danh thuộc giới nào. “Các báo chí đều bàn về Ô. Sand với nhiều lời khen ngợi, nói xa gần rằng chắc chắn phải có bàn tay một phụ nữ xen vào đây đó để mách bảo cho tác giả một vài điều tinh tế trong tâm can và trí tuệ, nhưng đồng thời họ lại cho rằng văn phong và nhận định quá ư rắn rổi, nên chỉ có thể là một nam giới”. Nhưng việc dấu tên cũng không được lâu. Khi biết Indiana là tác phẩm của một phụ nữ, người ta bất bình vì tính vô luân của nó. Tích cực hơn, Sainte – Beuve khen ngợi sự táo bạo của tác phẩm: “Không bao giờ một người đàn ông có thể nhận biết và nói ra điều đó”. ( Le National ngày 5 tháng Mười năm 1832).

Chúng tôi sẽ không dừng lại lâu ở tác phẩm Valentine, ra mắt cùng năm với Indiana. Tuy nhiên vẫn phải ghi nhận rằng đó là cuốn tiểu thuyết đầu tiên của George Sand xảy ra ở vùng Berry, đề tài trung tâm vẫn là số phận người phụ nữ, tác giả viết về một tầng lớp xã hội khác hẳn tầng lớp của Indiana; tầng lớp thợ thủ công. Valentine khiến cho Chateaubriand rất ngưỡng mộ George Sand. Tuy nhiên chúng tôi nghĩ Lélia là biểu tượng của George Sand, đó là một huyền thoại mà tên cuốn tiểu sử của André Maurois lại củng cố thêm. Nữ văn sĩ, tuy khước từ việc đồng hóa mình với nhân vật, vẫn hết sức thiết tha với tác phẩm này: trong khối dồi dào của sáng tác của bà, đó là cuốn tiểu thuyết duy nhất bà đã viết lại và biến đổi tới mức viết thành hai bản rất khác nhau (một vào năm 1833 và một bản nữa vào năm 1839). Trong bài tựa năm 1839, nhà tiểu thuyết sẽ nói tới “tiểu luận thi ca”, “tiểu thuyết ngông cuồng”. Quả thật, nếu người ta muốn coi Lélia như một tiểu thuyết, ở cả hai văn bản, tác phẩm đều khiến ta lạc hướng: nhân vật mang đầy ý nghĩa biểu tượng, các cảnh tiểu thuyết tương đối ít còn diễn từ triết học khá nhiều, mọi cái đó khiến ta nghĩ tới lúc thì một kiểu sử thi bằng văn xuôi, lúc lại là một kiểu “chiêm nghiệm”. Trong bài “Mổ xẻ Lélia”, Gustave Planche tóm lược trên những nét lớn tính chất biểu tượng của các nhân vật năm 1833 còn đang ở trạng thái ấp ủ:”Lélia - sự hoài nghi” , “Trenmor - sự chuộc tội”; “ Sténio thi ca” ; “Magus – mê tín”; “Pulchérie - nhục dục”. Bài Tựa năm 1839, do chính nhà tiểu thuyết viết, có phần nhuần nhị hơn. Trong bài Tựa, George Sand kể lại diễn tiến của văn bản. Bà sẵn sàng chấp nhận là mỗi nhân vật biểu hiện “một phần của trí thông minh triết học”; Pulchérie, chủ nghĩa Epicure, di sản của lối ngụy biện thế kỷ trước. Sténio là nhiệt tình và nhược điểm của một thời mà thông minh lên rất cao nhớ có trí tưởng tượng, rồi lại rơi xuống rất thấp, bị đè bẹp dưới một thực tế thiếu chất thơ và sự kỳ vĩ: Magnus là cái còn lại của một hệ tăng lữ suy đồi, hoặc “u mê”. Lélia là “sự nhân cách hóa, hơn là người biện hộ cho chủ nghĩa tinh thần của thời đại”. Nhưng một nhân vật không thể được phân tích như một con người tách rời khỏi người khác; trong phần đầu cuốn tiểu thuyết, người ta quan tâm nhiều đến cặp Lélia – Sténio, mà độc giả cảm thấy ngay rằng thế cân bằng đang bị đe dọa. Lélia là tính Cách mạnh trong khi Sténio, nhà thơ yếu ớt. Nàng như gần với Trenmor hơn, tầm quan trọng của nhân vật này ngày càng tăng. Nhân vật này có hẳn một câu chuyện, bởi anh ta trước đây đã là nhân vật một truyện ngắn vốn là xuất phát điểm của cuốn tiểu thuyết. Trong một cảnh trụy lạc, anh ta đã giết một phụ nữ, điều khiến anh ta bị tù khổ sai nhiều năm. Anh ta một hiện thân của người tù lãng mạn. Ra khỏi thử thách, được tái sinh, mạnh mẽ hơn, anh nhìn xã hội với một cái nhìn phê phán nặng nề. Năm 1839, diễn biến đó tiếp tục: anh đã trở nên Valmarina, thành viên một hội kín, có xu hướng cách mạng gần gũi với những người Carbonari. Với Lélia, người ta nhìn thấy tính lãnh cảm trong khi người em là Pulchérie, gái điếm thượng lưu, lại là biểu tượng cho sức mạnh của tình dục; làm như vậy là giới hạn quá nhiều nhân vật Lélia; không ai làm cho nàng thỏa mãn, đó là lỗi của nàng hay của đàn ông? Dù thế nào đi nữa, George Sand cũng đã chống lại cách lý giải nhân vật này, mà tâm trạng không thỏa mãn có một ý nghĩa rộng hơn nhiều, vừa chính trị, vừa siêu hình: Lélia biểu hiện mâu thuẫn giữa mộng ước và sự nghèo nàn của thực tế. Tuy vậy, nhân vật không dừng lại ở trạng thái tuyệt vọng và nghi hoặc. năm 1839. Lélia trở thành nữ tu viện trưởng của tu viện dòng Camaldules, nàng giảng thần học cho tập sinh, nhưng cũng khuyên họ phải cảnh giác với những lời ngụy biện của các chàng sở khanh; nàng thực hành một cách làm việc thiện xứng đáng với kinh Phúc âm, nhưng việc đó cũng khiến các giới chức của Giáo hội nổi trận lôi đình và truy hại nàng. Sau một thời kỳ dài tự vấn. Lélia được Valmarina giúp đỡ, đã tìm lại được một niềm tin cho phép nàng ra khỏi trạng thái buồn chán và làm những việc có ích, cho dù hành động của nàng có bị cản trở do những định kiến và lề thói thủ cựu của xã hội và Nhà thờ. Tuy thiếu những cảnh tiểu thuyết truyền thống, độc giả vẫn còn được đọc một số cảnh đặc biệt ấn tượng: Lélia suy ngẫm trên tảng đá, Lélia hấp hối, nạn nhân của dịch tả; cảnh vũ hội, ở đó Lélia và Pulchérie trao đổi áo domino cho nhau; vụ Sténio đầm mình tự vẫn, và trong phần viết mới năm 1839, cuộc chọi nhau giữa Lélia và giáo sĩ Annibal, lời thuyết giáo trong đó nàng kết án dữ dội Don Juan, mà Sténio, một tên quyến rũ loại tồi, cũng nghe thấy; sự phán xét và cái chết của Lélia . Có những phong cảnh cũng lưu lại trong trí nhớ. George Sand vốn đọc Rousseau, Chateaubriand và Senancour khá nhiều, đã tỏ rõ mình là một người tả phong cảnh rất giỏi: những bức tranh khắc khổ về một thiên nhiên trần trụi ở bản viết thứ nhất, kiến trúc nhà thờ trong thực bì của đất Ý, ở bản viết năm 1839. Có lẽ vì Lélia ít chất tiểu thuyết hơn Indiana, cũng bởi phần viết về suy ngẫm triết học nhiều hơn, nên các hướng chỉ đạo cơ bản của văn bản (nhất là vào năm 1839) được vạch ra một cách rõ ràng. Hai tiềm năng của lần xuất bản năm 1833 đã được phát triển một cách hệ thống: vấn đề số phận người phụ nữ, vấn đề liên quan đến niềm tin và không có tín ngưỡng. Hai ảnh hưởng chủ chốt đã giúp George Sand thiết kế nên tư duy này, được biểu hiện mạnh mẽ trong lần in năm 1839; ảnh hưởng của Pierre Leroux sau này sẽ dẫn bà đến việc xác định lập trường vào năm 1848; cả ảnh hưởng của Lamennais. Cả hai đều đã giúp bà thoát khỏi hoài nghi, đặc biệt Leroux, khi ông lấy lại khái niệm về tiến bộ và khả năng hoàn thiện trên những viễn cảnh mới. Còn Lamennais, bị Nhà thờ truy bức giống như Lélia và Annibal, đã sáng lập một tờ báo mà bản thân tên báo đã là một chương trình: Tương lai. Tiểu thuyết Lélia thứ hai đã được viết xong ở Majorque trong tu viện Valldemosa, một nơi ở đẹp nhưng thiếu tiện nghi. Tại đấy Sand cũng sẽ viết Spiridion. Các văn bản này chứng tỏ sức mạnh chứa chất trong bà về cái Jean Pommier đã gọi là “giấc mơ tu viện”. Theo Tạp chí Hai thế giới, Spiridion bổ túc cho Lélia. Sự mê hoặc của tu viện, của cô đơn, của suy tư, mơ ước về sự khắc khổ, và cuối cùng về tính độc lập, dù có bị truy hại, ước vọng về tính tinh thần, nhưng về một tính tinh thần không vướng vất gì với tính chính thống, quả nhiên mọi đề tài trên đều là đề tài chung cho cả hai tác phẩm. Spiridion là một cuốn tiểu thuyết không có đàn bà, không có tình yêu xác thịt, diễn ra hoàn toàn trong một tu viện. Còn một cuốn tiểu thuyết khác cũng viết ở Majorqua, Bảy giây của cây đàn lia, giống như Lélia, cuốn này gần với sử thi triết học hơn là truyện kể tiểu thuyết. Trong Spiridion, đấu tranh tinh thần là đề tài trung tâm của tác phẩm, gắn vào đó, là đề tài về sự liên tục của cuộc đấu tranh và của việc kiếm tìm nó qua các thế hệ. Đúng vậy, Angel, người kể chuyện có niềm tôn kính của một người con đối với một tu sĩ nhiều tuổi hơn, Alexis, đồ đệ của Fulgence, ông này lại là đồ đệ của Spiridion, người sáng lập nhà tu dòng Thánh Bénédicto. Là câu chuyện về một mối gia hệ thuần túy tinh thần, Spiridion phơi bày một bức tranh tàn nhẫn của “sự đông cứng nhà dòng”, của các điều ti tiện và buồn chán: thù ghét và vô vàn âm mưu, hình phạt kinh khủng trong nhà ngục (dưới đất- ND). Spiridion gần với tiểu thuyết đen. Lịch sử vẫn hiện diện trên độ dài dằng dặc cả thế kỷ cho tới Cách mạng và Bonaparte. Thêm vào với các truy bức bên trong tu viện là truy bức của phong trào Khủng bố. Việc đan lồng các giọng kể cho phép du nhập cái hoang đường. Alexis và trước ông là Fulgence, có hoàn toàn đầy đủ lương tri khi ông tưởng như nghe những giọng nói và thấy những hình ảnh? Như vậy vẫn ẩn hiện sự có mặt của Spiridion, mặc dù ông đã chết từ lâu. Theo cách ấy ta thấy phát triển đề tài quan trọng về niềm tin và sự không tín ngưỡngt (đã có trong Lélia). Cuốn tiểu thuyết này, khá u ám do nhiều khía cạnh, giống như Lélia, vẫn được hy vọng truyền qua, và đề tài về sự chuyển giao thông điệp là biểu hiện của niềm tin đó. Nếu đạo Thiên chúa đã suy vong, tôn giáo của Tinh thần sắp bắt đầu. Cha Spiridion đã được an táng cùng với một bản chép tay ghi thong điệp này; cả Fulgence, bởi ông quá yếu đuối; cả Alexis vì ông quá kiêu ngạo, đều không có được thông điệp. Duy có Angel, Perceval tái sinh, cũng ngây thơ trong trắng như vậy, là nhấc được viên đá lát lên một cách nhẹ nhàng và tìm thấy bản viết tay của Spiridion (trong lần in năm 1839) và cả ba bản viết tay nữa ( trong lần in năm 1842): một của Joachim de Flore, một của Jean de Parme, cuối cùng là của Spiridion. Sự tin cậy ở tinh thần mà nhà tiểu thuyết biểu lộ, đồng thời là sự tin cậy ở bản viết. Có thể coi Bảy giây của cây đàn lia như một thử nghiệm sân khấu không? Khác với các nhà văn bản khác viết đặc biệt cho mục đích trên tác phẩm này không phải để diễn mà để đăng trong Tạp chí Hai thế giới của Buloz. Ông này gây nhiều khó khăn: ông ta khó chịu vì hình thức bất thường – ông ta muốn một truyện ngắn – ông ta khó chịu cả về nội dung khiêu khích chế giễu Louis – Philippe, đả kích xã hội. vào lúc ấy, Goerge Sand bị mê hoặc về chất hoang đường: bà viết một bài báo nhan đề “Tiểu luận về chính kịch hoang đường” trong đó bà tỏ lòng ngưỡng mộ Goethe, Byron, Mickiewicz …Quả nhiên, trong kịch Faust bà đã tìm thấy các nhân vật của bà : Faust – Albert, Méphitopphélès; Hélène, cô thầy bói “con gái của đàn lia”. Văn bản hay này là một bài ca sử thi bằng văn xuôi viết về sự điên rồ có thể phát hiện một chân lý cao siêu. Nhưng với George Sand suy tư bao giờ cũng dẫn đến hành động và vở kịch kết thúc bằng những lời sau: “Hãy cùng đi làm việc”. Cũng như vậy, cuối tác phẩm Lélia ( 1839 ), sau khi nữ nhân vật chính qua đời, Valmarina lại bắt đầu lên đường.