tiếp theo

Hơn nữa, anh lại còn cynique đến nuớc nói là: "Tao chỉ có tội chống THữu, chứ tao có chống Đảng đâu? Toàn là chúng mày làm đổ vấy cho tao! Sao không tố những điều tốt, tao đã khuyên răn chúng mày?" (Ôi chao, lại có điều tốt VCao khuyên anh em nữa co chứ!)

Cuối cùng, VCao bảo thẳng mặt HCầm rằng tính mày hay mách lẻo thì nhớ cho kỹ nội dung cuộc gặp hôm nay đấy, có mách thì mách cho đầy đủ!

Cuộc hội đàm bửn thỉu ấy xong rồi, không biết VCao có về báo cáo lãnh đạo hay không?... Nhưng HCầm thì có: anh ta gặp NĐThi, báo cáo ra sao không rõ, nhưng cũng có thể đoán là anh ta chắc không báo cáo đúng về riêng cái phần của anh!

TPhác kết luận: Cả hai thằng đều như hai con đĩ rạc đĩ ròi cả. Bỉm hết chỗ nói!

Hôm sau, tôi gặp HCầm, có cả LĐạt, ở Hội Nhà văn. Tôi xạc HCầm, sao lại làm thế, VCao nó khinh. Cụ thể, là khi về, VCao nó có rêu rao là vì mày thấy Đảng vân bảo vệ nó, nên mày lại định xun xoe dựa nó! Việc gặp VCao thì không sao, nhưng nội dung không thể như thế được!

Xạc HCầm xong, tôi lại xạc VCao (chắc rằng những lời đó sao cũng tói tai anh). Tôi nói: VCao không có cái quyền gì đi "hạch tội" anh em như thế! Đúng trên tình bạn hay trên lập trường Đảng, đều không có quyền ấy. Mà lại còn "vu" tổ chức chính trị cho anh em, thật là một sự vu khống rẻ tiền mà bửn thiu!... Nếu như VCao trách anh em là đã vì dát, vì hèn mà "tố" anh, lời trách ấy cũng chỉ là trách trên quan điểm vẫn đứng ở chống đối mà trách, dù sao nó còn có lý một chút! Chứ bảo là "tổ điêu", là "đổ vây" thì hoàn toàn sai!

Sau đó, tôi cũng khuyên HCầm, thôi cái sự pum đi. Thôi cái sự lắng quắng đi tìm chỗ dựa kiểu ấy! Mà bây giờ chỉ có một con đường dựa hẳn vào lãnh đạo, còn bạn bè thì chì là chỗ giao du tình cảm, đứng đắn mới được! Không nên tiếp tục cái lối "thành khẩn" đó với "tiên chỉ"!

Nhân câu chuyện, HCầm có hỏi, tôi mới nói rõ cái việc tôi đã "tố" VCao, ĐĐHưng là nghĩa làm sao?

Thực ra, trước khi HCầm báo cáo, tôi dự định là giữ VCao và ĐĐHưng lại, như là "giữ lại một nửa thành phố, chỉ đầu hàng một nửa", để sau đây về thì sẽ còn chỗ làm ăn, sẽ cải tạo hoà bình thôi, như vậy khỏi bị bĩ thế quá. Nên báo cáo tổ, bị hỏi, bị dồn, bị truy nữa, tôi vẫn giấu quanh, không chịu thúc thủ cái một nửa thành phố đó!

Đến lúc HCầm báo cáo, tức là HCầm "renãre" hai ông bạn quý đó rồi. PhVũ lên tố thêm VCao. LĐạt thì chỉ xác nhận, tố thêm tí tinh, còn bao che ĐĐHưng nhiều. Hơn nữa, qua báo cáo HCầm và LĐạt thì tôi "đuợc" đua lên mũi nhọn, "đuợc" hội truờng chờ đợi rất ghê!

Bão lúc ấy chầu chực trên đầu lâu tôi!

Tôi phải tính kế, vừa thoát thân, vừa thoát cho 4 thằng đang bị dồn đánh ghê gớm (TD, HC, LĐ, TPh), vừa để sao cho VCao, ĐĐHưng hiểu mình, qua cái ý ngầm của bản báo cáo!

Cụ thể, tức là tôi nghĩ rằng: "Bây giờ chỉ còn con đuòng duy nhất, là đầu hàng Đảng. Không có con đuờng khác. Mà đã hàng thì hàng thực sự, về sau mói thực sự trời êm bể lặng đuợc. Thế nào là hàng thực sự? Hàng thực sự là: mỗi người phải ra mà gánh lấy cái phần bão, do chính trách nhiệm mình gây ra! 4 thằng đang chịu cái trận bão đó rồi, còn hai ông anh VCao, ĐĐHưng thì xin nhờ đến vai hai ông, mang vác lấy cái phần của các ông! Chẳng lẽ mà ai nhận vơ lấy cái phần đó được! Gọi là cái nghĩa đồng sinh đồng tử! Nếu các ông nhận được ra điều đó, thì trở về vói Đảng cả, lại còn bạn còn bè. Làm ăn tử tế, thì về sau, tội được nhoà đi, cả 6 thằng lại khá giả cả. Còn như ông anh nào không hiểu, vẫn khăng khăng ở đường cũ,mà trách oán nhau thì, đó, thôi, aurcvoir, mỗi người tự chọn lấy số phận của mình!"

Đến giờ tôi vẫn cho chủ trương đó của tôi là đúng, nó có cái lương thiện và thông minh của nó. Đúng trước Đảng, trước bạn bè, tôi không có gì phải nghĩ lại cả.

Thực tế đã chứng minh cho giá trị chủ trưong đó. Quả nhiên: ngay trong lóp học, bão cũng đã ngàn đi dần dần trên đầu 4 thằng, và sau khi chuyển mạnh sang đầu 2 thằng kia ít bữa, rồi nó cũng ngàn đi.

Đến sau lớp học nữa, thằng nào cũng đều đuợc sống trong một không khí đuợc giải vây tuông đối dễ thở. Với thời gian, chắc nó sẽ càng dễ thở hon.

Chỉ có cái là trong bộ 6 thì có một sự phân hoá của trách móc, hằn thù... HCầm có vẻ khổ! LĐạt tự cho mình là oai nhất, "đúng nhất, vừa mức nhất, không vấy cho ai!", LĐạt cho tôi là "quá mức"!, ĐĐHung thì kẻ cả: "Tất nhiên có chuyện đó, nhung đã thuộc lịch sử rồi!" TPhác khó hiêù, vừa ghét HCầm, vừa ghét VCao mà vẫn nối lại một phần, còn đối tôi thì lại bảo là: "anh ghê nhất, anh giỏi nhất"!

Tóm lại, có một sự lục đục phức tạp và vô nghĩa lý chua thể kết luận ra sao.

Riêng tôi nghĩ: một sự lục đục tất yếu, ở đó sẽ nẩy ra một sự phân hoá rất tốt, đồng thòi cũng sẽ nở ra một sự đoàn kết lành mạnh. Bộ phận nào thực sự đi vói Đảng sẽ đoàn kết nhau làm liên minh. Cá nhân hay bộ phận nào đó đi vói Đảng hai mặt, hai lòng thì sẽ phân hoá, mà nên có sự phân hoá đáng mừng ấy.

25/5

Bây giờ, trong văn nghệ chỉ còn một centre de gravité, một trung tâm lực: Đảng!

Đó là một thu hoạch lớn của cuộc đấu tranh tu tuởng vừa qua. Nó chấm hết cái tình trạng "Xuân Thu Chiến quốc" trước, nát bét, dăm bè bảy mảng. Bây giờ, mọi người đã lục đục quay về tập hợp quanh Đảng.

Chính vì vậy, lãnh đạo có một trọng trách, khó và nặng nề, nếu không hơn trước thì cũng khác trước. Tình hình hiện nay là một thứ hỗn tạp mói:

- chủ nghĩa xét lại, khuynh hướng bôi đen đang bị đánh tan tác; bên sự đầu hàng thực sự đó đây còn có kẻ trá hàng. - chủ nghĩa giáo điều, khuynh hướng bôi hồng đang nhăm nhe ngóc dậy. Đó đây có lò mặt chủ nghĩa cơ hội, thính mũi mà vô tài.

Văn học đang có cái nguy cơ hạ giá trị, nguy cơ ca ngại một chiều, chạy theo sự cần thiết trước mắt, nguy cô bôi bác, và nhất là nguy cơ tràn ngập tác phẩm xoàng, phỉnh nịnh Đảng.

Còn cái nguy cơ xét lại đã bị đẩy lùi, tới cái mức: không thể nào hòng phản công lại dù dưới hình thức tinh vi nào. Có chăng chỉ là lẩn lút, nổ bằng mồm dăm ba quả mìn muỗi còn vương sót lại trên chiến trường, không tài nào thu dọn hết! Có vậy thôi.

Những điều đó chắc lãnh đạo cũng có nhận định; tôi e rằng lãnh đạo có chiều lỏng tay vói chủ nghĩa giáo điều và cơ hội chăng?

Đây là lúc rất tốt để phát huy đoàn kết, chứ không phải phát huy hằn thù.

Phát huy cảnh giác, không phải phát huy sự nghi kỵ bỉ ổi. Phát huy sự sáng tạo chân thực, trung thành sự thực, không phải phát huy chủ nghĩa phỉnh nịnh rẻ tiền, không phải phát huy chủ nghĩa xoàng xĩnh, miễn là bôi hồng, còn tha hồ cẩu thả.

Riêng những nguôi NVGP, tôi thiết nghĩ nên phát huy sự hối lỗi và cải tạo chân thực, không phải phát huy chủ nghĩa co hội, tinh thần lập công giả dối; cũng không phải phát huy chủ nghĩa buông tay thả mặc. Đối họ, nên lịch sự hon, mày tao chi tớ nhiều quá rồi, vì: nên phát huy tự giác, chứ không phải phát huy sự phẫn trí của nguôi bị sỉ nhục... Lãnh đạo có phải cùn lý đâu mà phải giở những ngón tục tằn? Chủ nghĩa nhân đạo không cho phép đè nén, lăng nhục ai, dù một nguời có tội nặng! Bên ta, một con nguôi xấu nhất, vẫn xứng đáng gọi là ông, là anh, nếu không gọi là đồng chí. Dùng sự sỉ nhục để cả tạo nguời ta, không thể là một phuong pháp cách mạng: vì nó hết sức phản khoa học, phản trí thức.

Đừng bao giờ nữa trở lại cái thời gọt đầu bôi vôi!

VCao

Trong lóp học, lúc bị đánh dữ, NgSáng có bảo tôi là: VCao nó buồn lắm, không khéo nó tự sát mất, hôm qua nó đã nói ra mồm nhu thế rồi!

Vậy NgSáng thành thật lo lắng. Tôi hiểu chất VCao, nên đáng lý phải lo, thì tôi lại chì cuòi thầm.

Sau lóp, anh chàng vẫn còn cố giữ cái thế "tiên chí" trong sự thất thế. Anh nhận định, chê trách nguời này, ban khen kẻ khác. Chẳng hạn, TPhác thì đuợc ban chữ "propre", LĐạt chữ "ãigne". HCầm bị ghét, có lẫn khinh. Tôi bị tiên chỉ ghét, oán và căm nữa. Hon thế, VCao còn hách dịch, đi hạch tội cả HCầm.

Thòi gian này, cửa hiệu VCao vắng khách. Không ai dám đến đèn nhanh cúng vái, vị thủ từ nghĩ sao? Buồn làm sao? Và trách oán những ai? Có khi nào tự trách mình không?

Một mặt khác, đối lãnh đạo, VCao lại có cái sen khác. Anh tỏ ra mình tiến bộ, và anh mè nheo, dựa trên cái thế Tiêh quân ca. LĐạt đua lên hình ảnh: "đối Đảng, anh chàng như một con đĩ, vì Đảng chót lỡ khi xưa có quan hệ với anh, có con có cái rồi, nay anh chàng cứ dắt con đến mà kêu rên, ăn vạ Đảng!"

Anh cứ tuyên bố rất đĩnh đạc là: "Đảng bảo vệ tao"! Rằng: "lớp học đang được trên đánh giá lại, vì phưong pháp phát hiện CCRĐ thì không đảm bảo kết quả là hoàn toàn đúng" v.v...

Anh cũng biết rõ, đối lãnh đạo, cái điểm có thể mè nheo được, chứng cớ là khi kiểm thảo, anh nói: "Đảng khai trừ tôi, thì đối vói cái Tiến quân ca của tôi thế nào?" Quả, thật đúng là một sự rày rà, nhưng như mọi sự rày rà, nó cũng vẫn có mức độ của nó thôi, nếu VCao vượt chân qua mức ấy, thì sự rày rà đó sẽ không còn được xét đến nữa.

TPhác nói: "rất lạ, là nó cứ nói vói mình, rất cynique rằng, nó xưa nay vẫn là người tiến bộ, theo Đảng! Kỳ thế cơ chứ, bao nhiêu lần pum, ăn uống, nó nói những gì, bây giờ nó làm như không có cả! Mà nó lại rất thành thực cơ chứ!" VCao quên thực hay sao? ĐĐHưng bĩu môi, sì một cái: "Quên!... Nó thiếu probité thì có!"

Đang lúc kiểm thảo ở cơ quan, thì tiên chỉ đi pum. Tất nhiên là lãnh đạo phải biết! Một tối anh mò đến THữu. THữu hỏi:

- Có còn chống đối không?

- Thôi rồi, VCao nói.

- Nhung pum thì vẫn còn chứ? THữu hỏi độp một cái. Khác gì một cái tát.

VCao choáng nguời, cuòi xoà, thú nhận và xuê xoa:

- Có một lần... Hì...

- Đã mắc chua?

- Chua... Hì... Buồn quá thì lại đi... hì... chứ chua mắc! Hì... VCao về, kể lại chuyện ấy, có vẻ khoe cái sự thân mật của mình với Đảng, đến đuợc cái độ ấy. "Rồi truớc khi nhận là có chống đối Đảng, - VCao kể-, thì mình lại đến nhà mụ Đức. Vừa thấy mình, mụ Đức đã kêu lên: Ối giòi oi! Cái mặt ông cứ lì xì ra thế kia kìa! Giòi hỏi giòi!... Thôi thế thì ông nói ra một câu đi, ông cú’ giữ lại làm của làm gì, ông nói ra một lời đi, bây giờ cả nuớc mong chờ một lời ông nói đấy!... Mụ Đức nói thế, nên về mình mới chịu nhận là chống đối Đảng đấy chứ!"

Tức là VCao đã lại đi bói, xem có nên nhận tội hay không! Mà bói với toán gì, sao lại kỳ lạ thế! Hoặc giả VCao có bói thật, hoặc giả bịa ra, hoặc bói thế khác, về lại kê’ ra thế vậy!... Nhung biết làm sao? Anh chỉ còn có "sự tuởng tuợng" để an ủi mình, chúng ta cũng nên giầu lòng bác ái để cho anh còn cái quyền tự huyễn hoặc ấy... Tôi có cái cảm giác đứng truớc một tay đại phú đang ngồi trên đống tro cả cái cơ nghiệp bị thui sạch, ngồi đó ôm một cái lọ cổ mà thở than cái huy hoàng cũ.

31/5

HCầm ra toà

Tháng 4 năm ngoái, HCầm phát đơn toà án, kể xấu vợ cả (cô Xuyến), và đòi ly dị. Đâu nhu là theo gương ĐĐHưng, và có cả ý kiến của mưu sĩ đó nữa thì phải. HCầm và HYến lại đi gặp cả nữ luật sư VTHiêh nữa. Không hiểu hỏi luật ra sao, chỉ biết là từ đó hai người có vẻ chắc mẩm. Song toà cứ ngâm đơn đó mãi, chưa xử.

Tói nay, toà mới xử. Đang lúc đánh Nhân văn dữ dội, ôi chao, công lý lúc này mói nghiêm sắt làm sao. Sự thể thế nào?

Chị Xuyến có đơn kiện HYến, là quyến rĩi chồng chị, tức HCầm. Chị ấy lại không kiện chồng, cao kiến đó là tự chị hay do sự mưu tính của ai, nếu có thì phải chăng là do anh chị?

Nhận đơn này, nhân dịp đánh Nhân văn, toà đem án ra xử, một buổi chiều nóng nực tháng 5. HCầm, HYến đều ra hầu kiện. Các báo đều có phóng viên, nhu Thiều Quang chẳng hạn.

Phiên toà găng lắm. Đây là một bài học về đạo đức yêu nhau. BSNguyên lên kể tội HCầm: Nào "cô hàng xén răng đen”, nào "cười như mùa thu toả nắng", HCầm ngờ đâu thơ anh lại "vận" vào anh khóp thế!

Chánh án cho HCầm nói rất ít, gần như chỉ cho trả lời bằng chữ "có" hay "không". Ví dụ: "hỏi anh rằng, khi về Hà Nội, anh có gian díu vói một nguôi đàn bà đã có chồng không? Anh không cần nói dài, chỉ cần trả lòi là có hay không thôi!" HCầm tất nhiên đáp: "Có!" Vì việc ấy có thật. Lại hỏi: "Anh có nhận thấy việc anh làm là bất chính hay không?" HCầm: "Có", v.v... Tức là rất gọn, và rất rõ. Chân tuớng phoi trần ra.

Cuối cùng toà tuyên bố: 1) bác đơn xin ly dị của HCầm, 2) không công nhận việc kết hôn giữa HCầm và HYến, coi đó là một việc không họp pháp. (Không họp pháp nghĩa là phạm pháp.) Hộ khẩu sẽ sửa lại cái việc ghi hộ tịch sai lầm ấy.

HCầm ra về nhu một cái tã.

Anh chàng đọc Kỉêu. Ngâm mấy câu thơ Hãy đi mãi nhu "khi thếkỷ rung chuông lừa bịp" (Ôi! Anh có cảm giác bị lừa, ai lừa anh thế? Mà khi tôi làm câu thơ kia, tôi không hề nghĩ rằng làm đểbênh vực cho anh!)

Sớm sau, HCầm đến cơ quan, diện mạo suy đồi han. Anh có nhũng nụ cuòi suợng sùng mà hằn học, những tia mắt căm tức, nhũng cử động không tự chủ, nhung bao trùm tất cả là cái dáng dấp một nguôi thất vọng lớn, bộ điệu rụng ròi: anh rũ ra, hơn một cái tã!

Lúc anh thốt ra: "Công lí gì? Chẳng còn công lí gì nữa!" Lúc đột nhiên anh hỏi tôi: "Thành thật có lợi gì không hủ mày?" Lúc anh phân trần "nhiều điều nói láo. Vu khống." [...] Anh xoè cái tay, xỉa ẽo ợt một cái: "vẫn biết là bất chính, nhung về sau mình đã xây dựng đứng đắn thế nào!" Anh ức lãnh đạo: "họ không thành thực. Đùng một cái, nhu thế!" Có lúc anh lại oán ĐĐHung: "Vì mình nghe nó, đưa đơn ra toà nên mới đến nỗi này!" Cũng có lúc anh trách anh: "Đang lóp học, toà đã định xử. Lúc ấy chưa đánh to như bây giờ. Giá lúc ấy mình đừng đề nghị hoãn lại sau lóp học, cứ để xử ngay, thì không bị thế này... Chỉ vì mình không có mưu mẹo, tính toán gì hết. Tai mình thành thưc quá!" Sự phân tích thiên tài ấy, HCầm nhắc đi nhắc lại vô số lần. Chẳng hạn, tôi hỏi anh về việc viết thư cho vợ cả, có câu "Anh yêu em vì hoàn cảnh kháng chiến và vì nhục dục", việc ấy có hay không? HCầm hoi chau mày, thú thực: "Chỉ tại mình thành thực quá!... Chứ một thằng có mưu mẹo, đòi nào nó lại viết như thế? Thành thực chang có ích gì!" Cả đến lúc đi giải, anh cũng quay nghẹo đầu sang phía tôi, vừa đái vừa triết lý về cái thuyết "thành thực" ấy: "Mình đối lãnh đạo thì thành khẩn hết sức, mà các ông ấy lại cứ nói dối vói mình!..." Và anh chép miệng: "Lần này mình trưởng thành thêm lên!"

LĐạt thì cứ hô hố: "Cái lối làm như thế sỉ vả, mình không tán thành!..." Anh nhăn mặt một cái, rúm cả mũi lại, như một con khỉ thấy cái món mắm tôm nó kinh tởm, song, sự kinh tờm chưa kịp kinh tởm hết, thì LĐạt đã khoái chá tuyên bố: "Mình... thương nó lắm!" (không biết sao lại thương một cách khoái trá như thế?)... "Cái việc lãnh đạo mìn cái cầu HYêh đi, không cho anh chàng trở về đó, thì mình cho là đúng. Nó sa lầy ở đó... Mình cũng mong cho nó thoát ra... Không biết ông anh nghĩ thế nào, còn đàn em nông nổi thì... em nghĩ như vậy." (LĐạt có cái lối xưng "đàn em", cứ như bố người ta vậy!) LĐạt đang phân tích vậy vói tôi, thì HCầm chợt vào, LĐạt chợt như một đứa trẻ bị bắt quả tang ăn vụng. Anh chàng len lét, trở về bàn, ngồi đọc Guerre & Paix.

HCầm mom men đến, ngả ngốn trên bàn, tâm sự với LĐạt. Tôi nghe xa chỉ thấy lõm bõm, những tiếng cười hô hố của LĐạt, ròn rã điểm cho những lý lẽ của anh: "mìn cái cầu ấy đi"..., "không cho anh trở lại cái hố ấy"..., "thếlà phải"..., "còn về sau thế nào không biết"..., "theo tao, mìn cái cầu ấy đi là có lọi cho mày" (LĐạt khoái trá nhắc có đến 10 lần cái chữ "mìn cái cầu")..., "rồi về sau, đi thực tế về, suy nghĩ kỹ rồi, bình tĩnh rồi, thì lúc đó, tùy theo, cũng có thể đặt vâh đề lại, chứ không phải là không!" v.v... Đặc biệt là LĐạt cười tướng lên và nói một câu rằng: "Tính cậu hay báo cáo, nói ra rồi cậu lại báo cáo sai tinh thần đi! Hì... Hì...", HCầm ngượng, lắc đầu: "Không! Mình trưởng thành rồi!"

HCầm nghe xong, ra chỗ tôi, đành lòng mà nói: "LĐạt nó phân tích, mình cũng đồng ý!"... Xong anh lại than phiền: "Các ông ấy cho mình là đứa bạc tình phụ tình dễ như chơi. Có phải đâu! Mình yêu không tính toán... Mà bây giờ mình đã xây dựng gia đình hẳn hoi trên tư tưởng lâu dài, ăn đòi ở kiếp!" Tôi gật đầu: "Con người ta mỗi tuổi mỗi khác." LĐạt hề hề: "Nói vậy, chưa hết đâu, ông anh thì có đến sáu, bảy mươi cũng chưa hết." HCầm cãi lại: "Mình yêu HYến thật. Định bạc đầu trọn tình thật..." Tôi lại nhắc lại: "Mỗi tuổi mỗi khác, chứ không nhất thiết cứ phụ tình thường xuyên mãi..." Xong tôi lại bảo: "Cậu đa tình thì đúng hơn!" HCầm có vẻ thích, anh lại phàn nàn tiếp: "Các ông ấy đánh giá mình thế mói bỏ mẹ người ta chứ... Chắc cho rằng ừ thì cắt đứt, nó cũng đau, song cái thằng tình phụ quen rồi thì cũng chỉ dăm bĩra nửa tháng là xong!... Đánh giá thế thì chết mình!"

Rồi không hiêù làm sao, anh lại nẩy ra một ý nghĩ thật là kỳ diệu nữa, rằng: "Có lẽ các ông ấy cho mình là thằng ngoan ngoãn, dễ cải tao, nên mói làm thế!" Tôi bật phì cuòi, ý nghĩ mói ngộ làm sao! LĐạt chạy đến, vừa tự ngắm nghía trong cái guong tủ đứng (!) vừa hỏi: "Cái gì?" HCâm lại xỉa tay õng ẹo nhắc lại: "Mình vừa nói ra một cái ý mói nữa, là, có lẽ các ông ấy cho mình là dễ cải tạo nên mói giải quyết thế!" LĐạt phá lên cuòi, thiên tài nhu anh cũng không thể nghĩ ra đuợc một cái ý nhu HCầm thế...

Rồi HCầm chán nản, nói "chi còn tự tử là xong", anh nói cứ tron tuột đi, nên tôi buộc lòng không tin. Rồi anh lại kêu vô sản chuyên chính găng quá, và le socialisme est fait 1'homme et non 1'homme par le socialisme v.v... Nghĩa là, một số những luận điểm cũ lại lộn về vói anh... Lúc nãy anh nói đồng ý với cái chuyện "mìn cái cầu" do LĐạt nghĩ ra, nhung qua câu chuyện chẳng thấy sự đồng ý ấy ở chỗ nào cả.

Mà anh chàng lại có một cái chủ quan kỳ dị, là anh cú’ mè nheo sao lãnh đạo "giải quyết" cho anh, truớc khi đi thực tế, để anh đuợc "yên tâm!" Thật là một em bé giơ tay kều mặt trăng! Giải quyết cho anh yên tâm thì chỉ có cách xoá cái bản án mói tuyên bố có cách đây mấy hôm, chua ráo mực!

Găp đồng chí Cương

Chiều thứ bảy, đồng chí Cương gọi "anh em" đến, đồng chí Cương lịch sự gọi là mời. Anh em đến gần đủ số. PhVũ ngồi, đầu cứ cúi xuống, tôi thấy một cái gáy trăng trắng trên cái cổ áo sơ mi hôm đó sờn cổ (mọi khi thì sơ mi PhVũ không bao giờ là sơ mi sờn cổ cả). HTLinh yên lặng, mặt như sáp nhẵn lì, con mắt cận gằm xuống, cố ra vẻ hiền từ. TPhác nửa chùng mói đến, gầy hết chỗ gầy, mặt như một cái xương khô khẳng, cậu lững thững đi vào, chọn chỗ cửa sổ ngồi, thong thả cuốn thuốc lá. LĐạt ngồi ghế bành, lợi dụng thời cơ, đả lẻ của anh NgVTý mặt bẹt một điếu thuốc Thăng Long I. ĐĐHưng mãi sau tôi mói trông thấy, ngồi một góc, mặt cynicỊue nhìn "lãnh đạo".

Trước buổi gặp này, có lắm tiếng "sì sầm", chủ yếu do Thanh Châu thả ra. Theo anh thì Vĩnh Mai đi họp Đảng về bảo rằng, kỳ này đi thực tế, lãnh đạo sẽ cho mỗi người 4 vết! "Bằng lương một anh lái máy cày rồi còn gì! Phần tử mà được vậy đã là may!" Thanh Châu đặt vâh đề: "4 vết thì mày có đi được không?"Anh nói: "Xin về nhà kiếm ăn vậy!" Thái độ anh lo lắng thành thực, nhưng đó là một thứ thành thực ít nhiều "bịa" thêm ra!

Tin ấy gây hoang mang, lo nghĩ ít nhiều. Tôi cho là nó vô lý, vậy mà vẫn lo. Nhiều anh em khác cũng vậy.

Lãnh đạo gặp anh em là đúng lúc. Đồng chí Cương ăn nói lịch sự, nguôi cán bộ chính trị đó trưởng thành hơn xưa khá nhiều. Cách ăn nói vừa thực, vừa giản dị, làm người ta tin được. Đồng chí nói đại ý: "Sợ không gặp, anh em không được biết nghị quyết Đảng, nghe vớ vẩn mà đâm ra nghĩ ngợi! Trung ương có chỉ thị cho chúng tôi: Đã nói cải tạo, thì cải tạo thực bụng đến cùng. Chúng tôi tích cực chấp hành chỉ thị đó. Vì vậy không giải quyết theo như một số đề nghị là giải quyết nghiêm khắc! Chúng tôi mòi anh em đi thực tế 6 tháng, cơ quan vẫn đài thọ. Trước khi đi, thì mòi anh em học một lóp 1 tháng. Chúng tôi đang cân nhắc, nên chia anh em vào các tổ, hay tập trung làm một tố riêng... Kỷ luật thì do các Hội bàn, nếu nặng quá, chúng tôi sẽ có ý kiến, rằng: tình hình này, không nên làm gắt gao quá! Còn nếu kỷ luật vừa, hay nhẹ quá, thì chúng tôi thôi, không có ý kiến." v.v...

Buổi gặp thoải mái.

Những "phần tử" chả đang chờ đọi ở lãnh đạo một sự gì "nặng nề" hơn, nay thấy "biện pháp" dễ chịu quá, thích họp vói tình trạng "đã xa ròi hoặc đã không lao động" cúa số đông!

Đi 6 tháng nó như một cái cầu bắc để thí sức, để tói nhũng cuộc đi lâu dài hơn. LĐạt gọi đó là một cái baptême de sueur

HLoan thì lại vẫn cứ muốn xin ra biên chế, về quê: anh chả đã quen làng, muốn tự lập làm ăn, khỏi bị sự phiền nhiễu vói lãnh đạo.

9/6

Lóp học "Thời kỳ quá độ" đã được 1 tuần.

Ngoài một số như VCao, FQuán, NgSáng, Sỹ Ngọc, QDũng... đem gài vào các tổ khác, còn tất cả tập trung vào một tổ 13 người.

MPhúTư tổ trưởng. TrLêVăn trước ở tổ khác, hôm sau lại điều về tổ này.

Việc đánh đống lại trong một tổ như thế, hồi đầu, gây trong các "phần tử" một số suy nghĩ không được tốt lắm. Bản thân tôi thấy như thế sẽ đào sâu thêm cái hố chia rẽ, đã khá sâu sắc, giữa đám Nhân văn và mọi người. Tức là, nhấn mạnh thêm cái scission, đáng lý cần xoá dần! Chu Ngọc, đến cuối tuần, còn kêu về cái việc chia tổ đó, nhung kêu một cách khéo, là: phát biêu dễ bị cười, với lị một đống như thế này, dễ "trở lại" cái tình trạng ăn nói bố láo tai hại trước!

Song qua ít ngày, đa số lại nhận thấy cái mặt tốt khác của việc tập trung phần tử như thế: sự học tập nó tự do tư tưởng hon là đem gài lẻ vào các tổ.

Kể ra, chia tổ như vậy là thể hiện ra sự "phân biệt đối xử" thật! Song đó là một sự phân biệt đối xử cần thiết, và có lợi trong tình hình còn ngang ngổn này.

LĐạt từ thứ Năm trước, làm việc liên miên với đồng chí công an, đâu tên là Miên (hay Châu?). Đây là một sự khai thác thêm tài liệu về bọn Đang & Thụy An, - đồng thời cũng là một sự giúp đỡ thêm cho LĐạt, nhìn kỹ lại những ngóc ngách sự quan hệ và ảnh hưởng cũ. Nghe đâu rồi cả HCầm, cả tôi sẽ đều có nhũng buổi làm việc tưong tự.

HCầm đề nghị gặp đồng chí THữu làm gì? Hôm nay, một đồng chí nào đó (inconnul), gặp tôi ở cầu thang lớp học, bèn "À", vồ lấy, nhắn tôi nói vói HCầm là: "Đồng chí THữu bận không gặp được! H.c có gì thì gặp đồng chí Cưong!" Do đó tôi mói biết chuyện HCầm đòi gặp đồng chí TH ấy! Cái anh chàng thật là không biết điều! Chắc lại mè nheo vợ con gia đình chi đây. Một tí việc cũng đòi lên tận đồng chí THữu! Sự mè nheo nào cũng có cái ngu của nó.

Từ một tuần nay, trong các phần tử, có xuất hiện một nét bất ngờ là: ham học! ít nhiều ai nấy đều thành thực có cái tình cảm đã nguội lạnh từ lâu ấy!

Bản thân tôi thấy có một cái gì nó đang khôi phục lại trong nguôi. Học lý luận bây giờ nó lại có cái thú vị, nhu hồi xua, khi tôi bắt đầu vào cách mạng! 3 năm nay đã tuởng không bao giờ còn muốn trở về vói "sách", vói "nguyên lý" kinh điển nữa rồi!

Bản "Nguyện vọng" tôi viết là: - huớng lâu dài tôi muốn công nhân hoá, dùng đó mà cải tạo, và viết, - huớng 6 tháng sắp đi thực tế này, tôi muốn là 6 tháng học nghề, tập sự nghề mói, cụ thể là học "máy nổ" ở nhà máy dệt Nam Định hay Hòn Gai!

Liệu lãnh đạo có chuẩn cho không?

Tôi muốn chọn một nghề thợ nào đó, nó đòi hỏi kỹ thuật hon là sức ngrrời, nó đòi hỏi thạo sử dụng máy móc hon là bắp thịt: - có vậy sức tôi mới đuong nổi lâu dài Nguyện vọng ấy có phải là một sự bốc đồng tiêù tu sản hay không?

Cũng có thể, một phần nào. Song không phải là chính. Tôi đã suy kỹ:

Đối tôi, đuờng ấy có lọi, để tiêm cho tu tuởng và ngòi bút tôi một cái gì thực sự là cuộc đòi, là cái mói!

Vả, đó là đường duy nhất, thích hợp vói điều kiện tôi. Tổ chức xã hội XHCN bản sắc của ta sẽ đưa đến tô’ chức văn nghệ khác. Lãnh đạo đã nói rồi: Sau đây, văn nghệ sĩ chỉ có: 1) trong biên chế văn nghệ, rất ít (tôi chắc hẳn là không có tôi trong số rất ít đó), 2) không ở biên chế, viết mà sống (tôi cũng chưa thể đi đường này, vì lẽ viết còn khó mà dùng được), 3) ở biên chế một co quan, một xí nghiệp, một nông trường v.v... nào đó, sống bằng lương ấy. Tôi chọn con đường này, tương đối họp tôi nhất, gần như là duy nhất họp tôi.

PhOưán

Quán ở Nghi Tàm, cùng dân đi đánh cá (theo Quán khoe). Khi kiểm thảo ở Phòng Văn nghệ, Quán về phản ứng kịch liệt, viết thư lên trên, khiếu nại về việc bị sỉ vả quá đáng. Nghe đâu có một anh nào đó kêu là: trước ở cùng buồng PhQ, anh cứ bị mất cắp luôn! - PhQ chửi lại: "Chính tôi là người bị mất cắp nhiều nhất trong cái Phòng Văn nghệ này! Các anh ăn cắp của tôi!" Kiểm thảo đến nước thế, thật là một chuyện chỉ có Quán với những anh nào đó ở Phòng Văn nghệ bộ đội, mới có thể xảy ra được!

Đi học lớp Thời kỳ quá độ, PhQ từ chối, không nhận phụ cấp lãnh đạo cho. Không hiểu sao, Quán lần này lại tự ái vậy? Lãnh đạo xếp anh vào tổ bộ đội, song, ra vào trạm gác khó, nên anh lại được xếp vào tổ khác.

Hiện nay, Quán nói với tôi là muốn vào Quảng Bình, làm một việc gì đó mà sống, cắm rễ ở đó vĩnh viễn. "Đảng cứ nên coi mình là một nguôi dân thường. Mình không muốn được sự giúp đỡ nào đặc biệt. Đảng giúp đỡ toàn dân, mình cũng như một người dân, Đảng giúp đỡ đến m ức ấy thôi. Chứ đi 6 tháng mình không thích!" 17/6

PhVũ phản ứng

Đang giữa lóp học, ở tổ nhân bàn một vâh đề khá xa vói vâh đề chuyên chính vô sản, PhVũ tự dưng phát biểu về chuyên chính vô sản, về Nhân văn, về anh.

Giọng nói cáu uất, lông mày nhíu lại. Mắt long lên, đôi lúc đóng đinh vào một diêm trống trước mắt, còn thường thì cúi gằm xuống: nguôi ta có cảm giác anh biết những điều anh nói là bất lực, nhưng vì ức quá, không kìm được, nó cứ phải buột ra.

Đại ý anh nói:

-Tôi... tôi... tôi rất sợ vâh đề chuyên chính nó nó... cứ đi lạc đi (tay khoát chéo một cái)... Cái lối quan liêu... rồi thì... thì bè phái... độc quyền... Chẳng hạn đôi khi Trung ương... anh tập trung tất cả lại trong tay anh... Anh làm láo!... Bè phái độc quyền... người ta không chịu được... anh lại bảo chống Đảng... Tôi, tôi, tôi cứ liên hệ bản thân tôi thì biết. Không phải là trước kia tôi nghĩ... là là mình chống Đảng... Lóp học cứbốc người ta lên... Cái tâm trạng ấy... ở lóp học, anh bảo người ta tự kiêm thảo, rồi anh lại đăng báo! Đăng báo, nó cứ gộp lại... khủng khiếp vô tả... Con nguôi ta trong tay anh... bất lực. Tôi cứ liên hệ tôi thì rõ. Tôi, tôi thấy bất lực... Nói thếkhông phải tôi không thấy Nhân văn sai... Nghĩa là có sai..., đấu tranh thì phải rồi... Tôi trước kia, có sai..., không có lúc nào tôi nghĩ chống Đảng... con người ta không phải khốn nạn đến thế... Bây giò, anh coi... tất cả là địch... Chịu sao nổi?... Tôi nói vậy, vì tôi thấy học ở đây xuôi chiều quá... tôi phải nói ra... Bên Liên Xô, cứ chuyên chính bừa đi, về sau phục hồi bao nhiêu người, vừa đây lại phục hồi... Nghĩa là chuyên chính thì phải rồi, nhưng anh nắm tất cả... ai anh cũng cho là địch... Nguy hiểm vô cùng!... Sự dốt nát... vói giáo điều, bè phái... ai chịu được... Bọn kiếm chác lại cứ lồng lên, nhân co hội, phê phán báo thù...

Tóm lại, một thứ hổn lốn vô lý lẽ, tiếng nói rồ dại của sự uất ức mù loà...

Tổ xô vào đấu tranh vói PhVũ. Người ta vừa muốn vạch cho PhVũ thấy lẽ phải, vừa muốn tự vệ!

Vì sao PhVũ phản ứng?

Chu Ngọc đã vạch ra khá rõ: "Từ lóp học cho đến về co quan, PhVũ đều không thấy lỗi mình, cứ đổ cho mọi nguôi, tưởng rằng thế tức là đã tự kiểm thảo, đã là chuộc tội, đã là xong xuôi cả rồi!... Không ngờ, vẫn bị đánh, đăng báo... Do đó anh ta phản ứng!"

Tức là sự phản ứng của một sự tính lầm! Nói cách khác, cái sự tính lầm, hy vọng lầm ấy, bây giờ trở thành một sự thất vọng, nó nổ bùm ra!

Nhưng liệu sự nổ bùm đó, nó thực hay là giả? Hay là cả hai, vừa thực vừa giả?

21/6

Mùa Hè năm nay có những ngày kỳ lạ. Gió đông bắc thỉnh thoảng lại tạt về miền Bắc. Bầu trời đâm nặng một mầu xanh xám lì lợm, hình thức hệt mùa Thu. Cũng có lá rụng, cũng có tiếng heo may, cũng có mầu tro rắc khắp chân tròi... [...]

ơi chủ nghĩa cộng sản! Tôi yêu par anticipation, cái bầu trời muờng tuọng truớc ra ấy, một bầu tròi mát mẻ, ngoan ngoãn do con nguôi điều khiển! Gió bão mua nắng trong tuong lai kia sẽ hiền nhu lũ loài vật nuôi trong nhà, một lũ gia súc nhốt chuồng hay thả rông ra, tùy ý chủ!

26/6

ĐĐHung và piano

Hội Nhạc có cái piano mói. ĐĐHung thèm nó lắm. Muốn đánh song cửa khoá. Những giờ mở cửa thì lại vào lúc ĐĐHung học. Ngoài giờ học thì lại khoá.

Hung nhòm cái lỗ khoá, uớm bằng mắt. Anh về tìm đuợc một cái chìa, uóc chùng có thể vừa, đến thử, quả nhiên mở đuợc!

Thế là ĐĐHung có thể chẳng hạn đến sớm hơn giờ học, mở cửa, đàng hoàng vào sử dụng chiếc piano lúc đó dĩ nhiên đang rỗi. Anh đang ở cái thòi kỳ ham học kỹ thuật, anh tiếc tùng giờ một, một sự dam mê đến cảm động. Cái đó cũng dễ hiểu, kỹ thuật nhạc cần lắm, nhạc sĩ kháng chiên ta lại nắm đuợc nó chỉ ở một mức độ khá thấp. Vả, nguôi ta biết rằng ĐĐHung có nhiều tham vọng lớn về nhạc granã ambitieux, cũng tốt thôi về một mặt nào; và anh lại coi là cái "guerre de technique” là cái bao trùm thòi đại này. Anh coi "technique" là cái thìa khoá, để mở cửa cái kho tàng tâm hồn anh, anh đánh giá là khá giàu có.

Một hôm, anh đang đánh cái piano ấy thi Đỗ Nhuận vào, bắt gặp. Dĩ nhiên ĐNhuận phải ngạc nhiên: cái cửa khóa thế mà anh chàng lại mở đuợc! Pỉagrant déliti

ĐĐHung ấp úng một cách bình tĩnh, nói ngon lịm đi: -Anh cho tôi đuợc đánh một chút những lúc rỗi. ĐĐHung gọi ĐNh là "anh". Cũng không phải vì thế mà ĐNhuận gật đầu, hoàn toàn không trách gì anh về chuyện mở trộm cửa đó. Chắc ĐNhuận cũng cảm động về cái sự ham học ở một nguòi bạn hiện đang ở cái thế kém cỏi hon anh rất nhiều ấy.

27/6

PhOuán có môt cuôc thí nghiêm

PhQuán bỏ lớp học Thời kỳ quá độ. Anh chỉ học, đâu có vài buổi. Rồi anh về Nghi Tàm, ở lì đó, làm bạn vói dân chài, thi thoảng lại phóng xe đạp về Hà Nội (thi thoảng gần như có nghĩa là hàng ngày).

Tối qua gặp, tôi mới hiêù thêm một chút về ý nghĩa việc bỏ học này.

Theo lời anh, thì anh muốn thí nghiệm một đường lối riêng. Đảng có một cách cải tạo văn nghệ sĩ, chỉ đạo học và đi thật chặt chẽ. Anh muốn làm theo lối của anh, tức là anh không muốn cái sự chỉ đạo thắt chặt ấy. Vì, anh nói: "Lúc nào mình cũng muốn chống một cái gì!" Tôi hỏi: "Sao không chống xét lại? Chống tự do chủ nghĩa? Chống phiêu lưu?"

PhQ cười:

- Chống cái gì, chứ lại chống xét lại, mình không muốn... Tính mình vốn phiêu lưu cơ mà! Hì... (Anh chàng độ này, lại mọc thêm ra cái trò cynỉque\)... Hì!... Chống phiêu lưu hoá ra chống mình à...

PhQ im một lát, nói tiếp:... Nghe LĐạt bảo độ này anh quan tâm cải tạo lắm... Anh sợ à?...

Tôi cũng giở lối cynique lại:

- Mình sợ thật.

- Đánh tha hồ mà không sợ mói được chứ!

- Mình thích sợ. Sợ thực thà để mà cải tạo thực thà... Hì... Cậu tưởng chỉ riêng cậu mói thí nghiệm à? Mình cũng thí nghiệm, nhưng khác cậu. Mình: sợ để mà cải tạo, những cái gì không thông cũng cứ nghe ông Đảng hẵng. Vì ông Đảng trước có lý nhiều lần. Vài năm xem sao... Đến khi viết nếu mà 1) Đảng thích, 2) mình thích, 3) in được ra, có tiền sống, thế là thành công...

Nói với PhQ, không thể nào không giở cái lối bông phèng, chi có cái là CỐ sao bông phèng ấy chứa đựng chút điều bổ ích. Tôi hỏi:

- Sao cậu không lập quan hệ tốt với lãnh đạo? Cứ cái trò ấy, thì viết ai in?

- Mình không cần... Tôi hỏi anh: vì sao bây giờ, dù viết tốt, lãnh đạo cũng không in cho là làm sao?

- Việc ấy nếu có, cũng rất dễ hiểu. Đảng cần có những văn nghệ sĩ trung thành Đảng, cần nhất điều đó. Không trung thành thì nay anh viết tốt, mai anh lại chửi rồi, in cho anh khác gì nuôi ong tay áo? Để rồi lúc anh chửi thêm khó đánh cho à? Trung thành truớc hết hẵng!... Con nguời vói tác phẩm phải thống nhất.

PhQ cãi:

- Balzac thì sao?

- Thòi Balzac khác, con nguôi thiếu điều kiện để mà thống nhất vói thực tế khách quan. Do đó, mâu thuẫn trong tu tuởng: 2 con nguôi trong 1 nguôi, có khi chính kiến sai, mà tác phẩm tốt. Thòi đại đó chịu trách nhiệm mâu thuẫn ấy... Bây giờ khác, vì ta có điều kiện để thống nhất, do thời đại cung cấp, nếu ta không thống nhất, đó là trách nhiệm ở ta...

PhQuán im một lát, nói:

-Tôi cũng chỉ lo nhỡ vài năm sau, tỉnh ra, thấy chuyện thí nghiệm mình sai!... Nhung tôi cứ thí nghiệm hẵng. Nếu có thất bại, thì cũng cung cấp đuợc một kinh nghiệm, trở thành một nhân vật cho các anh viết tiểu thuyết vậy!... (Anh hoi buồn) Thực ra, tôi có cái ý phục thù... Làm cho biết tay.

- Phục thù!... Truớc kia mình cũng có ý ấy. "Tôi không cần sự giúp đõ của Đảng, tôi lại làm hay hon những thằng đuợc Đảng giúp đõ, cho biết nhau"... Hì... Bây giờ mình lại chán cả cái ý báo thù ấy rồi,... Vì báo thù là một sự tôi chán lắm. Chán ngấy...

Cuối cùng tôi khuyên PhQ, ít nhất ở xã, "độc lập" một mình nhu vậy, thì nên có quan hệ tốt với úy ban và chính quyền xã. PhQ khoe: - Ấy! Anh không biết! Tôi quan hệ tốt lắm!..

PhQ ra về.

Tôi lo loanh quanh quá. Có cái gì nó nằm ở đằng sau câu chuyện, sau thái độ anh, mà tôi ngửi thấy nó đang đe dọa anh. Không khéo cái anh chàng trẻ nguời non dạ ấy đang dự định một cái

coup de tête gì đây! Anh chàng ỷ sức quá chăng? Sức gì mà ỷ? Anh ỷ vào tuổi trẻ chăng? Cuộc đòi vốn hay tha thứ cho tuổi trẻ thực, song, nhu mọi sự, sự tha thứ này nó cũng chỉ có hạn thôi... Tại sao PhQ hay có cái thú làm cho nguôi ta phải kinh ngạc về anh? PhQ không hiểu, rằng cuộc đời nó không thể chịu nổi mãi mãi những cái snrprises ãésagréables ấy à? Quả đô thị là một cái gì có cái "tôi" hay phát triển, cái tính khinh nhờn, nhất là ở những nguôi còn non trẻ quá, nhu PhQuán.

1/7

Ba giờ ruõi chiều ngày 30/6, mẹ Cún đẻ đứa con thứ hai. Là một thằng Cu. Chua có tên. Nặng 2,5 cân. [...]

Tối Chủ nhật 29/6, bố đi nghe ông Truông Chinh nói về cách mạng văn hoá tư tưởng, lúc về đã muộn, thấy nhà còn ánh đèn, tuỏng mẹ nó thức. Đến gần, thấy cửa khóa khoá chữ, bố đã sinh nghi: từ hôm qua, mẹ Cún đã kêu đau; truớc lúc bố đi nghe nói chuyện, mẹ nó cũng lại kêu đau, bảo đi thăm thai. Bụng sút hẳn xuống. Thế này, chắc mẹ nó đi đẻ đây [...]

Bố về còn kịp. Lớp học lại đã xong. Thật là đẻ đúng thòi cơ vô cùng. [...]

Đêm nhà hộ sinh tĩnh mịch, ánh sáng ngọn đèn đầu hành lang, nằm chìm lịm trong bóng tối. Trời có ánh trăng thanh thanh. Cái sân mát quá, gió thừa thãi. Bóng lá um tùm, một sự tĩnh mịch có trọng luợng của đợi chờ, của hồi hộp... Đêm nay, ở địa điểm này, một sự tinh anh xuất hiện, vói danh từ: nguôi.

Suốt đêm, bố trằn trọc: sự hồi hộp đánh nhau vói cái đức ngủ của bố. Nó sẽ thua, nếu không có khách quan, nghĩa là muỗi, kèm đó là nhiệm vụ xua muỗi cho con Kha. Mẹ nó thì không chịu ngủ, cứ ngồi trong nhà đẻ nhăn nhó. [... ] Đến khoảng một giờ chiều, bố ngồi trong buồng đẻ, cố viết cho xong bản thu hoạnh lóp học. Xong, bố sách cặp lồng, định về nhà thổi com đem đến, mẹ nó nhăn, ôm bụng, gàn: bố đừng về nữa. Em đẻ đến nơi mất rồi![...]

Bà Chính ghi giấy nhận thực. Mục tên đứa bé còn để trống: bố mẹ nó còn chua bàn đuợc ngã ngũ về tên đứa con này!... Trông nó quắt queo quá. Sự sống cựa quậy trong tã lót, thật cảm động, nhung đây là một sự sống rúm ró, đỏ hỏn. Có lẽ đứa trẻ nào mới ra đời cũng vậy chăng? Đa số đều giống na ná, nhu những ông lão, nhũng bà già kề miệng lỗ. Khỏi điểm và kết cục cuộc sống có những chỗ giống nhau.

Thế là gia đình tôi, miền Bắc, và nuớc ta thêm một nhân số. Nói rộng ra là loài nguôi, nhung e rằng rộng quá.

617

Hôm nay cho con về nhà. [...]

Cuộc từ biệt nhà hộ sinh tiến hành lộn xộn. Ai cũng bận cả, gặp ai thì chào nấy. Đằng về thì cũng vui vì đuợc về, nguôi ở nhà hộ sinh thì cũng vui vì đõ đuợc một bà đẻ là đõ việc. Tuy vậy, đằng sau cái tình cảm ích kỷ đó, vẫn có sự cảm động của sự chia tay giữa những nguời đã sống cạnh nhau ít bữa. Không thế thì đời sống xã hội không thể có đuợc.

Me sừ xe tay bóp chẹt nhau CỊUắ\ Thuòng thuòng quãng xe Nguyễn Thái Học - Vũ Lợi này là 150, 200đ. Bây giờ, me sừ ấy bảo: 1200đ! Và hắn ta nói: "Bà đẻ mà lại! Đến Ngõ Trạm nguời ta cũng vừa đi 7, 8 trăm đây nè!" Tôi không mặc cả nữa, nói thế thì không còn nói chuyên mặc cả đuợc. Lão xe tay nguời cao, vạm võ, chạc 45 tuổi, da mặt hồng hào, môi dầy và nhờn, mắt cặp quẹm. Quần lão xắn cao. Ăn nói tron tru, có vẻ anh chị. Một anh xích lô khác định đi cho tôi với giá 400, bị lão đến chèn. Lão gọi anh kia ra. Anh chàng trẻ tuổi, còm, bé; sau khi nghe lão kia nói gì một hồi, anh đành bỏ đi, dáng điệu miễn cuỡng, lảu bảu: "Bà đẻ thì bà đẻ chứ!"... Mẹ Cún cứ sồn sồn lên: "Thôi đi bộ! Ra kia đi xe điện! Vợ con các ông không đẻ hay sao! Bây giờ lại còn mê tín nữa à?"

Một xích lô khác đạp qua. Tôi làm hiệu gọi. Có lẽ găng quá không tiện, lão xe đầu tiên kia đến bảo tôi: "Thôi, tôi đi 500 vậy. Ông khỏi phải mặc cả xe khác nữa!" Tôi gật đầu, cho xong chuyện. Lão xe này chịu chở bà đẻ tức là lão không mê tín. Lão chỉ đòi trả bằng giá cắt cổ, tức là lão buôn trên sự mê tín ấy.

7/7

Kỷ luật!

Cuộc họp ở HNV, 51 TrHĐạo, anh NĐThi nhân danh tổng thư ký mới HNvăn, lên công bố nghị quyết cuộc họp Ban Chấp hành gần đây. Giữa các mục, có mục thi hành kỷ luật những người đã tham gia NVGP:

Anh nói khá rành rọt, ít hoa mỹ. Sự thành thực có trong lời anh. Việc thi hành kỷ luật này nhất thiết phải có. Trung ương dặn anh là khoan hồng, rất khoan hồng nữa. Thi hành kỷ luật không có nghĩa trả thù. Không có nghĩa phải công bằng theo luật Talion: "mắt trả mắt - răng trả răng"! Nó chỉ nhằm 1) đảm bảo ngăn chặn sự phá hoại của tư tưởng xấu, 2) thúc đẩy sự hối lỗi của những người phạm sai lầm. Còn mục đích: nêu gương trong xã hội, không thấy anh Thi nói. Tôi nghĩ đó cũng là một lẽ quan trọng, nếu không thì sự ăn ở trong xã hội sẽ trở nên impossiblel TƯ cũng có chỉ thị cụ thể: phân biệt kẻ thù địch chính trị vói sai về học thuật, phân biệt nguôi hối cải vói kẻ ngoan cố, phân biệt nguôi mắc lỗi lần đầu vói kẻ chống đối có lịch sử. Liên hiệp Hội, Tiểu Ban Văn nghệ có thêm: chiếu cố đến cống hiến cách mạng.

1: Chiếu theo những điều đó thì bọn Đang, Tửu, PhKhôi, ThAn, v.v... không được hưởng sự khoan hồng. Một số sẽ bị toà án trùng trị. Còn thì bị khai trừ hết khỏi các hội nghệ thuật. Tiền vay các quỹ các hội, đến kỳ hạn phải trả, toà án sẽ đòi. Tác phẩm họ, không in, trừ phi, một ngày nào đó họ có biến chuyển căn bản... Nghĩa là xã hội cô lập họ, trừng phạt họ. Chuyên chính vô sản làm nhiệm vụ cách mạng của mình. Tuy vậy, cách mạng một lần cuối, cũng mở cho họ một con đuờng: "Anh có cải tạo lao động không? Hãy thay đổi con người anh thành một người lao động thực sự! Hãy tỏ sự thiết tha tự cải tạo bằng cách ấy!" - Tính chất cách mạng của chuyên chính vô sản như thế: sự trừng trị bao giờ cũng cố gắng tối đa kèm theo một sự mở đường sống cho kẻ phạm tội.

2: Còn những người khác thì kỷ luật, một thứ kỷ luật giả mau lẹ: Tôi và LĐạt bị khai trừ 3 năm, vẫn là hội viên, quyền xuất bản cũng đình chỉ trong kỳ hạn đó. Do vậy, tiền nợ chưa đòi. (Đâu như ĐĐHưng, TPhác cũng bị khai trừ có thời hạn ở Hội Nhạc - Thế là trong "bộ 6", chỉ có 2 người được phân biệt đối đãi: Văn Cao, có lẽ vì thế lực của cống hiến Tiến quân ca, và Hoàng Cầm, vì giác ngộ sớm sủa trong lóp học.)

3: Thứ nữa, đến cái mức cảnh cáo, đình chỉ quyền xuất bản 1 năm. Như: HCầm,TrLêVăn, PhQuán, PhVũ, HTLinh, TLâm, Thanh Châu, HLoan, Chu Ngọc...

HCầm từ mức trên được rút xuống mức dưới này, chắc HCầm lại nức nở khen sự sáng suốt của lãnh đạo, sau khi anh đã bực bội phản ứng đến tuần lễ, vì việc vợ con phải đưa ra tòa án.

Những kỷ luật này thi hành từ ngày nào? - Tôi quên không hỏi.

Việc đình quyền xuất bản, theo anh Thi, là nhằm đảm bảo ngăn chặn sự phá hoại của tư tưởng xấu. Anh cũng nói là, thòi gian cũng có thể rút bớt, tùy theo tác phẩm đột xuất. Tốt, thì cũng có thể in, với sự đồng ý của Thường vụ.

Thế là tôi mất 7 năm, kể từ Hoà bình bắt đầu sinh sự, cho đến ngày xóa án.

3 năm trước là cái courbe của sự sa sút. Tôi mong 4 năm sau là cái courbe của sự phục hưng. Tư tưởng người ta, nó cũng có cái luật mouvement accéỉéré. Đó là là một sự an ủi không phải mơ hão. Tôi thì chi khoa học mói có thể an ủi tôi thực sự. Chủ nghĩa Mác đối tôi sẽ là thuốc, là an ủi, là đòn bẩy.

7 năm trong văn học có nghĩa lý gì? Một cái chớp mắt. Nhưng 7 năm trong đời một con người thì có nghĩa lý lắm! Chớp mắt mãi không xong.

Nhưng sự tất yếu tới phục hưng thắng lợi là: sự thực tâm của tôi, cộng với sự thực tâm của lãnh đạo... Điều tất yếu đó sẽ tác động quyết định, xiên qua tất cả sự rậm rịt của bao nhiêu ngẫu nhiên: thành kiến, ghét cá nhân, nghi kỵ, đố kỵ nữa...

Nhố neo

Hãy hạ biển những con fâu mốc

Hãy quạt lò! Tích trữ than đen!

Tôi có tội đã nằm thiu hải cảng

Tâu tôi! Nào! Hãy nhô’neo lên!

Đi! - Cầm bút là nghề du mục!

Thơ ca là Khoa học Bách khoa: -

Tôi là tuyết Bắc Kinh, là thợ lò Cẩm Phả là chân sào Đa-nuýp, là Thơ!

Còi đã hú! Con tầu buồn quay mũi

Một đống mùi xoa nhợt nhạt bến tầu

Đây là lúc chiến tranh tình cảm

Chào con ơi! Chào mọi thói quen! Chào!

Tôi! - Được phú nhiều khả năng vượt biển!

Nằm đây ư? - Ngứa lở thân tầu!

Chủ nghĩa cá nhân! - Mày đã giam tao

trên một xứ mưa rồ tuyết dại!

Cám ơn Đảng! - Đã nhổ neo xã hội!

Nhổ neo này hơn mọi nhổ neo xưa

Đi! - Tải đá! - Những nơi cần kiến trúc

Những triền sông, hải cảng đợi chờ!

7/1958

Kỷ niệm đầu năm 1958, bão lớn tư tưởng. Tôi nhổ neo khỏi hải-cảng-xét-lại.

10/7

Đi!

Sáng thứ Năm tuyên bố sự sắp xếp các phái đoàn đi thực tế.

VCao, Tuân, Tướng đi Điện Biên. Đa số những anh bị 1 năm kỷ luật, thì được chiếu cố nguyện vọng. Anh đi Thái Bình, anh vùng mỏ, anh Hải Dương... Đi ghép vói các nguôi khác.

Riêng 4 người 3 năm (TD, LĐ, TPh, ĐĐHưng) thì đi riêng, từng người một. Không theo nguyện vọng. Mà lãnh đạo xếp cho đi bộ đội sản xuất, nông trường. Theo anh Cương đả thông từ tối hôm trước, thì đi bộ đội, lợi cho sự cải tạo hơn. Bộ đội hiện nay tập thể và lãnh đạo chắc hơn cả công nhân... Anh Cương cũng có bảo là, như tôi muốn học máy nổ, thì vào đó mà học. Học máy cày cũng có! Anh nói thành thực: "Ờ ờ... chuyện này bí mật nội bộ, nhưng cũng nói... Ờ... Tuy kỷ luật nói 3 năm, song vẫn có thể rút ngắn... Ờ... tùy theo thái độ cứa các đồng chí..." Anh Cương nói thì người ta có thê’ tin. Anh trình bày rành rọt và thực thà chủ trương của Đảng thực tâm muốn cải tạo anh em. Lương thì để sắp xếp lại, tương đương cũ. "Để cho anh em yên tâm mà cải tạo tư tưởng." Lao động về thì anh em sẽ học lóp tập trung 6 tháng nữa... "Trình độ anh em học được lớp ấy. Qua bản thu hoạch, tôi có nghiên cứu... Chứ một số khác, như Hồ zếnh, Mộng Sơn... thì tuy không có sai lầm gì, song trình độ kém quá, sẽ không học được lớp ấy!" Anh Cương nói:

- Chúng tôi có nhiệm vụ thi hành chỉ thị TƯ đối anh em. Chúng tôi phải làm cho tròn trách nhiệm... Ờ... không thể làm phiêu lưu... Ờ ờ... có anh muốn ra biên chế, đi lao động, làm nghề khác... ờ... cũng tốt thôi, song chưa đảm bảo... Chủ nghĩa Mác anh em chưa được học có hệ thống... ờ... mà phải đảm bảo anh em không roi rớt về mặt văn học... chứ thả ra thì tư tưởng anh em có thể cố, song mặt tiếp tục văn học, thì không đảm bảo.

Tối hôm ấy, TPhác lại tỏ vẻ buồn, bi đát, défaitiste: - "Tôi học một cái nghề khác. Chứ hon 40 tuổi đầu, nhạc lại kém, mòn đời cũng chẳng đạt tới một trình độ nào trong âm nhạc đâu!... Tốt hon hết là chọn lấy một nghề khác, đê mà có một vị trí, một năng suất trong xã hội chủ nghĩa!" Tử Phác cũng bịa thêm khá nhiều. Tuy vậy, anh Cương vân vô về:

- Đồng chí có khả năng nghiên cứu chứ! Không nên bi quan. Đời mình còn dài!...

Sau đó, anh Cương lại nói: lo cho PhQuán hắn ngông mà phiêu lưu quá. Hắn cứ tưởng vậy, sẽ lại thất bại mất thôi. Tôi muốn tìm gặp nó mà không gặp được...

Lúc ấy, tôi cũng lo cho PhQuán thật thà. Cái anh chàng ấy nó fier một cách không suy nghĩ. Đúng hơn thì suy nghĩ của Quán đồng nghĩa vói kiêu ngạo, bông lông và non. Buổi tối ấy làm mọi nguôi vui vui. Người lãnh đạo chả dễ chịu, mát mẻ, do đó truyền đạt được sự nhân hậu của Đảng. LĐạt khoái, một thủy triều lạc quan bốc anh đi: "TD ơi! Sửa sai đi."

Hai thằng lên phố Hàng Giầy. Bát phở dừ ba tối ấy, ngon và yêu đòi. Nếu không gặp cái anh chàng Đoàn Phú Tứ hai mắt gần nhau kia cùng ăn một bàn, thì bờ biển tình cảm tôi tối ấy không bị gợn sóng, và những épaves đen xỉn. LĐạt có bảo tôi: - Thằng PhQuán, bảo nó thì nó lại đi thôi mà! Đến như mình, hung hăng thế mà còn chịu nữa là.

Tôi lắc đầu:

- Nói phét! Đố mày bảo được!

- Tao bảo được thì mày mất gì nào?

- Mày bảo nó đi 6 tháng này được, tao chịu mày tài..

LĐạt đổi giọng:

- Thôi! Chả dại! Ai biết đâu mà dám chắc vói nó.

11/7

Tôi nghe tin là PhQ sẽ đi Hải Dưong. Do TPhác nói.

Lạ chưa?

Những ý nghĩ nó đến và đi khỏi đầu PhQ thật dễ như bỡn. Một cái quán trọ các thứ khách thập phương, bông lông, óc nhẹ bằng bấc.

TPhác đi Thái Bình. LĐạt đi Thanh Hoá. ĐĐHung Thái Nguyên. TDần Phú Thọ. Toàn đi nông binh hết.

12/7

PhQuán lai di

Đang giặt thấy Q dắt xe vào ngõ. Tôi hỏi:

- Lại đi phỏng? Không theo chủ trương riêng của cậu nữa à?

Anh chàng cười:

- Hết tiền rồi. Thôi không theo chủ trương riêng nữa.

Nói chuyện một lát, Q khoe đang viết một cái "thú lắm". Quán kêu hết tiền. Quán khoe lãnh đạo cho Quán đi Hải Dương. Quán lại triềng một cái giấy đi khám bệnh, "may ra lại có bệnh gì, thì Quán lại nán lại vài tháng!" Lát sau Quán dắt xe ra, bảo là đi bệnh viện.

Tôi trông theo Quán. Mới hôm nào Quán khăng khăng không chịu "đi". Hôm nay Quán lại "đi"! Tôi biết Quán đã khá lâu. Hiểu thấu một con nguôi thật khó biết mấy!

20/7

Đốt mũi!

Ngày 10: đốt cái mũi phải. Đang nửa chừng con dao điện hỏng. Nói là con dao, song tôi thấy nó nhu cái dùi, bằng gang tay! Nó hỏng đang lúc cái mũi phải tôi đầy hoi khét của thịt cháy! Thế là ngừng.

Ngày 14: đốt cái mũi trái. Thông đồng bén giọt. Song cái dao bập sâu, nó sắc quá. Y sĩ Hạnh về sau nói là: đáng lý mũi dao phải tròn mói tốt. Nhưng chưa có arrivage. Con dao này sắc quá. Bập sâu. Tôi nghe loáng thoáng chữ ”abscès"\ Abscès mũi thì sao? về hoi lo.

Máu ra nhiều. [...] Từ 14 đến 19, tôi cứ ngày một, hoặc cách ngày lại đến Bạch Mai.[...] Tôi hỏi, "Liệu tôi mất bao lâu?" Y sĩ Hạnh: "Có lẽ 10,15 ngày".

Đến giờ, y sĩ tuyên bố: "Thôi! Đợt đầu như vậy cứ tạm coi là thắng lợi! Lận đận anh khổ quá! Mùa Thu anh lại đến nữa!"

Vậy tức là mũi tôi đã thắng lọi bước đầu!

21/7

Đi!

Các đoàn đã lục đục đi. Có đoàn sắp. Song họ cũng chỉ là chuẩn bị chưa xong, không có vâh đề gì!

Duy bọn tôi có vâh đề. Bộ đội không nhận! Một cái tin bay vọt ra, mỗi người hoạt động tưởng tượng một cách. Tôi thì chỉ nghĩ: có lẽ cơ sở lắm vâh đề, cho mình về bất lọi, nên cơ sở không nhận! Mặt khác tôi hoi lo: thành kiến thế này, đi, có khi bị đánh!

Sớm nay họp với đồng chí Cương. Anh nói rõ: - Cơ sở một SỐ đã trả lòi... ờ ờ... một số cơ sở trả lòi thôi... chưa phải tất cả... ờ ờ... Họ cũng bảo, ý kiến chúng tôi thì thế, còn tùy trên, nếu cứ hạ lệnh thì chúng tôi cũng phải theo... ờ ờ... Chúng tôi đã họp lại vói Tổng cục Chính trị. Bây giờ chưa thay đổi chủ trương, vẫn cố khắc phục khó khăn, để thực hiện được chủ trương đưa các đồng chí đi nông binh... ờ ờ... TCCT đã phái người xuống thảo luận lại vói các cơ sở... ờ ờ... cũng không nên ép họ. Nếu họ vui vẻ thông thì càng tốt... ờ... Không thì chúng tôi sẽ nghiên cứu lại... Vì vậy, hôm nay, mời các đồng chí đến,... báo tin các đồng chí biết... ờ ờ... để các đồng chí khỏi phải suy nghĩ... Các đồng chí sốt sắng đi thì cũng tốt thôi, ờ ờ... thế này, nó hoi làm mất đà của các đồng chí... Song chúng tôi sẽ cố gắng... Về phần các đồng chí cũng vậy...

Sau đó, anh em đề nghị lung tung. Nào nên cho đi chỗ nào họ nhận vui vẻ thì hơn, nào nên tổ chức anh em đi thành tổ, hơn đi lẻ, nào phái cán bộ vào phụ trách anh em. Đồng chí Cương gật đầu: - "Để chúng tôi nghiên cứu!" Khi đó, ĐĐHung cất tiếng:

- Chúng tôi mong đi ngay, đọi mãi, không có việc gì làm. Nó thế nào ấy. Các đoàn khác người ta đi tấp nập cả rồi...

Đề nghị anh xem có thể giải quyết nôi trong tuần này hay không?

Đồng chí Cương đáp:

- Chỉ độ tuần này thôi. Chúng tôi sẽ cố sao cho nội tuần này xong, để các đồng chí khỏi chờ đợi lâu quá.

ĐĐHưng cuòi, équivoqiie.

(Sau đó, TPhác nhận xét vói tôi rằng: - Nó đến tao, nó nói, chỉ muốn lưu lại dù một vài ngày cũng tốt. Nó hỏi thế, để tâter xem còn được bao lâu đấy mà!

Thế mà tôi chẳng nhận ra! Lại tưởng nó hăng đi thực, đã mừng!)

PhQuán lai về

LĐạt nói: "Tao vừa thức dậy ban sáng, đã thấy nó ngồi chồm chỗm ngoài cửa rồi!" Nó tức là PhQuán.

Anh chàng đi hôm 17. Đoàn gồm: Hoàng Trung Thông, TrLêVăn, Chu Ngọc, PhQuán.

Hôm nay 21, anh chàng đã lại về!

Quán lấy cớ: xã ở bên này sông, bên kia sông là trại hủi! Quán sợ bị hủi, uổng mạng, nên Quán bỏ về! Chẳng hỏi ý kiến đoàn, hay địa phưong gì hết!

Anh Cương kêu: "Nó cứ làm như lãnh đạo chỉ có một việc cúa nó! Tôi đã trả lòi là làm thế vô tổ chức. Bây giờ cứ lộn về đi. Chúng tôi sẽ phái người xuống xem, nêù ở đó nguy hiểm, sẽ đề nghị tỉnh điều các đồng chí đi noi khác. Nếu muốn cải tạo thì đi. Còn không thì tùy ý!"