1958

Ghi trở nên một hình phạt."

4/1

Cuộc họp biên chế

Sống bằng gì? Gia đình Tú Mỡ nghề làm đũa son. Làm mất 10 K son, mậu dịch chỉ cho 1 K! [...] Tại làm sao nguôi ta sợ bị biên chế sẽ không thể sống đuợc? Một cái crise kinh tế, crise làm sao? Bao giờ, và vói điều kiện nào thì hết?

Biên chế là một việc, nếu làm đuợc tốt nhất, cũng vẫn ít nhiều hại chính trị. Vậy mà ta vân phải làm. Tức là cùng bất đắc dĩ lắm.

Nhũng nguời chắc bụng không bị biên chế

Họ ủng hộ biên chế. Vói cái hy vọng một sự tăng luong ở tuong lai! Nhung cái sự ủng hộ chỉ biểu lộ, mạnh nhất là: không nêu khó khăn! Không thấy cãi vã tay co, với những nguời nêu nhiều khó khăn.

Quang Dũng mặt đỏ, (một thứ tức giận nén lại), vẫn cái giọng xỏ dễ thuong, cái lối pha trò bằng cách giả ngô giả ngọng để mà lật tẩy những cái nét khôi hài có thực, trong cuộc sống. "Chúng ta chẳng cần thảo luận câu hỏi: 'đã đến lúc cần biên chế hay chua'. Vì rằng, nếu chua đến lúc thì trên đã chẳng đề ra việc ấy! Mà bốn xung quanh nguời ta đã học cả rồi!" Mọi nguôi cuòi, QD không cuòi, còn tỏ vẻ hơi ngạc nhiên, không hiểu tại sao hội nghị lại cuời? QDũng phát biểu nhiều lần. Anh đề nghị "bớt nhũng tiệc tùng parade đi. Vì mỗi lần tốn đến 'vài vạn'!" Không hiêù nói vài vạn, là nói lõm, hay nói thực? Hay vì anh chàng cho vài vạn là chuyện to rồi?

Kim Lân hăng hái đem triềng cái thực tế xã hội ra. Nghề dệt làng Bưởi sập xì sập xò. Tôi muốn về, song lấy chi sống? Ruộng đất chia rồi, dù có ruộng, có biết nghề đâu? Làm gì, nếu mai "được" biên chế?

Tế Hanh quay sang hỏi mình: "Bây giờ trong các ngành, ngành gì sống nhất?" THanh tự trả lòi: dịch. Mình đáp: ai cũng quay vào dịch cả à? THanh nói: hoạ sống. (Chắc nghĩ đến Văn Giáo chăng?) Mình lắc. THanh nói: nhạc sống. Mình cũng lắc, nghĩ tới Văn Cao, TPhác, Đặng Đình Hung! THanh nói: cải lương sống, mi ạ! Mình nói: cải lương có Bửu Tiến sống rồi!

Tan họp QDũng ghé tai mình: cậu ngồi buồn quá. Mình chợt nhận thấy nhận xét ấy không oan, cũng không ức.

Mình thấy cả mình, cả mọi người đều bé hơn tình thế. Cả lãnh đạo cũng không thê’ gọi là lớn hơn thế cuộc. Tất cả, hình như, đều đã tán thành chủ trương biên chế.

5/1

Đánh đấm chủ nghĩa

Toàn bộ hoạt động Hội Nhà văn bị đánh. Tờ báo thì có cái chuyện, cái gì Toàn 1 viết một bài hách dịch và dốt kiểm 10 số báo Văn, đăng ở báo Nhân dân. Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân, Tô Hoài đáp lại cái gì Toàn đó, vói các thứ chữ nghĩa xỏ xiên một cách lịch sự, thế là liền mắc cái tội "đánh báo Đảng"! Đó là từ dạo tháng 10, năm 57 đã quá cố.

Tiếp đó, một mặt trên các tờ báo, người ta thấy NgTuân bị đánh, vì các thứ tựa, vì vài cái tùy bút Phở, Cây, và sách in lại Vang bóng một thời, những cái đó liên can ít nhiều vói nhà xuất bản HNV, nên chi, nó cũng bị đánh kèm vào một trận!... Mặt khác, nghe rục rịch những cái chuyện đánh hữu phái, nghe đâu, có Văn Cao đuợc chọn làm "điểm". Có thực có cái sự chuẩn bị ấy không? Hay chỉ là một thứ panique? Nếu là panỉque thì, tại sao lại có thể có cái thứ panicịỉic. khốn đốn thế, nó lạc vào cuộc đòi tốt đẹp của chúng ta?

Nhung rồi, chẳng xảy ra cái sự khốn ấy. Duy chỉ có hết Tuân lại Tuỏng, lại báo Văn, lại nhà xuất bản HNV, cứ bêu cái mặt ra, cho bọn phê bình ùa nhau mọc lên, xô tới à à, roi vọt không tiếc... Có lúc nguời ta đã phải muốn kêu to lên: Đảng oi, Đảng có biết cái tình cảnh văn chuông sỉ nhục thế này không?

Tôi thấy lạ: ngủ một đêm dậy, đã thấy xuất hiện từ cái lỗ nào ra, thêm một ít vị phê bình... Không biết béo bở gì, sao họ cứ nhu tranh nhau cái chiếu nhất về ngu si và vu khống. Tôi thấy lạ: phê bình sao lại có nghĩa là bói lông ra, quệt nhọ lên, rồi vu cho là có vết!

Dù sao, sự vu khống cũng đã có hiệu quả (nguời ta tự an ủi: hiệu quả tạm bợ!) Bấy giờ, đã dựng lên cái tiếng rằng Hội Nhà văn xấu. Có nguời nghi, nó xấu vì nó bị lũng đoạn! Bải những thứ nguời hay những thứ tu tuởng nào đó. Có kẻ đi tìm cái thứ đích danh thủ phạm ấy.

Song, nghe đâu không tìm ra. Bởi lẽ nó không có. Vậy thì nguôi ta không chịu hẫng. Hoá ra, ông Tô Hoài bị kiểm thảo! Ông THoài là cốt cán cũ của lãnh đạo, đã lặn lội đầu sông cuối bãi đánh dẹp cái loạn Giai phẩm với Nhân văn 2 , sau đó đuợc tín cẩn, cho làm bí thơ Đảng đoàn HNVăn, kiêm giám đốc nhà xuất bản HNV, ông thuòng khuyên bọn "bất mãn": có gì mà cứ kêu lãnh đạo vội; thì hãy cứ viết đi, đã ai làm gì phải vội kêu? Tóm lại, ông là một người lãnh đạo đã cho là tốt trong thòi gian ông có làm những cái việc đã kể kia, có thể là việc tốt, hay xấu, cũng còn phải bàn, song, đó là việc vừa ý lãnh đạo! Rồi, từ khi có quyền to, ông ta lại nhỡ ra mếch lòng người to hon. Đâu như ông Huy Cận, ông Nguyễn Đình Thi... Thế thì tội chết rồi còn gì. Ai lại trước mặt thủ tướng mà ông THoài lại to gan, dám chửi ông NĐThi là "trẻ con, học sinh, chưa biết gì!" Rồi lại còn cứ nói sau đó rằng: "một tôi, một NĐThi phải dở!" Giá, ngày xưa, ông THoài sẽ bị mất chức, với ông NĐThi ấy chứ choi à! May là ngày nay, ông THoài phải cảm on xã hội mới, là phải, chỉ bị kiểm thảo suông mà thôi.

Tôi là người ngoại cuộc, lại xa các cấp (là noi hay phát ra các thứ chủ trương...), tôi chẳng thể hiêù ra sao cả. Có chép, chỉ là chép theo dư luận, chứ biết đâu các thứ ngõ ngách của câu chuyện.

Tôi chỉ thấy là: đã qua nhiều sự đánh, sự đâm, sự bấu chí, sự bom phồng, sự mưu mẹo... ở trong văn học! À, ở trong hậu trường kín đáo của văn học, đê’ cho ngoài kia, trên sân khấu văn thơ, chẳng có ai diễn được một cái trò tác phẩm nào khâm khớ cả.

Ôi chao! Đảng! Xưa nay Đáng đã nổi tiếng là lãnh đạo tài tình và nhân đạo, Đáng có biết cái tình cảnh này chăng? Nếu biết, thì sao Đảng không tìm ra một cách lãnh đạo văn học nào, cho nó tài tình và nhân đạo, thay thế cho cái cách lãnh đạo bằng lối ục, thụi, cấu véo này!

Nuốt đờm

Ban sớm, co quan xúm nhau đọc bài Bửu Tiến chê vở Topaze của M. Pagnol. Có nguôi nói, vì hắn vớ đuợc một câu ông Hoàng Văn Hoan nói bâng quo đâu nhu đại ý là: Vở Topazc là vở đầu hàng đồng tiền!

KLân tự dung kể một đoạn Tây du. Đức Phật khạc đòm, Đại Thánh vớ lấy, ăn hết đống đòm là thành phép! Đó, muốn có phép thì phải luyện cách đó... Tuy anh không nói gì nữa, mọi nguôi đều tức khắc hiểu rằng, BTiến đã trở nên "một chiến sĩ cách mạng", chính vì bí quyết nuốt đòm kia.

6/1

Một nhà lãnh đạo văn nghệ

Nguôi ta chán ông ta, hay không, cứ nghe một chuyện nhỏ này.

KLân vói Nhu Mai đi qua nhà. NĐThi gọi vào, dáng điệu hết sức niềm nở, mắt mũi mồm (có râu) đều cuòi rất hồn nhiên, rất gạ khách, kèm theo một sự vồn vã của tay chân thật đặc biệt là Tây, mà lại là Tây con, riêng của ông Thi... Quên chua nói, KLân với Nhu Mai vốn dĩ là những nguôi đúng mực, vả lại không có thù cá nhân gì vói ông Thi, co hồ truớc kia lại còn quý trọng, và phục ông ấy về cái món học rộng, món nghiên cứu triết học, Nít Kăng 3 , với lị đầu óc mới "thơ không vần" gì đó...

Bây giờ, họ ngồi với nhau, trong buồng ông Thi, cả ba trầm ngâm, tu lự hay không tu lự gì sốt, có cái họ không nói với nhau đuợc câu gì cho nó có chuyện cả. Im lặng... rồi vài lòi nhạt nhẽo... rồi lại im lặng. Cứ vậy hồi lâu.

- Các cậu uống nuớc đi, ông Thi rót hai chén nuớc.

Cũng chẳng ai uống.

Im lặng kéo dài, khó chịu nhu mọi thứ kéo dài.

Mãi sau, KLân nói một câu cho đỡ nhạt, không ngờ không khí lại bị nhạt hơn, rằng: - Này, Sông Lô của cậu in xong rồi đấy biết chua?

Ông Thi biết chuyện đó rồi.

Thế là họ đi ra. Ông Thi tiễn tận cửa, nói pha trò một câu: "Các ông không uống, bỏ phí của mình hai chén nuớc." Câu ấy có thể coi nhu một sự kết luận, nó làm sao ấy, của cái cảnh làm sao ấy đã xảy ra.

Cải luong

Huy Phuơng kể:

Huy Phuơng vừa đi thực tế về, vậy tức là anh có thể coi nhu mình có một cái gì hãnh diện vói anh em, gần nhu một cái huân chuông. Phải chăng vậy, nên câu chuyện nào, anh cũng phải xen vào nhũng câu, tựa hồ: "Chuyến đi vừa rồi, mình có gặp...", hoặc "lúc mình tói Vinh..." v.v... rồi anh mới kê’ tiếp một câu chuyện gì đó, có thể nó không phải đã thu lượm chính trong chuyến đi ấy.

Vậy thì, theo lời anh, ở Vinh, anh đã được đi xem cải lương.

Cái tích Lưu Bình Dương Lễ, người ta cải đi thành một sự tố khổ "chế độ đa thê". Người ta ấy lại là một nghệ sĩ khá có kinh nghiệm, tức là, anh Hà Khang đã phạm cái tội ác ấy. Anh ta bắt nàng Châu Long phải là một nạn nhân của chính sách đa thê, thoát đi không được, lại lộn về, chịu cái số phận vợ ba hẩm hiu, người chông đanh ác ấy, tức thị là Dương Lễ.

Một chuyện khác, không phải chuyện cải biên nữa, mà lại là một sự sáng tạo của cải lương. Một vở đưa một cô tiêu thơ, đi vào quần chúng, vì cô đã chán cảnh phú quý, chán thành phần mình! Thế, do sự chân thành cải tạo ấy, nàng mới gặp một hàn sĩ, cũng là người đã chán sách vở phong kiến, quay về lao động, trở nên một nhân dân xuất sắc. Tất nhiên, hai cái tư tưởng ấy gần nhau, sinh ra một mối tình. Tất cả, để "nói lên" sự căm thù phong kiến và sự lao động cải tạo.

Có một cảnh đáng ghi lại. Là cảnh cô thị tì thủ trong người một cái tặng vật của người hàn sĩ, đem về cho công nương: - Cô nương oi! Cô có biết hàn sĩ tặng gì không?

-Ta làm sao mà biết được? Con ranh?

Huy Phương quay hỏi tôi:

- Mày có biết tặng gì không?

Tôi đâm dại, đi trả lòi là:

- Củ sắn chắc!

Huy Phương lắc đầu: "không phải". Cô thị tì giở bọc ra: "ba bắp ngô". Tức thì, công nương vồ lấy, không đưa lên mồm ăn vì nó còn sống sượng, bèn ngắm nghía, soi lên soi xuống, khác gì soi vết ngọc, vẻ mặt hân hỉ khôn tả xiết... Khi đó, tiếng nhị bèn oè, thị tì cất giọng xàng xê:

Ba bắp ngô - làm cô - sung sướng[

Sung sướng! - Sungsướngl

Các cấp lãnh đạo có mặt đó bèn vỗ tay phá lên (vỗ tay cũng là một cách lãnh đạo)... Cả rạp bèn vỗ tay.

Huy Phương kết luận giọng bi: chết quần chúng vì nhũng cái trò văn nghệ kiêù ấy.

Tôi dĩ nhiên là không tán thành cái kết luận và tinh thân kết luận ấy.

Tôi bảo: - "Thời nào, ngành văn nghệ nào chẳng có những cái cặn bã! Không thể nhìn vào đó mà làm việc được! Không thể nhìn vào đó! Không thể..."

Tôi im bặt. Vì chợt thấy mình dại! Không khéo, có ai đã ghi lời tôi nói buột ra ấy, chưa chừng!

7/1

Hàng rong

(TPhác kê)

Tiểu thương hình như nằm trong cái kếhoạch phát quang thành thị. Các hàng rong bị thuế nặng. Gấp ba không ít. Bèn phải xin ngồi vào chợ, tuy bán chác ế hơn, song lại nhẹ thuế. Không phải bất cứ ai vào chợ cũng sẽ sống được, không đến nỗi vỡ vốn mà đi. Không phải bất cú’ ai cũng vào chợ được cả. Bỏi lẽ, chợ có hạn thôi. Vậy, sẽ dôi ra một số... Họ phải kiếm cách sống nào đó, toé về quê, hay đi các noi nào đó, khẩn hoang chẳng hạn...

Thành phố sẽ có vẻ "mỹ quan" hon. May cho ai không phải hàng rong dịp này.

Đó là một hiện tuọng mới về kinh tế.

Làm thế nào giải quyết nan thất nghiệp?

Ví thử, một cán bộ bị biên chế, thì đi đâu, làm gì?

Về quê u? Không phải ai cũng có quê. Ối ngu’ời sinh ở thành thị. Dù có quê, ruộng đã chia rồi. Còn ít đất chó ía, ruộng thùng hay bãi hoang, về gậm đuợc ư? Cũng có nguôi gậm đuợc, e rằng số ấy không phải số đông.

Ớ thành thị? Tiểu công nghệ nay làm mai vỡ. Một gáng hàng rong để mà đua ganh với các gánh hàng rong đã đang chết dở, không xuôi! Chua kể, còn sẽ ối gánh hàng rong sẽ mọc thêm, bề bộn vỉa hè. Xích lô, ba gác u? Khó xin đăng ký lắm. Còn nhà máy? Ôi, nhà máy lại là máy tối tân, dùng tới rất ít công nhân. Một con cá lội, không phải trăm, mà lại ngàn nguôi buông câu. Đến nhu kỹ su, cũng ngõ ngàng máy mới, phải học lại, nhu một trò nhỏ.

Bây giờ, chính người ta đều mong, có một chân nào đó, ở một nhà máy nào đó! Nghe đâu, máy tự động nó tranh chỗ sống của nguôi.

Khẩn hoang? Chính phủ có hô một tiếng, ắt có vạn người theo, không phải ít. Song, chưa thấy chính phủ hô cái tiếng hô chờ đợi ấy.

8/1

Hoàng Châu Ký

HChâu Ký là một người nổi danh về môn nịnh. Tôi chưa được biết cái mặt anh ta, giơ ra cái vẻ gì, nhung đã nghe đại danh anh, là nịnh đến đê mạt; thì nịnh đã là đê mạt rồi, đằng này lại nịnh đến đê mạt, tức thị phải ghê gớm lắm. Song, hôm qua nghe TH 4 nói, không, anh ấy cũng đã có ĩân dám phê bình Đảng, trong một cuộc họp nào đấy. Lấy làm lạ, tôi mới hỏi TH. THoài nhếch cái mép, một tay tựa và xoa khẽ cái trán hói, kể đại khái rằng, lời HChKý phê bình Đảng khá kỳ quặc, đại để như sau:

- Tôi phê bình Đảng. Xưa nay Đảng lãnh đạo văn nghệ, cứ hay chú ý đến nhũng người, có tên tuổi, có tác phẩm. Còn một loại người khác, tuy không có tác phẩm, song họ trung thành, thì Đảng lại ít chú ý!...

THoài kết: "Sao nó lại có thể mở mồm mà nói nhũng cái câu như thế?"

Lũng đoan

VCao đi họp Đảng đoàn Hội Liên hiệp, nghe phổ biến nhận định Trung ương về văn nghệ. Đảng đoàn bốn người: NĐThi, Nguyễn Văn Bổng,VCao, NgTuân. Dự thêm: Hoàng Trung Thông, Huyền Kiêu. Có bốn nguôi mà dư luận, ý kiến phân đôi. Hai người thông. Hai người thắc mắc, đề nghị Đảng kiểm tra tình hình văn học.

Đâu như, theo sự truyền đạt không biết có xuyên tạc hay không của ông Thi, thì Hội Nhà văn hữu khuynh, căn do ở chỗ nó bị lũng đoạn.

Tin chạy sì sầm xung quanh rất ghê gớm. Rằng báo Văn là một cái rớt của Nhân văn; rằng nhà xuất bản HNvăn bị lái; rằng Câu Lạc bộ thành noi hoạt động của bọn Nhân văn\ Tóm lại, bọn Nhân văn ấy, lọt vào tổ chức HNvăn, chúng ra tay chèo lái một cách "tinh vi, không nắm đượcl" Lũng đoạn tinh vi?

Hoàng Cầm vói Trần Lê Văn ở nhà xuất bản, QDũng, Thanh Châu ở báo Văn, Trần Dần, Lê Đại Thanh ở Ban Nghiên cứu Sáng tác, Lê Đạt ở đối ngoại 5 ... Kể tên ra cũng đã đủ sợ. Nhưng hãy cứ hỏi ông THoài phụ trách NXB, ông NgHồng phụ trách báo Văn, ông Nguyễn Xuân Sanh phụ trách đối ngoại, còn NCST 6 thì hỏi cả ông THoài lẫn ông NXSanh!

Sự thực ra, bọn Nhân văn ấy, non năm nay, họ đã theo một cái chính sách gì? Có thể tóm chính sách họ là: sợ, cầu an, cố đi gần lãnh đạo, dao động, chán nản...

Nghĩa là chính sách của những người bị hiêù lầm, thậm chí bị trù oan.

Hãy xem lại những vụ nổ ra trong năm 57! Ai lũng đoạn tinh vi? Vụ chống cái gì Toàn, báo Học tập, là do cái gì Toàn và báo Học tập ném hòn đất ra, tức thì NgHồng, THoài, NgTuân tức mình ném hòn chì lại. Trong vụ ấy lẽ phải không ở bên cái gì Toàn.

Các thứ vụ Những ngày chủ nhật 7 , Thao thức, Ông lão hàng xóm 8 , Tiêu sơn tráng sĩ 9 , rồi Vang bóng một thời, Sê-cô'p 10 v.v... thì in là do ông THoài chủ trưong. Còn thảo luận Câu Lạc bộ thì do ở chỗ, ở trên Liên hiệp Hội ném một hòn đá quá nặng xuống đầu các tác giả và đầu quần chúng nghệ sĩ, tức thì các tác giả và quần chúng nghệ sĩ họ phân nộ lên, lấy ngay đá ấy, ném vào đầu LHHỘi!

Đó, câu lạc bộ là thế. Quần chúng sáng tạo nổi giận, chống các ông quan liêu improductifs hay semi-productifs. Đó là cuộc đấu tranh giữa lực luọng tâh bộ, chống bọn bảo thủ. Tóm lại các vụ có vậy thôi. Một ngón tay Nhân văn cũng không có! Non năm nay họ đã nằm ẹp cả xuống, vắt tay lên trán, suy nghĩ nhu các nhà hiền triết cả rồi. Họ còn cái khao khát chiến thắng cúa những người tiến bộ nữa đâu? Nói đúng ra, họ vẫn mong sự tiến bộ sẽ thắng. Song họ mong nó sẽ thắng bằng một cách ích kỷ, tức là, bằng bàn tay thúc đẩy của người khác, hon là bàn tay họ. Vậy đỡ nguy hiểm hon. Vả lại, họ tự coi họ bất lực, ngay mỗi việc chống đõ những miếng cắn của thành kiến vẫn liên tiếp cắn họ vô cớ, họ cũng đã thấy bất lực, nên chi đành thúc thủ, nằm ì ra, cho cắn chán đi ắt thì phải thôi!

Tóm lại, cái lực lượng Nhân văn quý báu và ghê gớm kia, họ đang tranh nhau đi vào con đường cầu an... Giá lãnh đạo thuyết phục, họ sẽ có cơ giác ngộ, trở nên con nhà nết na nữa cũng nên. Đằng này lãnh đạo cứ cái chính sách ục, thụi vô lý mãi! Họ càng tủi thân và thất vọng. Tất nhiên, người ta phải chạy núp, cũng chẳng phải chạy đi đâu, chỉ là chạy núp vào toà lâu đài cầu an chủ nghĩa! Tôi biết họ chỉ mong nhất một điều, là mong "Thánh đế hồi tâm!" Nhung, hình như Thánh đế bị bọn quan hoạn lừa phỉnh. Chúng cứ bom to, cứ thần thánh hoá bọn NV trần tục ấy. Hoá ra, họ tự dung bị sùng bái cá nhân! Họ tự dung hoá ra đã làm được ối việc, thực họ không làm. Hoá ra, công trạng của cả một làng văn đông đảo lại đem quy hết cả vào cho họ. Úi chao! Sự hình thành của tệ sùng bái cá nhân!

Vậy, nếu nói lũng đoạn, thì chính là bọn quan hoạn đó! Bơm to, vu cáo, ton hót, lừa trên, dối dưới, các thứ thủ đoạn, tinh vi thì không tinh vi gì đâu. Song không hiểu sao con mắt Đảng, mắt to thế mà chưa nhìn thấu chuyện?

Thế nào là thành kiến?

Thành kiến là chất độc của nhũng cái đầu óc không biết suy nghĩ, hoặc những cái đầu óc u mê hoặc điên rồ, thậm chí hiêìn ác nữa.

Ví thử lấy tôi làm giả dụ.

Người ta thành kiến vói tôi. Người ta bao gồm: nhũng người lãnh đạo cầm cân nảy mực, nhũng người thừa hành, những kẻ thù vô lý không biết tôi thực là người thế nào, song họ biết là lãnh đạo ghét tôi, tóc thì họ cũng ghét theo ngay!

Khi tôi làm được cái gì, được cho là hay (như Cách mạng tháng Tám 11 chẳng hạn), thì người ta faỉre silence. Thực chất là dìm.

Khi mắc lỗi, sẽ bị đưa lên thành tội.

Khi không làm gì, thì gọi là nằm im.

Khi phê bình một cái gì, bèn gọi là đả kích.

Khi ca ngại, bèn gọi là giả vờ, với lị chiêu bài... Khi nói, bèn bảo nói. Im, bảo im! Mọi sự đi đứng, tới lui đều thành tội cả.

Thế, non năm nay, tôi bèn xoay ra cái chính sách mũ ni che tai. Thây kệ sự đời... Cứ chui vào một cái lỗ, làm việc vói một cái hình ảnh Đảng Cộng sản đẹp để nó nuôi nâhg sức lực cho tôi. Còn mấy cái ông đảng viên, vỗ ngực Đảng kia, tôi xin kiếu. Tôi tin sự làm việc của tôi sẽ cãi cho tôi, trước Đảng, trước một tưong lai nào đó sớm chày.

Ấy vậy, mà bây giờ, có kẻ nào đó, lại đặt để ra những tiếng lũng đoạn tinh vi. Mà lại "không nắm được" nữa cơ chứ! Sao vậy?

Thì đã nắm đâu mà bảo không nắm được? Lạ, hỏi có cái gì nữa mà nắm, hèn chi không nắm được là phải!

Thì ra thành kiến vói vu khống nếu không phải là một, thì cũng chẳng cách nhau mấy ly mấy leo.

10/1

Toyazc

Marcel Pagnol

Phải nói ngay rằng tôi thích vở ấy. Vì nó đánh tư bản, mà lại có thể lôi kéo được sự đồng tình của những người khó tính nhất.

Ấy vậy mà hôm nọ thấy một bài báo Nhân dân, ký BTiến 12 , lại chê. Nhưng cũng chì tới mức nói "nên cảnh giác với Topaze".

Tưởng đã xong!

Sớm nay, lại một ngôi sao ngu dốt nữa xuất hiện, ông Giang Minh! Bài này gớm hon. Nói Topaze là một sự đầu hàng kim tiền! Lại là giới văn học đầu hàng đồng tiền! Không những thế, lại còn có cạm bẫy ngầm, ám chỉ Kháng chiến! Chả là Topaze, mà phóng tác đổi ra là thày Tú, có nói với anh bạn giáo Hy đại khái: "sao mười năm anh cần cù mà không có xe đạp? Vì chúng nó (tư bản) đã cưóp của anh rồi đó!" Ấy, tiếng chửi tư bản khéo như vậy! Mà ông Giang Minh lại bảo rằng: Ám chỉ ai? Kháng chiến mười năm chưa có xe đạp là dĩ nhiên, bây giờ đất nước chia cắt, khó khăn, thì sao lại chửi?

Kỳ chưa? Sao lại Kháng chiến?

Thật là kỷ lục về vu khống?

Tôi đang hoang mang trước bài phê bình quái lạ đó, không hiểu sao cái đầu óc con người ta lại có được những sự tầm bậy vô lý vậy, thì bỗng T.A. cho biết thêm một tin buồn. Rằng khán giả đã vào đông đủ rồi, bỗng tự dưng nhà hát lớn tắt đèn! Quái, hỏi ra mới bảo là: đội kịch còn thiếu 12 vạn nên phải tắt điện. Dĩ nhiên, đội kịch cáu lắm. Diễn viên có anh định manh động, ra nói vói khán giả, và xin lỗi. Nhưng sau, ông bầu đành véo giật vội lấy 12 vạn, đem nộp, tức thì ánh sáng lại bừng lên!

Tôi nghe, buồn chán ngấy. Sao lại thế được nhỉ?

May sao, có tờ Humanité, lật xem bất ngờ thấy cái tin: Vở kịch Topaze được diễn tại Moscou!

Tất nhiên, Moscou không phải Hà Nội. Nhưng có cái gì khác giữa hai kinh thành đó, đến nỗi một bên đề cao, một bên phỉ nhổ, cũng chỉ một vở Topaze

Văn Giáo

Ôi chao! Sự đòi chẳng dại nào giống dại nào! Tôi lại đã có cái dại đi viết cảm tưởng về Triển lãm 54, cho VGiáo Thực ra không viết cũng không được. Một vì VG là người như thế nào, ai còn lạ, hắn nóng vô tả, không viết nó chửi cho, mà hắn lại cứ đến nhà tôi, dăm lần bảy lượt. Thúc giục nèo kéo, ai đừng được? Mà hắn lại còn chỉ vạch cả nội dung cho tôi nữa chứ.

Hai vì tôi sợ lãnh đạo. Lãnh đạo chả đang đề cao triển lãm ấy, nào quay phim hoạ sĩ VGiáo, người họa sĩ thứ hai trong phe ta được quay phim, sau Tề Bạch Thạch, theo lời Văn Giáo tự khoe! Nào cho tiền tổ chức triển lãm, nào mua tranh (tiếng đồn là mua tới chục triệu đồng không ít)! Nào cho đi chữa bệnh già, theo VGiáo khoe, hắn là nguôi thứ hai (sau Hoàng Quốc Việt) được tiêm cái phưong pháp nô-vô-ca-xin này, nó sẽ làm mất mọi đường nhăn trên mặt, nó sẽ cải lão hoàn đồng, tóc bạc chuyển về đen! Vân vân, nhiều cái thứ đề cao khác nữa. Theo dư luận, và theo VGiáo nữa, thì lãnh đạo đề cao triển lãm này, là đề cao một đường lối sáng tác trong hội hoạ, nó hiện thực xã hội chủ nghĩa nhất! Ai ai cũng phải viết cảm tưởng cả. Tôi lo, nếu không viết, ắt là tôi phạm cái tội không tán thành đường lối hiện thực của VGiáo, mà lãnh đạo đưa lên làm kiểu mẫu đó. Tức là, chỉ vì một hành động không viết cảm tưởng, có thể bị coi là một hành động chống đối về chính trị, thì bỏ sừ cái thân thằng TDần này!

Ẩy vậy, thì viết.

Tóm tắt nội dung: Tôi nói con đường VGiáo đi là đúng. Đường ấy gồm, một, bảo vệ chính sách Đảng, đến mức bất sợ một cán bộ, một cấp nào làm sai chính sách mà không phản đối. Hai, đi vào quần chúng mà vẽ. VGiáo đã làm thế, là đúng. Tôi cũng nói cả khuyết điểm về cá tính VGiáo, bồng bột, nóng nảy, điên rồ, song tôi nói: không nên xét nét những sự ấy. Sau rốt, tôi lại cũng nói, VGiáo không nên đình lại ở sự thành công này, cần phải tiếp tục học hỏi, làm việc, v.v... Tóm lại, tôi viết chính trị lắm. Viết xong thì an tâm, mình đã cư xử thật là tốt, đối bạn, và đối lãnh đạo. Quả nhiên!

VGiáo khen tôi, rằng chỉ có hai cái cảm tưởng, một của tôi, một của Nguyễn Chí Thanh là có giá trị, còn ra vứt đi tuốt. Tôi cũng hiêù vì sao như thế!... Liền đó, VGiáo dùng cái cảm tưởng của tôi đi phô trưong, ép VCao, ép Dưong Bích Liên, ép vân vân, ép nhiều nguôi phải "noi gương TDần mà viết lại". Đâu hắn ta lại còn chửi những nguôi viết chung chung một vài câu qua loa cho đã tội nhu Hoài Thanh chẳng hạn! Khổ chua? Hoá ra VCao, DBLiên gặp tôi đều trách, vì tôi viết cho VGiáo, nên họ bị khổ sở quá đỗi. Chết tôi chua? Song tôi ngẫm cũng chua quan trọng lắm. Đã quên đi rồi. Thì... bỗng dung...

Sớm hôm nay VGiáo đến Hội Nhà văn, thấy tôi, bèn chộp lấy, lôi ra một chỗ:

- Hì! hì!... Tao kể cho mày nghe một chuyện. Tiên su chúng nó... Hôm nọ tao có viết một cái thu dài, phê bình Tố Hữu, ngoài đề "tuyệt đối không ai đuợc bóc", trừ đồng chí THữu. Hừ! Mẹ chúng nó!... Tao phê bình. Mày chỉ cần biết thế thôi...

- Đến thế, tao cũng chả cần biết! Biết làm gì! Ha!

- Nguyên để tao nói... Sau đó, mày có biết không? Muòi lăm hôm sau, THữu ủy nhiệm cho thằng Thi gặp tao. ừm!... Mẹ nó! Nó phê bình tao, nó chả giữ cái cảm tuông mày viết cho tao mà, nó bảo, mẹ nó, là tao bị Nhân văn nó bom. Cụ thể là mày thổi tao... ừm!...

- Tao thổi mày, nếu có, thì có bằng lãnh đạo thổi không? Tôi nói vậy, bụng lo ngay ngáy, ôi chao tai vạ tày đình, nhận định của ông Thi co mà.

- Mẹ nó! Thế... Tao mới cho một hồi. Hì! Hì! "Này tao bảo cho mày biết", tao trỏ ngón tay vào mặt nó (và VGiáo trỏ ngay ngón tay bằng khẩu súng lục vào mặt tôi) "Thi này! Tao bảo cho mày biết, chẳng Nhân văn nào bom tao... Tao chì bị ảnh hưởng Đại hội thứ 20 13 thôi! Trước Đại hội, ngay từ 49, tao đã chửi THữu là phát xít nhé! Thi! Mày có biết không? Tao lại chửi cả bọn chúng mày là bọn bồi bút! Biết không! Thi?..." Hì! Hì! Mẹ nó. Anh mày mói đuỗn bố nó mặt ra. Hì! Hì! VGiáo bưng miệng, cúi cái thân thước tám cười ngặt nghẽo. Mẹ nó. Choi vào!...

Tôi không nói gì. Vì còn bận lo cái nhận định của ông Thi, như thê’ là tôi đại diện cho nhóm Nhân văn đã chết từ năm ngoái, mà lại vẫn còn sai phái tôi đi thổi ông Văn Giáo! úi! Sao tôi mói sợ ông Thi vậy! Thế mà gặp tôi, ông ấy vẫn nói nói cười cười, sau lưng tôi, ông ấy lại vu vạ cho tôi những cái tội, mà cái tài nghĩ ra tiêù thuyết của ông ấy lại dựng đứng hẳn lên như vậy chứ! Ôi chao! Cái bụng của ông Thi! Ông ấy làm sao lại cắn tôi một miếng như vậy? Văn Giáo vẫn tiếp tục nói, trong khi tôi vẫn tiếp tục lo.

- Hì! Nó lại bảo tao bị obsession của Nhân văn\ Hì!

- Thế nào?

- Obsession mà! Tức là mày bom tao, tao thành ra bị obsessìon.

- Bị obsédé chứ.

- Ừ! Bị obsédél Bố anh!... Tao mới chửi lại thằng Thi: "Thi này! Chính mày mói là thằng bị Nhân văn nó obsédert" Nó tịt. Mẹ nó... Choi vào... Nó giữ cái cảm tưởng của mày... Tao hỏi nó bảo đánh mất... Hừ!

- Mất à?

- Không! ừm!... Tao bắt nó tìm... Hôm qua lại thấy rồi.

- May quá. Mày giữ lấy nhé. Đê’ làm tang chứng, kẻo sau nó vu cho tao cái gì thì bỏ mẹ.

- Không lo! Hì!... Tao thuộc cả rồi, thuộc hết cả bốn trang! Hì! Hì! Thuộc từng câu, từng chữ, chứ lo gì thằng Thi! Hì! Hì!

11/1

Vinh Mai

Ce sont les ignorants quifont la loi. A... a... Bây giờ, cứ đem dịch những bài phê bình Topaze gửi sang Aragon. ừm! à... Aragon sẽ bảo: "Hê! Qu'est-ce que c'est que cette ãucônnơrie làl

Trung uong

(Theo đài Hoàng Yến) thì đồng chí Lê Duâh có nói: "Nếu Câu Lạc bộ nguôi ta phẫn nộ đến thế thì phải xuống xem. Có khi sự phẫn nộ đó lại có lý, không chừng!"

Theo ông Vạn Lịch nói với VCao thì nghị quyết TƯ về văn học lần này, hết sức dè dặt. Lo rằng nó nhu Cải cách Ruộng đất.

Nghị quyết nghe đâu, viết là: "Theo báo cáo của Tiếu ban 14 , thì TƯ nhận định v.v..." Nhu vậy, tức vẫn có sự dè chừng.

Giới văn thơ chì mong TƯ cho kiểm tra lại tình hình.

Sự thật sẽ lộ tênh hênh ra. Mọi sự vu khống sẽ sụp đổ. Tôi cũng chì mong vậy: ta có một nhúm một nhụm, ông Thi ông THoài cũng đừng nên có ai đổ làm gì, nhưng sư vu khổng, hãy làm cho nó đô xuống, bại lụn đi.

Tranh Bùi Xuân Phái

Ông Phái đem tặng ông Tướng cái tranh Hà Nội xưa, vẽ một cái ngõ có chữ "Cấm đái" luệch nguệch, với một cô cầm ví tha thủi trong ngõ bửn.

Ông KLân có mặt đó, lại dại sít soa.

Thế là một cái dịp cho ông Thi, cũng có mặt tại đó, ông mới giở cái tài "bảo vệ đường lối" ra. Ông nhìn tranh, mặt nghiêm lại, mồm uốn éo: "Pillel Pillel"

Ông KLân chả không rõ tiếng Pháp, cứ thấy ông Thi "phì! phì!", bèn giương mắt ếch, nhìn ông. Có NHTưởng biết ông Thi định giở trò gì ra rồi, bèn "coi khinh" không thèm đáp câu nào hết, thái độ tilôsốp vậy.

Nguyễn Thành Long

Làm cũng để bảo vệ những Bên bờ sông Lổ 15 vói lại Trỉêu lên à? Hãy mua những quyển ấy, gửi lên, cho TƯ xem.

Người ta đánh Ông ỉã° hàng xóm 16 để đưa Giận nhau cuả Mộng Sơn lên. Đánh ĩopazc để đưa ông BTiến lên ư?

Tê nan

Viện Văn học Gorki chả lấy 8 người đi học. Gạn mãi, ta mới chọn được 5! Ông Lê Đạt đâu tuyên bố: xin đi, để tị nạn!

HCầm cười khinh: "Ông LĐạt mà! Bão chưa lên ông ấy đã trốn biến ngay!"

12/1

Chủ nhật

TLâm kể

+ Bộ đội phục viên đúng trước ủy ban, chửi đổng:

- "Cho được 11 thước mà 15 cái mả!"

+ Một sào được 6 thước. Thuế mất 2. Cày bừa giống má 2. Còn 2!

+ Tư sản nó chửi: "Chuyến này biên chế, chúng ta sẽ ối con sen, thằng nhỏ!" Après ca\ Sao chưa có tác phẩm gì đánh vỡ sọ bọn tư sản nói láo ấy ra?

Ông Thì, ông NgTưân

Ông NgTuân đang đứng ở phòng nhà xuất bản HNvăn, xem xét báo sách gì đó.

Ông Thi mon men đến bên. Ông Tuân quay ra, thấy ông Thi, bèn bảo:

- Này ông Thi này! Bài Sê-côp của mình đăng tạp chí Văn nghệ, thằng nào cắt của mình mấy câu? Chắc lại thằng Xuân Diệu phỏng?

- Không! không!... Mình cắt đấy chứ... Vì vì mấy câu ấy, cậu viết không... không đúng...

- Thì phải bảo mình chứ! Có cắt thì phải hỏi... cái thằng viết chứ! Vậy mà mình cứ chửi oan cái thằng XDiệu mãi. Mình cứ chửi đéo mẹ cái thằng khốn ấy mãi.

Dĩ nhiên, ông Thi không bằng lòng. Mặt ông sạm lại, trông càng brun, cái mặt éxotique lắm.

Mấy ông ban ờ báo Nhân dân

Sau khi đã đánh cho Đoàn kịch Sông Nhị mấy bài báo khá nặng, nặng như một thứ đòn thù, thì tự dưng có mấy ông ở báo ND đêh choi Thụy An 17 .

Dĩ nhiên, đó là dịp tốt đểTAn đánh một trận khẩu chiến. Tại sao lại bảo chúng tôi có cái ý gì? Tại sao lại bảo Topaze là giới văn học miền Bắc đầu hàng kim tiền? Tại sao v.v...? Hai ông giải thích.

-Tại sao không bình thường hóa việc phê bình? Tại sao nóng gáy?

- ơ hay! Các ông chửi người ta, lại hỏi sao lại nóng gáy. Các ông cầm hòn đá ném vào cổ người ta thì tay các ông có đau gì, gáy chúng tôi đau thôi chứ.

- Thì nguôi ta phê bình thế, mình về cứ bình tĩnh tự kiểm điểm nôi bô mình xem có phải không chứ!

- ơ hay! Các ông trát cứt lên mặt nguôi ta giữa công chúng, lại bảo người ta về kiểm điểm nội bộ... Thế tại sao, các ông thường bảo văn nghệ sĩ là có điều gì thì nên phê bình nội bộ thì hon, mà rồi các ông lại không làm thế? Các ông hỏi Đoàn kịch Sông Nhị có ý gì, sao không đến hỏi thẳng chúng tôi? Hỏi trên mặt báo, phải để chúng tôi trả lời trên báo chứ?

- Thì có ai câm?

- Các ông có đảm bảo đăng bài trả lòi của chúng tôi không? Thì chúng tôi sẽ viết.

- Cá nhân... chúng tôi không dám đảm bảo... Đó là... quyền của tổ chức.

- Tổ chức báo ND sẽ không đăng cho chúng tôi đâu.

- Chưa biết được!

Cuộc khẩu chiến chán phè. Không có kẻ thắng, không có kẻ bại, mà mỗi bên trở về, đều càng ghét thêm bên kia...

Tờ báo Chủ nhât 18

Trang Chủ nhật, theo lời Chu Ngọc, thật là một trang nhọc hon ngày thường, vô phúc ai ngây tho, định tìm đến đó mà giải trí, choi rảnh óc.

Quả có 3 bài gớm cả.

Một bài thơ, chửi báo Văn, có câu gớm nhu: "chúng lại mang ra cuời đêù". Ký Đào Viên.

Một bài chửi Đông máy 19 cũng là báo Văn.

Một bài khen. Khen nhũng FTMinh, Hồ Phuơng, Nguyễn Khải. Thì cứ khen. Duới lại móc Lê Đạt tìm cái mói trong khoé mắt nguôi yêu, móc VCao một vũ trụ trong một hạt bụi. Chỉ có cái, còn chua bới tên ra thôi.

Ấy vậy gọi là trang Chủ nhật! Sao nguôi ta ghét gì tờ báo Văn vậy nhỉ?

13/1

Kéo cua

Tình hình đấu đá đang kéo co giữa Liên hiệp Hội (ông Thi) và Hội Nhà văn (ông THoài). Hình nhu duy có ông Thi lại sợ, hoặc ngại, hoặc không muốn có kiêm tra thì phái! Tại sao?

Nghe đâu, kiểm tra, ai ai cũng đều mong chờ nó cả, một dịp để cho mọi người bày tỏ, giãi oan.

Ông Hà Nhân

Hà Nhân là người nào?

Thì cứ xem bài ông ấy viết ở báo Thời mới, chửi Ông Năm Chuột của ông Phan Khôi. Bài viết mở đầu đại ý: "Tôi vân rõi ông PhKhôi. Người bảo ông ấy đi công trường rồi!

Người bảo ông ấy vẫn quanh co vài cái ngõ Hà Nội... Bây giờ thì tôi thấy ông ấy xuất hiện ở bài Ông Năm Chuột".

Song cũng bằng giọng ấy, ông HNhân tóm tắt bài của ông PhKhôi, dùng đến những chữ như "ông PhKh con ông cháu cha" v.v...

Đoạn dưói tiếp đêh, những ông Năm Chuột "mẫu mực" gì, bây giờ còn sống nếu đi "làm văn chuông", mà vẫn cái lối ấy, thì người ta sẽ gọi là "thằng" v.v...

Bài chửi ấy đề là "Còn nữa"...

Oi giòi ôi đất ôi! Sao cứ mỗi ngày lại mỗi mọc thêm những vì sao du côn mãi như thế vậy!

Phố Lý Thường Kiệt

Mùa Đông, đường đại lộ như rộng thêm. Hàng cây tứa lên đám cành cụt màu nâu sẫm, màu vàng; một nhúm lá lọt lưới đốm xanh trên tất cả một gia đình các màu han rỉ. Trông cái phố xác ra, như một tâm tư bị giày vò, mọi tình ý đều đã mưóp xơ ra cả. Các bức tường dài tun hút, trông càng thêm lì lợm. Dây điện, mầu vôi các căn nhà loang lổ, cho đến mây trời, tất cả đều lươm nhươm. Cái lạnh gậm nhấm tất cả xác khô ra hết, mà cảnh vật vẫn nên thơ, trông hệt một bức tranh đã dùng dao, cạo bớt các mầu son đi, một cách thật có nghệ thuật.

15/1

Ông Trần Thanh Mai

Ông Mại gửi một bức thư phản đối bài Hà Nhân.

Liên lạc vội gửi cho báo Thời mới.

Tức thì, hôm nay, báo Thời mới đăng một bài chống hữu phái. Trên có một cái mũ của toà soạn, nhắc lại cái chuyện kia, lại còn kéo thêm cả Ban Chấp hành vào câu chuyện gửi cái thư phản đối ấy, thế mới tài chứ!

Ông THanh, ông XDiêu

TếHanh là người mới thò ra cái thuyết có "nhân tính", bên cạnh "giai cấp tính". Ông lấy XDiệu làm tỉ dụ, để chúng minh cái thuyết nguy hiểm ấy. Tức là bài Gió! Gió! Gió! của XDiệu. Đại ý ông THanh nói, ví thử bài cậu làm khá ra, thì mọi giai cấp đều thích, một thằng ăn cắp cũng sẽ đọc, thưởng thức gió ấy.

Tức thì ông XDiệu la ó lên rằng người ta vu oan cho ông, người ta phủ nhận cái việc ông đã đứng trên lập trường công nhân mà xem xét vấn đề gió.

Hình như tạp chí Văn nghệ sẽ đăng lòi phản đối ấy của ông XD, thì phải!

Đăng Đình Hưng

Mình xem bài Hà Nhân, tuy chửi bói du côn vậy, song có một điểm nhỏ mình thấy mùng! (Mọi người chú ý.) Ta cứ phải cho là nhũng cái anh viết thế là do có ai móm cho! Tự nó, không cắn võ được hạt com, phải nhờ nguôi khác nhai bã ra, rồi đút vào miệng cho... Thế có một điểm nhỏ. Các cậu có chú ý cái đoạn chửi "các ông chức sắc", "cường hào văn nghệ" không? Vậy tức là cái thế diễn ra khác năm ngoái. Năm nay, lại đi đánh vào đầu nhau, ối người mếch lòng, cái diện rộng ra phết! Mất! Mất!... Rung ối nhân tâm, chứ chả chơi... Còn các cậu, cú an tâm mà ngồi đó.

Nguyên Hồng

Cứ nằm dài ra, đấm trán, thở dài... Giai đoạn này, ông ấy ăn thịt chó, lòng lợn, uống ruọu.

Lại thấy đi mua hàng mấy vạn sách. Bảo: Nhỡ về vuờn thì đọc sách. Hơn nữa, ông lại gửi tiền cho gia đình sửa chữa nhà ở Ấp Sậu, phòng khi trở về đi cày.

Một con ngirời vừa đang nổi khùng, vừa sủa soạn rút lui.

Lãnh tu

Bác đi chống hạn. Cũng tát nuớc, hệt nhu mọi nguôi. Lãnh tụ nhiều sức chịu đựng hơn mọi nguôi: xa lao động bấy lâu, lộn về đã lại làm đuợc ngay.

16/1

Le Prìnce

Đó là một nhân vật xuất hiện đột ngột trong sự hỗn tạp của văn nghệ.

Ông đi dự buổi kỷ niệm Nguyễn Du tại HNV, tối hôm đó, nguôi ta hát mấy bài hát nói kỷ niệm nhà đại thi hào quá cố. Lại có cụ PhKhôi đánh trống chầu nữa. Buổi tối kỷ niệm ấy có kết quả lắm, vậy mà, ít hôm sau trên báo Nhân dân có một bài thơ chửi xỏ một cụ tu sản ở phố Hàng Đào, có cái lối choi "ả đào". Tên ký là Đào Viên. Vậy Đào Viên là ai?

ít sau, có bài "Tồi tự kiểm thảo", không biết của ai, nhân danh một văn nghệ sĩ đứng ra tự kiểm thảo, hòng nêu guong thành khâh rẻ tiền... Không hiểu vị thi sĩ nào vậy? Từ đó, có cái tên Le Princc nguời ta đặt ra, coi nhu tác giả của tất cả những cái trò vè nào, tuy trá danh song cùng một tính chất: hách, ngu và dốt.

Vụ Topaze, người ta cũng gán cho Le Prince ấy. Tức là Le Prince khạc ra một cục đờm, tức thì BTiến đớp lấy, rồi ông Giang Minh cũng đớp theo, hoá thành một thứ phép bỉ ổi. Mới đây nữa, bài thơ báo Nhân dân Chủ nhật, hạ cái chữ đểu cho văn nghệ sĩ, tuy ký Đào Viên, song người ta cũng cú’ xếp vào loại nhũng công việc phá hoại của Le Prince.

Sự tưởng tượng của quần chúng không có hạn độ. Nên bây giờ, Le Prince quý hoá kia đã có cả một bộ dạng, một lịch sử, một tính nết nữa.

Le Prince là người ngồi cùng một bàn "chiến sĩ cách mạng" vói... Bửu Tiến! Eo ôi!

Le Prince có cái nết thích đàn bà. Thích con gái. Văn công chẳng hạn. Cải lương chẳng hạn. Mà ma cô lại là ông BTiến!

TrDưy + NgĐThi

Theo yêu cầu ông Thi, TrDuy viết một bài chửi báo Tự do, ở miền Nam (báo Tự do mà lại ở miền Nam). Báo ấy đã xuyên tạc 6 bức tranh đả kích "một phương pháp xây đựng

văn nghệ" của TDuy (đăng ở báo Văn). Xuyên tạc rằng là TDuy đả kích Việt cộng, có cái lối lãnh đạo văn nghệ như vậy.

TDuy hăng hái về viết bài, âu cũng một dịp tỏ tấm lòng! Anh ta giở từ Mác Engels Lênin, đến Thorez v.v... Đem đến nộp, ông Thi bảo bỏ cái đoạn trên (nói về ý nghĩa 6 bức tranh), và chỉ dùng cái đoạn dưới, đoạn TDuy nói cái vị trí, thái độ tán thành của mình đối sự lãnh đạo cộng sản. TDuy không đồng ý sự cắt xén ấy của ông Thi. Tức thì, ông Thi nói: "Thôi, tùy cậu, cậu không muốn nói, nguôi khác sẽ nói." Dĩ nhiên, TDuy vùng vằng bỏ đi.

Sớm 15, không hiểu sao, Duy ta lộn lại. Ông Thi bảo: - Bây giờ cậu chỉ cần viết rằng cậu làm Nhân văn, và vẽ tranh kia là sai. Không cần nói Đảng Cộng sản, miền Nam nguôi ta biết thừa điều đó rồi.

TDuy từ chối.

- Được rồi! ông Thi nói. Sẽ đến một lúc nào đó cậu sẽ phải nhận thấy làm Nhân văn là sai!

- Lúc đó tức là, một đi tù, hai nhận, thì tôi mói nhận.

Đâu như TDuy lại còn đưa ông Thi xem cái thư của em gái ở Huế gửi ra, đại khái than phiền: anh đi theo Đảng, kháng chiến bấy lâu, làm ăn ra sao mà lại có tin anh bị bắt? Ông Thi xem xong bảo:

- Đấy! Chính em cậu cũng lấy làm lạ vì nhũng hành động của cậu! Nếu như cậu có bị bắt vì thế, thì cũng không có gì là lạ hết!

Duy ta lộn về, mặt đỏ hầm hầm mà lại tẽn tò te.

Báo Văn đình bản 2 sổ 20

Sớm, vừa đến HNV, thấy một quang cảnh nhốn lộn khác thường... Người ta đi lại, lên xuống, đổ từ phòng này sang phòng khác... Nhũng cái lắc đầu, nụ cười chua và chán... - Báo Văn đình bản, mày ạ!

Tôi giật mình thót cái, không ngờ sao lại có một cái tin bậy bạ thình thình vậy...

Về sau mới hiểu ra, tức là, báo Văn, vì một cái áp lực từ đâu đó, tạm nghỉ 2 số, để củng cố lại.

Oi chào, ngỡ gì! vẫn chỉ là cái lối can thiệp hành chính, phàm giả ai đã cầm bút một cách lưong thiện đều không ưa, nếu không phải là ghét.

17/1

Ông D. và T.

Dưói đầu đề "Chúng tôi không tán thành báo Văn", và dưới chữ ký tắt D. và T., người ta đọc thấy một tràng lý sự nào bênh Thế Toàn, nào bênh ông Thi, ông Bổng, ông Đồ Phồn... đê’ rồi xoáy vào báo Văn mà phê phán.

Ví dụ: sao lại đi viết, miền Bắc "ăn phở ít thịt quá, dính mép!". Hãy thử so vói những nguôi bị cầm tù ở miền Nam xem, có phải còn sướng hon không?

Lý sự đại khái đinh thép như vậy. Nhưng được cái là giọng văn tử tế hon những BTiến, Hà Nhân...

NgThLong bảo: "Tao biết hết miền Nam, ai là D. với T.? Làm gì có? Lại mấy thằng ở báo Thông nhất viết nặc danh đây! Bảo là ở Sài Gòn, mà bài viết lại hiểu tình hình miền Bắc hon cả một người ở Hà Nội vậy! Phi lý!... Ông ấy đã giở đến cái lý luận Thông nhất ấy ra, thì thôi, ai cũng đành chịu thua cả, cho rồi."

Ông Sĩ Ngọc mách nghề

Sĩ Ngọc bảo tôi, nếu ra biên chế, thì quay ra mà vẽ quảng cáo (pnblicité Hàng Gai gì đó một tháng măng dê những vài ba chục vạn)... Hoặc giả mài tranh son mài, hay tỉa lá tre.

Phải quá, vậy mà tôi chẳng nghĩ ra. Tôi bật có cái ý sẽ đi khắc tranh, chỉ học độ một tháng là thành nghề.

Ông VCao thì bảo mở xưởng son mài, làm obịet d'art.

Vậy tức là cũng đã thêm một chút yên trí.

Thiên hạ bách nghệ, đã vội lo gì? Tôi chợt cười thầm, có những anh kêu ca: "Sao cuộc đòi bây giờ ít nghề vậy nhỉ". Tôi bông vô căn cứ ngờ rằng nhũng anh kêu thế, là nhũng anh không có nghề gì.

Chaque ịour, 1 merveiìlel

Mỗi ngày, một sự lạ.

Thì ra sự sáng tạo của lạc hậu, nó cũng bất tận như sự sáng tạo của tiến bộ.

Bây giờ, có nhũng cái lưỡi, nó đã nhúng đã ngâm, đã tẩm những thứ thuốc độc ghê gốm, hễ phun phải ai, người ấy khắc giãy đành đạch, không còn phương cứu chữa.

Những cái lưỡi ấy đông quá.

Đến nước, NgThLong viết có một bài về Aragon, đăng báo Văn, lý sự rất vô tội, mà cũng phải ký một cái tên nặc danh. Trường Lưu!

Tôi cảm thấy hình như có cả một mặt trận, tập hợp đông đủ các thứ kiểu lưỡi, từ vu khống đến ngu si, mọi thứ mầu sắc.

Ô! Dépnwation

Ông Phùng Cung, ông NĐThi

Ông Thi gặp ông Cung. Đầu tiên ông Thi nói, đừng nên cho là ông ở lãnh đạo mà nói, thì câu chuyện mới lọt tai được.

Xong ông Thi bảo:

- Cậu cứ ở Hà Nội mãi, kể ra sự hiểu biết của cậu về Hà Nội hơn mình. Song cứ ở Hà Nội mãi thì viết làm sao được? Vì Hà Nội toàn là tư sản với tiêù tư sản. Viết thì nó hắc ám và nguy hiêm lắm.

Ông Cung thấy khổ tai, vì cái vốn sống của ông lại ở những bãi Phúc Xá, các thứ ngõ cụt ngõ què, ổ chuột hang người này nọ... Tuy vậy ông Cung vẫn cố dỏng tai nghe, mặt cứ lợm lì đi.

- Cậu cần đi về xưởng máy chẳng hạn, người ta tươi vui lắm. Hoặc đi về nông thôn.

- Về nông thôn, phải biết nguôi ta ra nguôi ta đón mình ấy chứ! PhCung buột ra một câu.

Ông Thi nghĩ một lát, đáp:

- Không, người ta cũng không đón... Nhưng mà người ta vui lắm. Cuộc sống rất tươi trẻ, sẽ chia đất cho mà làm. Ông Cung nói:

- Thật ra, tôi cũng chẳng ngại đi thực tế.

Ông Thi nắm vội lấy câu đó:

- Ừ! Thế cậu làm đơn với cơ quan đi! Mình sẽ hết sức giúp. Đi! Thế nào cũng được.

- Nhưng tôi còn nghĩ hẵng.

Ông Thi hoi chán. Lát sau ông nói:

- Mình thì cũng không ưa cậu. Song tất cả mọi người tiến bộ, người ta cũng không ưa cậu. Người ta cho là cậu co vào.

-Tôi chẳng làm gì, sao lãnh đạo cứ thành kiến đối tôi?

- Cậu đã viết Nhân văn Giai phẩm, chứ còn sao nữa.

- Thì tôi viết có một bài.

- Bây giờ cậu đã nghĩ khác chưa?

Ông Cung đáp:

- Kể ra nghĩ thì mỗi lúc mỗi nghĩ khác.

- Thế thì cậu phải nói lên chứ! Phải tuyên bố công khai lên chứ!

18/1

Públicité

Từ khi nghĩ được một cái nghề, tuy mới nghĩ không thôi, mà cái bụng lo cũng đã thấy hơi yên. Khi đi phố, tôi cứ nhìn quanh các kiêù biển hàng, cái vàng cái đỏ, cái chi kẻ chữ không, cái kèm theo hình vẽ, chẳng hạn vẽ một cái đồng hồ, hoặc giả một cái bút máy... Xem ra xoàng cả, cái nghề quảng cáo ở cái nước này, hãy còn ở mức ba xu, chưa mon men được tói bên rìa nghệ thuật.

Nhưng gặp TDuy, hắn dọa: ai cho đăng ký mà làm? Nguyễn Sáng cũng doạ tôi vậy, lại còn dè bỉu: "đòi đã đến cái nước ấy, còn gì?" Vậy ra, cũng còn có thứ nghề sang, nghề hèn nữa, đến cái nước ấy thì tôi lại còn hoàn toàn chưa biết.

Hừ! Nghĩ cũng hay. Trần Dần đi vẽ biển quảng cáo. "Nhanh, đẹp, rẻ!" Giá mà chính phủ cho tôi được đăng ký nhỉ! Ôi chao! Đã vỡ mộng tưởng thuở ngày thơ!... Đến giờ chỉ mong một cái chuyện nhỏ xíu vậy, mà cũng còn khó lòng ư? Thế nghĩa là thế nào? Chẳng lẽ adieu ỉa Terrel Ô Terrel Địa cầu ơi! Mày chẳng muốn nuốt tao à?

Đừng lo

Mọi người sửa soạn đi học. Mọi ngưòi tức chỉ là đảng viên. Nghe đâu, cái lớp này là nằm trong cái chương trình đấu đá.

VCao buồn xỉu mấy ngày. Tức là thấy bão nó đi găng lắm. Mà cũng chưa biết nó đổ bộ lên đầu ai? VCao ngờ rằng đầu mình, không khéo là cái hải cảng đón bão.

Song, có ông bạn đến củng cố cho. Đại khái đừng lo. Còn có trên cao nữa chứ! Trên cao đó, ít nay cũng có những cái gì mói, đáng vui. Sự xằng bậy trong cuộc đời này bắt đầu bị đe doạ. Vì bảng sắp xếp giá trị đã bắt đầu sắp xếp lại, công bằng hơn, tức là nhân đạo hơn.

Kha ốm

Con Cún ốm 2 ngày rồi. Ốm to. Bỏ cả ăn uống. [...]

Ông D. và ông T. là ai?

Mấy anh miền Nam ngồi đố nhau ông D. và T. là ai, mà ở tận Sài Gòn, lại hiểu tình hình văn học miên Bắc một cách tuờng tận đến thế!

Họ bảo nhau, mỗi nguôi viết kín cái tên mình đoán phỏng vào lòng tay, nhu cái kiểu Chu Du với Gia Cát Luọng thời xua.

Xong, bằng ấy bàn tay xoè ra mặt bàn. Tay này là chữ: Luu Quý Kỳ. Tay kia chữ: Luu Quý Què. Tay nữa: thằng Kỳ. Tất cả mọi bàn tay đều tố cáo ra cái anh LQKỳ đó, xem là thủ phạm nặc danh của cái vụ xấu hổ kia.

Tại sao nguời ta cứ núp sau một cái gì đó, làm chiêu bài, để thổi phông, bom căng những câu chuyện chỉ nhỏ bằng cái bọng lọn!

19/1 Chủ nhật

Ông Hoàng Đạo

Sự đòi nó sẽ mở mắt cho tất cả.

Ông HĐạo là một nguời đánh Nhân văn nhu thế nào, tuởng không cần nhắc lại. Vừa đây có một chuyện xảy ra, cần ghi.

Ông HĐạo phụ trách một cuộc triển lãm cho một hội nghị nào đó. Mai triển lãm sẽ khai mạc, tối hôm nay ông THữu mới đến thăm, thấy có những sự không vừa ý, bèn bảo sửa.

Ông HĐạo thấy phiền, mai đã mở triêh lãm, sửa sao kịp? Vả lại sao ông TH lại không đến xem từ trước, mà cứ đợi lúc tận giờ tận phút này mới đến? Ông HĐạo bèn trình bày hon thiệt, ông TH không nghe. Ông HĐạo nổi doá lên bảo:

- Thôi thì không kịp là không kịp. Cứ để như vậy. Tôi phụ trách, tôi chịu trách nhiệm. Phê bình gì phê bình sau.

Ông THữu bảo: - Quan niệm về dân chủ thế là tư tưởng Nhân văn.

ơ hay, ông HĐạo bèn ngạc nhiên:

- Nhân văn thì nó có cái sai, tôi đã phản đối rồi. Không phải nó sai hết, không có gì đúng. Càng không phải cái gì cũng có thể gạt vào tư tưởng Nhân văn hết.

- Theo anh, Nhân văn có cái gì là đúng?

- Tiếc rằng đây không phải chỗ bàn...

ít lâu sau, ông TH gọi ông HĐ lên hỏi:

- Anh có biết quan hệ của anh vói Nguyễn Hữu Đang ra sao?

Ông HĐạo khó chịu:

- Trước hết tôi phản đối cái lối hỏi cung của anh... Nhung tôi cũng cần nói, thích thì nói. Quan hệ giữa tôi với anh Đang, cũng như quan hệ giữa anh với anh ấy.

- Thế là làm sao?

- Nghĩa là trước kia, anh cũng có chỗ quý mến, và phục anh Đang nữa... Tôi cũng có mặt ấy...

- Nhưng phải đứng lên trên lập trường nào mà phân biệt cho dứt khoát người xấu, người tốt.

- Theo anh, anh Đang xấu thế nào?

- Anh cứ đọi xem, rồi bàn bạc chung sẽ thấy...

Ông HĐạo ra về tỏ vẻ chán, giống như người mói khám phá ra một cái mặt nữa của cái mề đay!

Ông Hoàng Yến và ông NgTuân

Không hiêù ông Tuân nói gì, ông HYến đem đi kể lại vói ông Thi. Ẩy, cái ông HYến ấy, không hiểu sao lại cứ có cái tính hay mách cấp trên như thế.

Lại cũng không hiểu có phải vì thế mà ông NgTuân mói viết cho ông HYến một cái thư, nói gì đó, cuối cùng có một câu: "Chúc anh mạnh giỏi và tử tế!"

D. và T.

Thư ông D. và T. gửi từ Sài Gòn từ sau số báo Văn 30 (bây giờ là số 37) 21 , mà lại có nói một câu chuyên, đại ý rằng: ông Mạnh Phú Tư cũng đã có viết phê bình báo Văn\ Nhưng, ông MPhúTư chưa hề phê bình, trở về trước! Chỉ có số tạp chí Văn nghệ sắp sửa ra mai kia, mới có bài ông MFTư phê phán nhà Văn.

Thế ra ông D. và T. là những nhà tiên tri ở xa ngàn dậm vẫn biết trước việc sẽ xảy ra hàng tháng! úi chao! Manoeuvre khôn mà chẳng ngoan, như tất cả mọi manoeuvres

21/1

Làng văn

Trụ sở Hội Nhà văn buồn như một tổ chim tan tác. Mỗi ngày mỗi chuyện. Nào bộ đội không mua báo Văn nữa. Nào chuẩn bị đi học. Nào các bài đánh đấm của các thứ báo. Sóm nay, ông Việt Thắng phê bình Hãy đi mãi của tôi, cho là: "đưa người đến chỗ u tối", viết dài lắm, còn "mai tiếp" nữa! Ông cụ Ngọc bảo tôi: "Viết dài thế là không ăn thua gì, anh ạ!" NgThLong lại kể lại: một nụ cười ở báo Văn, nói vế chuyện một bố già sắp chết mà lũ con đã xâu cả lại ở đầu giường, nhăm nhe chia gia tài; ấy vậy mà ông Hoàng Tùng trong một cuộc hội nghị, lại phê rằng đó là ám chỉ việc "Bác ốm"! Ôi chao! Giời đất oi! Cứ như là chuyện đùa mà hoá ra chuyện thực!

Chưa xong.

Lại có những chuyện Bên bờ sông Lô của ông NgĐThi bị xếp loại b2. Rày chưa?

Chuyện cho vay quỹ văn học, ai vay nhiều, ai ít? Chuyện Hoàng Tích Linh gặp đồng chí Liên Xô. Chuyện tôi viết cảm tưởng cho VGiáo.

Chuyện LêĐThanh viết tường thuật Câu Lạc bộ.

Chuyện QDững tường thuật cuộc họp đi thực tế, lõ nói một câu về LĐạt, hoá ra tội đề cao LĐạt.

Chaque jour, 1 mỉracỉe\ Không ai có thể tưởng tượng được ra rằng, những chuyện khôi hài thế, lại được quy lên thành tội vạ.

Còn hiểu ra sao được nữa!

Trong Le Monument, E. Triolet có viết một nét đáng nhớ về đồng chí Tổng Bí thư Đảng, tên là Torsch. Đồng chí là người rất tốt, nhiều việc người ta nói, lúc đầu đồng chí ấy không tin, sau vì người ta nói mãi, nói nhiều quá, đồng chí ấy cũng đành phải tin vậy! Thế, ai còn nói một cách ngây thơ giáo điều rằng "cây ngay không sợ chết đứng"? Vu khống không phải là không còn cái khả năng tác hại nữa.

Thày bói, LĐat kê’

Các thứ thày bói rong, đầu đường xó chợ, sẽ tập trung lại, qua một cuộc sát hạch, xem ai bói đúng, ai bói sai, rồi sẽ tùy theo đó mà cho đăng ký!

Thày bói mà lại còn bói đúng nữa cơ chứ!

Câu đổi của Tú Mỡ

Tú Mỡ ra câu đối Tết, cho số báo Văn Tết, rằng:

Tết Mâu Tuất, túi Mâu sìn, ngất ngưởng đi qua hàng Mâu dịch.

3 cái mậu

Ông NgHồng đập bàn kêu: đối vói đáp! Lạy cụ! Cụ chẳng hiểu gì tình hình hết cả!

La conscience

Các đảng viên bây giờ đều bị một cái drame lớn. Một cái bi kịch của lương tâm!

Có người chuẩn bị phát biểu ý kiến, bằng cách viết ra cẩn thận, kẻo lỡ lòi, bị hớ.

Một bên, sự vu khống đang hoành hành dữ. Một bên, sự thực.

Theo NgThLong, thì THoài có đêm thức suốt. Chắc trong anh, cũng là bi kịch ấy. Anh cũng đã qua một cuộc CCRĐ rồi. Nhiều đồng chí khác cũng vậy.

Thế ra, cái gọi là luong tâm vẫn có, không ai có thê' có quyền hoài nghi.

22/1

Nghề

Phùng Cung có lắm dự định. Kim băng, máy dệt, cà phê. Hoặc nhà in lọc xọc.

NgKhDực xoay tiền làm máy xay bột.

Còn tôi?

Óc vẫn nghĩ quanh cái chuyện vẽ phông kẻ biển mãi. Nguợc lại với ý kiến TrDuy, NgSáng, sự thực việc đăng ký không khó khăn gì. Ví dụ, C