Tỷ phú ngành in
Chuyện kể về những công dân ngành in, sau khi trở thành tỷ phú, chắc ngày nay ít ai tin, nhưng cách đây gần một thế kỷ, đó là sự thật!
Trong giới nhà in ở Sài Gòn cho đến những năm của thập niên 60, nhiều người vẫn còn biết về các ông chủ của ngôi nhà số 157 đường Tự Do (nay là Đồng Khởi) và một nơi nữa bên hông Bưu Điện hiện nay (phía đường Nguyễn Du). Đây là hai nơi mà một thời là hai ấn quán nổi tiếng. Nó gắn liền với ba tên tuổi được xem là tiền bối của ngành in ở Sài Gòn. Một người là Đinh Thái Sơn, kế đó là Nguyễn văn Viết và sau cùng là Nguyễn văn Của. Họ chính là ba tỷ phú xuất thân từ thợ nhà in!
Đinh Thái Son, người gốc Nghệ An, tha phương mưu sinh vào Sài Gòn từ tuổi thiếu niên. Nhờ theo đạo Thiên Chúa, nên ông xin được chân học việc ở nhà in thuộc nhà thờ Tân Định. Nghề dạy nghề, vài năm sau ông đã trở thành một tay thợ giỏi, và may mắn được ông Trương Vĩnh Ký, một học giả đang rất được nhiều người kính nể, nhất là các chức sắc tôn giáo quản ký nhà in, để “lọt mắt xanh” và được giới thiệu lãnh thầu một số công việc ngành in, trong đó có dịch vụ đóng sách. Dịch vụ này lúc đó thu khá cao, nên chỉ một thời gian làm ăn, ông Đinh Thái Sơn đã phất lên dần. Và còn may mắn hơn nữa, ông được ông chủ nhà in Câu Toán ở đường d’Ormay (Mạc thị Bưởi ngày nay) thương tình, gả con gái cho.
Bước tiếp theo sau đó, ông Sơn đứng ra tự thành lập một imprimerie (nhà in) lấy tên là Phát Toán và được ông bố vợ nhường hẳn cho cơ ngơi, biến nhà in cũ nhỏ hơn, thành một nhà in mới bề thế hơn. Từ đó việc làm ăn của ông Đinh Thái Sơn lên rất nhanh, bởi đó là buổi giao thời, việc in ấn sách báo Việt ngữ tỏ ra đắc địa. Rồi từ cơ ngơi đường d’Ormay, ông Sơn đã mua thêm căn nhà 157 đường Catinat, để khai trương ấn quán mới, lấy tên là l’Imprimerie de l’Union (Đồng Hiệp ấn thư cuộc). Lúc này có thêm một thân hữu lúc hàn vi của Sơn cùng tham gia, đó là ông Nguyễn văn Viết.
Hai người bạn đồng hướng, cùng có tay nghề khá và tài kinh doanh, nên chỉ một thời gian sau, nhóm nhà in Union của họ đã có uy tín tại Sài Gòn, hầu như không một công việc in ấn nào không qua tay họ. Lúc đó cũng là giai đoạn Sài Gòn chuyển sang văn minh hóa cao hơn...
Có thể nói, nếu ông Đinh Thái Sơn là người đặt viên đá đầu tiên cho ngành in ấn thương mãi tại Sài Gòn thì ông Nguyễn văn Viết lại là người phát triển cho nó mạnh lên. Lúc bấy giờ tên tuổi hai người này đã thường nhắc đến trong giới công thương kỹ nghệ gia. Nhà in Union ở 157 đường Catinat được chuyển về cùng trường Tabert (đối diện hông trái Buu điện Sài Gòn) và tiếp tục thế độc tôn của mình.
Tiếp bước hai vị trên, người thứ ba nổi lên từ đầu thập niên đầu thế kỷ 20, đó là ông Nguyễn văn Của. Ông này về sau còn được gọi là Huyện (hàm) Của. Ông Của thuở thiếu thời rất nghèo, sống cơ cực trong một xóm ổ chuột, phải làm lụng vất vả ban ngày, đêm đến lại phải xách đèn lồng theo người chị gái đi bán chè, rong rủi khắp thành phố. Mỗi khi đi qua trà đình tửu quán, nhìn thấy cảnh thiên hạ ăn chơi, cậu ta không hề ham muốn, mà chỉ có mỗi ham muốn cháy bỏng là làm sao để có tiền giúp đỡ gia đình... Có lẽ đó là động cơ mạnh mẽ, đã thúc đẩy ông quyết tâm học một cái nghề cho tương lai. Và nghề đó chính là nghề in ấn.
Tuy ý chí biến thành sự thực phải qua thời gian dài và gặp biết bao trở lực, nhưng cậu bé của đã kiên trì vượt qua... Đầu tiên, cậu ta xin vào làm thọ tại nhà in của ông Đinh Thái Sơn và Nguyễn văn Viết. Tại đây, Của được hai ông kia phát hiện khả năng, nên chẳng mấy chốc cậu bé đã được nâng đỡ và giao cho vai trò chính yếu trong nhà in. Cuối cùng, vào thập niên 10 của thế kỷ này, Nguyễn văn Của đã chính thức cùng với Đinh Thái Sơn và Nguyễn văn Viết trở thành là ba trong số mười nhà giàu có nhất tại Sài Gòn!
Qua câu chuyện làm giàu của họ như vừa kể, ta thấy tuy họ có được sự giúp đỡ cũng như có một số may mắn ban đầu, nhưng chủ yếu vẫn là do nỗ lực từ bản thân họ là chính. Họ đã nhẫn nại và biết nắm bắt cơ hội để đứng vững trên thương trường, về mặt này mặt nọ, những người này tuy chưa phải là các nhân tố tích cực của giới tư bản thời đó, nhưng dù sao chuyện “biết làm giàu bằng công sức lao động” của họ cũng rất đáng cho chúng ta trân trọng...