HÔM NAY VÀ HÔM QUA
Người giàu kia đi trong khu vườn lâu đài ông, chân bước bồn chồn và trên đầu ông âu lo lởn vởn như bầy kên kên bay quanh một xác chết. Ông đến bên hồ nước mà người ta đã làm với nghệ thuật và tinh xảo, và quanh hồ là những tượng bằng bạch ngọc. Đoạn ông ngồi xuống và nhìn, lúc thì nhìn nước tuôn ra từ miệng những tượng đá như tư tưởng lưu lộ từ trí tưởng tượng của một người yêu; khi thì nhìn lâu đài tráng lệ của mình, tọa lạc trên một khu đất cao như một nốt ruồi trên má một thiếu nữ.
Ông ngồi đó, và ký ức ngồi cạnh ông mở ra trước mắt ông những trang mà dĩ vãng đã viết lên lịch sử đời ông. Và ông bắt đầu đọc, trong khi nước mắt che mờ ông trước những gì mà người ta đã xây quanh ông, và sầu não đem lại cho lòng ông những chuỗi ngày mà các thần linh đã kết dệt, và nỗi muộn phiền của ông tuôn trào thành lời và ông nói:
“Hôm qua tôi chăn cừu của mình trên những đỉnh xanh ngát và vui sống và thổi sáo để biểu lộ niềm vui. Hôm nay tôi là tù nhân của lòng tham, và giàu có đang đưa tôi đến giàu có, và giàu có hơn đưa tôi đến keo cú và keo cú đưa đến tuyệt vọng. Tôi là một con chim hát bài ca của mình và một con bướm bay lượn đó đây. Không ngọn gió dịu dàng nào bước nhẹ trên những đóa hoa hơn những bước chân của tôi trên những cánh đồng kia.
“Hãy xem tôi giờ đây là một tù nhân của những thói quen. Hãy nhìn tôi giả dối trong lớp y phục và tại bàn tôi và trong tất cả những gì tôi làm để được người ta mến mộ và tán thành. Ước gì tôi sinh ra đời để vui sống! Giàu có đã ra lệnh cho tôi giẫm lên những con đường của đau khổ, và tôi giống như một con lạc đà mang nặng vàng và đang chết dưới gánh nặng.
“Đâu rồi những cánh đồng thênh thang và tiếng thầm thì của những dòng suối? Đâu rồi bầu không khí trong lành và vẻ rạng rỡ của thiên nhiên. Đâu rồi Thiên Tính của tôi? Tôi đã mất tất cả những thứ đó, và chẳng còn lại gì ngoài vàng mà tôi yêu thích luôn chế giễu tôi, đầy rẫy nô lệ, và nỗi vui tàn tạ; và một lâu đài tôi dựng lên để chỉ giảm bớt hạnh phúc tôi.
“Xưa tôi lang thang với người con gái A Rập, với đức hạnh là người thứ ba và tình yêu là bạn đồng hành và mặt trăng là kẻ hộ trì. Hôm nay tôi đi giữa những đàn bà vươn cổ ra, đôi mắt đầy ve vãn, bán thân thể họ lấy nhẫn, đai và vòng.
“Xưa tôi chơi với những người bạn trẻ và chúng tôi tung tăng giữa những rặng cây như những con linh dương. Chúng tôi cùng hát những khúc sinh ca và chia sẻ những niềm hoan lạc của đồng hoang nội cỏ. Hôm nay tôi trở thành một con cừu giữa bầy thú đói. Bất cứ khi nào tôi đi ngoài đường phố những đôi mắt thù ghét đổ dồn vào tôi và những ngón tay ghen ghét chỉ về phía tôi. Và ở những nơi giải trí tôi chỉ thấy những khuôn mặt quạu quọ và những cái đầu ngửng lên.
“Hôm qua tôi được ban cho đời sống và vẻ đẹp thiên nhiên; hôm nay tôi bị cướp đoạt hết: hôm qua tôi giàu có trong niềm vui, hôm nay tôi trở nên nghèo nàn trong giàu có. Hôm qua tôi ở với bầy cừu như một thủ lĩnh nhân từ giữa đám thần dân; hôm nay tôi đứng trước vàng như một tên nô lệ khúm núm trước một ông chủ tàn bạo.
“Tôi đâu ngờ giàu có làm lu mờ cả tâm hồn tôi, tôi cũng đâu ngờ tài sản sẽ đưa tâm hồn mình đến những hang tối vô minh. Và tôi không ngờ rằng cái mà thiên hạ gọi là vinh quang chỉ là dày vò và hỏa ngục”.
Và người giàu kia đứng dậy khỏi chỗ ngồi và chậm bước về phía lâu đài của ông, vừa thở dài, và nói đi nói lại: “Vậy, có phải những thứ này là giàu có? Vậy, có phải đó là thần linh mà tôi là thầy giảng? Có phải đó là cái mà ta đổi lấy đời sống, thế nhưng không thể đổi lấy nó dù chỉ một hạt của đời sống? Ai sẽ bán cho tôi một ý tưởng đẹp đổi lại bằng vàng? Ai sẽ đổi với tôi một nắm ngọc lấy một hạt tình yêu? Ai sẽ cho tôi một con mắt để cho tôi thấy vẻ đẹp và đổi lại lấy cả kho báu của tôi?”
Và khi ông đến cổng lâu đài ông quay lại nhìn về phía thành phố như Jeremiah nhìn về Jerusalem. Ông giơ tay hướng về phía đó như thể than vãn và la lớn lên: Ôi những người đi trong tăm tối và ngồi trong bóng tử thần; những kẻ theo đuổi phiền não, phán đoán sai lầm và nói trong vô minh! Các người còn ăn gai góc và vứt bỏ cây trái và rau cỏ vào hố thẳm cho đến khi nào? Các người còn ở lại những nơi hoang dã tịch liêu và tránh né khu vườn của đời sống cho đến khi nào? Tại sao các ngươi lại ăn mặc rách mướp tơi tả trong khi các y phục bằng lụa được may cho các người?
“Hỡi các người, ngọn đèn trí huệ đã tắt ngúm; vậy hãy châm dầu vào nó. Và khách bộ hành đã giẫm nát vườn nho của hạnh vận; vậy hãy canh chừng nó. Kẻ trộm đã ăn trộm những rương thanh bình của các người; vậy hãy coi chừng”.
Vào giây phút đó thì một người nghèo đứng trước người giàu đưa tay xin bố thí. Người giàu nhìn người nghèo, và đôi môi run run của ông mím chặt và khuôn mặt ủ ê của ông rạng rỡ ra và đôi mắt ông sáng rực ánh từ bi. Cái hôm qua mà ông đã thương tiếc trên bờ hồ hôm nay đã đến để chào đón ông. Ông tiến đến gần người ăn mày và hôn người ăn mày bằng một nụ hôn của tình thương và huynh đệ và nhét đầy vàng vào tay họ. Rồi ông nói với lời lẽ đầy trắc ẩn: “Hãy cầm lấy, người anh em, và mai trở lại với các bạn của anh và lấy tất cả những gì là của các bạn”. Và người nghèo mỉm cười nụ cười của một cánh hoa tàn tạ sau cơn mưa và ra đi vội vã.
Đoạn người giàu đi vào lâu đài, nói:
“Tất cả mọi sự trên đời này đều tốt, kể cả sự giàu có, vì chúng dạy người ta một bài học. Sự giàu có cũng ví như một nhạc khí chỉ không hợp với những kẻ nào không biết sử dụng nó. Tài sản cũng giống tình yêu ở chỗ nó hủy diệt kẻ nào bám giữ nó nhưng ban sự sống cho kẻ biết trao tặng nó rộng rãi”.